عێراق
مەحمود سەلامی ئەندامی ھاوپەیمانی دەوڵەتی یاسا رایگەیاندووە، خاڵی ناکۆکی نێوان رەوتی سەدر و چوارچێوەی ھەماھەنگی شیعەکان ئەوەیە کە سەدر داوای پرۆژەی زۆرینەی نیشتمانی دەکات، بەڵام ئەو پرۆژەیە سودی بۆ عێراق نابێت، چونکە پرۆسەی سیاسی لەسەر بنەمای تەوافوق و ھاوبەشی بنیادنراوە و دوایین بڕیاری دادگای فیدراڵیش ئەو بابەتەی رونکردۆتەوە .
ئەندامەکەی دەوڵەتی یاسا راشیگەیاندووە، سەرباری ناکۆکییەکان، بەڵام گفتوگۆ لە نێوان لایەنەکانی چوارچێوە و رەوتی سەدر ھەیە بۆئەوەی بگەنە رێککەوتن و پێکەوە گەورەترین کوتلەی پەرلەمانیی پێکبھێنن بە ئامانجی پێکھێنانی حکومەتی داھاتووی عێراق.
بەپێی سەرچاوەیەکی ئەمنی کە قسەی بۆ میدیا عێراقییەکان کردووە، چەکدارانی داعش لە ٢٤ سەعاتی ڕابردوودا بۆ دووەم جار ھێرشی چەکداریان لە پارێزگای دیالە ئەنجامداو مەزارگەی "سەید شەعبان"ـیان تەقاندەوە.
مەزارگەی "سەید شەعبان" کەوتوەتە سنوری ناحیەی ئەلعبارە کە ١٩ کیلۆمەتر لە باکوری قەزای بەعقوبەوە دورە.
چەند سەعاتێک پێش ھێرشەکەی سەر مەزارگەی "سەید شەعبان"، تیرۆرستانی داعش لەسنوری گوندی "بوستاملی" ی خورماتوو بە چەکی قەناس و ھاوەن پەلاماری سوپای عێراقیان دا و سەربازێک بریندار بوو.
گوندی بوستاملی دە کە وێتە باشووری قەزای خورماتوو، گوندیکی تورکمان نشینی سونە مەزھەبە.
لەدوای ڕزگارکردنی گوندی "بوستاملی" لە دەستی داعش لە ساڵی ٢٠١٤، تاوەکو ئێستا دانیشتوانەکەی نەگەڕاونەتەوە، تەنیا ھێزی ئەمنی لە سنووری گوندەکە جێگیرکراوە.
"جەمال حەسەن" سەرکردە لە رەوتی حیکمە رایگەیاندووە، بەشێک لەلایەنەکان پێیان وایە دووبارە کردنەوەی ھەڵبژاردن رێگەچارەیەک دەبێت بۆ دەربازبوون لە چەقبەستوویی سیاسی عێراق، بەڵام دوو رێگرن ھەن، لایەنە براوەکان دووبارەکردنەوەی پڕۆسەکە قبوڵ ناکەن و ترسیان ھەیە دەنگی پێویست بەدەست نەھێننەوە، رێگری دووەمیش بریتییە لەوەی پێشبینی دەکرێت ئاستی بەشداری ھاووڵاتیان ١٠% تێنەپەڕێنێت.
"جەمال حەسەن" راشیگەیاندووە، عێراق بە قۆناغێکی زۆر قورسی سیاسیدا تێدەپەڕێت و ھێشتنەوەی رەوشەکەش بەو شێوەیە ئاڵۆزی زیاتری لێدەکەوێتەوە، پێویستە لەسەر ھەموو لایەنەکانیش دانوستان بکەن بۆ چارەسەرکردنی کێشەکان و یەکلاکردنەوەی پێکھێنانی حکومەت.
سەرۆکایەتی کۆماری عێراق ڕاگەیەندراوێکی بڵاوکردەوە و تێیدا ھاتووە د. بەرھەم ساڵح، سەرۆک کۆماری عێراق (ئەمڕۆ دوشەممە ١٨ی نیسانی ٢٠٢٢) لە کۆشکی سەلام لە بەغدا پێشوازیکرد لە ئیرج مەسجدی، باڵیۆزی کۆماری ئیسلامی ئێران لە عێراق بەبۆنەی کۆتایی ھاتنی ئەرکەکانی.
ئیرەج مەسجدی ڕایگەیاند ئێران پشتیوانی لە چەسپاندنی ئاسایش و سەقامگیری لە عێراق دەکات و جەختی لە پتەوکردنی پەیوەندییە ئابوری و کۆمەڵایەتییەکانی نێوان ھەردو وڵات و گەلی دراوسێ کردەوە کە پێکەوە کۆیان دەکاتەوە.
لە ڕاگەیەندراوێکدا سەرۆکایەتی کۆماری عێراق ڕایگەیاند، د. بەرھەم ساڵح باسی لە گرنگی پەیوەندییە دوقۆڵییەکانی نێوان ھەردو وڵات و گەلی دۆست کرد و دوپاتکرایەوە لە پێویستی بەھێزکردنی پەیوەندییەکان بۆ ئاستێکی بەرزتر لە سەرجەم بوارەکاندا، بە جۆرێک خزمەت بە بەرژەوەندییەکانی ھەردولا بکات.
ھەر لە کۆبوونەوەکەدا "سەرۆک بەرھەم ستایشی ھەوڵەکانی باڵیۆزی ئێرانی کرد لە ماوەی کارکردنی لە عێراق لەپێناو پەرەپێدانی پەیوەندییەکانی نێوان ھەردو وڵات و ھیوای سەرکەوتنی بۆ خواست لەئەرکەکانی داھاتویدا."
نزیکەی ٦ مانگە ھەڵبژاردنی پەرلەمانی عێراق ئەنجامدراوە، بەڵام تاوەکو ئێستا سەرۆک کۆمار و سەرۆک وەزیرانی عێراق ھەڵنەبژێردراون.
پێشتر ئیرەج مەسجدی، باڵیۆزی ئێران لە عێراق بە کوردسات نیوزی ڕایگەیاند پێکھێنانی حکومەتی نوێی عێراق بەندە بە بڕیاری لایەن و پێکھاتە سیاسییەکانی ئەو وڵاتە و "شێوەکەی ھەرچۆنێک بێت" کۆماری ئیسلامی ئێران پشتیوانی لێدەکات، بەڵام پێشنیازی ئەوە دەکات حکومەت لە ڕێگەی سازان پێکبھێنرێت و حکومەتی زۆرینە نەبێت.
محەمەد سەیھود پەرلەمانتار و سەرکردە لە ئیتیلافی دەوڵەتی یاسا لەو بارەیەوە ڕایگەیاند، سووربوونی ھاوپەیمانی سێ لایەنەکە لەسەر پرۆژەکەی، پرۆسەی سیاسی گەیاندووەتە قۆناغی چەقبەستوویی سیاسی و دروستبوونی ئاڵۆزی.
ئاماژەی بەوەشکردووە، ھاوپەیمانی سێ لایەنەکە بە شێوەیەک لە شێوەکان، ڕێگری دەکات لە پێکھێنانی حکومەتی نوێ، پێشی وایە ھاوپەیمانێتییەکە ئەوەندەی بیر لە بەرژەوەندی تایبەت و کەسی دەکاتەوە، ئەوەندە بیر لە بەرژەوەندیی گەل ناکاتەوە.
باسی لەوەشکردووە، ئۆباڵی بەشێکی زۆری بەردەوامبوونی کێشە و قەیرانەکان و پیلانە ھەرێمایەتییەکان لە دژی عێراق، دەکەوێتە ئەستۆی ھاوپەیمانی سێ لایەنەکە.
عەلی فارس، پەرلەمانتاری رەوتی حیکمە رایگەیاند، دەستپێشخەرییەکەی رەوتی حیکمە لەم کاتەدا گرنگە و پێویستە چوارچێوەی ھەماھەنگی و رەوتی سەدر، یەکبگرن بۆ تێپەڕاندنی چەقبەستوویی سیاسی و سازش لە ھەندێک لە داخوازییەکانیان بکەن بۆ پێکھێنانی حکوومەت، پێشبینیشیکرد بە رێککەوانی لایەنەکان لە کۆتایی مانگی رەمەزان حکوومەتی نوێ پێکبھێندرێت.
ھەر لەو چوارچێوەدا عەبدولئەمیر میاحی، پەرلەمانتاری چوارچێوەی ھەماھەنگی رایگەیاند، دوای جەژنی رەمەزان بەرەو پێشچوونی سیاسی روودەدات و دانوستاندنە سیاسیەکان دەگەڕێنەوە بۆ ئەو چەند دەستپێشخەرییەکەی کە چوارچێوەکە رایگەیاندووە.
لە ڕاگەیەندراوێکدا نوسینگەی کازمی بڵاویکردەوە، لە کۆبوونەوەی ئەنجومەنی وەزاری ئاسایشی نیشتیمانی ، گفتوگۆ کراوە لەسەر ڕەوتی ئۆپراسیۆنە ئەمنییەکان و چاودێری شانە تیرۆریستییەکان و پاشماوەکانی تیرۆریستانی داعش ولەناوبردنیان.
لە کۆبوونەوەکەدا کازمی جەتیکردووەتەوە، پێویستە دەزگا ئەمنییەکان لە جارن چاوکراوەتر بن و بە ھۆشیارییەوە مامەڵە بکەن و ئاستی ئامادەیاشی و وەڵامدانەوەی ھێزەکانیان بەرزتر بکەنەوە، بۆ ئەوەی بتوانن ڕێگری بکەن لە ھەر بۆشاییەکی ئەمنی کە بێتە ئاراوە.
کازمی لایەنە پەیوەندارەکانی ڕاسپارد، بە چڕکردنەوەی ھەوڵی ھەواڵگری و بەردەوامبوون لەسەر پەیڕەوکردنی ئەو ھەوڵانەی، کە ژمارەیەک لە سەرکردەی گروپە تیرۆریستییەکانی پێ دەستگیر کراوە و گورزی پێشوەختە وەشێندراوە لێیان، بەر لەوەی ئامانجەکانیان بەدی بھێنن.
"محەمەد سەھیود" ئەندامی دەوڵەتی یاسا رایگەیاندووە، تاکە چارەسەر بۆ دەربازبوون لەو چەقبەستوویەی عێراقی تێکەوتووە پێکھێنانی گەورەترین کوتلەی شیعەیە، وتیشی، چوارچێوەی ھەماھەنگی شیعەکان ھەوڵی جدی دەدات بۆرێککەوتن لەگەڵ رەوتی سەدر بۆ دیاریکردنی سەرۆک وەزیران و پێکھێنانی حکومەت بەبێ پەراوێزخستنی ھیچ لایەنێک.
ھاوکات "بەھا نوری" ئەندامی دەوڵەتی یاسا لە چاوپێکەوتنێکدا وتوویەتی، ئەگەر سوربن لەسەر دوورخستنەوەیان، ئەوا بوون بە ئۆپۆزسیۆن یاخود بایکۆت کردنی پڕۆسەی سیاسی ھەڵدەبژێرن، وتیشی شیعە لە ناو ھاوپەیمانی سێ قۆڵی بوونەتە کەمینە و ئەگەر ئێران دەستوەردانی بکردایە نزیک بوونەوە لە نێوان چوارچێوەو رەوتی سەدر رویدەدا.
فەلاح خەفاجی ئاماژەی بۆ ئەوە کردووە ، ھەوڵ دەدەن بۆ ئەوەی حەیدەر عەبادی سەرۆکی ھاوپەیمانی نەسر کاندید بکەن بۆ وەرگرتنەوەی پۆستی سەرۆک وەزیران و لەوبارەیەشەوە لێکتێگەیشتنیان لەگەڵ پارتی دیموکراتی کوردستان ھەیە ، ھەروەھا رایگەیاندووە ، ھاوپەیمانێتیەکەیان لە نێوان مستەفا کازمی و جەعفەر سەدردا ، پشتگیری لە جەعفەر سەدر دەکات بۆ وەرگرتنی پۆستی سەرۆک وەزیران ، چونکە پێیان وایە کازمی بەرپرسیارە لەو رەوشەی عێراق پێیدا تێدەپەرێت و لە حکومەتەکەیدا ھیچ دەستکەوتێک نیە جێگەی باسکردن بێت .
ئەندامەکەی ھاوپەیمانی نەسر ئاشکراشیکردوە ، بەپێی زانیارییەکانیان پێش ھاتنی جەژنی رەمەزان قەیرانی سیاسی عێراق لەبارەی پێکھێنانی حکومەتی نوێ چارەسەر دەکرێت .
نەجم عیقابی بەرێوەبەری راگەیاندن لە وەزارەتی کاری عێراق راگەیاند، کرێکارانی بیانی توانایەکی باشی پیشەییان ھەیە و کێبڕکێ لەگەڵ کرێکارانی ناوخۆیی دەکەن.
ئەوەشی راگەیاندوە، زۆری ژمارەی کرێکاری بیانی وایکردووە، کە رێژەی بێکاری لەعێراق بگاتە بەرزترین ئاست.
ئەو لێپرسراوەی وەزارەتی کاروکاروباری کۆمەڵایەتی عێراق ئەوەشی ئاشکراکردووە ، زۆری ژمارەی کرێکاری بیانی پەیوەستە بەوەی لەدوای تەواوبوونی مۆڵەتەکانیان کۆمپانیاکانی نایانگەڕێننەوە بۆ وڵاتەکانیان، بەشێکیشیان لەگەڵ بۆنە ئایینییەکان و ھەندێکیشیان بە ناوی گەشتیارییەوە ھاتوونەتە عێراق و نەگەڕاونەتەوە.
جاسم عەلەوی ئەندامی ئەنجومەنی نوێنەرانی عێراق رایگەیاند، حکومەتی کاربەڕێکەر مافی ئەوەی نییە پرۆژەی بودجە رەوانە بکات و بودجەی نوێ تایبەت دەبێت کابینەی نوێی حکومەتەوە.
ئەو پەرلەمانتارە ئەوەشی راگەیاندووە، پڕۆژەی بودجە پێویستی بە رێککەوتنی یاسایی ھەیە و ئەوەش ئەرکی حکومەتی کاربەڕێکەر نییە و درێژەپێدانیشی بەم شێوەیە ھێندەی تر پرۆسەکە قورس دەکات.
لێدوانی ئەو پەرلەمانتارە لە کاتێکدایە کە زۆرینەی لایەنە سیاسییەکانی داوای پەلەکردن لە پێکھێنانی کابینەی نوێ و کارکردن لەسەر پرۆژە یاساکان دەکەن لەسەروو ھەمووشیانەوە پرۆژە یاسای بودجە. کە کۆی کایەکانی ژیانی لە عێراقدا پێوە بەستراوە.
مامۆستایانی زانکۆ لە بەغداد لەو خۆپیشاندانەدا نیگەرانییان دەربڕی سەبارەت بە ئەنجامدانی توندوتیژی بەرامبەر وانەبێژێک لە زانکۆی "بەغداد" لەلایەن ھێزەکانی روبەڕوبوونەوەی ئاژەوەگێڕان، داواشی لێکۆڵینەوەش لەو رووداوە دەکەن.
مامۆستایانی زانکۆ داواشیانکرد ئەو پارچە زەوییانەیان بەسەردا دابەش بکرێت، کە لە "عامریە" بۆیان تەرخان کراوە.
وەزارەتی دەرەوەی عێراق ڕاگەیەندراوێکی بڵاوکردەوە و تێیدا ھاتووە "ئەمڕۆ، شەممە، ١٧/٤/٢٠٢٢، وەزارەتی دەرەوە بانگھێشتی باڵیۆزی سوێد لە بەغداد، ھاکان رۆس، کرد و ناڕەزایی حکومەتی عێراقی پێگەیاند."
دەشڵێت سوتاندنی قورئان لەلایەن گروپێکی تووندڕەو لە سوید بۆ ئەوە بووە "ھەستی موسوڵمانان بوروژێندرێت" و ئەمە کاریگەری خراپی دەبێت لەسەر پەیوەندییەکانی سوید لەگەڵ وڵاتانی موسوڵمان.
پێشتر موقتەدا سەدر، رێبەری رەوتی سەدر ڕایگەیاند لەسەر سوتاندنی قورئان لە وڵاتی سوێد پێویستە وەزارەتی دەرەوەی عێراق ھەڵوێستی ھەبێت و بانگھێشتی باڵیۆزی سوێد بکات.
ڕۆژی ١٤ی نیسانی ٢٠٢٢، ڕاسموس بالودان، سەرۆکی حزبی "ھێڵی توندڕەوی" دانیمارکی کۆپییەکی قورئانی پیرۆزی لە شاری لینشوبینگ لە باشوری سوید و لەژێر پاسەوانیی پۆلیسدا سوتاند.
لەپاش سوتاندنی قورئانی پیرۆز، بۆ دەربڕینی ناڕەزایەتی موسوڵمانان خۆپیشاندان دەکەن.
پەیامنێری کوردسات نیوز ڕایگەیاند ھێزەکانی سوپای سەر بە لیوای ٥٢ی فەوجی ٤ و حەشدی شەعبی بەرپەرچی ھێرشەکەیان داوەتەوە.
گوندی بوستاملی دە کە وێتە باشووری قەزای خورماتوو، گوندیکی تورکمان نشینی سونە مەزھەبە.
لەدوای ڕزگارکردنی گوندی "بوستاملی" لە دەستی داعش لە ساڵی ٢٠١٤، تاوەکو ئێستا دانیشتوانەکەی نەگەڕاونەتەوە، تەنیا ھێزی ئەمنی لە سنووری گوندەکە جێگیرکراوە.
سەعات ٧ی ئێوارەی دووشەممە شەعلان کەریم لە دیدارێکی تایبەتی کوردسات نیوزدا باس لە پێشھاتەکانی پرۆسەی سیاسی لە عێراق و کێشەی ھەڵبژاردنی سەرۆک کۆمار و سەرۆکی ئەنجومەنی وەزیران دەکات و دەڵێت: قورسی رەوشی ئێستا دەگەڕێتەوە بۆ قۆرخکردنی پۆستەکان و دەستکەوتەکان و شەڕکردن لە پێناو مانەوەدا.
شەعلان کەریم دەشڵێت ھەر یەکێک لەو لایەنانە لەو باوەڕەدایە کە لایەنەکەی تر خۆی و مێژووە سیاسیەکەی لەناودەبات، ھۆکەش دەگەڕێتەوە بۆ نەبوونی متمانە لە نێوان لایەنە سیاسییەکان لە دوای ساڵی ٢٠٠٣ەوە، بۆیە نەبوونی متمانە ئەو قەیرانانە دروستدەکات.
سەرۆکی ھاوپەیمانیی سیادە لە پەرلەمانی عیراق لە دیدارەکەدا باس لەوەشدەکات، کە زۆرێک لە شیکەرەوانی سیاسی و ئەوانەی تێڕوانینان بۆ داھاتوو ھەیە، پێیانوایە عێراق بەم سیستمە سیاسییەی ئێستای نامێنێتەوە.
ئەو بەرپرسە عێراقییە دەشڵێت ئەگەر ناکۆکییەکان بەردەوام بن، ئەگەر دەستتێوەردانە دەرەکییەکان بەردەوام بن، ئەوا دەبێت دەستوری عێراق ھەموار بکرێتەوە و دەستورێکی شەفاف بنووسرێتەوە و تێیدا رەچاوی ھەموو پێکھاتەکانی گەلی عێراق بکات و دیموکراسییەکی راستەقینە ھەبێت بۆ دروستکردنی دامەزراوەکانی دەوڵەت، ھەروەھا دروستکردنی دەوڵەتێکی بەھێز و رەسەن.
ئۆپراسیۆنە ھاوبەشەکانی کەرکوک بڵاویکردەوە، گەورەترین مۆڵگەی بەکارھێنراوی تیرۆریستانی داعشیان لە دۆڵی چای لەناوبردوە و دەستبەسەر ژمارەیەک چەک و تەقەمەنی ئەو گروپە تیرۆرگرووپەکەشدا گیراوە.
داعش لە سێ مانگی یەکەمی ئەمساڵدا، ٣٣ ھێرشی لە پارێزگاکانی کەرکوک و سەڵاحەدین و ئەنبار ئەنجامداوە و بەھۆیانەوە نزیکەی ٥٠ کەس بوونەتەقوربانی، لە کۆتاییەکانی ھەفتەی رابردووشەوە ھێزە ئەمنییەکانی عێراق ئۆپەراسیۆنێکی فراوانیان لە نێوان پارێزگاکانی کەرکوک و سەڵاحەدین بۆ کێوماڵکردنی ئەو سنوورە دەستپێکردووە.