جیهان
مارک دریڤووس، داواکاری گشتیی ئوسترالیا رایگەیاند، دوای وەرگرتنی ئامۆژگاری لە ئاژانسە ھەواڵگرییەکانی وڵاتەکەیان بڕیاریانداوە بە قەدەغەکردنی بەکارھێنانی بەرنامەی تیکتۆک لە ئامێرە ئەلیکترۆنییەکانی حکومەت و لە نزیکترین کاتدا بڕیارەکە جێبەجێ دەکەن.
ئوسترالیا دوایین وڵاتە لە وڵاتانی ھاوپەیمانیی "پێنج چاو"، کە بەکارھێنانی تیکتۆک لە ئامێرە ئەلیکترۆنییەکانی حکومەت قەدەغە بکات، کە ئەو ھاوپەیمانێتییە وڵاتانی ئەمریکا و بەریتانیا و کەنەدا و نیوزلەندا و ئوسترالیا لەخۆدەگرێت، پێشتریش ھەریەکە لە فەڕەسا و ھۆڵەندا و کۆمیسیۆنی ئەوروپا ھەمان بڕیاریاندا.
دوێنێ ترەمپ گەیشتە نیویۆرک و بڕیارە ئەمڕۆ لە بەردەم دادگای مانھاتن ئامادەبێت، بۆ دادگاییکردنی سەبارەت بە و تۆمەتانەی ئاڕاستەی کراون و دەوترێت، لە ساڵی ٢٠١٦ بڕی ١٣٠ ھەزار دۆلاری داوەتە ژنە ئەکتەرێکی فیلمە پۆڕنەکان.
ترەمپ دەبێتە یەکەمین سەرۆک کە لە مێژووی ئەمریکادا، ئەو تۆمەتەی ئاڕاستە کرابێت و رەتیشیدەکاتەوە ھیچ پێشێلکارییەکی کردبێت.
پارێزەرەکەی سەرۆکی پێشووی ئەمریکا دەڵێت، بۆ ھەموو سیناریۆیەک ئامادەن، پێشبینیشدەکرێت بە کەفالەتی دارایی ئازادبکرێت و ئێوارەی سێشەممە بگەڕێتەوە فلۆریدا و دواتر وتارێک پێشکەش بکات.
لێپرسراوانی نیویۆرکیش دەڵێن، رێوشوێنی ئەمنی توند گیراوەتەبەر و ھێزی ئەمنی لە حاڵەتی ئامادەباشیدان.
ترەمپ تۆمەتبارە بەوەی ١٣٠ ھەزار دۆلاری داوە بە ئەکتەرێکی فیلمە پۆڕنەکان بۆ ئەوەی لەکاتی بانگەشەی ھەڵبژاردنەکانی ساڵی ٢٠١٦دا زانیاری لەسەر پەیوەندی گوماناویی لەگەڵ "ترەمپ" بڵاونەکاتەوە، دواتر ئەو خەرجییە گەڕێندراوەتەوە کە ئەوەش پێویستی بە ساختەکردن ھەبووە.
ئاژانسەکانی ھەواڵ بڵاویانکردەوە، لەنێوان شارەکانی لیدن و لاھای لە رۆژئاوای ھوڵندا، شەمەندەفەرێکی نەفەرھەڵگر بە ٥٠ سەرنشینەوە لە رێڕەوی خۆی لایداوە و بەپێی ئامارە سەرتاییەکان کەسێک گیانی لەدەستداوە و ٣٠ی دیکەش برینداربوون.
ئاماژە بەوەشکراوە، رووداوەکە دوای ئەوە روویداوە کە شەمەندەفەرەکە خۆی کێشاوە بە ئامێرێکەی بەرزکەروەدا و دوای رووداوەکەش سەرجەم ھێڵەکانی گواستنەوەی شەمەندەفەر لە نێوان لیدن و لاھای راگیراون.
ئاژانسی سانای سەر بە حکومەتی سوریا، لە زاری سەرچاوەیەکی سەربازییەوە ئاشکرایکرد، سەعات ٢:١٥ خولەکی بەرەبەیانی ئەمڕۆ، ئیسرائیل بە مووشەک چەند پێگەیەکی لە دەوروبەری دیمەشق و ناوچەکانی باشوور بۆردومانکردووە و بەھۆیەوە دوو ھاووڵاتیی مەدەنی گیانیان لەدەستداوە.
راشیگەیاند، ھێرشەکە زیانی ماددیشی لێکەوتووەوە، بەڵام سیستمی بەرگریی ئاسمانیی سوریا وەڵامی ھێرشەکەی داوەتەوە و ژمارەیەک مووشەکی خستووەتە خوارەوە.
تەنھا لە ماوەی ھەفتەیەکدا ئیسرائیل، چوار ھێرشی مووشەکی کردووەتە سەر سوریا، رۆژی دووی ئەم مانگەش بەھۆی ھێرشێکی دیکەی ئیسرائیل بۆ سەر پێگەی گروپە چەکدارەکانی نزیک لە ئێران لە شاری حەمسی سوریا، پێنج چەکدار بریندار بوون.
"ینس ستۆڵتنبێرگ" ئەمینداری گشتی ناتۆ لە کۆنفرانسێکی رۆژنامەوانی لە برۆکسل رایگەیاند، بە رەسمی فینلەندا دەبێتە ئەندامی ناتۆ و خێراترین بە ئەندامبوونە لە مێژووی ھاوچەرخی ھاوپەیمانییەکەدا، کە وڵاتێک بەو ماوە کەمە ئەندامێتی قبوڵ بکرێت.
بە ئەندامبوونی فینلەندا ھاوکاتە لەگەڵ یادی ٧٤ ساڵەی دامەزراندنی ناتۆ، بەوەش ژمارەی ئەندامانی ھاوپەیمانییەکە دەبێتە ٣١ وڵات و ھەروەک دەبێتە نۆیەمینجار کە ھاوپەیمانی ناتۆ فراوان دەبێت.
پرسی بەئەندامبوونی فینلەندا لە دوای ھێرشەکانی روسیا بۆ سەر ئۆکراین دەستیپێکرد کە حکومەتی فینلەندا وازی لە بێلایەنی ھێنا و لەگەڵ سوید داواکاری پێشکەشکرد و رەزامەندی وڵاتانی ئەندامی ناتۆی بەدەستھێنا.
فەرماندەیی ناوەندیی ئەمریکا ئاماژەی بەوەشداوە، لە ئۆپراسیۆنەکەیاندا ھیچ ھاووڵاتییەکی مەدەنی نەکوژراوە و بریندارنەبووە، بەڵام ھێشتا تیرۆریستانی داعش ھەڕەشەن بۆ سەر ناوچەکە و دەتوانن ئۆپراسیۆن ئەنجامبدەن و دەشیانەوێت پەمارەکانیان ببەنە دەرەوەی خۆرھەڵاتی ناوەڕاست.
جەختیشیکردەوە لەوەی، ئۆپراسیۆنەکانی ئەمریکا لە سوریا و عێراق بۆ لەناوبردنی تەواوەتی تیرۆریستانی داعش بەردەوام دەبێت.
وتەبێژی ئەنجومەنی ئاسایشی نەتەوەیی ئەمریکا رایگەیاند، وڵاتەکەی بۆ قۆناغی ئێستا بە نیگەرانییەوە دەڕوانێتە بڕیارەکەی رێکخراوی وڵاتانی ھەناردەکاری نەوت (ئۆپیک)، بۆ کەمکردنەوەی بەرھەمھێنانی نەوت و کاریگەرییەکانی لەسەر نرخی نەوت لە بازاڕەکانی نەوت لە جیھاندا و پێی وایە بڕیارێکی نالۆژیکییە، بەتایبەتیش لەکاتێکدا کە ئێستا ئابووری جیھانیی ناجێگیرە.
ئەو نیگەرانییەی ئەمریکا دوای ئەوە دێت، کە رێکخراوی ئۆپیک بڕیاریدا لە سەرەتای مانگی داھاتووەوە تاکۆتایی ئەمساڵ رۆژانە بەرھەمھێنانی زیاتر لە یەک ملیۆن و ٥٠٠ ھەزار بەرمیل نەوت کەم بکاتەوە.
ترەمپ رۆژی ھەینی لەلایەن دادگاوە تۆمەتبار کرا بە دانی بەرتیل بە ژنە ئەکتەرێکی فیلمە پۆڕنەکان لە ھەڵمەتی بانگەشەکانی ساڵی ٢٠١٦ ، بڕیارە رۆژی سێشەممە بچێتە بەردەم دادگا لە نیویۆرک و بەرەسمی تۆمەتەکانی رووبەڕوو بکرێتەوە.
بە پێی راپرسییەکیش کە کۆمپانیای ( یو گۆڤ) ئەنجامی داوە، زۆرینەی کۆمارییەکان پشتیوانی لە کاندیدبوونی ترەمپ دەکەن بۆ ھەڵبژاردنی سەرۆکایەتی ساڵی ٢٠٢٤.
بە پێی راپرسییەکە لە نێو کاندیدانی ھەڵبژاردنی بەرایی کۆمارییەکان ، ٥٢%ی لایەنگرانی کۆمارییەکان دەنگ لەبەرژەوەندی ترەمپ دەدەن، دواتریش رون دیسانتیس حاکمی فلۆریدا دێت رێژەی پشتیوانی گەیشتۆتە ٢١%.
کۆبوونەوەکە سەبارەت بە ئاساییکردنەوەی پەیوەندییەکانە لە نێوان تورکیا و سوریا و لەسەر ئاستی وەزیرانی دەرەوەی ئەو چوار وڵاتە دەبێت. بڕیاریشە کۆتایھێنان بە بوونی سەربازی تورکیا لە خاکی سوریا و دەستوەرنەدان لە کاروباری ناوخۆیی سوریا تاوتوێ بکرێن.
میخائیل بوگدانوڤ، نێردەی تایبەتی سەرۆکی روسیا بۆ خۆرھەڵاتی ناوەڕاست رایگەیاند، ھیواخوازە رۆڵی روسیا لە نێوەندگیری سەرکەوتوو بێت و پەیوەندییەکانی سوریا و تورکیا ئاسایی ببنەوە.
ئەو کۆبوونەوەیە بە یەکەم کۆبوونەوەی رەسمی نێوان تورکیا و سوریا دادەنرێت لەسەر ئاستی وزاری، لە دوای سەرھەڵدانی جەنگی سوریاوە لە ساڵی ٢٠١١ەوە.
رەجەب تەیب ئەردۆغان، سەرۆککۆماری تورکیا رایگەیاند، دوای ئەوەی جیفری فیلیک باڵیۆزی ئەمریکا لە ئەنقەرە لەگەڵ کەمال کڵیچدارئۆغڵو کاندیدی لایەنەکانی ئۆپۆزسیۆن بۆ ھەڵبژاردنی سەرۆکاتیی تورکیا کۆبووەوە، لەئێستا بەدواوە دەرگاکانی بۆ بینینی باڵیۆزەکەی ئەمریکا داخراون، چونکە لەگەڵ نەیارەکانی کۆدەبێتەوە.
راشیگەیاند، کاری باڵیۆز و کونسوڵەکان لەگەڵ سەرۆک کۆمار و لایەنە رەسمییەکانی حکومەتدایە نەک لەگەڵ لایەنەکانی ئۆپۆزسیۆن، ئەگەر باڵیۆزی ئەمریکاش لە ئەنقەرە ئەو زانیارییە نازانێت، پێویستە فێر بکرێت و بزانێت کاری رەسمی باڵیۆز لە وڵاتێکدا چییە.
وەزارەتی بەرگری کۆریای باشوور لە راگەیەندراوێکدا ئاماژەی بەوەکردووە، ھەموو ئامادەکارییەکان بۆ ئەنجامدانی مانۆڕێکی سەربازیی ھاوبەشی ئەمریکا و کۆریای باشوور و ژاپۆن لە ئاوەکانی نیمچەدوورگەی کۆریا تەواوکراون کە ئامانج لێی رووبەڕووبوونەوەی مەترسییەکانی کۆریای باکوورە.
راشیگەیاندووە، لەو مانۆڕە سەربازییە ھاوبەشەدا کە دوو رۆژ بەردەوام دەبێت، مووشەکی بالیستی تاقیکردەکرێتەوە و کەشتی جەنگی و فڕۆکەھەڵگری ئەمریکی و ژاپۆنی بەشداری تێدا دەکەن و چەندین جۆر چەکیش تاقی دەکرێتەوە.
یەنس ستۆڵتنبێرگ راگەیاند، بڕیاری دەستبەسەرکردنی رۆژنامەنووسە ئەمرکییەکە مایەی نیگەرانییە و گرنگە رێز لە ئازادی رۆژنامەوانی بگیرێت و ماکەکانی رۆژنامەنووسان بپارێزرێت.
سکرتێری گشتی ناتۆ راشگەیاند، لە کۆبوونەوەکەی رۆژی سێشەممەی وەزیرانی دەرەوەی وڵاتانی ئەندام لە ناتۆ، باسی دەستبەسەرکردنی ئەو رۆژنامەوانە ئەمریکییەی پەیامنێری ۆڵ ستریت جۆرناڵ دەکرێت.
مەواود چاوشئۆغڵو وەزیری دەرەوەی تورکیا رایگەیاند، تائێستا بۆ کڕینی فڕۆکەی ئێف ١٦ تەواوی دەرگاکان دانەخراون و گفتوگۆ و دانوستانەکانیش بەردەوامن و وەک تورکیاش تائێستا بێھیوانەبوون، بەڵام گرنگ ئەوەیە ئیدارەی جۆ بایدن سەرۆکی ئەمریکا، بتوانێت ئاستەنگەکان تێپەڕێنێت بە تایبەتی ئەوانەی پەیوەندییان بە ڕێگرییەکانی کۆنگرێسی ئەو وڵاتەوە ھەیە بۆ فرۆشتنی فڕۆکەی ئێف ١٦ بە تورکیا.
ئەنتۆنی بلینکن وەزیری دەرەوەی ئەمریکاش رایگەیاندووە، واشنتۆن بە گرنگی دەزانێت تورکیا ببێتە خاوەنی فڕۆکەی ئێف ١٦ بۆ بەھێزکردنی توانا بەرگرییەکانی بە تایبەتی کە ئەنقەرە ئەندامێکی دیاری ناتۆیە، بەڵام کێشەکە ئەوەیە ناتوانن ئەو کارە بەبێ رەزامەندی کۆنگرێس بکەن.
سەڵاحەدین دەمیرتاش ھاوسەرۆکی پێشووتری ھەدەپە لە پەیامێکدا کە لە ھەژماری تایبەتی خۆی لە تویتەر نوسیویەتی، وەک سۆسیالیستێک کە ساڵانێکە لە پەرلەمان و شەقام و زیندانەکاندا خۆڕاگری کردووە، ئومێدەوارە ھێزە دیموکراسی خوازەکانی تورکیا بە بەھێزترین شێوە لە پەرلەمانی داھاتوو بونیان ھەبێت.
داواشی لە ھەموو پارتە سۆسیالیست و دیموکراتەکانی تورکیا دەکات پشتیوانی پارتی چەپی سەوز - یەسەپە بکەن، چونکە بەدەستھێنانی یەک کورسی زیاتر لە ھەڵبژاردنە پەرلەمانییەکەی ١٤ـی ئایاردا ئایندەیان دیاری دەکات.
ھاوسەرۆکی پێشووتری ھەدەپە پەیامێکیشی ئاڕاستەی ھێزە کوردییەکانی باکوری کوردستان کردووە و دەڵێت، بانگھێشتی ھەموو لایەنە کوردستانییەکان دەکات کە بە ڕۆحی دیموکراسییەوە لە پارتی چەپی سەوز_دا کۆببنەوە، ئومێدەواریشە کورد و سۆسیالیستەکان داواکارییەکەی بێ وەڵام نەھێڵنەوە.
ئاژانسی رۆیتەرز بڵاویکردەوە، فەیسەڵ بن فەرحان وەزیری دەرەوەی سعودیە لە چەند ھەفتەی داھاتوودا دەچێتە دیمەشق و بەرەسمی بانگھێشتنامەی بەشداریکردن لە لوتکەی داھاتووی عەرەبی دەداتە بەشار ئەسەد.
سعودیە و سوریا رێککەوتوون لەسەر دووبارە کردنەوەی باڵیۆزخانەکانیان لە چەند رۆژی رابردووشدا سعودیە دوای ١٠ ساڵ لە پچڕاندنی پەیوەندییە دیبلۆماسییەکانی لەگەڵ سوریا کونسوڵخانەی لە دیمەشق کردەوە.
میدیاکانی ئێران بڵاویانکردەوە، حسین ئەمیر عەبدوڵاھەیان، وەزیری دەرەوەی ئێران پەیوەندی بە فەیسەڵ بن فەرحان وەزیری دەرەوەی سعودیە کردووەو خۆشحاڵی خۆی پیشانداوە بە ئاراستەی ئەرێنی پەیوەندییە دوو قۆڵییەکان و جەختی کردووتەوە لەسەر پێداگری وڵاتەکەی لەسەر پەرەپێدانی سیاسەتی دراوسێیەتی.
ھەروەھا ھەردوو وەزیر تاوتوێی ھەنگاوەکانی داھاتوویان کردوو لەبەر رۆژشنایی رێککەوتنی سێ قۆلی و بڕیاریانداوە لە رۆژانی داھاتوودا کۆبوونەوەیەکی دوو قۆڵی ئەجامبدەن.
لای خۆشییەوە وەزیری دەرەوەی سعودیە جەختی کردۆتەوە لەسەر بەردەوامی دیداری بەرپرسانی ھەردوو وڵات و ھەنگاوەکانی بە ئەرێنی و جێی رەزامەندی ناوبردووە .
لە رۆژی ١٠ی ئاداری ئەمساڵ ئێران و سعودیە بە نێوەندگیری چین رێککەوتن لەسەر ئاساییکردنەوەی پەیوەندییە دیبلۆماسییەکان و کردنەوەی باڵیۆزخانەکانیان لە تاران و ریاز.