کۆمسیۆنی باڵای سەربەخۆی ھەڵبژاردنەکانی عێراق رایگەیاند، بەپێی ماددەی ٢٠ لە یاسای ژمارە ٣١ی کۆمسیۆن بۆ ساڵی ٢٠١٩، ئەو لایەنانەی ئەنجامی دەنگدانی تایبەت و گشتی رەتدەکەنەوە یاخود گومانیان ھەیە، دەتوانن لە ماوەی سێ رۆژدا لە نوسینگەکانی کۆمسیۆن یاخود لە نوسینگەی نیشتمانیی و نوسینگەی دەستەی ھەرێم و دەستەی دادوەری ھەڵبژاردن، تانە لەسەر ئەنجامەکانی ھەڵبژاردن تۆمار بکەن، ئەمڕۆش دوا وادەیە بۆ پێشکەشکردنی تانەکان.

کۆمسیۆنی باڵای ھەڵبژاردن ئاماژەی بۆ ئەوەشکردوە، ئەنجومەنی کۆمسیارانیش لە ماوەی حەوت رۆژدا وەڵامی دەستەی دادوەریی دەداتەوە و دەستەی دادوەرییش لە ماوەی ١٠ رۆژدا دەست دەکات بە کارکردن و لێکۆڵینەوە لە تانەکان.

نوێنەری بەرنامەی خۆراکی لە عێراق رایگەیاند، پلانی ستراتیژی قەتەری بۆبەرنامەی خۆراکی جیھانی بۆ ساڵانی ٢٠٢٠ -٢٠٢٤ ھێڵەکانی پشتیوانی عێراقی دیاریکردووە کە گونجاوە لەگەڵ دیدگای ساڵی ٢٠٣٠.

رونیشیکردەوە، دیاردەی وشکە ساڵی کاریگەری لەسەر بەرھەمی کشتوکاڵ ھەبووەو بووەتە ھۆی دابەزینی ئاستی بەرھەمی دانەوێڵە بەرێژەی ٣٨٪. 

سەدر لە تویتێکدا نوسیویەتی، ئەوەی لە لای گرنگە تەنھا سەلامەتی عێراق و عێراقییەکانە، ھەربۆیە دەبێت ھەموو لایەنەکان دان بە خۆدا بگرن و بەرژوەندییە گشتییەکان پێش بەرژوەندییە تایبەتەکان بخەن .

دوپاتیشیکردوەتەوە، بەردەوام دەبن لە بەرەنگاربونەوەی داگیرکەران و تیرۆر و ھەرگیز دژایەتی ھیچ عێراقییەک ناکەن.

ھەر لەو تویتەدا سەدر نوسیویەتی، بە یاسا بەرەنگاری گەندەڵی دەبنەوە، پۆستی سەرۆک وەزیرانیش نە بۆ خۆرئاوا و نە بۆ خۆرھەڵاتە، بەڵکو بۆ عێراقییەکانە و دەبێت شکۆ و ھێز بۆ عێراق بگەرێندرێتەوە.

لە دوای راگەیاندنی ئەنجامی ھەڵبژاردنەکانی ئەنجومەنی نوێنەرانی عێراق، بۆ جاری دوەمە سەدر داوا لە لایەنەکان دەکات دان بە خۆدا بگرن.

عەبادی لە پەیامەکەیدا رایگەیاندوە، گرنگتر لە سەرکەوتن و شکستی ھەڵبژاردن پاراستنی ئاشتی کۆمەڵایەتی و یەکریزی نیشتمانیی و چاکسازی سیستمی سیاسییە، ھەر جۆرە پۆلێنکارییەکی سیاسی کە ببێتە مایەی ھەڕەشە لەسەر یەکریزی گەل و سەلامەتی سیستمی گشتی رەتیدەکەنەوە.

عەبادی رونیشیکردوتەوە، ھەڵوێستیان بەرامبەر ھەڵبژاردن روون و راشکاوانەیە کە نابێت بخرێتە ژێر بەرژەوەندی تایبەت و بەرژەوەندی بەرەیی، لە سەرەتای سەرھەڵدانی خۆپیشاندانەکانی تشرینی ساڵی ٢٠١٩ش داوای ھەڵبژاردنێکی پێشوەختی پاکیان کردوە کە دادپەروەری بەدیبھێنێت و متمانە بگەڕێنێتەوە بۆ سیستمی سیاسی، لەگەڵ پیرۆزبایشیان لە بەڕێوەچوونی ھەڵبژاردن رەخنەیان لە پشێوی رێکارەکانی کۆمسیۆن ھەیە کە بوونەتە مایەی دروستکردنی ئاڵۆزی.

سەرۆکی ھاوپەیمانی نەسر راشیگەیاندوە، پشتیوانی ھەموو بانگەوازەکانی ھێورکردنەوە دەکەن و کاردەکەن بۆ رەخساندنی زەمینەی گونجاو بۆ دڵنیاکردنەوەی ھەموان، داواشی لە کۆمسیۆن کردووە ئەو کێشانە یەکلا بکاتەوە کەلە پرۆسەی ھەڵبژاردندا دەرکەوتوون و بوونەتە مایەی ئاڵۆزکردنی رەوشی گشتی.

عالیە نسەیف سەرکردەی ئیتیلافی دەوڵەتی یاسا ڕایگەیاند، ھاوپەیمانە نوێکە ھەر یەکە لە دەوڵەتی یاسا و ھاوپەیمانی فەتح و چەند گروپێکی تر لە خۆدەگرێت، ئەوەش دەیانباتە گۆڕەپانی دانوستانەکانی پێکھێنانی حکومەتی نوێ.

وتیشی، پێکھێنانی حکومەتی نوێ بە پێی دانوستانی سیاسی دەبێت ھاوشێوەی حکومەتەکانی پێشوو، بە بێ ڕێککەوتنیش ئەستەمە بتوانرێت حکومەت پێکبھێنرێت.

موقتەدا سەدر لە نوسراوێکدا ھەموو لایەنە سیاسییەکان ئاگادار دەکاتەوە کە لیژنەیەکی چوار کەسی لە (حەسەن عەزاری و نەسار ڕوبەیعی و نەبیل تەرەفی و حاکم زاملی) بۆ دانوستان لەگەڵ لایەنەکان پێکھێناوە و ھیچ کەسێکیش مافی ئەوەی نیە دەستوەردان لە کارەکانیان بکات.

سەدر ڕاشیگەیاندووە، لیژنەکە بۆ ئەم قۆناغە تەواوی دەسەڵاتی ھەیە بۆ پێکھێنانی ھاوپەیمانی پەرلەمانی و سیاسی.

کازمی لە میانی کۆبوونەوەی ئەنجومەنی وەزیرانیدا ڕایگەیاند، پابەندبوون بە بەڵێنەکەیان بۆ ئەنجامدانی ھەڵبژاردن بە بێ ھیچ پێشێلکارییەکی ئەمنی و یاسایی.

وتیشی، یەکەمجارە ھەڵبژاردن بە بێ خۆکاندیدکردنی سەرۆک وەزیران بەڕێوەدەچێت و بەشداری ھەڵبژاردنیشی نەکردووە لە پێناو بەخشینی ڕاستگۆیی و متمانە بە پڕۆسەکە.

سەرۆک وەزیران جەختیشی کردەوە، لەم ھەڵبژاردنەدا دۆڕاو نییە و ھەمووان براوەن، ئەوانەشی تانەیان لە دژی ئەنجامی ھەڵبژاردن پێشکەشکردووە، پێویستە ڕێکار و چوارچێوەی یاسایی بگرنە بەر.

ھەروەھا کازمی داواشی لە کۆمسیۆن کرد بەدواداچوونی جدی بۆ تانەکان بکات، ھۆشداریشیدا لە ھەر ھەوڵێک بۆ دەرکردنی ئەنجامی ھەڵبژاردن لە چوارچێوە یاساییەکەی.

ھەروەھا سەرۆک وەزیران داوای لە کوتلە سەرکەوتووەکان کرد پێکەوە کار بکەن بۆ پێکھێنانی حکومەتی نوێ.

حاکم عومەر ئەحمەد، جێگری سەرۆکی ئەنجومەنی کۆمسیارانی کۆمسیۆن بە کوردسات نیوزی ڕاگەیاند، ئەمشەو وادەی تانەدان لە ئەنجامە بەراییەکانی ھەڵبژاردنی پێشوەختەی عێراق کۆتایی دێت و دوای ڕاگەیاندنی ئەنجامی کۆتایش سێ ڕۆژ دەدرێت بە کاندید و لایەنەکان تاکو تانە لە ئەنجامی کۆتایش بدەن.

سەبارەت بە ژماردنی دەنگەکانیش حاکم عومەر وتی، تا ئێستا پڕۆسەی جیاکردنەوەی و ژماردنی دەنگەکان بەردەوامە و کۆتایی نەھاتووە.

بۆ تاوتوێکردنی ئەنجامەکانی ھەڵبژاردن و پێکھێنانی حکومەتی نوێ، بەمنزیکانە برێت مەکگۆرک، بە نوێنەرایەتی جۆو بایدن سەرۆکی ئەمریکا سەردانی بەغداد دەکات و لەگەڵ لایەنە سیاسیەکان لە بارەی پێکھێنانی حکومەتی داھاتووی عێراق کۆدەبێتەوە، مەکگۆرک دوای کۆبوونەوەی لەگەڵ لایەنە سیاسیەکانی عێراق، سەردانی ھەرێمی کوردستان دەکات و بۆ ھەمان مەبەست لەگەڵ سەرکردە سیاسیەکانی ھەرێمی کوردستان کۆدەبێتەوە.

سەردانی چاوەڕوانکراوی برێت مەکگۆرک بۆ عێراق، دوای ئەوە دێت ئیسماعیل قائانی فەرماندەی فەیلەقی قودسی سوپای پاسدارانی ئێران، سەردانی بەغدادی کرد و لەگەڵ بەشێک لەلایەنە شیعەکان کۆبووەوە.

کۆمسیۆنی باڵای سەربەخۆی ھەڵبژاردنەکانی عێراق، رایگەیاند، سەعات ١٢ی نیوەڕۆی ئەمڕۆ، وەک قۆناغی یەکەم ژماردنەوەی دەستی بۆ دەنگەکانی ٤٩٨ وێستگەی دەنگدان لە ھەر دوو بەری رەسافە و کەرخی شاری بەغداد دەکرێت، کە ئەنجامەکانی ئەو وێستگانە بەشێوەی ئەلکترۆنی رەوانەی کۆمسیۆن نەکراوە.

لەوبارەیەوە حەسەن سەلمان بەڕێوەبەری فەرمانگەی راگەیاندن و پەیوەندیە جەماوەریەکان، لە کۆمسیۆنی ھەڵبژاردنەکانی عێراق رایگەیاند، بڕیاروایە، کۆمسیۆن ژماردنەوەی دەستی بۆ دەنگەکانی ١٢ ھەزار و ٢٢٨ وێستگەی دەنگدان، لە سەرجەم پارێزگاکان ئەنجامبدات، کە ئەنجامی ئەو وێستگانە لەگەڵ ئەنجامی بەرایی ھەڵبژاردنەکان رانەگەیەندراوە.

مەزھەر محەمەد راوێژکاری سەرۆک وەزیرانی عێراق بۆ کاروباری ئابووری رایگەیاند، رەشنووسی پڕۆژە یاسای بودجەی گشتی ساڵی داھاتوویان ئامادەکردووە و دوای پێکھێنانی حکومەنی نوێ لە ئەنجومەنی وەزیران تاوتوێی دەکەن و لە رەشنووسەکەشدا نرخی یەک بەرمیل نەوتیان بە ٥٠ دۆلار خەمڵاندووە. 

وتیشی، لە پێنج ساڵی داھاتوودا ئابووری عێراق بوژانەوە بەخۆیەوە دەبینێت و بەرھەمھێنانی نەوتیش شەش ملیۆن بەرمیل تێدەپەڕێنێت.

ھێزەکانی سنوری عێراق بڵاویکردووەتەوە، لە ڕووی ئەمنییەوە تەواوی سنورەکانی لەگەڵ خاکی سوریا کۆنترۆڵکراوە و ئەو ناوچەیەش کە پێشتر داعش لە باکوری خۆرئاوای شاری موسڵەوە دزەی لێوە دەکرد، لە ژێر کۆنترۆڵدایە.

سەرچاوەکە ئاشکرایکردووە، بەھۆی سەرکەوتنی پلانی ئەمنی، لەمساڵدا کەمترین تیرۆریستی داعش توانیوویانە لەسەر سنورەکانی (عێراق - سوریا) جموجۆڵیان ھەبێت.

بە پێی ئەنجامە بەراییەکانی ھەڵبژاردنی پێشوەخت، ڕەوتی سەدر بە سەرۆکایەتی موقتەدا سەدر، براوەی یەکەمی ھەڵبژاردنە و ٧٣ کورسی بەدەستھێناوە، ژمارەی کورسیەکانی ڕەوتی سەدر وەک پێشبینی دەکرا بەراورد بە ھەڵبژاردنی ڕابردوو زیادیکردووە، کە لە خولی پێشوودا لە چوارچێوەی ھاوپەیمانی سائیروندا ٥٤ کورسی ھەبوو، ئیئتیلافی دەوڵەتی یاسا بە سەرۆکایەتی نوری مالیکی ٣٧ کورسی بەدەستھێناوە، ھاوپەیمانی فەتح بە سەرۆکایەتی ھادی عامری ١٤ کورسی بەدەستھێناوە و بەراورد بە ھەڵبژاردنی پێشوو دەنگەکانی بە ڕێژەیەکی بەرچاوو پاشەکشەکەی کردووە.

لەسەر ئاستی سونەکانیش ھاوپەیمانی تەقەدوم بە سەرۆکایەتی محەمەد حەلبوسی، سەرۆکی خولی پێشووی ئەنجومەنی نوێنەرانی عێراق، سەرکەوتنی بەرچاوی بەدەستھێناوە و بە بەدەستھێنانی ٣٨ کورسی لەسەر ئاستی سونەکان  یەکەمە.

کازمی لە پەیامێکدا لە تویتەر پیرۆزبایی لە سەرجەم کاندیدە سەرکەوتووەکانی ھەڵبژاردنی ئەنجومەنی نوێنەران کردووە، ھەروەھا پیرۆزبایی لە ھێزە سیاسییەکانی پێکھێنەری ئەنجومەنی نوێنەرانی داھاتوو دەکات و ھیواخوازە ئەنجومەنی کاری و بونیادنان و پشتیوانی دەوڵەتی دەبێت.

ستیڤان دوجاریک وتەبێژی ئەنتۆنیۆ گۆتێرێس ئەمینداری گشتی نەتەوە یەکگرتووەکان لە ڕاگەیەنراوێکدا ستایشی ھەوڵی کۆمسیۆن و لایەنی ئەمنی کرد کە توانیویانە ھەڵبژاردنێکی ئارام ئەنجام بدەن، کە یەکێک بوو لە داخوازییەکانی گەلی عێراق بۆ چاکسازی و لێپرسینەوە و بەدیھێنانی داھاتوویەکی باشتر.

ئەمینداری گشتی نەتەوە یەکگرتووەکان داوای لە لایەنەکان کردووە پشوو درێژبن و پابەندبن بە خشتەی زەمنی کۆمسیۆن بۆ یەکلاکردنەوەی تانە و سکاڵاکان و تەواوکردنی پڕۆسەی ھەڵبژاردن لە ڕێگەی پێکھێنانی حکومەتێکی نوێ بە زووترین کات.

وەزارەتی دەرەوەی ڕووسیاش ستایشی حکومەتی عێراقی کردووە بۆ ئامادەکاری و ڕێکخستنی پڕۆسەی ھەڵبژاردن و ڕایگەیاندووە، ڕێز لە بژاردەی گەلی عێراق دەگرن و ھیواخوازن بە زووترین کات حکومەتێکی بەھێز و گشتگیر پێکبھێنرێت.

کۆمسیۆن لە ڕاگەیەندراوێکدا بڵاویکردەوە، بە پێی ماددەی ٢٠ لە یاسای ژمارە ٣١ی کۆمسیۆن بۆ ساڵی ٢٠١٩ ، ئەو لایەنانەی زیانیان بەرکەوتووە لە بڕیارەکەی ئەنجومەنی کۆمسیاران بۆ ڕاگەیاندنی ئەنجامی بەرایی دەنگدانی گشتی و تایبەت، دەتوانن لە ماوەی ٣ ڕۆژدا لە نوسینگەکانی ھەڵبژاردنی کۆمسیۆن یاخود نوسنگەی نیشتمانی و نوسینگەی دەستەی ھەرێم یاخود ڕاستەوخۆ لە دەستەی دادوەری ھەڵبژاردن.

تانە لەسەر ئەنجامی ھەڵبژاردن تۆمار بکەن، ئەنجومەنی کۆمسیارانیش لە ماوەی ٧ ڕۆژدا وەڵامی دەستەی دادوەری دەداتەوە و دەستەی دادوەریش لە ماوەی ١٠ ڕۆژدا دەست دەکات بە کارکردن و لێکۆڵینەوە لە تانەکان.