عێراق
"ئەحمەد سەحاف" وتەبێژی وەزارەتی دەرەوەی عێراق ڕایگەیاند، ئۆپراسیۆنە سەربازییەکەی تورکیا پێشێلکارییە بۆ سەروەری و یەکڕیزی خاکی عێراق، ترس و زیانیشی بۆ ھاووڵاتیان ھەیە.
وتیشی، ئەنقەرە ھیچ ھەماھەنگییەکی لەگەڵ بەغداد سەبارەت بەو ئۆپراسیۆنانە نەکردووە و ئەوانەشی بڵاودەکرێنەوە سەبارەت بە کارکردنی ئەو دوو وڵاتە پێکەوە دوورە لە ڕاستییەوە.
وتیشی، یاداشتێکی ناڕەزایی توندیان ئاڕاستەی باڵیۆزی تورکیا لە بەغداد کردووە و تا ئێستاش ھیچ وەڵامێکی ئەو یاداشتەیان نەدراوەتەوە و چاوەڕێی وەڵامن لە ڕێی پەیوەندییە دیپلۆماسییە ڕەسمییەکانیەوە.
"ئەحمەد سەحاف" ڕاشیگەیاند، عێراق مافی خۆیەتی لە ڕێی ڕێکخراوە نێودەوڵەتییەکان و پەیوەندییە دوو قۆڵییەکانی و پەیماننامەکانی نەتەوە یەکگرتووەکان، ڕێکار بگرێتەبەر.
نوسینگەی ڕاگەیاندنی مالکی لە ڕاگەیەندراوێکدا بڵاویکردەوە، "مالکی" ھاوسۆزی بۆ ھەموو عێراقییەک دەربڕیوە کە پێشێلکارییەکانی تورکیا بۆ سەر سەروەری خاکی عێراق ڕەتدەکەنەوە، پاڵپشتی بۆ ئەوانەش دەربڕیوە کە لە ماڵ و حاڵیان ئاوارە دەبن بەھۆی بەردەوامی بۆردوومانەکانی تورکیا لە سنوری دھۆک.
"مالکی" ڕاشیگەیاندووە تا کەی گەلی کورد و مەسیحییەکان ڕووبەڕووی مەترسییەکانی ئەو جەنگە ببنەوە و لە نیگەرانی و خەم و کوشتن و ئاوارەیدا بژین، سودی ئەو ھێرشانە چییە ؟
"مالکی" دانانی دەیان بنکەی سوپای تورکیا و بۆردوومانکردنی گوند و کێلگە کشتوکاڵییەکان دەبێت بەس بێت، داواشی لە حکومەتی عێراق کرد بە زووترین کات چارەسەری تێپەڕاندنی سنورەکان لەلایەن تورکیاوە بکات و کۆتایی بھێنێت بە بوونی پەکەکە لەو ناوچانە.
نوسینگەی ڕاگەیاندنی "عەمار حەکیم" بڵاویکردەوە، "حەکیم" لەگەڵ "سەتام جەدعان" باڵیۆزی سوریا لە بەغداد کۆبووەوە و پشتیوانی بۆ سوریا و گەڕانەوەی پەیوەندییەکان لەگەڵ بەشێک لەگەڵ وڵاتانی عەرەبی دەربڕی و داواشی کرد سوریا بگەڕێتەوە بۆ کۆمکاری عەرەبی.
"حەکیم" ڕاشیگەیاند، تیرۆ و تیرۆریستان مەترسییەکی ھاوبەشی عێراق و سوریا و کۆمەڵی نێودەوڵەتییە و پێویستە ھەماھەنگییەکان لە بواری ئەمنی و سیاسی و ئابوری و کۆمەڵایەتی پتەوتر بکەن.
وتیشی، پێشنیارەکەی ڕەوتی حیکمە بۆ چارەسەری ڕەوشی سیاسی دەرفەتێکە بۆ ئەوەی سەرجەم لایەنەکانی عێراق لەسەر مێزی گفتوگۆ دابنیشن، ئاماژەیەکیشە بۆ ئەو پەیوەندییە باشەی ڕەوتی حیکمە لەگەڵ ھەموو لایەنە سیاسییەکاندا ھەیەتی.
لە ڕاگەیەندراوێکدا دەستەی نەزاھە بڵاویکردەوە، تاوانباران وەزیری پێشووی کارەبا و ژمارەیەک لە لێپرسراوانی دیکەی وەزارەت و کۆمپانیای گشتی بەرھەمھێنانی وزەی کارەبای ناوچەی ناوەڕاست، پێشێلکارییان کردووە لە گرێبەستێک لەگەڵ کۆمپانیایەکی عەرەبی و کۆمپانیای گشتی بەرھەمھێنانی کارەبای ناوەڕاستی عێراق، بە ئامانجی سودی تایبەت لەسەر حسابی دەوڵەت.
لە ڕاگەیەندراوەکەدا ئاماژە بەوەشکراوە، گرێبەستەکە بە بودجەی زیاتر لە ٨٠٠ ملیۆن دۆلار بووە و ئەو کۆمپانیایەی گرێبەستەکەی لەگەڵ ئیمزا کراوە، ھیچ جۆرە کارێکی لەو شێوەیەی نەبووە لەگەڵ وەزارەتی کارەبا.
لە کۆتایی ڕاگەیەندراوەکەدا ئاماژە بەوەشکراوە، حوکمەکەی دادگا بە ئامادەبوونی تاوانباران دەرچووە و سزای داراییشیان بەسەردا سەپێنراوە، بێ ئەوەی ناوی ھیچ کەسێکیان بھێنێت.
چالاکوانان و چاودێرانی عێراق رایانگەیاندووە ، بەھۆی خراپی مامەڵەی سەرکردەی حزبەکان لەگەڵ قەیرانە کەڵەکەبوەکانی عێراق و خراپی خزمەتگوزاری و رەوشی ئابوری و بێ کاری، ھۆکار بۆ ئەوەی جارێکی تر خۆپیشاندانەکانی عێراق دەستپێبکاتەوە ھاوشێوەی خۆپیشادانەکانی ساڵی ٢٠١٩.
ئەو چالاکوانانەی عێراق ھۆشداریی دەدەن لەوەی ئەگەر لایەنە سیاسیەکان ھەوڵەکانیان بۆ چارەسەرکردنی قەیرانەکان نەخەنەگەڕ، ئەوا رەوشی عێراق ئاڵۆزتر دەبێت.
فرۆکەخانەی نێودەوڵەتی بەغداد لە راگەیەندراوێکدا بڵاویکردەوە ، بەھۆی خراپی کەش و ھەوا و خۆڵبارینەوە کە ئاستی بینین گەیشتۆتە کەمتر لە ٥٠٠ مەتر ، بریاردراوە گەشتە ئاسمانییەکان رابگیرێت .
فرۆکەخانەی نێودەڵەتی نەجەفیش لە راگەیەندراوێکدا راگرتنی گەشتەکانی راگەیاندووە و ئاماژە بۆ ئەوە کراوە کە بەھۆی خراپی کەش و ھەواوە گەشتەکانی ھاتن و رۆیشتن لە فرۆکەخانەی نەجەف رادەگیرێن و دوای ئاسایی بونەوەی کەش و ھەوا و کۆتاییھاتنی شەپۆلی خۆڵبارینەکە گەشتەکان دەستپێدەکەنەوە .
سەرلەبەیانی ئەمرۆ شەپۆلێکی خۆڵبارین زۆرینەی ناوچەکانی عێراقی گرتەوە و پێشبینی دەکرێت سەرەتای ھەفتەی داھاتوو شەپۆلەکە کۆتایی بێت .
محەمەد ساحب دەراجی سەرۆکی دەستەی پیشەسازی سەربازی عێراق رایگەیاندووە ، لەماوەی ١٥ ساڵی ساڵی رابردوودا ، عێراق ساڵانە بە بڕی پێنچ ملیار دۆلار چەک و کەرەستەی سەربازی کڕیوە.
ئاماژەی بۆ ئەوەشکردوە کە ھەرچەندە ئەو بودجەیە زۆرە ، بەڵام ناجێگری رەوشی ئەمنی و شەڕی داعش ھۆکار بوە بۆ ئەوەی عێراق بڕێکی زۆر چەک و کەرەستەی سەربازی بکڕێت .
بە وتەی سەرۆکی دەستەی پیشەسازی سەربازی عێراق ، دەکرێت لە رێی دروستکردنی ھەندێک چەکەوە لەناوخۆدا ، خەرجی سەربازی کەمبکرێتەوە .
سەرچاوەیەکی سیاسی عێراق دەڵێت چاوەڕوان دەکرێت ھاوپەیمانی سێ لایەنەکە ھەڵبوەشێتەوە
بە گوتەی ئەو سەرچاوەیە، بڕیارە محەمەد حەلبوسی دوو لایەنەکەی دیکەی ناو ھاوپەیمانی ڕزگاری نیشتمان ئاگادار بکاتەوە لە جێھێشتی ھاوپەیمانێتییەکە.
ئەو سەرچاوە سیاسییە ئاشکرای کرد، لە ئێستادا ناکۆکی و جیاوازییەکی زۆر لەناو ھاوپەیمانی ڕزگاری نیشتمان دروستبووە، بەھۆی ئەوەی کە تا ئێستا نەیانتوانیوە گەورەترین کوتلەی پەرلەمانی پێک بھێنن و بتوانن کۆبوونەوەی ئەنجومەنی نوێنەران دەستبەر بکەن و حکومەتی نوێی عێراق پێک بھێنن.
بەر لە مانگی ڕەمەزان موقتەدا سەدر مۆڵەتی ٤٠ ڕۆژی دایە لایەنەکانی دیکە، کە زۆرینەی پەکخەری پەرلەمانی ناسراون، گەورەترین کوتلەی پەرلەمانی پێک بھێنن و حکومەتی نوێ دروست بکەن.
سەرچاوەکە ئاماژەی بەوەش کردووە، سەرباری خۆڵباران و کەشوھەوایەکی نالەبار، بنکەی ئاسمانی عەین ئەسەد ،جموجوڵ و گەشتی چڕوپڕی ئاسمانی بەخۆیەوە بینیوە و، لە دەوروبەری بنکەکەش ڕێوشوێنی ئەمنی توند گیراوەتە بەر.
بنکەی ئاسمانی عەین ئەسەد، یەکێکە لەو بنکە سەربازییە ستراتیژیانەی، کە ڕاھێنەرە ئەمریکییەکانی تیا جێگیر کراوە و ڕاھێنان بە سوپا و ھێزە ئەمنییەکانی عێراق دەکەن.
لە ماوەی ڕابردوودا، گروپە چەکدارەکانی ناوخۆیی عێراق، چەندین جار بە کاتیۆشا و فڕۆکەی بێفڕۆکەوان ھێرشیان کردووەتە سەر بنکەی ئاسمانی عەین ئەسەد.
موقتەدا سەدر ڕێبەری ڕەوتی سەدر، لە تویتێکدا ڕایگەیاند، تورکیا بە ناحەق و بە بێ پاساو بۆردومانی خاکی عێراق دەکات.
دەشڵێت، ئەگەر تورکیا پێی وایە لە خاکی عێراقەوە مەترسی بۆ دروستدەکرێت، پێویستە لەگەڵ حکومەتی عێراق ھەماھەنگی بکات بۆ کۆتاییھێنان بەو مەترسییە، چونکە ھێزە ئەمنییەکانی عێراق توانای ئەنجامدانی ئەو ئەرکەیان ھەیە.
سەدر دەشڵێت، لە دووبارەبوونەوەی ھێرشەکانی تورکیا بێدەنگ نابن، چونکە عێراق وڵاتێکی خاوەن سەروەریی تەواوە و دەستدرێژی و دروستکردنی ناسەقامگیری لەسەر خاکەکەی قبوڵ ناکات، ھەروەک چۆن قبوڵی ناکات ھیچ لایەنێک لە عێراقەوە دەستدرێژی بکاتە سەر دراوسێکان و عێراق لەگەڵ بەھێزکردنی پەیوەندییە ھاوسەنگ و ھاوبەشەکاندایە لەگەڵ وڵاتانی دراوسێی.
ئەحمەد سەحاف، وتەبێژی وەزارەتی دەرەوەی عێراق ڕایگەیاند، ئەو ئۆپراسیۆنەی تورکیا لە باکووری وڵات دەستیپێکردووە، بە دەستدرێژیکردنە سەر خاکی عێراقی دەزانن و پێچەوانەی بنەمای دۆستایەتی و دراوسێیەتییە، کە دەبێت ھەر پڕۆسەیەک بە ھەماھەنگی ئەمنیی بێت کە خزمەت بە ھەردوولا بکات.
وتیشی، ئەم ھێرشەکان پێشێلکردنی سەروەریی عێراقە و پێچەوانەی پەیماننامە و یاسا نێوەدەوڵەتییەکانە و ڕێگە نادەن خاکی عێراق ببێتە شوێن و ڕێڕەوی زیانگەیاندن بە دراوسێکانی عێراق و ڕەتیشی دەکەنەوە عێراق ببێتە گۆڕەپانی یەکلاکردنەوەی ململانێی لایەنە دەرەکییەکان.
عومەر چەلیک، وتەبێژی پارتی داد و گەشەپێدان "ئاکەپە"، لە کۆنفرانسێکی ڕۆژنامەوانیدا ڕایگەیاند، ھێرشە سەربازییەکەیان دژی پارتی کرێکارانی کوردستان لە عێراق، بە ئاگاداری و ڕەزامەندی حکومەتی عێراق بووە.
وتیشی، تورکیا بەپێی ماددەی ٥١ی پەیماننامەی نەتەوە یەکگرتووەکان، مافی خۆیەتی پارێزگاری لە خۆی بکات.
ئەو لێدوانەی وتەبێژی پارتی داد و گەشەپێدان لە کاتێکدایە، لە ڕۆژی دووشەممەوە تورکیا لەشکرکێشیی سەربازیی لە ناوچەکانی زاپ و ئاڤاشین و باسیان و مەتینا دەستپێکردووە و ھێرشەکە لەسەر ئاستی عێراق کاردانەوەی لێکەوتووەتەوە.
مستەفا کازمی، لە ڕێوڕەسمی ٤١ ساڵەی دامەزراندنی ڕێکخراوی بەدر، کە لە بەغداد بەڕێوەچوو وتارێکی پێشکەشکرد و ڕایگەیاند، ئەمڕۆ لە قەیرانی سیاسیدا دەژین و پێویستە دانی پێدا بنێین، بەڵام ھەوڵی گەیشتن بە چارەسەریش دەدەن.
وتیشی، ھاووڵاتیان لە چەقبەستوویی سیاسی نیگەرانن و پێویستە متمانە بۆ نێوان لایەنەکان بگەڕێتەوە و پێویستە لایەنە سیاسیەکان، کۆتایی بە ناپاکیکردن لە یەکتری بھێنن و عێراق لە قەیرانی سیاسی دەرباز بکرێت و ھەموو کێشە سیاسی و کۆمەڵایەتییەکان بە متمانە چارەسەر بکرێن.
ھەروەھا، محەمەد حەلبوسی سەرۆکی ئەنجومەنی نوێنەران ڕایگەیاند، پێویستە کار بۆ تەواوکردنی مافە دەستوورییەکان بکرێت و عێراق بۆ ڕووبەڕووبوونەوەی قەیرانەکان بە ڕووی دراوسێکانیدا بکرێتەوە.
وتیشی، ئەنجومەنی نوێنەران سوورە لەسەر پەسەندکردن و تێپەڕاندنی یاسای پاڵپشتی فریاگوزاریی لە ئاسایشی خۆراک و گەشەپێدان.
موسەننا سامەڕایی، سەرۆکی ھاوپەیمانیی عەزم، لە تویتێکدا رایگەیاند، ئیدانەی لەشکرکێشیە سەربازییەکەی تورکیا دەکەن، کە سەروەریی عێراقی پێشێلکردووە و پرەنسیپی دراوسێیەتی باش و یاسا و پەیماننامەی نێودەوڵەتییەکان لەبەرچاو ناگرێت .
وتیشی، رەتیدەکەینەوە خاکی عێراق ببێتە گۆڕەپانی یەکلاییکردنەوەی ململانێکان و ھەمان کاتیشدا رەتیدەکەنەوە کە عێراق بکرێتە ناوەند یان رێڕەوێک بۆ بە ئامانگرتنی دراوسێکانی عێراق.
وەزارەتی دەرەوەی عێراق لە یاداشتێکی ناڕەزاییدا بۆ باڵیۆزی تورکیا، داوای کشانەوەی تەواوی ھێزەکانی تورکیا دەکات و دەڵێت مافی یاسایی گرتنەبەری رێوشوێنیان ھەیە.
وەزارەتی دەرەوەی عێراق رایگەیاند، لە بەرامبەر بەردەوامی پێشێلکاری سوپای تورکیا لە خاکی ھەرێم، "عەلی رەزا کونای" باڵیۆزی تورکیا لە بەغداد بانگھێشتکراوە و یاداشتێکی ناڕەزایی ئاڕاستەکراوە، تێیدا عێراق داوای لە تورکیا کردووە کردەوە ئیستفزازی و پێشێلکارییەکانی رابگرێت و تەواوی ھێزەکانی لە خاکی عێراق بکشێنێتەوە و رێز لە سەروەری خاکی وڵاتەکە بگرێت.
راشیگەیاند، عێراق بەپێی یاسا نێودەوڵەتییەکان و بنەماکانی نەتەوە یەکگرتووەمان مافی گرتنەبەری رێکاری پێویست و گونجاوی ھەیە، بوونی ھێزەکانی پەکەکەش لەو ناوچانە بەپێی رێککەوتنی تورکیا و پەکەکە بووە و تورکیا کێشە ناوخۆییەکانی دەھێنێتە خاکی عێراقەوە، وتیشی تورکیا دەبێت لەوە تێبگات پێشێلکردنی سەروەری خاکی عێراق کێشەکان چارەسەر ناکات
شەماڵ عەبدولڕەحمان، بەڕێوەبەری ئاسایشی کوڵەجۆ بە کوردسات نیوزی ڕاگەیاند، شەڕ و پێکدادانەکان بەردەوامن و تا ئێستا سێ چەکداری حەشدی شەعبی کوژراون ژمارەیەکی دیکەش بریندارن.
بەڕێوەبەری ئاسایشی کوڵەجۆ وتیشی "نزیکەی سەعاتێکە شەڕ بەردەوامە و تا ئێستا سێ شەھید و نۆ بریندار ھەیە لەنێو ڕیزەکانی حەشدی شەعبی."
شەماڵ عەبدولڕەحمان، بەڕێوەبەری ئاسایشی کوڵەجۆ ڕاشیگەیاند، بۆمبێکی چیندراو تەقیوەتەوە بە ئۆتۆبێلێکی چەکدارانی حەشدی شەعبی، بەڵام زیانی ئەو تەقینەوەیە تا ئێستا نەزانراوە.