گروپی چەکداری "مقاوەمەی ئیسلامی" لە عێراق لە راگەیەنراوێکدا ئاماژەی بەوەکردووە، لە رێگەی دوو فڕۆکەی بێفڕۆکەوانەوە جارێکی دیکە بنکەی سەربازی " عەین ئەسەد"ی ھێزەکانی ئەمریکایان لە ئەنبار کردووەتە ئامانج.

ھاوکات، پات رایدەر وتەبێژی وەزارەتی بەرگری ئەمریکا پنتاگۆن رایگەیاند، لە ماوەی ١٧ تا ٣٠ی تشرینی یەکەم، ھێزەکانی ئەمریکا و ھاوپەیمانان لانیکەم ١٤ جار لە عێراق و نۆ جار لە سوریا لە ڕێگەی فڕۆکەی بێفڕۆکەوانەوە ھێرشیانکراوەتە سەر، وتیشی لە ھێرشەکاندا ٢١ سەربازی ئەمریکی برینداربوون و کەسێکیش کە وەبەرھێنەری بیانی بووە کوژراوە.

وتەبێژی پنتاگۆن راشیگەیاند، سوپای ئەمریکا زۆرێک لەو ھێرشانەی کە کراونەتە سەریان پووچەڵکردووەتەوە و نەیانتوانیوە بگەنە ئامانجەکانیان.

لە دوای ھێرشەکەی ٧ی تشرینی یەکەمی بزوتنەوەی حەماس بۆ سەر ئیسرائیل و ھەڵگیرساندنی شەڕ، ھێرشی گروپە چەکدارەکانی نزیک لە ئێران بە تایبەتیش مقاوەمەی ئیسلامی بۆ سەر پێگەکانی ئەمریکا لە عێراق و سوریا چڕتربوونەتەوە.

نوسینکەی سەرۆک وەزیرانی عێراق بڵاویکردەوە، محەمەد شیاع سودانی و جۆرجیا میلۆنی لە پەیوەندییە تەلەفونییەکەدا گفتوگۆیان لەبارەی باشترکردنی پەیوەندییەکانی بەغداد و رۆما و دوایین پێشھاتەکانی شەڕی ئیسرائیل کردووە و سەرۆک وەزیرانی عێراق جەختی لە کۆتاییھێنان بە شەڕی ئیسرائیل و حەماس، لە رێگەی دانوستانی دەستبەجێ کردووەتەوە.

راشیگەیاند، ئەوەی لە ٧ی تشرینی یەکەمدا ڕوویدا، دەرئەنجامی ساڵانێکە لە نادادپەروەری، کوشتن، ڕێزنەگرتن لە پەیمان و ڕێککەوتننامە نێودەوڵەتییەکان و بێبەشکردنی خەڵکی فەلەستین بووە لە سەرەتاییترین مافەکانیان بۆ ژیان بە سەلامەتی.

سودانی جەختیکردووەتەوە، لەسەر پێویستی کردنەوەی ڕێڕەوی سەلامەت بۆ گەیشتنی یارمەتییە مرۆیی و پزیشکییەکان بۆ زیاتر لە دوو ملیۆن فەڵەستینی کە لە دۆخێکی سەختدا دەژین.
لای خۆیەوە، جۆرجیا میلۆنی نیگەرانیی وڵاتەکەی لە رووداوەکانی غەززە دەربڕی و پشتوانی حکومەتی وڵاتەکەی بۆ ھەوڵەکانی کەمکردنەوەی پەرەسەندنی شەڕی غەززە ئاشکراکرد.

ھاوکات ستایشی ھەوڵەکانی دەزگا ئەمنییەکانی عێراقی کرد لە پاراستنی ئاسایش و سەقامگیری، ئاماژەی بە ھاوبەشی ستراتیژی نێوان عێراق و ئیتاڵیا کرد، ھەروەھا بە رەسمی بانگھێشتی سەرۆک وەزیرانی عێراقی کرد بۆ سەردانی رۆما، سودانیش بەڵێنی بە زووترین کات سەردانی ئەو وڵاتە بکات.

لەسەکۆ ئەلکترۆنیە جیاوازەکان چەندین پەیج و ئەکاونت بەناوی بانکی بازرگانی عێراق تی بی ئای کراونەتەوە و بانگەشەی پێدانی دۆلار بەبەھای بانکی ناوەندی دەکەن بە ھاووڵاتیان، بەوھۆیەوە چەندین ھاووڵاتیش زەرەرمەندبوون.

دوای بەدواداچونی کوردسات نیوز سەرچاوەیەک لەبانکی بازرگانی عێراق رایگەیاند، بێجگە لەپێگەی رەسمی ھاووڵاتیان متمانە بەھیچ پەیج و ئەکاونتێکی تر نەکەن، بەتایبەت بەو پێگانەی ژمارەی مۆبایل بەکاردەھێنن.

وتیشی، لەئێستادا ھاووڵاتیان دەتوانن لە لقە سەرەکیەکانی تی بی ئای مامەڵەی وەرگرتنی دۆلاری گەشتیاری بکەن و لە فرۆکەخانەی بەغداد دۆلار وەربگرن.

لە کۆی ٣٢٩ ئەندامی ئەنجومەنی نوێنەرانی عێراق، ٣٢ پەرلەمانتار ئیمزایان کۆکردووەتەوە و ئاڕاستەی سەرۆکایەتی ئەنجومەنەکەیان کردووە و تیایدا داوایانکردووە ئەلینا رۆمانوسکی باڵیۆزی ئەمریکا لە بەغداد دەربکرێت و باڵیۆزخانەکەش دابخرێت.

ئاماژەیان بەوەشکردووە، داواکارییەکەیان بەھۆی ھاوکارییەکانی ئەمریکاوەیە بۆ ئیسرائیل کە خەڵکی مەدەنی لە کەرتی غەززە کۆمەڵکوژ دەکات.

لای خۆیەوە ھادی عامری، سەرۆکی رێکخراوی بەدر لە پەیامێکدا رایگەیاند، ئێستا کاتی ئەوەیە ھێزەکانی ھاوپەیمانی نێودەوڵەتی لە عێراق بچنەدەرەوە چونکە ھیچ پاساو و پێویستییەک بۆ مانەوەیان نەماوە.

ئاماژەی بەوەشکرد، بەھۆی گەڕاندنەوەی ھێزەکانی ئەمریکا بۆ بنکەی ھەریر و عەین ئەسەد، کاردانەوەیەکی سروشتییە کە گروپەکانی مقاوەمەی ئیسلامی لە بەرامبەری لایەنگریی واشنتن بۆ ئیسرائیل، بنکەکانی ئەو وڵاتە بە ئامانج بگرن.

بەپێی بڕیارێک کە میدیاکانی عێراق بڵاویانکردووەتەوە، وەزارەتی بەرگری عێراق بڕیاریداوە بە گۆڕانکاری لەچەند پۆستێکی ھەستیاری ئەمنی و ھەواڵگری کە دیارترینیان پۆستەکانی سەرۆکی دەستەی ھەواڵگری فەرماندەیی ھێزە وشکانییەکان، ئەمینداری نھێنی ھەواڵگری سەرۆکایەتی ئەرکانی سوپای عێراق و ئەمینداری نھێنی فەرمانگەی ئۆپراسیۆنەکان

ئاماژەی بەوەشکردووە، فەرمانەکە لەلایەن وەزیری بەرگرییەوە دەرکراوە و بە مەبەستی باشتر بەڕێوەچوونی کاروبارەکانی تایبەت بە ھەواڵگری و ئۆپراسیۆنە سەربازییەکان و باشترکردنی توانای ھێزە ئەمنییەکان.

محەمەد عەبدولوەھاب فەرماندەی فەرماندەیی ھێزەکانی سنور، سەر بە وەزارەتی ناوخۆی عێراق رایگەیاند، لەسەرەتای ئەمساڵەوە چەندین رێکاریان بەجێگەیاندووە بۆ پاراستنی سنورەکانی نێوان سوریا و عێراق و لەئێستادا ٩٥٪ی ئەو سنورە لەڕووی ئەمنییەتەوە بە تەواوەتی پارێزراون.

وتیشی، دیواری کۆنکرێتی بە درێژایی سنورەکان لەگەڵ سوریا ١٣٠ کیلۆمەتری بڕیووە، کە کۆی گشتی دەگاتە زیاتر لە ١١ ھەزار کیلۆمەتر. 

مانگی رابردوو، ئەنجومەنی وەزیرانی عێراق، ١٥ ملیار و ١٤٠ ملیۆن دیناری تەرخانکرد بۆ وەزارەتی ناوخۆ، بۆ دروستکردنی ئەو دیوارە کۆنکرێتییە لەنێوان عێراق و سوریا.

عەوادی لە چاوپێکەوتنێکدا سەبارەت بە بەھای دۆلار و دینار رایگەیاند، ئەو قەیرانە کاریگەری گەورەی لەسەر بەرزبوونەوەی نرخی ئۆتۆمبێل و خانووبەرە و پێداویستییەکانی بیناسازی کردووە، بەڵام حکومەتی عێراق توانیوێتی نرخی خۆراک بە جێگری بھێڵێتەوە، کە ئەوەش کارێکی گرنگە. 

وتیشی، عێراق لەگەڵ چین بە "یەن" بازرگانی دەکات و بازرگانییەکانیشی لەگەڵ ئێران و ئیمارات بە تمەن و درھەم دەبێت.

 بە وتەی عەوادی، ئەگەر قەیرانی دۆلار بەو شێوەیە بەردەوام بێت، رەنگە حکومەت ناچار بێت راستەوخۆ دۆلار بە نرخی رەسمی بە ھاووڵاتیان بفرۆشێت. 

وتەبێژی حکومەتی عێراق ئاماژەی بەوەشکرد، ئاستی ھەڵاوسان لە عێراق بەڕێژەی ٤٪ دابەزیوە.

کۆمیسیۆنی باڵای سەربەخۆی ھەڵبژاردنەکانی عێراق لە راگەیەندراوێکدا ئاماژەی بەوە کردووە، لە کۆبوونەوەکانی ئەنجومەنی کۆمیسیاراندا بە کۆی دەنگ بڕیاری دوورخستنەوەی کاندیدە دوورخاوەکان پەسەندکرا، بەڵام ئەگەر ئەو کاندیدانە تانەکانیان پەسەندکرا و بە بەڵگە بێتاوانییان سەلماند، وەک کاندید ھەژمار دەکرێن و دەتوانن بەشداری ھەڵبژاردن بکەن.

راشیگەیاندووە، بڕیاردراوە لە رۆژی یەکی مانگی داھاتووەوە بانگەشە بۆ ھەڵبژاردنی ئەنجومەنی پارێزگاکانی عێراق دەستپێبکات، ٢٤ سەعات پێش وادەی دەنگدانی تایبەت کۆتایی دێت کە دەکاتە ١٥ی کانوونی یەکەم، چونکە ١٦ی کانوونی یەکەم دەنگدانی تایبەت بەڕێوەدەچێت.

لە دیدارەکەدا سەرۆککۆمار جەختی لە گرنگی پەیوەندییەکانی نێوان عێراق و ئوسترالیا و پێویستی بەھێزکردن و پەرەپێدانیان و ئاڵوگۆڕکردنی ئەزموونەکانی کردەوە لەو بوارانەی کەپرسی ھاوبەشن، بۆ بەدیھێنانی بەرژەوەندییە ھاوبەشەکانی ھەردوو وڵاتی دۆست.

ھەروەھا بەڕێزیان سوپاسی ھەوڵەکانی باڵیۆزی کرد بۆ پەرەپێدانی پەیوەندییە دوو قۆڵییەکانی نێوان ھەردوو وڵات و ھیوای سەرکەوتنی بۆ خواست لە ئەرکەکانی داھاتوویدا.

لەلای خۆیەوە باڵیۆز پاولا گانلی، شانازی خۆی دەربڕی بە کارکردنی لە عێراق و جەختیشی لە خواستی وڵاتەکەی کردەوە بۆ بەھێزکردنی پەیوەندییە دوو قۆڵییەکانی نێوان ھەردوو وڵات.

محەمەد عەلی تەمیم، وەزیری پلاندانانی عێراق رایگەیاند، عێراق پێنجەم وڵاتی جیھانە کە گۆڕانکارییەکانی کەشوھەوا زۆرترین کاریگەرییان لەسەر دروستکردووە، لەبارەی ژمارەی دانیشتووانیشەوە وتی، عێراق زیادبوونێکی بەردەوامی ژمارەی دانیشتووانی ھەیە، کە وایکردووە شارەکان فراوانتر ببن، کە ئێستا ٧٠%ی دانیشتووان لە شارەکان دەژین و ٣٠% لە گوندەکان دەژین.

وتیشی، ئەو شارە نیشتەجێبوونانەی بڕیاروایە لە عێراق دروستبکرێن، رەچاوی ھەموو پێویستییەکیان بۆ پاراستنی ژینگە و بەرەنگاربوونەوەی گۆڕانکارییەکانی کەشوھەوای تێدا دەکرێت.

پێشتر وەزارەتی پلاندانانی عێراق رایگەیاندبوو، تا کۆتایی ئەمساڵ ژمارەی دانیشتووانی عێراق ٤٣ ملیۆن کەس تێدەپەڕێنێت، لەو ژمارەیەش ٥٠.٥%یان لە رەگەزی نێرن و ٤٩.٥%یان لە رەگەزی مێن.

دادگای فیدراڵی ئەمڕۆ یەکەم دانیشتنی لە بارەی دواکەوتن و نە ناردنی شایستە داراییەکانی فەرمانبەرانی ھەرێمەوە ئەنجامدا سکاڵاکەش لە لایەن مەحمود حسێن عەگیلی سکرتێری گشتی پارتی ئوممەی عێراق ، دژی محەمەد شیاع سودانی سەرۆک وەزیرانی عێراق تۆمارکراوە.

دادگای فیدراڵی لە دانیشتنەکەدا بڕیاریدا بە دواخستنی ئەو سکاڵایە بۆ ٢٨ مانگی داھاتوو. 

نزار ئامێدی وەزیری ژینگەی عێراق، لە چالاکییەکدا بەبۆنەی رۆژی جیھانی کەشوھەوا کە نوێنەرایەتی یەکێتی ئەوروپا لە بەغداد بە ناونیشانی "عێراق و گۆڕانکارییەکانی کەشوھەوا" رێکیخستبوو رایگەیاند، عێراق بەدەست کاریگەری خراپی گۆڕانکارییەکانی کەشوھەواوە دەناڵێنێت و یەکێکە لەو وڵاتانەی جیھان کە زۆرترین کاریگەری گۆڕانکارییەکانی کەشوھەوای لەسەر دروستبووە.

وتیشی، ھەوڵدان بۆ چارەسەرکردنی گۆڕانکارییەکانی کەشوھەوا ھیچ ئەنجامێکی نابێت ئەگەر ھەموو وڵاتان بەشدار نەبن بەپێی بنەماکانی رێککەوتنی نەتەوە یەکگرتووەکان لەبارەی گۆڕانکارییەکانی کەشوھەوا و رێککەوتنی پاریس کە لەسەر بنەمای بەرپرسیارێتی ھاوبەش کراوە.

باسم عەوادی وتەبێژی حکومەتی عێراق لە چاوپێکەوتنێکی رۆژنامەوانیدا رایگەیاند، حکومەتی عێراق لە چوارچێوەی پەیماننامە و یاسا نێودەوڵەتییەکاندا پابەندبوونی دیبلۆماسی لەسەرە و نابێت بەھیچ شێوەیەک پێشێلی بکات و ھەڵوێستی عێراقیش لەسەر کەرتی غەززە ھەر لەسەرەتاوە روون و ئاشکرا بووە و تەنانەت یاسایەکیشی ھەیە کە ئاساییکردنەوەی ھەموو جۆرە پەیوەندییەک لەگەڵ ئیسرائیل قەدەغە دەکات.

وتیشی، پێشنیازەکەی موقتەدا سەدر رێبەری رەوتی سەدر بۆ داخستنی باڵیۆزخانەی ئەمریکا لە بەغداد، نەک تەنھا کاریگەری خراپی لەسەر رێککەوتنی ئەمنی نێوان واشنتۆن و بەغداد دەبێت، بەڵکو ھەنگاوێکی زۆر مەترسیدارە و عێراق بە یەکجاری وێران دەکات.

جەمیل حەدیدی، ئەندامی لیژنەی دەستپاکی ئەنجومەنی نوێنەران ئاماژەی بەوەدا، لەماوەی رابردوودا، حکومەتی فیدراڵی چەند ھەنگاوێکی ناوە بۆ گێڕانەوەی پارە بە قاچاخبردراوەکانی عێراق و توانیویەتی بڕێکی کەم لەو پارانە بگەڕێنێتەوە بۆ وڵات.

ئەوەشی خستەڕوو، قەبارەی ئەو پارانەی لە عێراق بە قاچاخبردراون زۆر گەورەیە و تاکو ئێستا دیارنییە بڕەکەی چەندە، ئەوەش وایکردووە ئەو بڕە پارەیەی گەڕێندراوەتەوە وڵات بڕێکی زۆر کەم بێت لەو بڕەی بەقاچاخبردراوە.

ئەو ئەندامەی ئەنجومەنی نوێنەرانی عێراق وتیشی، ھەوڵەکانی حکومەتی فیدراڵ بۆ گێڕانەوەی پارە بەقاچاخبردراوەکان بە گوێرەی پێویست نییە و دەبێت حکومەتی فیدراڵ و لایەنە پەیوەندیدارەکان ھەوڵەکانیان چڕتر بکەنەوە بۆ گێڕانەوەی پارە بە قاچاخبردراوەکان و دیاریکردنی بڕەکەی.

بەپێی راگەیەندراوێکی نووسینگەکەی، قەیس خەزعەلی ئەمینداری گشتی عەسائیب ئەھل حەق لە بەغداد لەگەڵ وەفدێکی بزوتنەوەی حەماس کۆبووەتەوە و باسیان لە دواین پێشھات و ھێرش و بۆردوومانەکانی سەر کەرتی غەززە و خراپی رەوشی مرۆیی کردووە، جەختیانکردووەتەوە لەسەر پێویستی زیاتر ھاوکاریکردنی زیانلێکەوتووان و لێقەوماوانی غەززە.

ئاماژە بەوەشکراوە، لە کۆبوونەوەکەدا خەزعەلی تەئکیدیکردووەتەوە کە ھەڵوێستی عێراق بەگشتی و گرووپەکانی بەرگری بەتایبەتی نەگۆڕە بەرامبەر پرسە چارەنووسسازەکانی جیھانی ئیسلامی و لەسەرووی ھەمووشیانەوە کێشەی فەڵەستین.

عەلی فەتلاوی سەرکردە لە ھاوپەیمانی فەتح کە ھادی عامری سەرۆکایەتی دەکات و بەشێکە لە چوارچێوەی ھەماھەنگی شیعەکان رایگەیاندووە، ھەندێک لایەنی ناوخۆی بە پیلان و پشتیوانی چەند وڵاتێکی دەرەکی جموجۆڵێکیان دەستپێکردووە بە مەبەستی لاوازکردنی حکومەتەکەی محەمەد شیاع سودانی سەرۆکوەزیرانی عێراق و دروستکردنی ئاستەنگ لە بەردەم کارەکانی و بۆ ئەو مەبەستەش چەنین پیلان و بەرنامەیان داڕشتووە.

وتیشی، چوارچێوەی ھەماھەنگی شیعەکان کە پێکھێنەری سەرەکی کابینەی حکومەتەکەی سودانییە ئاگاداری سەرجەم وردەکارییەکانی پیلان و پشتیوانییە دەرەکییەکانە، داواشیان لێدەکەن ئەو لایەنانە نەبنە داردەستی دوژمنانی عێراق، چونکە باجەکەی قورس دەبێت.