وەزارەتی تەندروستی سوریا بڵاویکردەوە، زۆرترین تووشبووی کۆلێرا لە شاری حەلەبە و ژمارەیان ٢٢ کەسە، دواتریش شاری حەسەکە دێت کە ژمارەی تووشبووان ١٣ کەسە، ھاوکات لە دێرەزوور ١٠ کەس و لە لازقییە شەش و لە دیمەشقیش دوو حاڵەتی تووشبوون بە کۆلێرا تۆمارکراون. 

تائێستاش لە حەلەب چوار تووشبوو و لە دێرەزووریش دووان و لە حەسەکە یەک تووشبوو گیانیان لەدەستداوە. 

وەزارەتی تەندروستی سوریا بڵاویشیکردەوە، چارەسەری پێویستیان لەبەردەستدایە و بە وردی چاودێری دۆخەکە دەکەن، بەڵام نوێنەرایەتی نەتەوە یەکگرتووەکان لە سوریا رایگەیاند، کۆلێرا ھەڕەشەیەکی مەترسیدارە لەسەر سوریا و ناوچەکە، داواشیکرد، رێکاری بەپەلە بۆ رێگریکردن لە بڵاوبوونەوەی زیاتری پەتاکە بگیرێتەبەر.

رێکخراوی تەندروستی جیھانی بڵاویکردەوە، لە ٢٥ی مانگی رابردووەوە ھەشت حاڵەتی گیان لەدەستدان بە پەتای کۆلێرا لە سوریا تۆمارکراون.

ھاوکات نوێنەرایەتی نەتەوە یەکگرتووەکان لە سوریا رایگەیاند، پەتاکە لەچەند ناوچەیەکی سوریا بڵاوبووەتەوە و ھەڕەشەیەکی مەترسیدارە لەسەر سوریا و ناوچەکە، داواشیکرد، رێکاری بەپەلە بۆ رێگریکردن لە بڵاوبوونەوەی زیاتری پەتاکە لە سوریا بگیرێتەبەر.

سەرەتای ئەم ھەفتەیە دەستەی تەندروستی خۆبەڕێوەبەری باکوور و رۆژھەڵاتی سوریا رایگەیاند، لەناوچەکانی ژێر کۆنترۆڵی خۆبەڕێوەبەری، سێ حاڵەتی گیان لەدەستدانیان بەپەتاکە پشتڕاستکردووەتەوە و ئاستی تووشبوون بە کۆلێرا لە شارەکانی رەققە و دەوروبەری دێرەزوور زۆرن.

وەزارەتی تەندروستی ئوردن لە راگەیەندراوێکدا بڵاویکردەوە، یەکەم حاڵەتی توشبوون بە ئاوڵەی مەیمون لە وڵاتەکە تۆمارکراوە کە ھاوڵاتییەکی تەمەن ٣٠ ساڵە و دوای سەردانێکی بۆ چەند وڵاتێکی ئەوروپا، لە ٢٠ی مانگی رابردوو گەڕاوەتەوە بۆ ئوردن و ئێستاش دوای پشکنینەکان دەرکەوتووە کە تووشبووی ئاوڵەی مەیمونە.

وەزارەتی تەندروستی ئوردن داواشی لە وڵاتانی ناوچەکە بە گشتی و دراوسێکانی بە تایبەتی کردووە، رێکاری پێویست بگرنەبەر و پشکنینی ورد بۆ ھەموو کەسانە بکەن کە سەردانی وڵاتانی ئەوروپا دەکەن، بۆئەوەی بەزوویی رووبەڕووی نەخۆشییەکە ببنەوە و بتوانن کۆنترۆڵی بکەن.

بە پێی ئامارە نێودەوڵەتییەکانیش تائێستا لە سەرتاسەری جیھان ١٩ ھەزار توشبووی ئاوڵەی مەیمون لە ٧٦ وڵات تۆمار کراون.

مەسعود بۆزی بەڕێوەبەری ئاوی کۆبانێ سەبارەت بە کەمکردنەوەی ئاوی رووبارەکەی فورات ڕایگەیاند، دوای دابەزینی ئاستی ئاوی بەنداوی تشرین، کەمبوونەوەی کاتژمێرەکانی بەرھەمھێنانی کارەبا ڕێگریدەکات لە پڕبوونی تانکی ئاوەکە. لەبەرئەو ھۆکارەش لە زۆرێک لە گەڕەکەکانی کۆبانێ کێشەی کەمی ئاو ھەیە.

راشییگەیاند، لە ھێڵی ھاوبەشەوە ئاو بۆ کۆبانێ و گوندەکانی دابیندەکرێت، ھیچ بەدیلێک بۆ ئەم ھێڵە نییە، بۆیە بەردەوام ئاوی شارەکە دەبڕدرێت، ناتوانرێت پەمپەکانی ئاو لێیەوە کاربکەن.

ئاماژەی بەوەشکردووە، ھەندێکجار بەھۆی بۆردومانەکانی تورکیاوە لە ھەندێک شوێن ھێڵەکانی ئاو راستەوخۆ بە بۆمب دەکرێنە ئامانج و ئەو تیمانەشی کە بۆ چاککردنەوەی تێکچوونەکان دەنێردرێن  بەھەمان شێوە لەلایەن داگیرکەرانەوە تەقەیان لێدەکرێت.

رێکخراوی تەندروستی جیھانی لە راگەیەندراوێکدا بڵاویکردوەتەوە ، تا رۆژی ٣١ ی ئاب ، ٥٠ ھەزار و ٤٩٦ حاڵەتی توشبون بە ئاوڵەی مەیمون تۆمار کراوە و زۆرترین حاڵەتەکانیش لە ئەوروپا و ھەردوو ئەمریکا بون. بە جۆرێک لە ئەوروپا ژمارەی توشبوان گەیشتوەتە ٢٢ ھەزار و ٥٧٦ و لە ئەمریکای باکور و باشور گەیشتوەتە ٢٧ ھەزار و ٢٢٨. 

ئاوڵەی مەیمون ، لە خێزانی ھەمان ئەو ڤایرۆسەیە کە دەبێتە ھۆی توشبون بە ئاوڵەی مرۆڤ، بەڵام نیشانەکانی ئاوڵەی مەیمون کەمترن کە دیارترینیان، تا و ئازاری جەستە و ماندووبون و دروستبونی جۆرە لیرێکە لەسەر پێست کە بە تەواوی پێستی جەستەدا بڵاودەبێتەوە،  ماوەی مانەوەی ئەم نیشانانەش لە نێوان ٥ بۆ ٧ رۆژدا دەبێت.  

 

رێکخراوی تەندروستی جیھانی بڵاویکردووەتەوە، تەنھا لە ماوەی ھەفتەی رابردوودا پێنج ھەزار و ٩٠٧ تووشبووی نوێی ئاوڵەی مەیمون لەسەر ئاستی جیھان تۆمارکراوە و لە ئێران و ئیندۆنیزیاش یەکەم حاڵەتی تووشبوون بەو نەخۆشییە تۆمارکراوە، بەوەش کۆی گشتی تووشبووان گەیشتووەتە زیاتر لە ٤٥ ھەزار تووشبوو لە ٩٨ وڵاتی جیھان.

ئاماژەی بەوەشکردووە، بەراورد بە ھەفتەکانی پێشووتر، ھەفتەی رابردوو تووشبوون بە ئاوڵەی مەیمون ٢١% کەمیکردووە.

رێکخراوی تەندروستی جیھانی لەبارەی ڤایرۆسی کۆرۆناش رایگەیاندووە، ھێشتا ئەو ڤایرۆسە ھەڕەشە و مەترسییە لەسەر جیھان و کۆتایی نەھاتووە، ئاشکراشیکردووە، لەسەرەتای ئەمساڵەوە تائێستا لەھەموو جیھاندا یەک ملیۆن کەس بە کۆرۆنا گیانیان لەدەستداوە.

ڕۆژنامەی (زە سەن)ی بەریتانیی بڵاویکردووەتەوە، لە ھیندستان ٨٠ منداڵ تووشی ئەنفلۆنزایەکی نوێ بوون بەناوی “ئەنفلۆنزای تەماتە"، ئەو ڤایرۆسە نوێیە دەبێتە ھۆی دروستبوونی پەڵەی سوور و نیشانەکانی ھاوشێوەی تا.

پزیشکانی بەریتانیش ڕایانگەیاندووە، پەتاکە بە ئاسانی بڵاودەبێتەوە و ترسیان لەوە ھەیە، ئەو نەخۆشییە بگوازرێتەوە بۆ گەورەکانیش.

روونیشیانکردووەتەوە، پەتاکە شوێنەواری سووربوونەوە و ئازاربەخش لە ھەموو بەشەکانی جەستەدا دروست دەکات و وردە وردە جەستە بە شێوەی تەماتە دەئاوسێت، ھەربۆیە پەتاکە بە ئەنفلۆنزای تەماتە ناسراوە.

"ڕیاز حلفی" بەڕێوەبەری گشتی لە وەزارەتی تەندروستی عێراق ڕایگەیاند، کۆنتڕۆڵکردنی تای خوێنبەربوون تەنیا بە وەزارەتی تەندروستی ناکرێت، بەڵکو بەرپرسیارێتی کۆنتڕۆڵکردن و خۆپاراستن زیاتر دەکەوێتە ئەستۆی وەزارەتەکانی دیکە.

بەوتەی ڕیاز حلفی، کۆلێرا کۆنتڕۆڵناکرێت ئەگەر سیستمی ئاوی خواردنەوە بۆ ھاووڵاتیان باشتر نەکرێت، و وەزارەتی کشتوکاڵ رۆڵی کارای نەبێت. بەپێی دوایین ئامار، لە سەرەتای ئەمساڵەوە ٢٨٩ کەس تووشی تای خوێنبەربوون بوون  لەو ژمارەیە ٥٢ کەس گیانیان لەدەستداوە کە زۆرترینیان لە پارێزگای زیقار بوون. 

بەپێی ئامارەکەی تەندروستی عێراق، پارێزی زیقار زۆرترین ئاماری تووشبوون و گیان لەدەستدانی بەتای خوێنبەربوونی تێدا تۆمارکراوە و تائێستا ١٢٤ کەس تووشبوون و ٢٩ کەسیش گیانیان لەدەستداوە.

تەندروستی عێراق ئاشکرایکردووە، لە پارێزگاکانی ھەرێم لە دھۆک دوو کەس و لە ھەولێر سێ کەس تووشی تای خوێنبەربوون بوون کە کەسێک گیانی لەدەستداوە و لە سلێمانیش ھیچ حاڵەتێک تۆمارنەکراوە.

سەبارەت بە کۆلێر، تەندروستی عێراق ئاماژەی بەوەکردووە، لە سەرەتای ئەمساڵەوە ٨١٩ کەس لە عێراق تووشی کۆلێرا بوون و ٤ کەسیش بە پەتاکە گیانیان لەدەستداوە کە سێ کەسیان لە کەرکوک بووە و کەسێکیش لە بەغداد.


 

رۆژنامەی واشنتۆن پۆست لە زاری لێپرسراوانی کۆشکی سپییەوە بڵاویکردووەتەوە، رۆژ لە دوای رۆژ مەترسییەکانی ئاوڵەی مەیمون زیاتر دەبێت و زۆر بەخێرایی بڵاودەبێتەوە، بەجۆرێک لە شارێکەوە دەگاتە شارێکی دیکە، کە ئەوەش مەترسییەکی زۆری لەسەر کەرتی تەندروستی گشتی و ژیانی ئەمریکییەکان دروستکردووە.

ئاماژە بەوەشکراوە، جۆ بایدن سەرۆکی ئەمریکا بە راوێژ لەگەڵ لێپرسراوانی کەرتی تەندروستی و پزیشکانی پسپۆڕ و لایەنە پەیوەندیدارەکان پلان بۆ ئەوە دادەنێت بەھۆی بڵاوبوونەوەی ئاوڵەی مەیمون بەشێوەیەکی مەترسیدار باری نائاسایی تەندروستی رابگەیەنێت.

کاترین سمولود لێپرسراوی بەشی فریاکەوتن لە رێکخراوی تەندروستی جیھانی لقی ئەوروپا رایگەیاندووە، لەگەڵ بەردەوامیی بڵاوبونەوەی نەخۆشی ئاوڵەی مەیمون لە ئەوروپا ، پێشبینی دەکەن حاڵەتەکانی گیان لەدەستدان زیاتر ببێت ، بۆیە دەبێت بە زوترین کات ھەنگاوی پێویست بنرێت بۆ رێگریکردن لە بڵاوبونەوەی زیاتری نەخۆشییەکە.

ئاماژەی بەوەشکردووە، ھەرچەندە ژمارەیەکی زۆر لە توشبوان بە بێ وەرگرتنی چارەسەر چاکدەبنەوە، بەڵام نەخۆشییەکە کاریگەری مەترسیدار لەسەر ھەندێک لە توشبوان جێدەھێڵێت و ئەوانەی بەھۆی نەخۆشیەکەوە توشی ھەوکردنی مێشک دەبن ، مەترسی لەسەر ژیانیان دروست دەبێت .

"سەیف بەدر" وتەبێژی وەزارەتی تەندروستی عێراق رایگەیاند، تووشبوویەکی دیکەی کۆلێرا لە شاری کەرکوک گیانی لەدەستدا، بەوەش کۆی گشتی گیانلەدەستدان بە کۆلێرا لە عێراق گەیشتە چوار کەس، وتیشی، تائێستا ٥٤٨ توشبووی کۆلێرا لە ھەموو عێراق تۆمارکراوە.

سەبارەت بە تای خوێنبەربوونیش رایگەیاندووە، کۆی گشتی تووشبووانی تای خوێنبەربوون لە عێراق گەیشتووەتە ٢٧٣ تووشبوو، ھاوکات ٤٩ کەسیش بە نەخۆشییەکە گیانیان لەدەستداوە.

سەرچاوەکانی ھەواڵ ڕایانگەیاند، دوای تۆمارکردنی ٤٤ حاڵەتی ئاوڵەی مەیمون لە ئوسترالیا، حکومەتی ئەو وڵاتە باری نائاسایی لە وڵاتەکەی ڕاگەیاندووە.

 ڕۆژنامەی"پۆلیتیکۆ"ی ئەمریکی ئاشکرایکردووە، بەھۆی زۆربوونی حاڵەتەکانی تووشبوون بە ئاوڵەی مەیمون، چاوەڕواندەکرێت ئیدارەی "جۆ بایدن" سەرۆکی ئەمریکا لە چەند ڕۆژی داھاتوودا باری نائاسایی لە وڵات ڕابگەیەنێت.

بەپێ ئامارەکانی تەندروستی جیھانی، تائێستا زیاتر لە ١٦ ھەزار حاڵەتی ئاوڵەی مەیمون لە ٧٥ وڵاتی جیھان تۆمارکراوە، زۆرترین حاڵەتەکان لە وڵاتانی ئەوروپا بوون، لە کیشوەری ئەفریقاش، میسر زۆرترین حاڵەی تێدا تۆمارکراوە.

تەندروستی جیھانی ئاشکرایکرووە. لەناو توشبووەکاندا ٨١ کەسی تەمەن خوار ١٨ ساڵ ھەیە، زۆربەی ئەوانەشی تووشبوون گەنجن و تەمەنیان لەنێوان ٣٧ بۆ ٣٨ ساڵانە.

تیدۆرس ئەدھانۆم بەڕێوەبەری گشتی ڕێکخراوی تەندروستی جیھانی ڕایگەیاند، بەمەبەستی کۆنتڕۆڵکردن و ڕێگریکردن لە بڵاوبوونەوەی  ئاوڵەی مەیمون باری نائاساییان لە جیھان راگەیاندووە.

بەڕێوەبەری گشتی ڕێکخراوی تەندروستی جیھانی باسی لەوەکردووە، بەو ئامرازانەی لەبەردەستن دەتوانن ئاوڵەی مەیمون کۆنتڕۆڵبکەن و ڕێگری بکەن لە بڵاوبوونەوەی، چونکە مەترسی نەخۆشییەکە ھێشتا مامناوەندە و جگە لە ئەوروپا حاڵەتەکان بەرزن.

بەپێی ئامارێکی ڕێکخراوی تەندروستی  جیھانی، تائێستا ١٧ ھەزار کەس لە ٧٤ وڵاتی جیھان تووشی ئاوڵەی مەیمون بوون.

بەپێی ئاماری وەزارەتی تەندروستی، لە ماوەی ١٧ رۆژی ئەم مانگەدا زیاتر لە ١٠ ھەزار کەس لە ھەرێم تووشی کۆرۆنا بوون، ھەر بەپێی ئامارەکە لە سەرەتای بڵاوبوونەوەی کۆرۆناوە تا ئێستا زۆرترین حاڵەتی رۆژانە کە تۆمار کرابێت، رۆژی ٢٦ی تەمموزی ٢٠٢١ بووە کە تیایدا ٣ ھەزار و ٩٠٠ کەس لەو رۆژەدا توشی کۆرۆنا بوون.

ھەروەھا زۆرترین حاڵەتی تووشبوونیش لە پارێزگای دھۆک تۆمارکراوە کە ژمارەیان ١٥١ ھەزار و ٦٠٠ کەسە.

تیدرۆس ئەدھانۆم بەڕێوەبەری گشتی رێکخراوی تەندروستی جیھانی رایگەیاندووە، ژمارەی توشبووانی کۆرۆنا لە جیھاندا رووی لە بەرزبوونەوە کردووە و پێویستە ھەموو وڵاتان بگەڕێنەوە سەر پەیڕەوکردنی رێکارەکان، بە تایبەت بەکارھێنانی دەمامک. 

ئەدھانۆم نیگەرانیشی دەربڕی لە بەرزبوونەوەی ئامارەکان و وتی فشاری زیاتر لەسەر کەرتی تەندروستی دروست دەبێت. 

لە جیھاندا، زیاتر لە ٥٦٤ ملیۆن کەس تووشی کۆرۆنا بوون و سەروو ٦ ملیۆن کەسیش گیانیان لەدەستداوە. زۆرترین ژمارەی توشبووش لە جیھاندا لە ئەمریکایە کە ژمارەی توشبووان لەو وڵاتە ٩٠ ملیۆن کەسی تێپەڕاندووە.