عێراق
جومانە غەلای وتەبێژی کۆمسیۆنی باڵای سەربەخۆی ھەڵبژاردنەکانی عێراق، ڕایگەیاند، ٦٠٠ چاودێری نەتەوە یەکگرتووەکان و ٢٧٤ چاودێری یەکێتیی ئەوروپا، لەگەڵ دەیان چاودێری تر لە وڵاتانی کۆمکاری عەرەبی و ڕێکخراوەکانی مافی مرۆڤ، چاودێری پڕۆسەی دەنگدانی گشتی و تایبەت لە سەرتاسەری عێراق دەکەن.
نوسینگەی کۆمسیۆنی ھەڵبژاردن لە بەغداد ڕایگەیاندووە، سەرجەم پێداویستی لۆجستییەکانی بۆ ئەنجامدانی ھەڵبژاردن دابینکردووە و ھیچ گرفتێکیان نییە و وەک دواین ئامادەکاریش جارێکی تر ھەستاون بە تاقیکردنەوەی ئامێرەکانی دەنگدان.
ڕاوێژکاری سەرۆک وەزیران بۆ کاروباری ھەڵبژاردن وتیشی، پڕۆسەکە بە شێوەیەکی باش بەڕێوەدەچێت و لە ئێستاوە ئاماژەکانی سەرکەوتنی دەرکەوتوون و چاودێرانی نێودەوڵەتیش لە بنکەکانی دەنگدانن و چاودێری پڕۆسەی دەنگدان دەکەن.
شانەی ڕاگەیاندنی ئەمنی بڵاویکردەوە، ھێزە ئەمنیەکان لە سەرجەم بنکەکانی دەنگدان بەشدارییەکی کارا لە پڕۆسەی دەنگدانی تایبەت دەکەن.
ھاوکات ئەنجومەنی باڵای دادوەری عێراق، لیژنە دادوەرییەکانی ڕاسپارد بۆ لێکۆڵینەوە لەو سکاڵا و پێشلکارییانەی لە ڕۆژی دەنگدانی تایبەتدا تۆمار دەکرێن.
سەدر لە پەیامەکەیدا ڕایگەیاندووە، ئەمڕۆ ھێزە ئەمنیەکانیان دەنگ دەدەن لە پێناوی نیشتمان و چاکسازی، ھیوادارن بە شێوەیەکی شەفاف و ئازادانە دەنگ بدەن بە بێ فریودان یا ھەڕەشەلێکردن یا فشارلێکردن یا تایەفەگەری یا قەومچێتی، چونکە ئەوان ڕۆڵەی نیشتمانن و ھەر بۆ نیشتمانیش دەبن.
ئاماژەی بەوەشکردووە، ئەگەر ھێزە ئەمنییەکان پارێزەری نیشتمان بن ئەوا ئەوان پیشتیوان و پاڵپشتیان دەبن ڕێگە بە ھیچ دەست تێوەردانێکی دەرەکی یا نەوەکی لە دەنگدانیاندا نادەن.
موقتەدا سەدر ڕوونیشیکردووەتەوە، چاودێری ئەو کەرنەڤالە نیشتمانییەی دەنگدانی ھێزە ئەمنییەکان دەکەن، ھەر فشارێک یا دەست تێوەردانێکیش ھەبێت، دەستبەجێ ڕایدەگەیەنن.
نوێنەرایەتی ڕێکخراوی نەتەوە یەکگرتووەکان لە عێراق (یۆنامی) لە تویتێکدا بڵاویکردەوە، ڕاپۆرتێکیان بینیوە کە ئاماژە بەوە دەکات، ئەمڕۆ چاودێری نەتەوە یەکگرتووەکان گلەیی و گازندەی گەیاندووەتە کۆمسیۆنی باڵای سەربەخۆی باڵای ھەڵبژاردنەکانی عێراق، سەبارەت بە چەند پێشلکارییەک لە کاتی بەڕێوەچوونی دەنگدانی تایبەتدا.
ڕاشیگەیاندووە، سەرلەبەری ئەو دەنگۆیانە ناڕاستن و ئەگەر چاودێران ھەر شتێک ببینن کە جێی نیگەرانی بێت، ئەوا بە ڕاپۆرت بۆ ڕێکخراوی نەتەوە یەکگرتووەکانی دەنێرن.
ھیواشی خواست کە رۆژی یەک شەممە بەشدارییکردن لە دەنگدانی گشتی بەشێوەیەکی فراواندا بێت و بۆ دڵنیاییش لە دەرەنجامەکان دوای جیاکردنەوەی ئەلکترۆنی، بە دەستیش دەنگەکان جیا دەکرێنەوە.
مستەفا کازمی سەرۆک وەزیرانی عێراق لە کۆنفرانسێکی رۆژنامەوانی رایگەیاند: چەندین لایەن ھەبوون کە گومانیان لە جدییەتی حکومەت ھەبوو بۆ ئەنجامدانی ھەڵبژاردنی پێشوەخت.
ئاماژەی بۆ ئەوەشکرد، بێدەنگی حکومەت لە پرۆسەی بانگەشەی ھەڵبژاردن گوزارشت بوو لە ھەڵوێستە نیشتیمانییەکە، و رێگەیان نەداوە ھیچ وەزیرێک بەشداربێت لە پرۆسەی بانگەشەی ھەڵبژاردن بۆ لایەنێک یان کاندیدێک.
مستەفا کازمی رایگەیاند، ئەوەی پەیوەندی بە ئاسایشی ھەڵبژاردنەوە ھەیە گەرەنتی کراوە و ئازادی تەواو بۆ دەنگدەران زامن کراوە.
مستەفا کازمی ھەر لەو کۆنفراسە وتی، ئەرکی ئەوە کە راستییەکان ئاشکرا بکات و رایگەیاند: عێراق نزیک بوەوە لە ھەرەسھێنانی ئابوری، ھیچ رێگەیەکیان لەبەردەم نەمایەوە جگە لە راستگۆی لەبەرامبەر گەلی عێراق.
کۆمسیۆنی باڵای ھەڵبژاردنەکانی عێراق رایگەیاند، لەدەنگدانی تایبەتدا رێژەی بەشداریکردن لە پارێزگای ھەولێر ٧٥٪، و لە سلێمانی ٧٨٪ و لە دھۆک ٦٩٪ و لە کەرکوک ٦٢% بووە، بەرزترین رێژەی بەشداری لە پارێزگای بابل بووە کە لە ٨٠% بووە و کەمترین ریژەی بەشداریش لە پارێزگای ئەنبار بووە کەلە ٥٩% بووە.
ئاماژەی بەوەشداوە، لە کۆی یەک ملیۆن و ١٩٦ ھەزار ٥٢٤ کەس کە مافی دەنگدانی تایبەتی ھەبووە، ٨٢١ ھەزار کەس بەشداری پرۆسەکەیان کردووە، کە دەکاتە ٦٩%، ئاماژەی بۆ ئەوەشکردووە زۆرترین رێژەی سکاڵا لە پارێزگای ھەولێر تۆمارکراوە.
ئەمڕۆ کۆتایی بەخولی چوارەمی ئەنجومەنی نوێنەرانی عیراق دێت و راوێژکاری یاسایی سەرۆکی ئەنجومەنی نوێنەرانیش دەڵێت، بە دەرکردنی بڕیارێکی یاسایی لەلایەن سەرۆکی ئەنجومەنی نوێنەران کۆتایی بەم خولە دەھێنرێت.
ئەمین بەکر راوێژکاری یاسایی ئەنجومەنی نوێنەرانی عیراق بە کوردسات نیوزی رایگەیاند، بەپێی ئەو بڕیارەی پێشتر لە ئەنجومەنی نوێنەران دەنگی لەسەر دراوە ئەمڕۆ ٧ی تشرینی یەکەم کۆتایی بە خوای چوارەمی ئەنجومەنی نوێنەران دێت و بۆ ئەوەش پێویست بە کۆبوونەوەی پەرلەمان ناکات و سەرۆکی ئەنجومەنی نوێنەران بڕیارێکی یاسایی دەردەکات و بەوجۆرە پەرلەمان خۆی ھەڵدەوەشێنێتەوە.
باسی لەوەشکرد، لەدوای بڕیارە یاساییەکەی سەرۆکی ئەنجومەنی نوێنەران جارێکی دیکە ئەم خولەی پەرلەمان ناتوانێت دەست بەکارببێتەوە، چونکە خۆی خۆی ھەڵوەشاندووەتەوەو ئەگەر ھەڵبژاردنیش نەکرێت بەھەر ھۆکارێکی عیراق دەکەوێتە فەراغی تەشریعی.
بەگوێرەی مادەی ٦٤ لە دەستوری عیراق، ئەنجومەنی نوێنەران بە دەنگی زۆرینەی رەھای ئەندامانی ھەڵدەوەشێنرێتەوە و لە ماوەی ٦٠ رۆژی دواتردا دەبێت ھەڵبژاردن ئەنجامدرابێت، لەو ماوەیەشدا ئەنجومەنی وەزیران بە دەستلەکارکێشاوە ھەژمار دەکرێت و کارەکانی رۆژانەی بەڕێوەدەبات.
"یەحیا رەسوڵ" وتەبێژی فەرماندەی گشتی ھێزە چەکدارەکانی عێراق رایگەیاند، لە ئۆپراسیۆنێکدا و دوای دەستکەوتنی زانیاری ھەواڵگری ورد، ٣ تیرۆریستی داعش لە ناوچەی "حەمام عەلیل" لە باشوری خۆرھەڵاتی موسڵ کوژراون، وتیشی فڕۆکەکانی ھاوپەیمانی نێودەوڵەتی پشتیوانی ئاسمانی ئۆپراسیۆنەکەی کردووە و حەشارگەیەکی داعشیش خاپورکراوە.
ڕۆژی پێنج شەممە لە چوارچێوەی ئامادەکارییەکان، بۆ بەڕێوەچوونی ھەڵبژاردنی پێشوەخت، کۆتایی بە خولی چوارەمی ئەنجومەنی نوێنەرانی عێراق دێت و ھەڵدەوەشێتەوە.
لەو بارەیەوە تارق حەرب شارەزای یاسایی عێراق ڕایگەیاند، دوای ھەڵوەشاندنەوەی ئەنجومەنی نوێنەران، پەرلەمانتاران پارێزبەندیان نامێنێت و سیفەتی ئەندامیەتی ئەنجومەنی نوێنەران لە دەست دەدەن.
وتیشی، دوای ھەڵوەشاندنەوەی ئەنجومەنی نوێنەران، حکومەتی ئێستا بە شێوەی کاربەڕێکەر بەردەوام دەبێت لە کارەکانی تاکو پێکھێنانی کابینەیەکی نوێی حکومەت لە دەرئەنجامەکانی ھەڵبژاردن.
ڕۆژی ٣١ی ئاداری ئەمساڵ، ئەنجومەنی نوێنەرانی عێراق، دەنگیدا لەسەر ھەڵوەشاندنەوەی خۆی وەک ئامادەکاری بۆ بەڕێوەچوونی ھەڵبژاردنی پێشوەخت بۆ خولی پێنجەمی ئەنجومەنی نوێنەران.
"زیا عەواد کازم" سەرۆکی دەزگای ناوەندی سەرژمێری لە وەزارەتی پلاندانانی عێراق ڕایگەیاند، بڕیارە لە ناوەڕاستی ئەم مانگە تاقیکردنەوەیەک لەسەر چۆنیەتی بەڕێوەچوونی سەرژمێری لە پارێزگای "دھۆک" ئەنجام بدەن و تاقیکردنەوەی دووەمیش لە پارێزگای "قادسیە" دەکرێت، کە لەڕێیانەوە ئەو ئاستەنگ و کێشانە دیاری دەکرێن کە لە بەردەم سیستمی ئەلکترۆنی و پڕۆسەی سەرژمێری گشتیدا ھەن.
وتیشی، سەرۆک وەزیرانی عێراق بەڵێنیداوە بە تەرخانکردنی بودجەیەک بە بڕی ١٢٠ ملیار دینار لە پڕۆژە یاسای بودجەی ساڵی داھاتوو بۆ سەرژمێری گشتی، ئەگەر لە دوای ھەڵبژاردنیش حکومەت بە خێرای پێکبێت و ئەو پارەیە پەسەند بکرێت، ئەوا ڕەنگە سەرژمێرییەکە بەر لە کۆتایی ئەمساڵ ئەنجام بدەن.
جومانە غەلای وتەبێژی کۆمسیۆنی ھەڵبژاردنەکانی عێراق ڕایگەیاند، ئەمڕۆ دوا وادەی وەرگرتنەوەی کارتی بایۆمەتری دەنگدانە و پێویستە ھاوڵاتیان تاکو تەواو بوونی دەوامی ئەمڕۆ سەردانی نزیکترین ناوەندی کۆمسیۆن لە شوێنی نیشتەجێبونیان بکەن بۆ وەرگرتنەوەی کارتەکانیان.
وتیشی، ئەو دەنگدەرانەی کارتی کورت ماوەیان ھەیە و داتاکانیان لە ماوەی ٣ی مانگی ١ تا ١٥ی مانگی ٤ نوێکردووەتەوە پێویستە سەردانی ناوەندەکانی کۆمسیۆن بکەن بۆ وەرگرتنەوەی کارتە نوێکانیان، لەبەرئەوەی ئەو کەسانەی تۆمارەکانیان نوێکردووەتەوە کارتە کورتماوەکەیان پەکخراوە و ناتوانرێت لە ھەڵبژاردنی پێشوەخت دەنگی پێبدرێت.
دەستەی کەشناسی عێراق پێشبینیەکانی بۆ کات و بڕی بارانبارینی ئەمساڵ بڵاوکردەوە و رایگەیاند، بەپێی پێشبینیەکان چاوەڕێی بارانێکی زۆر ناکرێت و بڕی بارانی ئەمساڵیش وەک ساڵی رابردو دەبێت.
دەستەکە لە بارەی سەرەتای بارانیشەوە دەڵێت، لەم مانگە و مانگی داھاتوشدا بارانێکی ئاسایی و کەم دەبارێت، ھۆکارەکەشی بەرزبونەوەی پلەی گەرمای زەویە کە وای کردووە بڕی باران کەمبێتەوە.
ئیحسان عەبدولجەبار لە چاوپێکەوتنێکدا دەڵێت، کار دەکەن لەسەر زیادکردنی بەرھەمھێنانی نەوت بۆ ھەشت ملیۆن بەرمیل نەوت لە رۆژێکدا تا ساڵی ٢٠٢٧ و ئامانجیشیانە بەرھەمھێنانی گاز بەر لە ساڵی ٢٠٢٥ بگەیەنن چوار ملیار مەتر سێجا.
ئاماژەی بەوەش کرد، گەیشتنی نرخی یەک بەرمیل نەوت بە ١٠٠ دۆلار بەردەوام نابێت، لە کۆبوونەوەی "ئۆپیک پڵەس"یشدا زیادکردنی ئاستی بەرھەمھێنان بەبڕی ٤٠٠ ھەزار بەرمیل نەوت لە رۆژێکدا پێشنیار کراوە.
(مستەفا کازمی)، سەرۆک وەزیرانی عێراق لە تویتێکدا بڵاویکردووەتەوە: نزیک دەبینەوە لە پڕۆسەی ھەڵبژاردن کە یەکێک بوو لە داواکارییە بنەڕەتییەکانی خۆپیشاندانەکانی تشرین لە پێناو ئایندەیەکی باشتر، دەرفەتی گەورەش لە بەردەم ھەموواندایە بۆ ھەڵبژاردنی باشتر و دەستپاکتر بۆ ئەوەی نوێنەرایەتییتان بکات لە ئەنجوومەنی نوێنەرانی عێراق.
ھاوکات لە ڕۆژی ھەینیشەوە جارێکی تر بەشێک لە خۆپیشاندەران لە گۆڕەپانی تەحریر گردبوونەتەوە و داوای سزادانی بکوژانی خۆپیشاندەران و ئەنجامدانی چاکسازی دەکەن.