ڕەجەب تەیب ئەردۆغان سەرۆکی تورکیا دوای کۆتایی سەردانەکەی لە برۆکسڵ، بە میدیای تورکیای ڕاگەیاندووە، ھێشتا کاتیان لە بەردەست ماوە بۆ ئەوەی قسە لەسەر پەیوەندییە بازرگانی و ئابورییەکانیان لەگەڵ ڕووسیا بکەن.

وتیشی، لە داھاتوودا ھەنگاوی گرنگ لە بارەی وزەوە دەنێن، یەکێک لە ھەنگاوە ھەرە گرنگەکانیش پەیوەندی بە ھاتنی سەرۆک وەزیرانی ئیسرائیلەوە ھەیە، کە ڕەنگە قۆناغێکی نوێ لە پەیوەندییەکانی تورکیا و ئیسرائیل بە تایبەتی لەسەر پرسی غازی سروشتی بێتە ئاراوە.

سەرۆکی تورکیا ئاماژەی بۆ ئەوەشکردووە، ژمارەیەک کۆمپانیای ئەمریکی و گروپی گەورە کۆمپانیای جیھانی، ڕووسیا جێ دەھێڵن و تورکیاش دەرگا بۆ ئەو کۆمپانیایانە دەکاتەوە.

پاپای ڤاتیکان لە بەردەم خۆبەخشاندا لە ڤاتیکان ڕایگەیاند، سوپاسی ھەموو ئەو خۆبەخشانە دەکات، کە ھاوکاریی ئاوارەکانی ئۆکراینیان کردووە و ئەوەشی بە ڕاستە ڕێی بونیادنانی ئاشتی وەسف کرد.

پاپای ڤاتیکان سەرباری ئەوەی بە ڕەسمی ھێرشەکانی ڕووسیای ئیدانە نەکردووە، بەڵام بەردەوام نیگەرانی و توڕەیی بەرامبەر بە ڕەوشی ئۆکراین دەردەبڕێت.

جێگری سەرۆک وەزیرانی ئۆکراین باسی لەوەشکردووە جگە لە ئاڵوگۆری دیلەکان، لەو پڕۆسەیەدا ڕووسیا ١٩ ڕاوچی ئازادکردووە و لە بەرامبەردا ئۆکراین ١٠ ڕاوچی ئازاکردووە.

پێشتریش کۆمسیۆنی مافەکانی مرۆڤی ڕووسیا ئاشکرایکرد، لە ماوەی ڕابردوودا سوپای ئۆکراین ٩ سەربازی ڕووسیای ئازادکردووە لە بەرامبەر ئازادکردنی سەرۆکی شارەوانی میلیتۆبۆل.

پاپا لە وتەیەکدا ڕەخنەی گرت لە ھەڵوێستی وڵاتانی خۆرئاوا، کە لە دوای داگیرکردنی ئۆکرانیاوە لە لایەن ڕووسیاوە، بودجەیەکی زەبەلاحیان تەرخانکردووە بۆ بواری بەرگری و خۆر پڕچەککردن.

پاپا ئەو ھەنگاوەی وڵاتانی خۆرئاوای بە شێتی ناوبرد و ڕایگەیاند، پێویستە ڕێگە چارەی دیکە بگیرێتە بەر بۆ بەدیھێنانی ھاوسەنگی لە جیھاندا.

دەربارەی جەنگی ئۆکراین پاپا ئاماژەی بەوەکرد، پێویستە لەسەر مرۆڤایەتی خۆی ڕزگار بکات لە خواستی خۆ وێرانکردن، چونکە وەڵامی ڕاستەقینە خۆی نابینێتەوە لە کڕینی چەکی زۆر و سەپاندی گەمارۆ و سزای زیاتر.

ڕێکخراوەکە بڵاویکردەوە، بە دڵنیاییەوە ڕەوشی ئۆکراین کاریگەریی دەبێت لەسەر نرخی خۆراک و کەلوپەلە خۆراکییەکان، کاریگەرییەکەش لەمساڵ و ساڵی داھاتوودا زیاتر دەردەکەوێت.

ڕێکخراوی بازرگانی جیھانی ئاماژەی بەوەشکردووە، خۆراک و سوتەمەنی دوو بنەمای سەرەکی سەبەتەی خۆراکی ھەژارەکانن لە وڵاتانی جیھاندا.

باسی لەوەشکردووە، ٣٥ دەوڵەتی ئەفریقیا سەرچاوەی خۆراکیان لە ناوچەی دەریای ڕەشەوە دابین دەبێت، بۆیە ئەگەر کار نەکرێت لەسەر کەمکردنەوەی.

وەزارەتی دەرەوەی ئەمریکا ئاشکرایکرد، بلینکن لە گەشتەیدا بۆ ڕۆژھەڵاتی ناوەڕاست، سەردانی ئیسرائیل و کەرتی غەزە و مەغریب و جەزائیر دەکات و، گەشەکەش لە ٢٦ تا ٣٠ مانگی ئازار دەخایەنێت.

بە گوێرەی ڕاگەیەندراوی ڕۆژنامەوانی وەزارەتی دەرەوەی ئەمریکا، ئەنتۆنی بڵینکن لە دیدار و کۆبوونەوەکانی لەگەڵ لێپرسراوانی ناوچەکە، گفتوگۆ دەکات دەربارەی پێشھاتەکانی جەنگی ئۆکراین و پەیوەندییەکانی ئیسرائیل و فەلەستین و دۆسیەی ئەتۆمی ئێران.

ئاژانسی ھەواڵی کۆریای باکور بڵاویکردەوە، بە ئامادەبوون و سەرپەرشتی ڕاستەوخۆی کیم جۆنگ ئون، سەرۆکی کۆریای باکور، موشەکی بالیسیتی کیشوەربڕی جۆری (ھواسەنگفو ١٧+) تاقیکراوەتەوە.

ڕۆژی ٥ شەممە و دوای نزیکەی ٥ ساڵ کۆریای باکوور جارێکی دیکە مووشەکە کیشوەر بڕەکانی تاقیکردەوە. داتاکانی فڕین دەریدەخەن مووشەکەکانی ئەم جارەی کۆریای باکوور توانیویانە مەودایەکی دوورتر و بەرزتر ببڕن پێش ئەوەی بکەونە نێو دەریاوە لە ڕۆژئاوای ژاپۆن.

موشەکەکە بە ٤ خولەک و لە دووری زیاتر لە ھەزار کیلۆمەتر توانیویەتی ئامانجەکەی بە سەرکەوتوویی بپێکێت.

کۆریای باکوور تاقیکردنەوەی چەند مووشەکێکی بالیستی پشتڕاستکردووەتەوە و ڕایگەیاند مووشەکەکان کیشوەر بڕ بوون و دەتوانن وەڵامی هەر جوڵەیەکی سەربازی ئەمریکا بدەنەوە.

میدیای سەر بە کۆریای باکوور ڕایگەیاند، کیم جۆنگ ئون فەرمانیکردووە بە هەڵدانی مووشەکەکان و درکی بە "مەترسیی ڕۆژانەی پێکدادانە سەربازییەکان کردووە لە کۆریا و دەوروبەری نیمچەدورگەی کۆریا" کردووە، هەروەها هۆکارێکی دیکە ئەگەری ڕوودانی پێکدادانی سەربازیی و مەترسی بەکارهێنانی چەکی ئەتۆمییە لەلایەن ئەمریکا.

میدیاکانی سعودیە بڵاویانکردەوە، ئێوارەی ئەمڕۆ حووسیەکانی یەمەن بە موشەک ھێرشیانکردووەتە سەر وێستگەیەکی دابەشکردنی بەرھەمە نەوتییەکانی کۆمپانیای ئارامکۆ لە شاری جدەی سعودیە و بەھۆیەوە ئاگر لە بەشێکی وێستگەکە کەوتووەتەوە. 

ھاوپەیمانیی عەرەبی بە سەرۆکایەتیی سعودیە رایگەیاند، حوسییەکان ١٦ ھێرشی دوژمنکارانەیان کردووەتە سەر سعودیە. 

ئاماژەیان بەوەشکرد، ژمارەیەک فڕۆکەی بێفڕۆکەوانیی بۆمبڕێژکراوی حووسییەکان، کە ئاڕاستەی وێستگە نەوتییەکانی کۆمپانیای ئارامکۆ لە شارەکانی نەجران و جیزان و ریازی پایتەخت کراون، لە لایەن سیستمی بەرگریی سعودیەوە خراونەتە خوارەوە.

لەبارەی ھێرشەکەوە گرووپی حووسییەکان، بەرپرسیارێتی ھێرشەکەی لە ئەستۆ گرت و رایگەیاند، ھێرشێکی نەوعی و فراوانیان لە قوڵایی سعودیە ئەنجامداوە.

سەرۆکایەتیی دەستەی ئەرکانی گشتیی سوپای روسیا بڵاویکردەوە، لە سەرەتای دەستپێکردنی ھێرشی سەربازیی بۆ سەر ئۆکراین، لە ٢٤ی مانگی شوبات، ھەزار و ٣٥١ سەربازی روسیا کوژراون و سێ ھەزار و ٨٢٥ سەربازی تریش بریندار بوون، لە بەرامبەردا زیاتر لە ١٤ ھەزار سەربازی ئۆکراینی کوژراون و نزیکەی ١٦ ھەزاری تریش بریندار بوون.

لەبارەی زیانە لۆجستییەکانی سوپای ئۆکراینیشەوە رایگەیاند، ھێزەکانی روسیا ھەزار و ٥٨٧ تانک و زرێپۆش و ١١٢ فڕۆکەی جەنگی و ٣٦ ھێلیکۆپتەر و ٣٥ فڕۆکەی بێفڕۆکەوان و ١٤٨ سیستمی بەرگریی ئاسمانی و ١١٧ راداری سوپای ئۆکراینیان لەناوبردووە و بەرەو پێشچوون لە قۆناغی یەکەمی ئامانجە سەرەکییەکانیان بەدیھاتووە.

رۆژی چوارشەممە پەیمانیی باکووری ئەتڵەسی "ناتۆ" بڵاویکردەوە، لە چوار ھەفتەی رابردوودا حەوت بۆ ١٥ ھەزار سەربازی سوپای روسیا لە شەڕی ئۆکراین کوژراون.

بایدن شەوی رابردوو گەیشتە "برۆکسل" و بەشداری لە لوتکەی ناتۆ و لوتکەی جی ٧ و یەکێتی ئەوروپا دەکات، لە ھەر سێ لوتکەکەشدا تاوتوێی چۆنیەتی رووبەرووبونەوەی ھێرشەکانی روسیا بۆ سەر ئۆکراین دەکرێت. 

بایدن بەر لە گەیشتنی بۆ برۆکسل رایگەیاند، پیشانی دەدەن کە وڵاتانی خۆرئاوا یەکگرتوون لە بەرگری کردن لە دیموکراسییەت و ڤلادیمێر پوتن سەرۆکی روسیا ناتوانێت دابەشیان بکات، چونکە لە ھەموو کات بەھێزترن.

رۆژنامە ئەمریکییەکانیش بڵاویانکردووەتەوە، بایدن لە برۆکسل زنجیرەیەک سزای تر بەسەر ئابوری روسیا دەسەپێنێت، کە کۆمەڵەی پیشەسازی سەربازی ئەو وڵاتە دەگرێتەوە. 

ھەروەھا خەلیفە سیراجەدین حەقانی کردە وەزیری ناوخۆ بە وەکالەت و وەک جێگری یەکەمی سەرۆک وەزیرانیش دیاریکرا . بەڵام وەزیرەکانی تر بەشێوەیەکی کاتی لە پۆستەکانیاندا دەمێننەوە تا ئەو کاتەی رێککەوتن لەسەر دیاریکردنی وەزیرە نوێکان دەکرێت .

ئەوە لەکاتێکدایە لە چەند رۆژی رابردوودا حکومەتەکەی تاڵیبان روبەڕوی رەخنەی نێودەوڵەتی توند بۆوە بەھۆی ئەوەی پاشگەزبۆوە لە بریاری کردنەوەی خوێندنگای ناوەندی بۆ کچان و رایگەیاند  ، ئەو خوێندنگایانە بە داخراوی دەمێننەوە تا ئەو کاتەی بەپێی یاساکانی ئاینی ئیسلام پلانێک بۆ کردنەوەیان دادەنرێت .

ھاوکات "ھەدەپە"لە راگەیەنراوێکدا ئاماژەی بۆ ئەوەکردووە، ئەو ھێرشەی ھێزە ئەمنییەکان لە تۆڵەی ئەو ئاھەنگە جەماوەرییە بووە کە لەنەورۆزدا لە ئیستەنبوڵ بەڕێوەچوو.

ھاوکات کۆچبەرەکان رەوانەی بنکەی پۆلیسی ئیزمیر کراون بۆ لێکۆڵینەوە، بەڵام تائێستا ناسنامەی کۆچبەرەکان ئاشکرانەکراوە.

یەنس ستۆڵتنبێرگ، ئەمینداری گشتی ناتۆ رایگەیاند، لە کۆبوونەوەی ناتۆدا گفتوگۆ دەکرێت لەبارەی بەھێزکردنی لایەنی بەرگری بۆ ئێستا و داھاتوو، جەختیشی کردەوە لە سەپاندنی سزای زیاتر بەسەر روسیادا.

وتیشی، پێویستە لەسەر ناتۆ رێگەنەدات بە ھیچ ھێرشێک بۆ سەر  سەروەری وڵاتان و بەردەوامیش دەبن لە پێشکەشکردنی ھاوکاری سەربازی بە ئۆکراین.

جۆبایدن سەرۆکی ئەمریکا بۆ بەشداریکردن لە کۆبوونەوەی ناتۆ گەیشتۆتە برۆکسل و کۆشکی سپی سەبارەت بە سەردانەکە رایگەیاند، بایدن سزای نوێ بەسەر رووسیادا دەسەپێنێت کە کەسایەتییە سیاسی و ئابورییەکان دەگرێتەوە، جەختیشی کردەوە لە بەردەوامی پشتیوانییەکان بۆ ئۆکراین.

شاری ماریۆپۆڵ کۆتا گەورە شاری باشوری ئۆکراینە و بە گرتنی ئەو شارە لەلایەن ڕووسەکانەوە، ڕووسیا کۆنترۆڵی خۆی لەو ھەرێمانەدا بەھێز تر دەکات و چیتر سوپای ئۆکراین ناتوانن لە رۆژھەڵاتی ڕووباری دەنیپەرەوە چالاکی بکەن. 

شاری ماریۆپۆل لە سەرەتای جەنگی ئۆکراینەوە لە ٢٤ی مانگی دووی ئەم ساڵەوە لە لایەن ڕووسیاوە ئابڵۆقە دراوە، ئابڵۆقەدانی ئەم شارە بۆ ئەوە دەگەڕێتەوە کەوا سوپای ڕووسیا نەیتوانیوە ئەم شارە لە ڕێگەی جەنگەوە کۆنترۆڵ بکات و دەیەوێت لە ڕێگەی ناچار کردنی خەڵکەکەی و برسی کردنیانەوە شارەکە چۆڵ بکەن، بەمەش ڕووسیا ھەنگاوێک نزیکتر دەبێتەوە لە گرتنی کیێڤ و تەواوی ئۆکراین و لە دانوستانەکاندا داواکانی زیاتر دەکات.

لە سەرەتای ئابلۆقەی شارەکەوە ڕووسیا بە چڕی بۆمبارانی شارەکەی کردوە و سەخترین شەر لە جەنگی ئۆکرایندا لەو شارەدایە و دەکرێت بە ستالینگرادی ئۆکراین ناوی ببەین.

ڕووسەکان ھەر لە سەرەتای جەنگەکەوە چاویان لە گرتنی شاری ماریۆپۆل بووە، چونکە بە گرتنی ئەم شارە دەتوانن ناوچەکانی کریمیا و دۆنباس بە یەکەوە ببستنەوە و ڕێڕەوێکی پارێزراو بۆ ناو ڕوسیا دروست بکەن، لەم ڕێگەیەوە جڵەوی خۆیان بەسەر ئەو ناوچانەدا بە تەواوەتی بچەسپێنن. لە ئێستادا سوپای ڕووسیا زۆرینەی ناوچەکانی ئۆکراینی لەسەر دەریای ڕەش کۆنترۆڵ کردوە و  شاری ماریۆپۆل تاکە  ناوچەیە کە مابێتەوە، بە گرتنی ماریۆپۆڵ ئۆکراین لە دەریا دادەبڕێت و ڕووسیا ھێزەکانی کۆ دەکاتەوە بۆ ئەوەی تەنھا لە یەک قۆڵەوە ھێرش بکەن و ھێرشەکانیان لەسەر شاری کیێڤ چڕ بکەنەوە.

چەند ڕۆژێک لەمەوبەر ڕووسەکان بروسکەیەکیان دایە شاری ماریۆپۆڵ و داوایان کرد خۆیان بەدەستەوە بدەن. ھەرچەندە ھێزەکانی ڕووسیا چەند جارێک لە ھێزی ئۆکراین زیاترن لە شاری ماریۆپۆڵ، بەڵام ئۆکراینیەکان ئەم بروسکەی ڕووسیایان ڕەتکردەوە. 

چارەنوسی شاری ماریۆپۆڵ دەکرێت چارەنوسی ھاوسەنگی جەنگی ئۆکراین بگۆڕێت، ئەگەر ئۆکراینیەکان بتوانن ئابڵۆقەی ڕووسەکان بشکێنن ئەوا ئۆکراین دەتوانێت نزیکتر ببێتەوە لەوەی ھێزەکانی ڕوسیا لە زۆرینەوەی ناوچەکانی ئۆکراین دەر بکات.