جیهان
وەزارەتی دەرەوەی کەنەدا لە راگەیەنراوێکدا بڵاویکردەوە، بەھۆی دەست ھەبوون لە سەرکوتی خۆپیشاندانەکانی چەند مانگی رابردوو و پێشێلکاری ئاشکرای مافی مرۆڤ و بەرھەمھێنانی فڕۆکەی بێفڕۆکەوان و موشەکی بالیستی، ھەشت کەسایەتی و دوو دامەزراوەی ئێرانی خستووەتە لیستی گەمارۆکانییەوە.
ھەریەک لە حەسەن حەسەنزادە فەرماندەی سوپای پاسداران لە تاران و غوڵام حسێن محەمەدی فەرماندەی سوپای پاسداران لە ئەردەبیل و عەباس عەلی محەمەدیان سەرۆکی پۆلیسی تاران لەو کەسانەن کە سزایان بەسەردا سەپێنراوە.
مێلانی جۆلی وەزیری دەرەوەی کەنەدا رایگەیاند، داوا لە ئێران دەکەن کۆتایی بە سەرکوتی دڕندانەی خەڵکی ناڕازی بھێنێت و بەنیەت پاکییەوە وەڵامی داخوازییەکان بداتەوە.
کەنەدا لە ئۆکتۆبەری ٢٠٢٢وە زنجیرەیەک سزای بەسەر فەرماندە باڵاکان و دامەزراوەکانی ئێراندا سەپاندووە و ئەوەش دەیەمین پاکێجی سزاکانی ئەو وڵاتەیە کە بەسەر لێپرسراوانی ئێراندا دەسەپێنرێت.
شەوی دووشەممە بە دەنگی بەڵێی ٦٥ ئەندام بەرامبەر دەنگی نەخێری ٢٨ ئەندام، ئەنجومەنی پیرانی ئەمریکا پڕۆژەیاسای ھەڵوەشاندنەوەی پێدانی مۆڵەتی ئەنجامدانی جەنگی لە عێراق بۆ ساڵانی ١٩٩١ و ٢٠٠٢ پەسەندکرد، ئەو ئەندامانەشی بە نەخێر دەنگیان بە پڕۆژەیاساکەدا، سەرجەمیان لە پارتی کۆمارییەکان بوون.
بەشێک لە ئەندامانی کۆنگرێسی ئەمریکا دەڵێن، لە ساڵانی رابردوودا ئەنجومەنی پیران لەسەر پرسی ناردنی ھێز بۆ شەڕ، سازشی لە زۆرێک لە دەسەڵاتەکانی کردووە، چونکە بە پێی دەستوور راگەیاندنی جەنگ لە دەسەڵاتی کۆنگرێسە نەک سەرۆکی ئەمریکا.
بۆب مێندێز، سەرۆکی لیژنەی پەیوەندییەکانی دەرەوە لە ئەنجومەنی پیران، کە سەربە دیموکراتەکانە، پێش دەنگدان لەسەر پڕۆژەیاساکە رایگەیاند، پەسەندکردنی ئەو پڕۆژەیە پیشانی جیھانی دەدات ئەمریکا داگیرکار نییە و ئێستا وەک ھاوبەشێکی ستراتیژی لەگەڵ عێراق کاردەکەن.
تارق بیھان، بەڕێوەبەری پەیوەندییەکانی تورکیا لە رێکخراوی لێبوردنی نێودەوڵەتی رایگەیاند، نیگەرانن لەو وتار و زمانە رەقەی بەشێک لە سیاسییەکانی تورکیا بەنیازن بەکاریبھێنن لەکاتی بانگەشە و ئامادەکارییەکاندا بۆ ھەڵبژانەکەی ١٤ی ئایار.
راشیگەیاند، سیاسییەکانی تورکیا لە وتارەکانیاندا تیشک دەخەنە سەر کۆچبەران و لە دژیان قسە دەکەن، لەکاتێکدا ھەر ھەوڵێک بۆ بەزۆر گەڕانەوەیان، بە پێی یاسا نێودەوڵەتییەکان نایاساییە.
ئەو لێپرسراوەی رێکخراوی لێبوردنی نێودەوڵەتی ئاماژەی بەوەشکرد، ئازادی رادەربڕین لە تورکیا، یەکێکی ترە لە نیگەرانییەکانیان.
بەسێ ھۆزات، ھاوسەرۆکی کۆنسەی بەڕێوەبەرایەتی کۆما چڤاکین کورستان کەجەکە بە کەناڵی مێدیا ھابەری راگەیاندووە، بڕیاریانداوە چالاکییە سەربازییەکانیان تا دوای ھەڵبژاردنەکانی تورکیا ڕابگرن.
رۆژی ١٠ شوباتی ئەمساڵیش کەجەکە داوای لە ھەموو گەریلا و ھێزەکانی کرد بەھۆی بومەلەرزەکەی باکوری کوردستان و تورکیاوە شەڕ و چالاکییەکانیان دژی سوپای تورکیا رابگرن.
بڕیارە رۆژی ١٤ـی ئایاری ئەمساڵ ھەڵبژاردنی سەرۆکایەتی و پەرلەمان لە تورکیا بەڕێوەدەچێت، پارتی دیموکراتی گەلان ھەدەپەش کە گەورەترین پارتی کوردییە لەو وڵاتە و دەنگەکانی یەکلاییەکەرەوەن، بڕیاریداوە لە بەرامبەر رەجەب تەیب ئەردۆغاندا، پشتیوانی کاندیدی ئۆپۆزسیۆن بکات.
حکومەتەکەی بنیامین ناتانیاھۆ سەرۆک وەزیرانی ئیسرائیل، پرۆژەیەکی پێشکەشکردووە بە مەبەستی ھەموارکردنەوەی سیستمی دادوەری لە وڵاتەکەی و بانگەشەی ئەوەش دەکەن کە ئەو پرۆژەیە ھاوسەنگی لەنێوان ھەردوو دەسەڵاتی جێبەجێکردن و دادوەریی بەدیدەھێنێت، بەڵام لەلایەن چەند وەزیرێک و زۆرینەی دانیشتوانی ئیسرائیلەوە رەتکراوەتەوە و خۆپیشاندانی فراوانیش بەڕێوەچوو و رایانگەیاند، ئەو پرۆژەیە بۆ سنوردارکردنی دەسەڵاتی دادوەرییە.
ناتانیاھۆ لەسەر رەتکردنەوەی پرۆژەکە و دژایەتیکردن و داوای راگرتنی، وەزیری بەرگری ئیسرائیلی لە پۆستەکەی دورخستەوە، سەرۆکی ئەو وڵاتەش داوای لە ناتانیاھۆ کردوە پرۆژەی ھەموارکردنەوەی سیستمی دادوەری رابگرێت.
ئەدریان واتسون، وتەبێژی ئەنجومەنی ئاسایشی نەتەوەیی ئەمریکاش رایگەیاند، رەوشی ئێستای ئیسرائیل نیگەرانی کردون و دواش لە حکومەت و دەسەڵاتدارانی ئەو وڵاتە دەکەن بە گفتوگۆ ناکۆکییەکان چارەسەر بکەن و گوێ لە داواکارییەکانی خۆپیشاندەرانیش بگرن.
لە کۆبوونەوەکەی ئەمڕۆی پەرلەمانی بەریتانیا، پڕۆژەیاسایەک تایبەت بە کۆچی نایاسایی تاوتوێدەکرێت، کە ئەگەر دەنگی لەسەر بدرێت، چیتر دادگا ناتوانێت تانە یاخود پێداچوونەوە بکات بە بڕیاری رەوانەکردنی کۆچبەران بۆ رواندا یاخود وڵاتێکی دیکە.
بە پێی ئەو پڕۆژەیاسایە، ساڵانە پەرلەمانی بەریتانیا ژمارەیەکی دیاریکراو لە وەرگرتنی پەنابەران دیاریدەکات و حکومەتیش رێگەی سەلامەتیان بۆ ھەڵدەبژێرێت.
بە پێی پڕۆژەکە، ھەر کۆچبەرێک بە نایاسایی بچێتە بەریتانیاوە، رەوانەی وڵاتێک دەکرێت کە بەریتانیا رێککەوتنی لەگەڵ کردووە، یاخود رەوانەی وڵاتی خۆی دەکرێتەوە.
رێگە بە کۆچبەرانیش نادرێت لە جارێک زیاتر بچنە بەریتانیاوە و ئەگەر دەستبەسەریش بکرێن لانی کەم ٢٨ رۆژ بەند دەکرێن و بە کەفالەتیش ئازاد ناکرێن، دواتر دیپۆرت دەکرێنەوە.
جۆن کێربی، لە چاوپێکەوتنێکدا لەگەڵ کەناڵی سی بی ئێس ڕاشیگەیاند، جۆ بایدن سەرۆکی ئەمریکا بەشێوەیەکی بوێرانە وەڵامی ھێرشەکانی سەر دامەزراوە سەربازییەکانی ئەمریکای لە سوریا داوەتەوە و ئەرکی سەربازەکانیشیان لە سوریا و ناوچەکە بەردەوام دەبێت.
ئاماژەی بەوەشکرد، کەمتر لە ھەزار سەربازی ئەمریکی لە سوریادا ماون و "بایدن" لەسەر ھێشتنەوەیان سورە، بەدووریشی نەزانی رێکاری زیاتر بۆ پاراستنی ھێزەکانیان لە سوریا بگرنەبەر، چونکە پابەندن بە پاراستنی بەرژەوەندییەکانی ئەمریکا و ھاووڵاتیانیان.
کەشناسی ئێران لە راگەیەنراوێکدا بڵاویکردەوە، پێشبینیدەکرێت ئەو شەپۆلە باران بارینەی چەند رۆژێکە رووی لە ناوچەکە کردووە، لە سبەینێوە سەرجەم ناوچەکانی ئێران بگرێتەوە و لە پارێزگاکانی سنە و کرماشان و ورمێ و ١٦ پارێزگای تری وڵاتەکە، ئەگەری باران بارینی بەلێزمە و دروستبوونی لافاو ھەیە.
ئاماژەی بەوەشکردووە، لە ھەندێک ناوچە خێرایی با زیاد دەبێت و کاریگەری شەپۆلەکەش تا رۆژی ھەینی بەردەوام دەبێت.
کەشناسی ئێران داواشی لە ھاوڵاتیانی وڵاتەکە کردووە، تا ھێوربوونەوەی دۆخەکە، خۆیان لە نزیکبوونەوە لە روبار و بەنداوەکان بپارێزن.
حەسەن مۆئمنی، سەرۆکی پۆلیسی ھاتووچۆی ئێران رایگەیاند، لە پشووەکانی نەورۆزی ئەمساڵ تا ئێستا ٤٧٠ کەس بە رووداوی ھاتووچۆ گیانیان لەدەستداوە و دوو ھەزار و ٦٠٠ کەسیش برینداربوون، ٦٥%ی روداوەکانیش بەھۆی خێرایی و پاپەندنەبونی شۆفێران بە رێنماییەکانی ھاتووچۆ روویانداوە.
ئاماژەی بەوەشکرد، بەھۆی بارانبارین و تەڕبوونی رێگاکان، پێشبینیدەکرێت ئاماری قوربانیانی رووداوەکانی ھاتووچۆ لە چەند رۆژی داھاتوودا زیاتر بەرزبێتەوە.
وەزارەتی دەرەوەی روسیا لە راگەیەندراوێکدا ئاماژەی بەوەکردووە، لەسەرەتای دەستپێکردنی شەڕی نێوان روسیا و ئۆکراین، وڵاتانی خۆرئاوای ھەڵوێستێکی خەراپ و نەرێنییان ھەبووە و ویستویانە ئۆکراین بکەنە رێگەیەک بۆ دژایەتیکردنی روسیا و بازاڕێکیش بۆ ساغکردنەوەی چەک و کەرەستە سەربازییە لەکارکەوتووەکانیان.
باسی لەوەشکردووە، رۆژ لە دوای رۆژ وڵاتانی خۆرئاوا دژایەتییەکانیان لە بەرامبەر روسیا زیاتر دەکەن و سزای نایاسایی زیاتری بەسەردا دەسەپێنن، روسیاش ھیچ بژاردە و سیناریۆیەک بۆ وەڵامدانەوەی ئەو سزایانەی خۆرئاوا بەدوور نازانێت و بە دڵنیاییشەوە ھەڵوێستی توندی دەبێت.
لە کاردانەوەی بڕیارەکەدا، بینی گانتس سوپاسالاری ئیسرائیل پێشوازی لەو بریارەکرد و داوایکرد وەزیری بەرگری لە پۆستەکەیدا بمێنێتەوە.
بەپێی راگەیەنراوێکی پارتی ھێزی یەھودی، ناتانیاھۆ و ئیتمار بن غەفیر رێککەوتوون لەسەر دواخستنی چاکسازییەکانی بواری دادوەری بۆ مانگی داھاتوو.
ھاوکات سەڕەڕای دواخستنی ئەو رێکارە دادوەرییەی کە لە سەرانسەری ئیسرائیل ناڕەزایەتی و مانگرتنی جەماوەری لێکەوتەوە، خۆپیشاندانەکان تائێستا لە ناوچەی خۆرێڤی شاری حەیفا بەردەوامن.
بەپێی دەستوری تورکیا کەسێک بۆ ئەوەی مافی خۆکاندیدکردن بۆ پۆستی سەرۆککۆمار بەدەستبھێنێت، یان دەبێت پارتەکەی لە ھەڵبژاردنی پێشتر ٥٪ی دەنگەکانی بەدەستھێنابێت یان ١٠٠ ھەزار ئیمزا کۆبکاتەوە، لەئێستادا کە کاتی کۆکردنەوەی ئیمزا تەواوبووە، تەنھا موحەرەم ئینجە سەرۆکی پارتی مەملەکەت و سینان ئۆغان کاندیدی ھاوپەیمانی ئاتا توانیویانە ١٠٠ ھەزار ئیمزا کۆبکەنەوە، بەم جۆرەش بۆ ھەڵبژاردنە سەرۆکایەتییەکەی ١٤ی ئایاری تورکیا، ھەریەک لە رەجەب تەیب ئەردۆغان، کاندیدی ھاوپەیمانی جمھور و کەمال کڵچدارئۆغڵو کاندیدی ھاوپەیمانی میللەت و موحەرەم ئینجە و سینان ئۆغان دەتوانن رکابەری بۆ بردنەوەی پۆستی سەرۆک کۆمار بکەن.
لەگەڵ ئەوەی بەپێی زۆربەی راپرسییەکان، کەمال کڵچدارئۆغڵو دەتوانێت لە رەجەب تەیب ئەردۆغان بباتەوە، بەڵام ئاکپارتی جەختدەکاتەوە بەپێی ئەو راپرسییانەی ئەنجامیانداوە ئەردۆغان دەتوانێت بۆ جارێکی دیکە متمانەی ھاووڵاتیانی وڵاتەکەی بەدەستبھێنێت.
مومتاز ئەرسەلان، کەماوەی ٢٠ ساڵە کاری سەرتاشی دەکات لە پەرلەمانی تورکیا رایگەیاند، لەبەرئەوەی سەرتاشە لە پەرلەمان لە دڵی سیاسەتدایە و پێویستە کەس گومانی نەبێت لەوەی بە باشترین شێوە نوێنەرایەتی حزبەکەی و سەرۆکەکەیان رەجەب تەیب ئەردۆغان دەکات و سودبەخش دەبێت.
وتیشی، لە ساڵی ١٩٨٤وە دەستی بەکاری سیاسی کردووە لە حزبی (رەفاە) و لەگەڵ رای نەتەوەیی گەورە بووە، لەبەرئەوەی سەرتاشە سیاسەت کۆتایی نایەت و دەتوانێت بە باشی مامەڵە لەگەڵ کێشەکانی خەڵک بکات.
سەرۆکی سەرتاشەکانی پەرلەمانی تورکیا، بەڵێنیدا لەکاتی بوونی بە پەرلەمانتار کێشەی سەرتاشەکان چارەسەر بکات کە بەوتەی خۆی رووبەرووی کێشەی زۆر بوونەتەوە.
مومتاز ئەرسەلان، سەبارەت بە پیشەیی سەرتاشی باسی لەوەکردوە، لە ١٢ ساڵییەوە کاری سەرتاشی دەکات و لە ٢٠٠٣وە سەرتاشە لە پەرلەمان و سەری بۆ ژمارەیەکی زۆر لە سیاسییە گەورەکان چاککردووە لەوانە سلێمان دیمیرێل، بوڵند ئەجەوید و نەجمەدین ئەربەکان و زۆر سیاسی تر.
لە مانگی رەمەزاندا خواست لەسەر ئەنجامدانی رێورەسمی عەمرە زیاد دەکات، وەزارەتی حەج و عەمرەی سعودیەش بۆ بەشداریکردنی زۆرترین موسوڵمان بڕیاریدا تەنھا یەکجار رێگە بدات بە ئەنجامدانی عەمرە لە رەمەزاندا.
وەزارەتی حەج و عەمرەی سعودیە رایگەیاندووە، پەیوەستبوون بە ئەنجامدانی یەک عەمرە لە رەمەزاندا دەرفەت دەرەخسێنێت زۆرترین کەس رێورەسمەکە ئەنجامبدەن بە شێوەیەکی باش و دڵنیایی.
ئاماژەی بۆئەوەشکرد، وەرگرتنی رەزامەندی لە رێگەی ئەپڵیکەیشنی ( نسک) و پابەندبوون بە کاتی دیاریکراو بۆ ئەنجامدانی عەمرە بە پێویست دەزانێت.
رونیشیکردووەتەوە، ھیچ تایبەتمەندییەک نیە بۆ گۆڕینی وادەی ئەنجامدانی عەمرە، بەڵام وادەکە لە رێگەی ئەپڵیکەیشنەکەوە دەتواندرێت ھەڵبوەشێنرێتەوە بەر لە کاتی دەرچوونی رێگەپێدان.
وەزارەتی دەرەوەی تورکیا لە راگەیەندراوێکدا ئاماژەی بەوە کردووە، وەزارەتی دەرەوەی ئەمریکا راپۆرتێکی بێبنەما و دوور لە راستی بەبێ بەڵگەی باوەڕپێکراو و رەسمی بڵاوکردووەتەوە کە سوپا و ھێزە ئەمنییەکانی تورکیا لە ناو خاکی سوریا و چەند شارێکی وڵاتەکەیان پێشێلکارییان بەرامبەر مافەکانی مرۆڤ ئەنجامداوە و بەبێ بڕیاری دادەر خەڵکیان رفاندوە یان دەستگیرکردوە، کەھەموو ئەوانە دوورن لە راستییەوە.
راشیگەیاندووە، ئەمریکا ھەر وڵاتێک لە ژێر کۆنترۆڵیدا نەبێت بە چەندین جۆر دۆسێی دوور لە راستی بۆ دروست دەکات بۆئەوەی لەسەر ئاستی نێودەوڵەتی پێگەی لاواز و ناشرین بکات، ئەو راپۆرتەشی بڵاویکردووەتەوە لەسەر پێشێلکردنی مافەکانی مرۆڤ لەلایەن ھێزە ئەمنییەکانی تورکیاوە، پشتی بە ھیچ بەڵگەیەکی رەسمی نەبەستووە و دوورە لەراستییەوە.
فەرماندەیی ئاسایشی کەناراوەکانی تورکیاوە بڵاویکردووەتەوە، ئەو کۆچبەرانە بە بەلەمی چوپ لە کەناراوەکانی ھەردوو ناوچەی دیکیلی و چەشمە رزگار کراون.
بەپێی زانیارییەکان کۆچبەرەکان پێشتر لە لایەن پۆلیسی یۆنانەوە دەستگیر کراون و رەوانەوەی تورکیا کراونەتەوە.