جیهان
تان کی فا، وتەبێژی وەزارەتی بەرگری چین، لە کۆنفرانسێکی رۆژنامەوانیدا رایگەیاند چین و روسیا ھاوکاری یەکتر دەکەن لە جێبەجێکردنی دەستپێشخەرییە ئەمنییە جیھانییەکان و کاردەکەن لەسەر بەھێزکردنی متمانەی سەربازیی و پاراستنی یەکسانی و دادپەروەری نێودەوڵەتی بە شێوەیەکی ھاوبەش.
ئاماژەی بەوەشکرد، ھەردوولا کاردەکەن لەسەر ئەنجامدانی مانۆڕی سەربازی دەریایی و وشکانیی و مەشقی ھاوبەش.
ھاوکات وەزارەتی بەرگری چین رایگەیاند، مەشقی ھاوبەشی سەربازی چین و روسیا و ئێران لە کەنداوی عومان رۆڵی ھەبووە لە بەھێزکردنی توانا دەریاییەکانی ھەرسێ وڵاتی بۆ ئەنجامدانی ئەرکی دەریایی ھەمەجۆر.
کیریاکۆس میتسۆتاکیس، سەرۆک وەزیرانی یۆنان رایگەیاند، کار بۆ فراوانکردنی ئەو تەلبەندە دەکەن بۆ بەرەنگاربوونەوەی ئەو شەپۆلی کۆچە نایاساییەی رووبەڕوویان بووەتەوە و پڕۆژەکەش لە دوورگەی ئیڤرۆس بە درێژایی سنوورەکانیان لەگەڵ تورکیا تەواو بووە.
درێژی ئەو دیوارە جیاکەرەوەیە بە درێژایی سنوورەکانی یۆنان و تورکیا، دەگاتە ٢٠٠ کیلۆمەتر و لە ساڵی ٢٠٢٠وە یۆنان دەستی بەو پڕۆژەیە کردووە و تائێستا تەنھا ٣٧ کیلۆمەتری تەواو بووە.
بەپێی راگەیەندراوێکی کۆشکی سپی، ھێرۆ مستەفا تەمەنی ٥٠ ساڵە و لەدایکبووی شاری ھەولێرە، بەکالۆریۆسی لە کۆلێژی خزمەتی سیاسەتی دەرەوە لە زانکۆی جۆرج تاون بەدەستھێناوە و لە زانکۆی پریستن بڕوانامەی ماستەری بەدەستھێناوە، بە زمانەکانی ئینگلیزی و کوردی و عەرەبی و فارسی و یۆنانی و ھندی و بولگاری و پرتوگالی دەتوانێت قسە بکات.
ھێرۆ مستەفا کە لەلایەن بایدن-ەوە بە باڵیۆزی ئەمریکا لە میسر کاندیدکراوە، لە تەمەنی دوو ساڵییەوە لەگەڵ خێزانەکەی عێراقی بەجێھێشتووە و دوو ساڵ لە ئێران ژیاون، دواتر لە ساڵی ١٩٧٦ گەیشتوونەتە ئەمریکا و داوای مافی پەنابەرییان کردووە.
لە ساڵی ٢٠٢١یش، لەلایەن دامەزراوەی کارنیگی وەک یەکێک لە سەرکەوتووترین پەنابەران لە ئەمریکا خەڵاتکراوە، پێشتریش باڵیۆزی ئەمریکا بووە لە بولگاریا و راوێژکار بووە لە باڵیۆزخانەی نیودلھی و لە نوسینگەی جێگری سەرۆکی ئەمریکا لە کاروباری خۆرھەڵاتی ناوەڕاست و باشور و ناوەڕاستی ئاسیا کاریکردووە، ھەروەھا لە کاروباری ئەفغانستان و ئێران و ئیسرائیل و فەڵەستین و لوبنانیش کاریکردووە، پێویستیشە لەلایەن ئەنجومەنی پیرانەوە کاندیدکردنی بۆ ئەو پۆستە پەسەندبکرێت.
دامەزراوەکە رایگەیاندووە، لەئێستادا ڕێژەی پشتیوانی لەھاوپەیمانی"میللەت"ی گەیشتۆتە ٤٤%، کە ٣٥% لە بەرژەوەندی پارتی دادو گەشەپێداندایە.
ئاماژەی بۆ ئەوەشکردووە، ئەگەر"ھەدەپە"پشتیوانی لە کڵیچدارئۆغڵو بکات، ئەوا بە پێی پێشبینییەکان دەنگەکانی بۆ ٥٤% بەرزدەبێتەوە.
کیربی لە کۆنفرانسی رۆژنامەوانی رۆژانەیدا باسی لەوەکرد، "واشنتۆن" ھەر کات بیەوێت، وەڵامی ئەو ھێرشانە دەداتەوە کە دەکرێتە سەر سەربازانی ئەمریکا لە سوریا و عێراق و مەترسییان لەسەر دروستدەکات.
راشیگەیاند، وەڵامدانەوەکە بە رێگە و کاتی گونجاو دەبێت و ناھێڵن ھیچ کات ھاووڵاتیانی مەدەنی ببنە قوربانی و زیانیان بەربکەوێت.
کیربی بە دووریشی نەزانی لە داھاتوودا ھێرشی دیکە ئەنجام بدەن، بۆ سنوردارکردنی ھەڕەشەی گروپە چەکدارەکانی سەر بە ئێران و لەپێناو پاراستنی بەرژەوەندییەکانی ئەمریکا و ئاسایشی نەتەوەیی وڵاتەکە.
فاتیح دۆنمەز وەزیری وزە و سەرچاوە سروشتییەکانی تورکیا لە وەڵامی پرساری رۆژنامەنووساندا رایگەیاند، بە ملیارێک و ٤٠٠ ملیۆن دۆلار سزا نەدراون و ئەم زانیارییە دوورە لەراستییەوە و سزایەکی لەو جۆرە لە ئارادا نییە.
دۆنمەز وتیشی، راپۆرتێکی دوور و درێژ ھەیە و تێیدا باس لەچەند سزایەک کراوە، بەڵام سزای تاکلایەنە نییە، ئەو پێنج سزایەی عێراق باسی دەکات چواریان رەتکراونەتەوە و تەنھا دانەیەکیان قبوڵکراوە، ئەوانیش داواکاریی خۆیان ھەبوو.
ئاماژەی بەوەشکرد، لە شەش داواکارییان پێنجیان قبوڵکراون و دانەیەکی رەتکراوەتەوە، لەسەر ئەم بنەمایەش پارێزەرانیان سەرقاڵی ھەڵسەنگاندنن بۆ ئەم سزایانە.
وەزیری وزە و سەرچاوە سروشتییەکانی تورکیا روونیشکردەوە، رێکەوتنیان لەگەڵ حکومەتی عێراقدا ھەیە و وڵاتەکەیان لەو رێککەوتنەدا رۆڵێکی بنیانەتنەر دەگێڕێت.
وتیشی، بەو پێیەی خۆیان بۆ ئەو ھەموو سزا لە ناکاوەی ئەمریکا و ئەوروپا ئامادە نەکردبوو، بەڵام سەرەڕای روبەڕوبوونەوەی سزاکانیش، پێویستە دان بەوەدا بنێن کە سزاکانی ئەمریکا و ئەوروپا کاریگەری نەرێنی لەسەر ئابووری روسیا دروستکردووە بەتایبەتیش کەمبوونەوەی داھاتی نەوت و غاز و بەرزبوونەوەی رێژەی ھەڵاوسان.
ھاوکات بڕیارە پەروین بوڵدان و میدحەت سانجا ھاوسەرۆکانی گشتی پارتی دیموکراتی گەلان"ھەدەپە" بەشداری بکەن و وتەی ھەدەپە بخوێننەوە، وەڵامی ئەو پرسیارەش بدەنەوە کە بۆچی لەسەر لیستی پارتی چەپی سەوز دەچنە ھەڵبژاردنەوە.
ئاژانسی سپۆتنیکی روسی لە زاری سەرچاوەیەکەوە بڵاویکردووەتەوە، بڕیارە رۆژی دوو شەممە سێی مانگی داھاتوو لە مۆسکۆ کۆبوونەوەی چوارقۆڵی لە نێوان تورکیا، سوریا، روسیا و ئێران لەسەر ئاستی وەزیرانی دەرەوە بەڕێوەبچێت بە مەبەستی لەیەکنزیکردنەوەی دیمەشق و ئەنقەرە و کۆتایی ھێنان بە کێشە و ناکۆکییەکانیان.
ئاماژەی بەوەشکردووە، حسێن ئەمیر عەبدوڵاھیان وەزیری دەرەوەی ئێرانیش لە سەردانەکەیدا بۆ روسیا باسی ئەو کۆبوونەوەیەی کرد و رایگەیاند، کە لە داھاتوویەکی نزیکدا ئەو کۆبوونەوە چوارپۆڵییە بەڕێوەدەچێت و ھەوڵ دەدرێت تورکیا و سوریا بگەنە رێککەوتن و پەیوەندییەکانیان ئاسایی بکەنەوە.
رافائیل گروسی، بەڕێوەبەری گشتی ئاژانسی نێودەوڵەتی وزەی ئەتۆم رایگەیاند، بەھۆی بەردەوامی شەڕ و ئاڵۆزییەکانی نێوان روسیا و ئۆکراین، وێستگەی ئەتۆمی زاپۆریژیا لە ژێر ھەڕەشە و مەترسی جددیدایە و بەرەو ئەوەش دەچێت کارەساتێکی گەورە رووبدات کە کۆنترۆڵ کردنی زۆر ئەستەم دەبێت بەتایبەتی لە کاتنێکدا کە تائێستا نەتوانراوە ناوچەیەکی ئارام لە دەوروبەری وێستگەکە دروست بکرێت.
وتیشی، لەپێناو رێگرتن لە رودانی ئەو کارەساتە و پاراستنی وێستگەی ئەتۆمی زاپۆریژیا، لەھەوڵی دۆزینەوەی رێگەچارەیەکدایە کە ئۆکراین و روسیا پێی رازیبن و لە ئەنجامیشدا ببێتە رێککەوتنێک لە نێوان ئاژانسی نێودەوڵەتی وزەی ئەتۆم و کیێڤ و مۆسکۆ لە پێناو دوورخستنەوەی ئەو وێستگە ئەتۆمییە لە مەترسییەکان.
بەسێ ھۆزات، ھاوسەرۆکی کۆنسەی بەڕێوەبەرایەتی کۆما چڤاکین کورستان کەجەکە بە کەناڵی مێدیا ھابەری راگەیاندووە، بڕیاریانداوە چالاکییە سەربازییەکانیان تا دوای ھەڵبژاردنەکانی تورکیا ڕابگرن.
رۆژی ١٠ شوباتی ئەمساڵیش کەجەکە داوای لە ھەموو گەریلا و ھێزەکانی کرد بەھۆی بومەلەرزەکەی باکوری کوردستان و تورکیاوە شەڕ و چالاکییەکانیان دژی سوپای تورکیا رابگرن.
بڕیارە رۆژی ١٤ـی ئایاری ئەمساڵ ھەڵبژاردنی سەرۆکایەتی و پەرلەمان لە تورکیا بەڕێوەدەچێت، پارتی دیموکراتی گەلان ھەدەپەش کە گەورەترین پارتی کوردییە لەو وڵاتە و دەنگەکانی یەکلاییەکەرەوەن، بڕیاریداوە لە بەرامبەر رەجەب تەیب ئەردۆغاندا، پشتیوانی کاندیدی ئۆپۆزسیۆن بکات.
تارق بیھان، بەڕێوەبەری پەیوەندییەکانی تورکیا لە رێکخراوی لێبوردنی نێودەوڵەتی رایگەیاند، نیگەرانن لەو وتار و زمانە رەقەی بەشێک لە سیاسییەکانی تورکیا بەنیازن بەکاریبھێنن لەکاتی بانگەشە و ئامادەکارییەکاندا بۆ ھەڵبژانەکەی ١٤ی ئایار.
راشیگەیاند، سیاسییەکانی تورکیا لە وتارەکانیاندا تیشک دەخەنە سەر کۆچبەران و لە دژیان قسە دەکەن، لەکاتێکدا ھەر ھەوڵێک بۆ بەزۆر گەڕانەوەیان، بە پێی یاسا نێودەوڵەتییەکان نایاساییە.
ئەو لێپرسراوەی رێکخراوی لێبوردنی نێودەوڵەتی ئاماژەی بەوەشکرد، ئازادی رادەربڕین لە تورکیا، یەکێکی ترە لە نیگەرانییەکانیان.
شەوی دووشەممە بە دەنگی بەڵێی ٦٥ ئەندام بەرامبەر دەنگی نەخێری ٢٨ ئەندام، ئەنجومەنی پیرانی ئەمریکا پڕۆژەیاسای ھەڵوەشاندنەوەی پێدانی مۆڵەتی ئەنجامدانی جەنگی لە عێراق بۆ ساڵانی ١٩٩١ و ٢٠٠٢ پەسەندکرد، ئەو ئەندامانەشی بە نەخێر دەنگیان بە پڕۆژەیاساکەدا، سەرجەمیان لە پارتی کۆمارییەکان بوون.
بەشێک لە ئەندامانی کۆنگرێسی ئەمریکا دەڵێن، لە ساڵانی رابردوودا ئەنجومەنی پیران لەسەر پرسی ناردنی ھێز بۆ شەڕ، سازشی لە زۆرێک لە دەسەڵاتەکانی کردووە، چونکە بە پێی دەستوور راگەیاندنی جەنگ لە دەسەڵاتی کۆنگرێسە نەک سەرۆکی ئەمریکا.
بۆب مێندێز، سەرۆکی لیژنەی پەیوەندییەکانی دەرەوە لە ئەنجومەنی پیران، کە سەربە دیموکراتەکانە، پێش دەنگدان لەسەر پڕۆژەیاساکە رایگەیاند، پەسەندکردنی ئەو پڕۆژەیە پیشانی جیھانی دەدات ئەمریکا داگیرکار نییە و ئێستا وەک ھاوبەشێکی ستراتیژی لەگەڵ عێراق کاردەکەن.
وەزارەتی دەرەوەی کەنەدا لە راگەیەنراوێکدا بڵاویکردەوە، بەھۆی دەست ھەبوون لە سەرکوتی خۆپیشاندانەکانی چەند مانگی رابردوو و پێشێلکاری ئاشکرای مافی مرۆڤ و بەرھەمھێنانی فڕۆکەی بێفڕۆکەوان و موشەکی بالیستی، ھەشت کەسایەتی و دوو دامەزراوەی ئێرانی خستووەتە لیستی گەمارۆکانییەوە.
ھەریەک لە حەسەن حەسەنزادە فەرماندەی سوپای پاسداران لە تاران و غوڵام حسێن محەمەدی فەرماندەی سوپای پاسداران لە ئەردەبیل و عەباس عەلی محەمەدیان سەرۆکی پۆلیسی تاران لەو کەسانەن کە سزایان بەسەردا سەپێنراوە.
مێلانی جۆلی وەزیری دەرەوەی کەنەدا رایگەیاند، داوا لە ئێران دەکەن کۆتایی بە سەرکوتی دڕندانەی خەڵکی ناڕازی بھێنێت و بەنیەت پاکییەوە وەڵامی داخوازییەکان بداتەوە.
کەنەدا لە ئۆکتۆبەری ٢٠٢٢وە زنجیرەیەک سزای بەسەر فەرماندە باڵاکان و دامەزراوەکانی ئێراندا سەپاندووە و ئەوەش دەیەمین پاکێجی سزاکانی ئەو وڵاتەیە کە بەسەر لێپرسراوانی ئێراندا دەسەپێنرێت.
ئاژانسی ھەواڵی ناوەندی کۆریا بڵاویکردەوە، کیم جۆنگ ئون لەکاتی بەسەرکردنەوەی پڕۆگرامی ئەتۆمی و مووشەکی وڵاتەکەی، داوایکردووە بەرھەمھێنانی ماددە ئەتۆمییەکان کە لە دروستکردنی چەکدا بەکاردەھێنرێن، زیادبکرێن.
بەپێی ئەو ئاژانسە، داواکارییەکەی سەرۆکی کۆریای باکور لەپێناو بەھێزکردنی جبەخانە ئەتۆمییەکەیەتی و پێیوایە کە دەبێت "پیۆنگ یانگ" ئامادەبێت بۆ بەکارھێنانی ئەو چەکە لە ھەر کاتێکدا بێت.
کیم جۆنگ ئون ئاماژەی بەوەشکردووە، ئامانجیان لەو ھەنگاوە بۆ پاراستنی خۆیان و پاراستنی ئاشتی و سەقامگیری ھەرێمییە.
لە چەند رۆژی رابردووشدا، کۆریای باکور چەندین تاقیکردنەوەی مووشەکی ئەنجامداوە، وەک وەڵامێک بۆ مانۆڕە سەربازییە گەورەکەی ئەمریکا و کۆریای باشور.
محەمەد شەوقی، ھاوسەرۆکی دەستەی ئابووری ئیدارەی خۆسەر، لە رۆژئاوای کوردستان رایگەیاند، لەسەر گرانبوونی نرخی خۆراک و پێداویستی ھاووڵاتییان، کۆبوونەوەیان لەگەڵ ژوری بازرگانی و بازرگانانی باکوری سوریا ئەنجام داوە، ژمارەیەک رێکاریش دژی ئەوانە گیراوەتەبەر کە قۆرخکارییان لە بازاردا دروستکردووە.
ئەوەشی خستووتەڕوو، بەشێکی ھۆکاری گرانبوونی نرخی کاڵا و پێداویستی ھاووڵاتیان بۆ پشووی نەورۆز و خراپی کەشوھەوا دەگەڕێتەوە کە بەھۆیەوە جوڵەی بازرگانی لە دەروازە سنورییەکان سست بووە، لە ئەنجامیشدا نرخی خۆراک، سەوزە و میوەی ھاوردەکراو بەرزبووەتەوە.
ھاوسەرۆکی دەستەی ئابوری وتیشی، بەشێکی دیکەی گرانبوونی نرخی کاڵاکان بۆ قۆرخکاری بازار لەلایەن بازرگانان دەگەڕێتەوە، بۆیە ژمارەیەک رێکار گیراونەتەبەر بە مەبەستی زیادکردنی خستنەڕووی پێداویستییەکان و دابەزاندنی نرخەکانیان.