محەمەد شیاع سودانی، سەرۆک وەزیرانی عێراق لە وتارێکدا بەبۆنەی دەستپێکردنی کارکردن لە پرۆژەی شاری نیشتەجێبوونی جەواھیری لە قەزای ئەبوغرێب کە دەکەوێتە خۆرئاوای بەغداد رایگەیاند، پلان و بەرنامەی تایبەتیان بۆ چارەسەرکردنی کێشە و قەیرانی نیشتەجێبوون ھەیە و بۆئەو مەبەستەش رێککەوتن و گرێبەستیان لەگەڵ ژمارەیەکی زۆر کۆمپانیای ناوخۆیی و بیانی ئیمزاکردووە.

وتیشی، لەقۆناغی یەکەمدا پێنج شاری نیشتەجێبوون لە پارێزگاکانی بەغداد و بابل و کەربەلا و ئەنبار و نەینەوا دروست دروست دەکەن و لە قۆناغی دووەمیشدا ١٠ شاری تری نیشتەجێبوون لە پارێزگاکانی عێراق دروست دەکرێن و ئامانجی سەرەکیشیان ئەوەیە بگەنە بنیاتنانی ٢٥٠ بۆ ٣٠٠ ھەزار یەکەی نیشتەجێبوون لە سەرجەم پارێزگاکانی عێراق. 

نوسینگەی محەمەد شیاع سودانی، سەرۆک وەزیرانی عێراق رایگەیاند، حەسەن یاساری، راوێژکاری دەستوری سودانی راسپێردراوە بۆ  پێکھێنانی لیژنەیەک لە سەرۆکایەتی کۆمار و ئەنجومەنی دەوڵەت و ئەمینداری گشتی ئەنجومەنی وەزیران، بۆ پێداچوونەوە بە پڕۆژەیاسای دادگای فیدڕالی کە لەساڵی ٢٠١٥ەوە حکومەت داوای پێداچوونەوەی بەو پرۆژەیاسایە کردووە و رەوانەی ئەنجومەنی نوێنەرانی کردووە و تا ئێستا کاری لەسەر نەکراوە.

ئاماژەی بەوەشکردووە، لیژنەکە کارەکانی تەواوکردووە و رەشنووسی ئەو پڕۆژەیاسایەی ئامادەکردووە و سەرۆکی لیژنەکە چەند دانوستانێکی ئەنجامداوە لەگەڵ نوێنەرانی سەرۆک کۆمار و سەرۆکی ئەنجومەنی باڵای دادوەری و سەرۆکی دادگای فیدڕاڵی. 

دەشڵێت، حکومەت کاری لەسەر چەند بابەت و دەقێک کردوە کە پێشتر لە خولەکانی پێشووی پەرلەمان تێبینیان لەسەر پرۆژەیاسای دادگای فیدرالی ھەبووە بە مەبەستی چارەسەرکردنی ناکۆکییەکان و جەختکردنەوە لە پاڵپشتی حکومەت بۆ سەربەخۆیی دەسەڵاتی دادوەری. 

بانکی ناوەندی عێراق لە راگەیەندراوێکدا ئاماژەی بەوە کردووە، لەسەرەتای مانگی یەکی ئەمساڵەوە تا کۆتایی مانگی تشرینی دووەمی رابردوو، ٣٦ سزای کارگێڕێییان بەسەر کۆمپانیا دامەزراوە ناداراییەکاندا سەپاندووە کە سزاکان خۆیان لە ھۆشداری پێدان و ئاگادارکردنەوە و سزای پشتگوێخستن دەبینێتەوە و ھەر لەو ماوەیەشدا بە بەھای زیاتر لە ١٢٧ ملیار دینار بانک و کۆمپانیاکانی ئاڵوگۆڕی دراویان سزاداوە بەھۆی پابەندنەبونیان بە بڕیار و رێنماییەکانی بانکی ناوەندییەوە.

راشیگەیاندووە، مانگی چواری ئەمساڵ زۆرترین سزادانی تێدا تۆمارکراوە کە بڕی پارەی سزاکان گەیشتووەتە زیاتر لە ١٧ ملیار دینار لەگەڵ ١٧ سزای کارگێڕی و کەترین سزادانیش لەمانگی تشرینی دووەمی رابردوودا بووە کە بڕی سزاکان گەیشتووەتە زیاتر لە ھەشت ملیار دینار لەگەڵ تەنھا ھەشت سزای کارگێڕی.

ئەمڕۆ دادگای فیدراڵی عێراق لەسەر سکاڵایەکی جووتیارانی تۆپزاوا لەسەر زەوییەکانی کەرکوک کۆبووەوە، بڕیاربوو ھەڵوەشانەوەی بڕیاری رژێمی پێشوو لەبارەی کەرکوک تاوتوێ بکات، بەڵام سکاڵاکە بۆ ٢١ی کانوونی دووەمی ٢٠٢٤ دواخرا. 

ھاوکات پەیامنێری کوردسات نیوز رایگەیاند، دادگای فیدراڵی عێراق داوایکردووە لە دانیشتنی داھاتوودا بەڕێوەبەری کشتوکاڵی کەرکوک ئامادە بێت. 

بە پێی ئەو زانیارییانەی بڵاوکراونەتەوە، لە گەڕەکی حەی عامل لە شای بەغداد شەڕ لە نێوان گروپی سەرایا سەلام سەر بە موقتەدا سەدر رێبەری رەوتی سەدر و گروپێکی حەشدی شەعبی روویداوە و تەقەی ھەڕەمەکی کراوە. 

ھێزی پۆلیسی ئیتیحادی بۆ کۆنترۆڵکردنی رەوشەکە گەیشتنە شوێنی رووداوەکە و دەروازە و رێگەکانیان بۆ سەر ناوچەکە داخست.

لە روبەڕوبوونەوەکەشدا دوو کەس برینداربوون، کە یەکێکیان مەدەنییە و ئەوەی دیکەیان ھێزی ئەمنییە. 

بەیانی ئەمڕۆش،  وەلید خەلیفە فەرماندەی ئۆپراسیۆنەکانی بەغداد رایگەیاند، رەوشی ئەمنی گەڕەکی حەی عامل لەژێر کۆنترۆڵدایە و ھیچ ئاڵۆزییەک بوونی نەماوە.

مایکڵ کوریلا، فەرماندەی فەرماندەیی ناوەندیی ئەمریکا (سێنتکۆم) رایگەیاند، لەسەر فەرمانی جۆ بایدن سەرۆکی ئەمریکا بەرەبەیانی ئەمڕۆ ھێرشیانکردووەتە سەر سێ پێگەی حزبوڵای عێراق لە سنوری شاری بابل، ئەوەش لە تۆڵەی برینداربوونی سێ سەربازی ئەمریکا کە ئێوارەی دوێنێ لە ھێرشێکدا بۆ سەر فڕۆکەخانەی ھەولێر برینداربوون.

وتیشی، ھێرشەکە ئامانجەکەی خۆی بە تەواوەتی پێکاوە و چەندین چەکداری حزبوڵاش کوژراون و ژمارەیەکی تریشیان برینداربوون.

کەریم عەلیەوی، پەرلەمانتار لە چوارچێوەی ھەماھەنگی رایگەیاند، سەرجەم ھێزە سیاسییەکان چاوەڕێی راگەیاندنی ئەنجامی کۆتایی ھەڵبژاردنی ئەنجومەنی پارێزگاکانن، تاکو بەزووترین کات دەستبکەن بە گفتوگۆ و دانوستان لەبارەی پێکھێنانی حکومەتە خۆجێییەکان لە پارێزگاکان.

وتیشی، چوارچێوەی ھەماھەنگی لە پارێزگاکانی باشوور و ناوەڕاست دووچاری ھیچ ئاستەنگێک نابێت لە پێکھێنانی حکومەت، چونکە خاوەنی زۆرینەیە، بەڵام بە پارێزگاکانی بەغداد و دیالە و کەرکوک و نەینەوا، پێویستی بە دانوستانە لەسەر پێکھێنانی حکومەتە خۆجێییەکان.

رۆژی ١٨ی ئەم مانگە ھەڵبژاردنی ئەنجومەنی پارێزگاکان لە ١٥ پارێزگای عێراق بەڕێوەچوو، رۆژی ٢٠ی مانگیش کۆمیسیۆنی ھەڵبژاردنەکان ئەنجامی بەرایی ھەڵبژاردنەکەی بڵاوکردەوە، چاوەڕوانیش دەکرێت ئەم ھەفتەیە ئەنجامی کۆتایی بڵاوبکرێتەوە.

ھادی عامری، پەیامێکی لەبارەی ھێرشەکەی بەرەبەیانی ئەمڕۆی ئەمریکا بۆ سەر گرووپە چەکدارەکان لە عێراق بڵاوکردەوە و رایگەیاند، ئەو دوژمنکارییەی ئەمریکا ئیدانە دەکەن و بە پێشێلکردنی سەروەری و شکۆی عێراقی دەزانن.

راشیگەیاند، جارێکیتر جەختدەکەنەوە کە ھیچ چارەسەر و کۆتاییەک بۆ ئەو پێشێلکارییانە نییە، تەنھا بە چوونەدەرەوەی ھێزە بیانییەکان لە عێراق نەبێت.

وتیشی، پێویستە لەسەر حکومەتی عێراق خشتەیەکی زەمەنیی دابنێت، بۆ چوونەدەرەوەی ئەو ھێزانە لە نزیکترین کاتدا، ئەگەر پێویستی پێیان نییە، چونکە بوونی ئەو ھێزانە دەبێتە ھۆی وێرانبوونی عێراق و کوژرانی رۆڵەکانی.

فەرماندەیی ئۆپەراسیۆنە ھاوبەشەکانی عێراق لە راگەیەنراوێکدا باسی لەوەکردووە، دوو ھاووڵاتی کوەیتی و سعودی کە بەمەبەستی گەشتیاری ھاتوونەتە عێراق، بۆ راوکردن ڕویان لە ئەنبار کردووە و لە بیابانی گەورەی پارێزگاکەدا مینێکی چێندراوی داعش پێیاندا تەقییوەتەوە.

ئەوەشی خستوەتەڕوو، لە ئەنجامی رووداوەکە ھەردوو ھاووڵاتییەکە گیانیانلەدەستدا و دوای تەواوکردنی رێکارەکان، تەرمی ئەو دوو ھاوڵاتییە رادەستی وڵاتەکانیان دەکرێنەوە.

لای خۆیەوە، وەزارەتی دەرەوەی کوەیت رایگەیاند، لەگەڵ دەسەڵاتدارانی عێراق لەسەر ھێڵن بۆ زانینی وردەکارییەکانی رووداوەکە.

عەلی زوبەیدی، سەرکردە لە چوارچێوەی ھەماھەنگی ئاماژەی بەوەدا، تائێستا ھیچ رێککەوتنێکی سیاسی لەسەر دیاریکردنی سەرۆکی نوێی ئەنجومەنی نوێنەرانی عێراق و دیاریکردنی جێگرەوەی حەلبوسی نەکراوە.

ئەوەشی خستەڕوو، لە چەند رۆژی داھاتوودا جارێکی دیکە گفتوگۆ و دانووستانەکان بۆ یەکلایکردنەوەی پرسی سەرۆکی ئەنجومەنی نوێنەران دەستپێدەکاتەوە و چاوەڕوان دەکرێت یەکلاییکردنەوەی ئەو پرسە بکەوێتە ناوەڕاستی مانگی داھاتووەوە.

ئەو سەرکردەیەی چوارچێوەی ھەماھەنگی وتیشی، مانگی داھاتوو ناوی کاندیدەکان بۆ پۆستی سەرۆکی ئەنجومەنی نوێنەران دەخرێنەڕوو، تائێستا ناوماڵی سوننە لەسەر کاندیدەکان نەگەیشتوونەتە رێککەوتن.

موسەنا فەریجی، وتەبێژی وەزارەتی بازرگانی عێراق رایگەیاند، وەزارەتی بازرگانی عێراق بە ھەماھەنگی لەگەڵ کۆمپانیای گشتی بازرگانی خۆراک، توانیویەتی ١٠یەمین بەشەخۆراک بۆ ئەمساڵ ئامادەبکات.

ئەوەشی خستەڕوو، بەشەخۆراکەکە بۆ بریکارەکان ئامادەکراوە و لە چەند رۆژی داھاتوودا لە تەواوی پارێزگاکانی عێراق دەست بە دابەشکردنی دەکرێت، بەوەش دابەشکردنی بەشەخۆراک لەمساڵدا کۆتایی دێت.

وتەبێژی وەزارەتی بازرگانی عێراق وتیشی، بەگوێرەی خشتەی دابەشکردنی بەشەخۆراکەکان و ئەو ئەرکەی بە وەزارەتی بازرگانی سپێردرابوو بۆ دابەشکردنی بەشەخۆراکەکان، وەزارەتەکە بە تەواوی سەرکەوتووبووە لەو پڕۆسەیەدا.

ئەلینا رۆمانۆسکی، باڵیۆزی ئەمریکا لە عێراق لە راگەیەندراوێکدا بڵاویکردەوە، پاراستنی گیانی کارمەندانی ئەمریکی لە عێراق لە پێشینەی کارەکانی سەرۆکی ئەمریکایە.

ئەوەشی خستەڕوو، ھێزەکانی ئەمریکا و ھاوپەیمانان لە عێراق، میوانی حکومەتی فیدراڵن و ھێرشکردنە سەریان ھێرشکردنە سەر عێراقە.

باڵیۆزی ئەمریکا لە عێراق ئاماژەی بەوەشدا، دەبێت ھێرشی گروپە تیرۆریستییەکانی بۆ سەر ھێزەکانی ئەمریکا لە عێراق بوەستێندرێت.

عەلی فەیسەڵ، ئەمینداری گشتی دەستەی کۆمسیارانی کۆمسیۆنی ھەڵبژاردنەکانی عێراق ئاماژەی بەوەکرد، لیژنە تایبەتمەندەکانی کۆمسیۆن تەواوی سکاڵاکانی ھەڵبژاردنی ئەنجومەنی پارێزگاکانی پۆلێنکردنەوە و کۆی گشتی ئەو سکاڵایانەی تۆمارکراون ٤٥٤ سکاڵایە، لەو ژمارەیەش٧٦ سکاڵای سەوز و ٣٧٨ سکاڵایان زەردن.  

ئەوەشی خستەڕوو، تائێستا ھیچ سکاڵایەکی سوور لە ھەڵبژاردنی ئەنجومەنی پارێزگاکان تۆمارنەکراوە.

ئەمینداری گشتی دەستەی کۆمیسیاران وتیشی، لە رۆژی دەنگدانی گشتی ١٨٨ سکاڵا تۆمارکراوە و لە رۆژی دەنگدانی تایبەتیشدا ١٥٥ سکاڵا تۆمارکراوە، ھەروەھا لە ناوەندەکانی وردبینی ١١١ سکاڵا تۆمارکراوە، لەئێستاشدا وردبینی بۆ ئەو سکاڵایانە دەکرێت و دواتر کۆمسیۆن بڕیاری کۆتاییان لەبارەوە دەدات.

فەرماندەیی پۆلیسی بەغداد-کەرخ شەوی رابردوو لە راگەیەندراوێکدا بڵاویکردەوە، دوای رووداوێکی ئاگرکەوتنەوە لەماڵێکدا کە بەھۆیەوە ژنێک و سێ منداڵی تێدا سوتان و یەکێکیان بەھۆی سەختی برینەکەیەوە گیانی لەدەستدا، لێکۆڵینەوەیان لەرووداوەکە دەستپێکردووە.

 ئاماژەی بەوەشکرد، لەکاتی بەدواداچوون و کۆکردنەوەی زانیاری لەلایەن بەڕێوبەرایەتییەکەیانەوە سەبارەت بە ھۆکارەکانی ئاگرکەوتنەوەکە، دەرکەوتووە ئەو کەسەی ماڵەکەی سووتاندووە پیاوی ماڵەکەبووە.

بەوتەی پۆلیس، پیاوەکە بانگەشەی ئەوەیکردووە کە رووداوەکە قەزا و قەدەر بووە و بەھۆی گڕگرتنی ھیتەری کارەباییەوە روویداوە، بەڵام دوای لێکۆڵینەوە نەوت لە شوێنی رووداوەکە دۆزراوەتەوە و دەرکەوتوە کە پیاوەکە ھاوسەر و منداڵەکانی سوتاندووە.

باسی لەوەشکردووە، پیاوەکە دوای ھەڵھاتنی لەلایەن پۆلیسەوە دەستگیرکراوە.

فەرحان فەرتوسی بەڕێوەبەری گشتی کۆمپانیای بەندەرەکانی عێراق سەر بە وەزارەتی گواستنەوە لە راگەیەنراوێکدا ئاماژەی بەوەکردووە، دوای گرژییەکانی دەریای سور رێگەی جێگرەوە بۆ گەیاندنی کاڵا لە رۆژئاواوە بۆ رۆژھەڵات بەندەرەکانی عێراقە.

لای خۆیەوە، محەممەد عەبدولحافز، کاپتنی ھێزی دەریایی عێراق ئاماژەی بەوەکرد، وڵاتانی جیھان بژاردەی تێپەڕبوونی کاڵاکانیان لە بەندەری تری ھەیە پاش ئەو کێشەی رووبەروویان بۆتەوە لە گواستنەوەی کاڵاکانیان لە ئەوروپاوە بۆ ئاسیا لەوانە دەتوانن کەلوپەلەکانیان بگەیەننە بەندەری مێرسین لە تورکیا، دواتر لە ڕێگەی دەروازەی ئیبراھیم خەلیلەوە لە ڕێگەی وشکانییەوە دەگوازرێنەوە، بۆ بەندەری ئوم قەسر، پاشان لە ڕێگەی دەریاوە بۆ وڵاتانی کەنداو، یاخود ھەر ولڕتێکی تر کە مەبەستیان بێت.

وەدیع حەنزەل سەرۆکی یەکێتی بانکە تایبەتەکانی عێراق رایگەیاند، سەردانەکەی چەند رۆژی رابردووی وەفدێکی عێراقی بۆ تورکیا ئەنجامی باشی ھەبووە کە یەکێکیان پێکھێنانی لیژنەیەکی ھاوبەش بووە بۆ سەرپەرشتیکردن و بەھێزکردنی ھاکاوکارییە بانکییەکان و پارەدارکردنی بازرگانی دەرەکی لەنێوان ھەردوو وڵاتدا.

وتیشی، بەغداد و ئەنقەرە گەیشتوونەتە رێککەوتنی کۆتایی بۆئەوەی لە ئاڵوگۆڕە بازرگانییەکانیاندا مامەڵە تەنھا بەدینار و لیرە بکەن نەک دۆلار کە لە چەند رۆژی داھاتوودا رێککەوتنە دەچێتە بواری جێبەجێکردنەوە و بۆ ئەو مەبەستەش کارئاسانی تەواو بۆ بازرگانانی ھەردوو وڵات بکرێت، کە ئەوەش کاریگەری زۆری لە بەرزبوونەوەی بەھای دینار دەبێت لە بەرامبەر دۆلار.