جیهان
بۆ بەشداریكردن لە لوتكەی هاریكاری ئابوری ئەپێك سەرۆكی چین گەیشتە پیرۆ و لەگەڵ سەرۆكی ئەمریكا كۆدەبێتەوە.
شی جین پینگ سەرۆكی چین بە سەردانێكی رەسمی گەیشتە پیرۆ بۆ بەشداریكردن لە ٣١ مین كۆبونەوەی سەركردەكانی ئابووری ئاسیا-پاسیفیك ناسراو بە ئەپێك، هاوكات وا بڕیارە لەپەراوێزی لوتكەكەدا لەگەڵ جۆ بایدن سەرۆكی ئەمریكا كۆببێتەوە و بابەتی گەرمی كۆبوونەوەكانیش پرسەكانی پەیوەست بە ئابوریی جیهان دەبێت.
لوتكەی رێكخراوی هاریكاری ئابوریی ئەپێك 21 وڵات تێیدا بەشدارن و نوێنەرایەتی لە سەدا ٦٠ی بەرهەمی ناوخۆیی جیهان دەكەن و بە كۆبوونەوەیەكی داخراو لەوڵاتی پیرۆ لە ئەمریكای لاتین دەستپێدەكات.
جۆ بایدن لە مانگی كانوونی دووەم دەسەڵات رادەستی دۆناڵد ترەمپ دەكات و بەشێك لە تیمی ئیدارەی داهاتووی كابینەكەی، ئەو كەسایەتیانەی هەڵبژاردووە كە بە هەڵوێستی توندیان بەرامبەر پەكین ناسراون.
ترەمپ دەڵێت، پێویستە كۆتایی بە جەنگی نێوان روسیا و ئۆكراین بهێنرێت.
دۆناڵد ترەمپ سەرۆكی هەڵبژێردراوی ئەمریكا رایگەیاند، بە جددی كار لەسەر شەڕی نێوان روسیا و ئۆكراین دەكەن و دەبێت كۆتایی بەو شەرە بێت.
هاوكات ماركۆ رۆبیۆ سیناتۆری كۆماریخواز و كاندیدی ترەمپ بۆ وەزارەتی دەرەوەی ئەمریكا، دژی یارمەتی سەربازی زیاتر بۆ ئۆكراین دەنگی داوە و دوپاتیكردەوە، شەڕی ئۆكراین گەیشتووەتە بنبەست.
جەختی لەوەشكردەوە، ناكۆكی نێوان مۆسكۆ و كیێڤ دەبێت لە ڕێگەی دانوستانەوە چارەسەربكرێت.
ئەمەش لە كاتێكدایە پنتاگۆن دانی بەوەدا ناوە، پێدانی چەك بۆ ئۆكراین پێش رۆیشتنی جۆ بایدن سەرۆكی ئەمریكا سەختتر بووە، هاوكات چاوەڕوان دەكرێت دۆناڵد ترەمپ لەكابینەی نوێدا پۆست بداتە چەندین كەس كە دژایەتی ئۆكراین دەكەن.
نوێنەری تایبەتی سەرۆكی روسیا لە سوریا رایگەیاند، ئۆپراسیۆنی نوێی توركیا لە باكوری سوریا قبوڵكراو و نییە.
ئەلێكساندەر لاڤرێنتیێڤ نوێنەری تایبەتی سەرۆكی روسیا لە سوریا رایگەیاند، توركیا وەكو وڵاتێكی داگیركەر هەڵسوكەوت دەكات و بە نیازی ئۆپراسیۆنی نوێیە لە باكوری سوریا.
دەشڵێت، ئۆپراسیۆنی نوێی توركیا لە باكوری سوریا قبوڵكراو نییە و رێگری لەو كارە دەكەن، لەبەرئەوەی سوریا پەلكێشی ئاڵۆزییەكانی رۆژهەڵاتی ناوەڕاست بكرێت و ئەو هەنگاوەش لە بەرژەوەندی گروپە توندڕەوەكانە.
وتیشی، چەندینجار جەختیان لەوەكردوەتەوە ئەو بابەتە قبوڵ ناكەن و هیوادارن كە توركیاش پاشگەز ببێتەوە، چونكە ئۆپراسیۆنەكە لێكەوتەی نەرێنی بەدواوە دەبێت.
لە چەند رۆژەی رابردودا میدیای توركیا لە زاری وەزیری بەرگری ئەو وڵاتەوە بڵاویكردەوە، ئەنقەرە ئۆپراسیۆنی نوێ لە باكوری سوریا كە ناوچەكانی رۆژئاوای كوردستان دەگرێتەوە ئەنجام دەدات.
ئاژانسی جیۆفیزیای ئیندۆنیزیا رایگەیاند، ئەمڕۆ بومەلەرزەیەك بە گوڕی ٦.٥ پلە هەرێمی بابوای لەو وڵاتە هەژاندووە.
ئاژانسەكە دەڵێت، ناوەندی بومەلەرزەكە لە قوڵایی ١٠ كیلۆمەتر بووە، بەڵام ئەو وڵاتە رەتیدەكاتەوە لەو ناوچەیە تسونامی رویدابێت.
سەنتەری نیشتمانی كارەساتەكانی هەرێمی بابوا دەڵێت، سەرقاڵی هەڵسەنگاندنی قەبارەی زیانەكانن، هەرچەندە بە دەگمەن زیانی گەورە لەم ناوچانە دروستدەبێت كەژمارەیەكی كەم دانیشتوانی هەیە، بەڵام دەبنە هۆی داڕمانێكی وێرانكەری زەوی.
بوومەلەرزەكەی هەرێمی بابوای ئیندۆنیزیا دەكەوێتە بەشی باكوری بازنەی ئاگریی زەریای هێمن، لەو شوێنەدا چەند پلێتێكی چینەكانی زەوی بەیەكدەگەن و بەریەككەوتنیان دەبێتە هۆی چالاكبوونی بومەلەرزە و گڕكانەكان لەو ناوچانە.
سەرۆكی ئێران رایگەیاند، تاران هەوڵی بەدەستهێنانی چەكی ئەتۆمی نادات و هەنگاوەكانی بەو ئاراستەیە نییە.
مەسعود پزیشیكیان سەرۆك كۆماری ئێران لە میانی پێشوازیكردن لە رافایێل گرۆسی بەڕێوەبەری گشتی ئاژانسی نێودەوڵەتی وزەی ئەتۆم رایگەیاند، تاران هەوڵی بەدەستهێنانی چەكی ئەتۆمی نادات و چەند جارێكیش ئەو بابەتەیان بە ئاشكرا باسكردووە، لەسەر فەتوای عەلی خامنەیی رابەری شۆرشی ئێران بەهیچ شێوەیەك هەنگاو نانێن بۆ دروستكردنی چەكی ئەتۆمی.
وتیشی، جیهان لەوە تێگەیشتووە ئێران ئاشتی و ئاسایشی دەوێت و بەرنامەی ئەتۆمی ئێران بەپێی یاسا و رێنماییەكانی ئاژانسی وزەی ئەتۆمی كاردەكات كە بۆ بەمەبەستی ئاشتییە و لە بنەڕەتەوە هەوڵی دروستكردنی چەكی ئەتۆمیان نەداوە.
رۆژنامەیەكی ئەمریكی ئاشكرایكرد دۆناڵد ترەمپ پلانێكی بۆ چارەسەركردنی ئاڵۆزییەكانی ئێستای لە لوبنان پەسەند كردووە و بەپێی پلانەكە رێگە نادرێت حزبوڵا بگەرێتەوە باشوری لوبنان.
رۆژنامەی وۆڵ ستریت جۆرناڵ ئەوەشیخستوەتەڕوو، بەپێی پلانەكەی دۆناڵد ترەمپ سەرۆكی هەڵبژێردراوی ئەمریكا، حزبوڵا هێز و چەكەكانی دەگوازێتەوە بۆ باكوری روباری لیتانی، هاوكات سوپای لوبنان و یونیفیل بەپێی پلانەكە كاردەكەن بۆ رێگریكردن لە گەرانەوەی حزبوڵا بۆ باشوری لوبنان.
بەپێی میدیا ئەمریكییەكە، ترەمپ هیوای خواستووە پێش دەستبەكاربوونی لە كۆشكی سپی لەمانگی یەكی ساڵی داهاتوو، رێككەوتنی نیشتەجێبوون لە لوبنان جێبەجێبكرێت.
وۆڵ ستریت جۆرناڵ دەشڵێت، گرنگترین خاڵی پلانەكەی ترەمپ ئەوەیە، ئیسرائیل بتوانێت رێككەوتنی ئاگربەست جێبەجێبكات ئەگەر نەتەوە یەكگرتووەكان و هێزە چەكدارەكانی لوبنان ئەو كارە نەكەن.
سەرۆكی گەورەترین پارتی مەسیحی لوبنان رایگەیاند، پێویستە حزبوڵای لوبنان كە لەلایەن ئێرانەوە پاڵپشتی دەكرێت، بە زوترینكات دەستبەرداری چەكەكانی بێت.
سەمیر جەعجەع سەرۆكی پارتی مەسیحی لوبنان ئەوەشیخستەڕوو، لەگەڵ وێرانبوونی هەموو ژێرخانی حزبوڵا و كۆگای چەكەكانی، بەشێكی گەورەی لوبنانیش لەناو دەچێت.
وتیشی، پێویستە حزبوڵا دەستبەرداری چەك بێت ئەمەش كورتترین رێگایە بۆ كۆتاییهێنان بە شەڕ و كەمترین تێچووی بۆ لوبنان و گەلەكەی هەیە.
داوای لە حزبوڵا و حكومەتی لوبنانیش كرد، بە خێرایی رێككەوتنە ناوخۆییەكان و بڕیارنامە نێودەوڵەتییەكان جێبەجێبكەن بۆ هەڵوەشاندنەوەی كوتلە چەكدارەكان و گەڕاندنەوەی دۆخێكی ئاسایی.
بەهۆی بۆردومانی ئیسرائیل بۆ سەر باشور و رۆژهەڵاتی لوبنان ٤٠ كەس كوژراون.
وەزارەتی تەندروستی لوبنان لە راگەیەنراوێكدا ئاماژەی بەوەكردووە، درەنگانی شەوی رابردو و بەرەبەیانی ئەمڕۆش ئیسرائیل بە چڕی بۆردومانی بەعلەبەگی لە رۆژهەڵاتی وڵاتەكەیان كردووە و ٢٤ كەس كوژراون.
دەشڵێت، لە باشوری لوبنانیش ئیسرائیل بۆردومانی كردووە بەهۆیەوە ١٦ كەسی تر كوژران كە چوار كەسیان كارمەندی تەندروستی بوون.
هاوكات، بەرەبەیانی ئەمڕۆ حزبوڵای لوبنانی رایگەیاند، بە موشەك هێرشیان كردوەتەسەر پێگەیەك كە سەر بە ناوەندی هەواڵگری سەربازی ئیسرائیل بووە لە تەلئەبیب و بە موشەكیش هێرشی كردوەتەسەر پێگەیەكی سەربازی لە شاری تەیر حەرفای ئیسرائیل.
بەڕێوبەری ئاژانسی نێودەوڵەتی وزەی ئەتۆم رایگەیاند، بۆ رێگریكردن لە جەنگ پێویستە ئەنجامی دانوستانە ئەتۆمییەكان باش بن.
رافائیل گرۆسی، دوای كۆبونەوەی لەگەڵ عەباس عیراقچی، وەزیری دەرەوەی ئێران لە تارانی پایتەختی ئەو وڵاتە رایگەیاند؛ بۆ رێگریی لە جەنگ پێویستە دانوستانە ئەتۆمییەكان لەگەڵ تاران ئەنجامی باشی هەبێت.
ئاماژەی بەوەشكردووە، ئێران ئامادەیی دەربڕیوە بۆ دەستپێكردنەوەی دانوستانە ئەتۆمییەكان و پابەندبون بە پێورەكانی ئاژانسی نێودەوڵەتیی وزەی ئەتۆمی بۆ پیتداندنی یۆرانیۆم لە وێستگە ئەتۆمییەكانی خۆیدا.
بە وتەی گرۆسی ئێران ئامادە نییە لە ژێر هیچ فشارێكدا ئاستی پیتاندنی یۆرانیۆم كەمبكاتەوە، بەڵام ئامادەیی دەربڕیوە بۆ دەستپێكردنەوە دانوستانە ئەتۆمییەكانی لەگەڵ وڵاتانی ٥ كۆ یەك تاوەكو ئاستی پیتاندنی یۆرانیۆم لە ٦٠٪ بۆ رێژەی رێگەپێدراو كەمبكاتەوە.
تا ئێستا ژماردنی دەنگەكان بۆ هەڵبژاردنەكانی ئەنجومەنی نوێنەرانی ئەمریكا كۆتایی نەهاتووە، بەڵام كۆمارییەكان توانیویانە بە بردنەوەی ٢١٨ كورسی، ڕێژەی یاسایی بۆ بەدەستهێنانی ئەنجومەنەكە بەدەستبهێنن.
میدیاكانی ئەمریكا بڵاویانكردەوە، ئەو سەركەوتنەی كۆمارییەكان رێگەیەكی ئاسانتر بۆ دۆناڵد ترامپ سەرۆكی هەڵبژێردراوی ئەمریكا و پارتەكەی دەڕەخسێنێت تاكو پلانەكانیان بۆ كابینەی داهاتوو بچەسپێنن.
بەپێی دوایین ئاماری بڵاوكراوە، دیموكراتەكان توانیویانە ٢٠٨ كورسی لە ئەنجومەنی نوێنەران مسۆگەر بكەن و ٨ كورسیش لەكۆی ٥٣٤ كورسی دامەزراوەكە تا ئێستا یەكلا نەبووەتەوە.
ئەمەش لەكاتێكدایە بێ گوێدانە ئەو كورسیانەی كە ماونەتەوە، بە بردنەوەی ٢١٨ كورسی لەلایەن كۆمارییەكانەوە، سەركردایەتی ئەنجومەنەكە هاوشێوەی ئەنجومەنی سینات، دەكەوێتە دەستی كۆمارییەكان و بەمشێوەیەش سەرۆكایەتی هەردوو ئەنجومەنی كۆنگرێس دەكەن.
ئێران مانۆڕی سەربازیی دەست پێدەكات و فەرماندەكانی سوپای پاسدارانیش دەڵێن، وەڵامێكی توندی ئیسرائیل دەدەنەوە.
میدیاكانی ئێران بڵاویانكردەوە، رۆژی پێنجشەممە مانۆڕی سەربازیی تایبەت بە ناوی نەسروڵا لە تاران دەستیپێكردوە.
ئاماژە بەوەشكراوە، ئامانج لە مانۆڕەكە ئامادەكارییە بۆ روبەڕوبونەوەی قەیرانە نەخوازراوەكان كە بە سەرپەرشتیی سوپای پاسداران بەڕێودەچێت.
لە دەستپێكی مانۆڕەكەدا حسێن سەلامی، فەرماندەی گشتی سوپای پاسداران رایگەیاند: تۆڵە لە ئیسرائیل دەكەنەوە و ئەمریكا و ئەروپاش وەك هاوپەیمانی ئەو وڵاتە ناتوانن رزگاری كەن.
دۆناڵد ترەمپ سەرۆكی هەڵبژێردراوی ئەمریكا زیاتر لە ١٠ ژنی بۆ پۆستە هەستیارەكانی ئیدارەی نوێی كۆشكی سپی دیاریكردووە.
ترەمپ كە ئێستا زۆربەی پۆستەكانی كابینەكەی یەكلاكردووەتەوە، پشكی زۆریان بەر ژنان كەوتووە، لەنێویشیاندا سوزی وایڵز سەرۆكی دیوانی كۆشكی سپی، كریستی نیوم، وەزیری ئاسایشی ناوخۆ، توڵسی گابارد سەرۆكی دەزگای هەواڵگری نیشتمانی، ئەلیس ستیڤانیك باڵیۆزی ئەمریكا لە نەتەوە یەكگرتووەكان.
جگە لەم پۆستە هەستیارانە، دۆناڵد ترەمپ هەریەك لە لیندا مەكماهون هاوسەرۆكی تیمی گواستنەوەی ترەمپ لە كۆشكی سپی، لارا ترەمپ، راوێژكاری ترەمپ، كای ترەمپ، بەڕێوەبەری میدیایی ترەمپ، ئەمە جگە لەچەند پۆستێكی دیكە كە هێشتا بەڕەسمی ئاشكرانەكراوە.
ترەمپ هەولێداوە ئەو كاندیدانە دەستنیشانبكات كە هاوكاری جدین لە جێبەجێكردنی سیاسەتەكانی خۆی و دڵسۆزی بۆ دەردەبڕن، لەوانەش، كریستی نیوم وەزیری ئاسایشی ناوخۆ كە سیاسەتێكی توند بەرامبەر ئێران و كۆچبەران پەیڕەودەكات.
سەرۆك كۆماری ئێران رایدەگەیەنێت، پێویستە پەیوەندییەكانیان لەسەر ئاستی هەرێمی و نێودەوڵەتی رێكبخەنەوە و گرژییەكان لەگەڵ ئەمریكا كەمبكەنەوە.
مەسعود پزیشكیان، سەرۆك كۆماری ئێران لە دیدارێكدا لەگەڵ وەزیرانی دەرەوەی پێشووی ئێران رایگەیاند، لە تەمەنی كەمی حكومەتی نوێی ئێراندا، هەموو هەوڵێكیان خستووەتەگەڕ بۆ چارەسەركردنی كێشە و گرفتەكانی پەیوەندییەكانی دەرەوەی ئێران، دەرئەنجام لەئێستادا پەیوەندییەكی باشیان لەگەڵ وڵاتانی دراوسێ هەیە و توانیویانە بگەنە چەندین رێككەوتن و لێكتێگەیشتن لەگەڵیاندا.
ئەوەشی خستەڕوو، لەكاتێكدا ئیسرائیل هەوڵی پەكخستن و ئاڵۆزكردنی پەیوەندییەكانی ئێران لەگەڵ وڵاتانی ئەوروپا دەدات، دەبێت پەیوەندییەكانیان لەسەر ئاستی هەرێمی و نێودەوڵەتی رێكبخەنەوە، بەتایبەتی پێویستە پەیوەندییەكانیان لەگەڵ ئەمریكادا باشتربكەن و گرژییەكان كەمكەنەوە.
هاوكات، عەباس عراقچی وەزیری دەرەوەی ئێران لە هەژماری تۆڕی ئێكس بڵاویكردووەتەوە، قۆناغی یەكەمی "زۆرترین فشار"ی ئەمریكا بۆ سەر ئێران شكستی هێنا، هەوڵدانیش بۆ قۆناغی دووەم هەمان چارەنووسی دەبێت، لەجێگەی ئەوە پێویستە ئەمریكا پەنا بۆ "زۆرترین هۆشیاری" ببات، كە لە بەرژەوەندی هەموو لایەكە.
داواكاری گشتی ئیسرائیل داواكارییەكی بنیامین ناتانیاهۆ، سەرۆك وەزیرانی ئیسرائیلی بۆ دواخستنی دادگایی كردنی رەتكردەوە.
یەكشەممەی رابردوو تیمی بەرگری ناتانیاهۆ داواكارییەكیان پێشكەش بە دادگا كرد بۆ دواخستنی دادگایی سەرۆك وەزیران بۆ ماوەی ١٠ هەفتە، بەڵام دادگا داواكارییەكەی رەتكردەوە.
بڕیارە لە ٢ـی كانوونی دووەمی داهاتوودا ناتانیاهۆ لەبەردەم دادوەر وتەی لێ وەربگیرێت، دوای ئەوەی لە رابردوودا بۆ ماوەی چەند مانگێك ئامادەبوونی لەبەردەم دادگا دواخستبوو.
دادگاییكردنی ناتانیاهۆ لەسەر تۆمەتی گەندەڵی لە ساڵی ٢٠٢٠ دەستیپێكرد، هەروەها لە ٣ دۆسیەی دیكەدا تۆمەتی تری دەخرێتە پاڵ كە تا ئێستاش تاوتوێكردنی لە دادگاكان دواخراوە، لەوانەش تۆمەتی ساختەكاری و پێشێلكردنی متمانەو وەرگرتنی بەرتیل لە بازرگانانی دەرەوەی وڵات.
لەدوای هێرشەكانی ئیسرائیل بۆسەر ئێران، بۆ یەكەمجار دەسەڵاتدارانی ئێران لە تارانی پایتەخت تونێلی بەرگری لە سەنتەری شارەكە دروست دەكەن.
ئاژانسی "تەسنیم"ـی نزیك سوپای پاسدارانی ئێران بڵاویكردەوە، تونێلەكە دەكەوێتە سەنتەری شاری تاران و وێستگەیەك میترۆی تاران بە نەخۆشخانەی خومەینییەوە دەبەستێتەوە، بەوەش لە هەر حاڵەتێكی نەخوازراودا دەتوانرێت راستەوخۆ بریندار لە تونێلەكەوە بگەیەندرێتە نەخۆشخانە.
مانگی رابردوو ئیسرائیل هێرشیكردە سەر ئێران و چەند پێگەیەكی لە نزیك تاران كردە ئامانج، لە وەڵامی هێرشەكەی ئێران بۆ سەر ئیسرائیل لە تشرینی یەكەمی رابردوودا.
پیاوێک لە چین، دوای جیابوونەوە لە هاوسەرەكەی، رقی خۆی بەخەڵكی سەرشەقام دەڕژێت و بە ئۆتۆمبێل ٣٥ کەس دەکوژێت.
پۆلیسی چین لە رایگەیەنراوێکدا بڵاویکردەوە، پیاوێک كە بەهۆی جیابوونەوە لە هاوسەرەكەی تووشی شڵەژانی دەروونی بووە، لە ناوەندێكی وەرزشی لە باشووری چین بە ئۆتۆمبێلەكەی خۆی كردووە بەناو ئاپۆرای خەڵکدا و بەهۆیەوە ٣٥ كەس گیانیانلەدەستداوە و ٤٣ـی دیکەش بە سەختی بریندارن.
ئاماژە بەوەش کراوە؛ دوای ماوەیەكی كەم، پیاوەكە دەستگیركراوە كە تەمەنی ٦٢ ساڵە، رووداوەكەش لەكاتێكدا بووە كە شاری ژوهای میوانداریی یەكەمین پێشانگای فڕۆكەوانی دەكات كە ساڵانە لەلایەن سوپای رزگاریخوازیی وڵاتەکەوە بەڕێوەدەچێت.