وەزارەتی دەرەوەی ئیتاڵیا بڵاویکردەوە، بەھۆی توتدوتیژییەکانی ئێران بەرامبەر خۆپیشاندەران، محەمەد رەزا سەبوریی باڵیۆزی ئێران لە رۆما بە وەکالەت بانگھێشتدەکەن و نیگەرانییەکانی خۆیان لەبارەی توندتیژییەکان و کوشتنی خۆپیشاندەران ئاڕاستەی ئەو وڵاتە دەکەن.

ھاوکات ئەنتۆنیۆ تاجانی وەزیری دەرەوەی ئیتاڵیا رایگەیاند، وڵاتەکەی رێبازێکی توندی بۆ بەرگرییکردن لە ژنان ھەیە و سەرکوتکردنی خۆپیشاندانەکانی ئێران قبوڵ ناکەن.

دوای سەرھەڵدانی خۆپیشاندانەکانی ئێران و رۆژھەڵاتی کوردستان، توندوتیژیی ھێزە ئەمنییەکانی ئەو وڵاتە بەرامبەر خۆپیشاندەران ناڕەزایی و کاردانەوەی نێودەوڵەتی لێکەوتەوە و چەند وڵاتێک سزایان بەسەر تاراندا سەپاند.

رێکخراوی "ئەشریفی توندوتیژی بە چەک"، ئاماری رووداوەکانی تەقەکردن و ژمارەی قوربانییەکانی ساڵی ٢٠٢٢ی لە ئەمریکا بڵاوکردەوە و رایگەیاند، ئەمساڵ زیاتر لە ٤٣ ھەزار و ٦٠٠ کەس بەھۆی رووداوەکانی تەقەکردنەوە کوژراون و ٣٧ ھەزار و ٩٠٠ کەسیش بریندار بوون.

بەپێی ئامارەکە، چوار ھەزار و ٤٠٠ منداڵ بەھۆی رووداوەکانی تەقەکردنەوە برینداربوون و زیاتر لە ھەزار و ٦٠٠ منداڵیش کوژراون.

ھەر بەپێی ئامارەکە، ئەمساڵ ژمارەی قوربانیانی رووداوەکانی تەقەکردن لە ئەمریکا، بەراورد بە دوو ساڵی رابردوو کەمیکردووە، کە ساڵی ٢٠٢١ نزیکەی ٤٥ ھەزار و ساڵی ٢٠٢٠ زیاتر لە ٤٣ ھەزار و ٧٠٠ کەس کوژراون.

ئەبو فەزڵ عەموئی وتەبێژی لیژنەکە رایگەیاند، شیکردنەوەی ئەوروپییەکان بۆ رەوشی ناوخۆی ئێران ورد نییە و وێنەیەکی ھەڵەیان دروستکردووە لەبارەی ئەوەی ئێران ئامادەیە لە دانوستانە ئەتۆمییەکاندا سازش بکات.

وتیشی، پلانی کاری ھاوبەشی گشتگیر لەنێوان ئێران و گروپی ٥+١ ھێشتا ماوە و گەڕانەوەی ئێران بۆ رێککەوتنی ئەتۆمی بەندە بە رادەی جێبەجێکردنی داواکارییەکانیان لە لایەن ئەمریکاوە.

ئەنجومەنی ئاسایش لە راگەیەنراوێکدا نیگەرانی قوڵی خۆی دەربڕی لە زیادبوونی کۆت و بەندەکانی بزوتنەوەی تاڵیبان بەسەر خوێندنی کچان لە ئەفغانستان و داوایکرد زانکۆکان بکاتەوە و بەخێرایی پاشگەزبێتەوە لە سیاسەتی پێشێلکردنی مافەکانی مرۆڤ و ئازادییە بنەڕەتییەکان.

ئەنجومەنی ئاسایش ئیدانەی کۆتوبەندی سەپێنراوی سەر کارکردنی ژنانی لە رێکخراوە ناحکومییەکان کرد و ھۆشداریدا لە ئاسەواری نەرێنی ئەو ھەنگاوە لەسەر کاری رێکخراوە فریاگوزارییەکان لە وڵاتێک کە گەلەکەی پشت بە ھاوکارییەکان دەبەستێت.

ھەروەھا ئەنتۆنیۆ گۆتێرێس سکرتێری گشتی نەتەوە یەکگرتووەکان، کوتوبەندەکانی بزوتنەوەی تاڵیبانی بەسەر ژنان و کچانی ئەفغانستان بە پێشێلکارییەکی بێ پاساوی مافەکانی مرۆڤ ناوبرد و بە پێویستی زانی ھەڵبوەشێنرێنەوە.

وتیشی، لەرێگەی سەرچاوەکانیانەوە سەرقاڵی کۆکردنەوەی زانیاری ورد و بەڵگەی پێویستن لەسەر ئەو ھاوڵاتییانەی وڵاتەکەیان کە لە ئێران دەستگیرکراون و رێگەش نادەن دەسەڵاتدارانی تاران دەستگیرکردنی ئەو ھاوڵاتییانە وەک کارتی فشار لە دژی بەریتانیا بەکاربھێنن.

کۆشکی کریملن بڵاویکردەوە، ڤلادیمیر پوتن سەرۆکی روسیا بڕیاریداوە نەوت و بەرھەمە نەوتییەکان بەو وڵاتانە نەفرۆشێت، کە نرخیان بۆ نەوتی روسیا دیاریکردووە، بڕیارەکەش لە مانگی شوباتی ٢٠٢٣ دەچێتە بواری جێبەجێکردن و تا سەرەتای مانگی تەمموز بەردەوام دەبێت.

ئەو بڕیارەی سەرۆکی روسیا نرخی نەوتی خاوی برێنتی لە بازاڕەکانی جیھان بەرزکردەوە و نرخی یەک بەرمیل ٨٦ دۆلاری تێپەڕاند، بەڵام دواتر بۆ خوار ٨٤ دۆلار دابەزی.

ھەفتەی رابردوو وڵاتانی جی حەوت و یەکێتی ئەوروپا و ئوسترالیا نرخیان بۆ نەوتی روسیا لە بازاڕدا دیاریکرد و ھەر بەرمیلێکیان بە ٦٠ دۆلار دیاریکرد.

جۆ بایدن سەرۆکی ئەمریکا رایگەیاند، بەھۆی ئەو شەپۆلی سەرما و بەفربارینەی چەند رۆژێکە ویلاتەکەی گرتووەتەوە، باری نائاساییان لە نیویۆرک راگەیاندووە، ھەروەھا ئاژانسی بەڕێوەبردنی باری لەناکاو و وەزارەتی ئاسایشی ناوخۆی ئەمریکاشی بۆ ھاوکاریکردنی زیانلێکەوتووانی شەپۆلەکە راسپارد.

ھاوکات کۆشکی سپیی ئەمریکا بڵاویکردەوە، جۆ بایدن بە تەلەفۆن قسەی لەگەڵ کاسی ھۆکوڵ حاکمی ولایەتی نیویۆرک کردووە و ھەموو ھاوکارییەکی بۆ کەمکردنەوەی کاریگەرییەکانی ئەو شەپۆلی سەرمایە دەربڕیووە، کە نیویۆرکی گرتووەتەوە.

چەند رۆژێکە شەپۆلێکی سەرمای سەخت و بەفربارین دەیان ویلایەتی ئەمریکای گرتووەتەوە، بەپێی دوایین ئاماریش ٥٣ کەس گیانیان لەدەستداوە، کە زۆرینەیان لە ولایەتی نیویۆرکن.

رەجەب تەیب ئەردۆغان، سەرۆک کۆماری تورکیا دوای کۆتاییھاتنی کۆبوونەوەی کابینەی حکومەتەکەی، وتارێکی پێشکەش کرد و رایگەیاند، لەپێناو نەھێشتنی تەواوەتی ئەو ھەڕەشانەی لە باکوری سوریاوە دەکرێنە سەر وڵاتەکەیان، بۆشاییەکانی ئەو ھێڵە ئەمنییە کە قوڵاییەکەی ٣٠ کیلۆمەترە پڕدەکەنەوە، بۆ ئەو کارەش ھەنگاوی نوێ دەگرنەبەر.

وتیشی، دەچنە قۆناغێکی نوێی شەڕکردن لە باکوری سوریا، مەبەستی لە شەڕکردنە لەگەڵ ھێزەکانی سوریای دیموکرات-ھەسەدەیە و دەشڵێت، جگە لە توانا چەکدارییەکانیان، سەرجەم ژێرخانی سەرچاوەکانی ھێز و پشتیوانییان لەناودەبات.

سێرگی لاڤرۆڤ وەزیری دەرەوەی روسیا بە میدیای وڵاتەکەی راگەیاند، وتەکانی لێپراسروانی وەزارەتی بەرگریی ئەمریکا بۆ لێدان لە کۆشکی کرملین، ھەڕەشەی راستەوخۆیە بۆ کوشتنی ڤلادیمیر پوتن سەرۆکی روسیا.

وتیشی، ئەمریکا و ناتۆ ھەوڵ دەدەن شکست بە روسیا بھێنن و لاواز و وێرانی بکەن، ئەو سیاسەتەی وڵاتانی رۆژئاواش لەبارەی شەڕی ئۆکراین پەیڕەوی دەکەن، مەترسی پێکدادانی راستەوخۆی لە نێوان وڵاتانی خاوەن چەکی ئەتۆمی دروست دەکات.

لاڤرۆڤ بەرپرسانی ئەمریکای بە گواستەوەی زانیاریی ھەوڵگری بۆ ئۆکراین و پلاندان و جێبەجێکردنی کردەوە سەربازییەکانی ئەو وڵاتە تۆمەتبار کرد.

رەجەب تەیب ئەردۆغان سەرۆک کۆماری تورکیا رایگەیاند، لە میانی گەڕانەکانیان لە دەریای رەش، ٥٨ ملیار پێ سێجا غازی سروشتیان دۆزیووەتەوە، کە بەھاکەی دەگاتە ترلیۆنێک دۆلار، تاکو ئێستاش ٧١٠ ملیار پێ سێجا غازیان لە دەریای رەش دۆزیووەتەوە.

ئەردۆغان وتیشی، ئامانجی تورکیا کۆتاییھێنانە بە پشتبەستن بە دەرەوە لە بوارەکانی گازی سرووشتی و نەوت و سەربەخۆیی تورکیا لە بواری وزە رابگەیەنن و کار لەسەر ئەوە دەکەن لە چارەکی یەکەمی ساڵی داھاتوو غاز بگەیەننە ھاووڵاتیانی تورکیا، وتیشی، سوورن لەسەر ئەوەی تورکیا بکەینە خاڵی ناوەندی لە وزەدا بۆ ھەریەک لە کاسپیان و دەریای سپی و رۆژھەڵاتی ناوەڕاست.

لیژنەی کاروباری دەرەوە لە پەرلەمانی بەریتانیا لە راگەیەندراوێکدا ئاماژەی بەوە کردووە سەرجەم ئەو ھاوڵاتییانەیی وڵاتەکەی کە تائێستا بە ھەر ھۆکارێک لە ئێرانن، چ ئەوانەی بەرەگەز بەریتانین و چ ئەوانەی ھاوڵاتی ئێرانین و ناسنامەی بەریتانییان ھەیە، پێویستە بە زوترین کات ئێران بە جێبھێڵن.

راشیگەیاندووە، لەچەند رۆژی رابروودا ھێزە ئەمنییەکانی ئێران بە فەرمانی دەسەڵاتدارانی وڵاتەکەیان ٧ ھاوڵاتی بەریتانییان بە تۆمەتی کاری سیخوڕی دەستگیرکردووە کە دوورە لە راستییەوە، بۆیە پێویستە سەرجەم ھاوڵاتیانی بەریتانیا ئێران بە جێبھێڵن، چونکە تۆمەتی جیاجیای بێبنەمایان دەدەنە پاڵ و دەستگیریان دەکەن.

فەرماندەیی ئاسایشی کەناراوەکانی تورکیا رایگەیاند، راداری گەڕۆکی ئاسایش لە کەناراوەکانی ئایڤاجیک، سێ یەختی کۆچبەرانیان لە ھەردوو شارۆچکەی کارابوڕون و سەفەریھیسار دۆزیوەتەوە.

راشیگەیاند، ٢٤٣ کۆچبەر لەسەر سێ یەختەکە بوون و دەستگیرکران، بە وتەی کۆچبەرەکان لەلایەن ھێزە ئەمنییەکانی یۆنانەوە ناچار بە گەڕانەوە بۆ سنوورە ئاوییەکانی تورکیا کرابوون.

ھەفتەی رابردوو سلێمان سۆیڵو، وەزیری ناوخۆی تورکیا رایگەیاند، لە ساڵانی ٢٠٢٠ بۆ ٢٠٢٢، زیاتر لە ١٧٠ کۆچبەر لە دەریای ئیجە لە نێوان تورکیا و یۆنان گیانیان لەدەستداوە.

ئاژانسی ھەواڵی ئەنادۆڵ بڵاویکردەوە، تۆمەتباری رووداوەکەی پاریس دوای ئەوەی رەوانەی نەخۆشخانەی دەروونی کرابوو بەھۆی ناجێگیری رەوشی تەندروستییەوە، دەستگیرکراوەتەوە و ئەمڕۆ دەنێرێتە بەردەم دادوەری لێکۆڵینەوە. 

ئەو تۆمەتبارە کە سێ ھاووڵاتی کوردی لە پاریس کوشت و ژمارەیەکی تری بریندارکرد، ناوی "ویلیام"ە و تەمەنی ٦٩ ساڵە، لەکاتی دەستگیرکردنی رایگەیاندبوو کە رق و کینەی بەرامبەر بە بیانییەکان ھەیە و رەگەزپەرستە، ھەروەھا پێشینەی تاوانی ھەیە.

بەپێی ئەو ئامارانەی لێپرسراوانی ئەمریکا بڵاویانکردووەتەوە، ٣٤ کەس لە ئەمریکا بەھۆی بەفربارینەوە گیانیان لەدەستداوە، شاری "بوفالو"ش لە ویلایەتی "نیویۆرک" زۆرترین زیانی بەرکەوتووە. 

ھاوکات لە کەنەداش چوار کەس گیانیان لەدەستداوە و ھەرێمی "ئونتاریۆ" و "کیبیک" زۆرترین زیانیان بەرکەوتووە.

لێپرسراوانی ویلایەتەکانی ئەمریکاش رایانگەیاندووە، ھەزاران گەشتی ئاسمانی ھەڵوەشێندراونەتەوە و بەشێکی زۆر لە ھاووڵاتیان ناتوانن بۆ بەسەربردنی سەری ساڵ بچنە لای خێزانەکانیان، کارەباش لە زۆرینەی شوێنەکان بڕاوە.

لەلایەکی ترەوە لە نەمسا بەھۆی ھەرەسھێنانی بەفر لە ناوچەیەکی تایبەت بە خلیسکێنەی سەر بەفر، دوو کەس بێسەروشوێنن و چەندین فڕۆکە و ھەلیکۆپتەر بۆ دۆزینەوەیان ئامادەکراون.

ئاژانسی ھەواڵی فرانس پرێس بڵاویکردەوە، ئەمڕۆ لێکۆڵینەوە لەگەڵ ئەو کەسەدا کرا کە ڕۆژی ھەینی ھێرشی بۆ سەر ناوەندی ڕۆشنبیری کوردی ئەحمەد کایا و دەوروبەری ئەنجامدا و سێ کوردی کوشت و سێ کەسی تریشی بریندار کرد.

ئاماژەی بۆ ئەوەشکرد، نوسینگەی داواکاری گشتی پاریس ئاشکرایکرد کە گومانلێکراوەکە تۆمەتی ھەوڵی کوشتن و ھەڵگرتنی چەکی بێ مۆڵەتی ئاڕاستە کراوە و تۆمەتبارەکەش دوای دەستگیکردنی دانیناوە بەوەی کە کەسێکی رەگەزپەرستە.

داواکاری گشتی فەڕەنسا رایگەیاند، بڕیاری دەستگیرکردن بۆ ئەو تۆمەتبارەی سێ ھاووڵاتی کوردی لە پاریس کوشت راگیراوە و رەوانەی نەخۆشخانەی دەروونی سەر بە پۆلیس کراوە.

وتیشی، ئەو پزیشکەی پشکنینی بۆ تۆمەتبارەکە کردووە گەیشتووەتە ئەو ئەنجامەی کە رەوشی تەندوستی رێگە نادات لە ناوەندی دەستبەسەرکردن بمێنێتەوە و ھەر کاتێک رەوشی تەندروستی گونجابوو، دەبرێتە بەردەم دادوەری لێکۆڵینەوە. 

داواکاری گشتی فەڕەنسا ئاماژەی بەوەشکرد، لێکۆڵینەوەکە لە رووداوەکە بەردەوامە و تۆمەتبارەکەش کە ناوی ویلیەمە و تەمەنی ٦٩ ساڵە دانی بە تاوانەکە ناوە و پێشتریش پلانی بۆ ھێرشکردنە سەر رەوەندی کوردی داناوە بە پاساوی رق و رەگەزپەرستی.