ژمارەی توشبووانی ئەنفلۆنزا، لە ئەمریکا ٢٦ ملیۆن کەسی تێپەڕاند و تائێستاش زیاتر لە ١٨ ھەزار کەس گیانیان لەدەستداوە.

ناوەندی ئەمریکا بۆ کۆنترۆڵکردنی نەخۆشی و چاودێری رایگەیاندووە، رۆژ لە دوای رۆژ مەترسییەکانی بڵاوبوونەوەی ئەنفلۆنزای باڵندە زیاتر دەبێت و بەپێی دواین ئاماریش تائێستا لە وەرزی زستانی ئەمساڵدا، زیاتر لە ٢٦ ملیۆن کەس تووشی ئەنفلۆنزای باڵندە بوون و زیاتر لە ١٨ ھەزار توشبووش گیانیان لەدەستداوە، کە ١١٧ کەسیان منداڵن و ٢٩٠ ھەزار توشبووش چاکبوونەتەوە.

ئاماژەی بەوەشکردووە، ئەنفلۆنزای باڵندە ئەگەری ئەوەی ھەیە تووشی ھەموو کەسێک ببێت، بۆیە پێویستە لە تەمەنی ٦ مانگی بەسەرەوە ھەموو کەسێک سەردانی ناوەندە تەندروستییەکان بکات، بە مەبەستی کوتانی ساڵانە کەدژی ئەو جۆرە نەخۆشیانەیە.

کۆشکی سپیی ئەمریکا بڵاویکردەوە، لە مانگی ئایاری ئەمساڵەوە کۆتایی بە باری لەناکاوی تەندروستی پەیوەست بە ڤایرۆسی کۆرۆنا لە سەرتاسەری ئەمریکا دەھێنن و ھەموو ھاوکارییە حکومییەکان بۆ دابینکردنی دەرمان و ھاریکارییە تەندروستییەکان بۆ بەرەنگاربوونەوەی کۆرۆنا رادەگرن.

لە کانوونی دووەمی ساڵی ٢٠٢٠، دۆناڵد ترامپ سەرۆکی ئەوکاتی ئەمریکا، بەھۆی بڵاوبوونەوەی ڤایرۆسی کۆرۆنا باری نائاسایی تەندروستی لە سەرتاسەری وڵات راگەیاند و لەوکاتەوە بەردەوامە.

ئەمریکا لە سەرئاستی جیھان پلەی یەکەمی وڵاتانی جیھانی گرتووە لە زۆری ژمارەی توشبوون بە ڤایرۆسی کۆرۆنا و تائێستا سەروو ١٠٤ ملیۆن و ١٨٣ ھەزار کەس تووشی ئەو ڤایرۆسە بوون و یەک ملیۆن و ١٣٢ ھەزار کەسیان گیانیان لەدەستداوە.

ڤایرۆسی کۆرۆنا بە نیاز نیە وا زوو واز لەوڵاتی چین بھێنێت، ھەر لەگەڵ سەرھەڵدانی جارێکی تری لە ھەر شوێنێکی ئەو وڵاتە دەسەڵاتدارانی ئەو وڵاتە زۆر بەخێرایی رێکاری قورس دەگرنە بەر چونکە تا ئێستا زۆرترین قوربانیان داوە بەھۆی ئەو ڤایرۆسەوە. ئەمجارەش شاری شەنگەھایی گەورە شاری وڵاتی چین بریاریداوە خوێندن لە زۆرینەی خوێندنگەکان بکرێنە ئۆنلاین و لە رۆژی ٢ شەممەشەوە سەرجەم باخچە و دایەنگە و خەڵوەتگەکان دابخرێن.

لەماوەی ئەمساڵدا چەندین جار کۆرۆنا لە چین سەریھەڵداوەتەوە کە لە مانگی نیساندا گەیشتە لوتکە و رێژەی توشبوان زۆربوو، بەڵام وا دیارە ئەمجارە رێژەکە زۆر لەوە زیاتر دەبێت بۆیە دەسەڵاتداران دەستیانکردوە بریاریاندا سەرجەم رێکارەکانی خۆپارێزی لەو ڤایرۆسە دەستپێبکاتەوە.

کریستۆڤەر مۆرای بەڕێوەبەری پەیمانگەکە ئاماژەی بەوەکردوە، لە مانگی نیسانی داھاتوودا حاڵەتەکانی توشبوون بە کۆرۆنا لە چین دەگاتە لوتکەو یەک لەسەر سێی دانیشتوانەکەی تووشی ڤایرۆسەکە دەبن و ژمارەی گیانلەدەستدانیش بۆ ٣٢٢ ھەزار کەس بەرز دەبێتەوە .

دوای زنجیرەیەک خۆپیشاندان و ناڕەزایی، دەسەڵاتدارانی چین سەرەتای ئەم مانگە رێکارە توندەکانی خۆپارێزی لە کۆرۆنایان ھەڵگرت، لەو کاتەشەوە بە بەردەوامی ئامارەکانی توشبوون بە ڤایرۆسەکە لە بەرزبوونەوەدان و ترسی ئەوە ھەیە  مانگی داھاتوو لە میانی پشووەکانی ساڵی نوێی قەمەری ١.٤ ملیار کەس لە دانیشتوانی ئەو وڵاتە تووشی ڤایرۆسەکە ببن.

وڵاتی چین بە سەرچاوەی سەرھەڵدانی ڤایرۆسی کۆرۆنا دادەنرێت ، یەکەم حاڵەتی پەتاکە لە کۆتاییەکانی ساڵی ٢٠١٩ لە بازاڕێکی شاری ووھانی ئەو وڵاتە تۆمارکرا،  بۆ رێگری لە تەشەنەکردنی ڤایرۆسەکەش دەسەڵاتداران سیاسەتی سفر کۆرۆنایان گرتەبەرو رێوشوێنی توندی خۆپارێزیان سەپاند کە بەوتەی بەرپرسانی تەندروستی تا ئێستا ٥٢٣٥ کەس بە ڤایرۆسەکە گیانیان لەدەستداوە.

پسپۆڕان پێشبینی دەکەن نزیکەی ٦٠%ی دانیشتوانی چین لە دوا وێستگەدا تووشی کۆرۆنا ببن و رێژەی توشبوون لە کانونی دووەم بگاتە لوتکە ، زۆرترین توێژ کە مەترسی توشبوونیان لەسەرە بەتەمەنەکانن.

بە پێی بەڵگەنامەیەک کە پێگەی ( میدریکسیف)ی پزیشکی بڵاویکردۆتەوە، پسپیۆڕانی بواری پەتاکان لە زانکۆی ھۆنگ کۆنگ پێشبینی دەکەن ھەڵگرتنی کۆت و بەندەکان و کردنەوەی ھەرێمەکان لە یەکی کانونی یەکەمی ٢٠٢٢ تا  کانونی دووەمی ٢٠٢٣ ببێتە مایەی تۆمارکردنی ٦٨٤ حاڵەتی گیانلەدەستدان لە نێو ھەر ملیۆنێک ھاووڵاتیەکدا، ھەروەھا لەسەر بنەمای دانیشتوانی چین کە دەگاتە ١ ملیار و ٤١٠ ملیۆن کەس ئەگەر رێوشوێنی وەک کوتانی بە کۆمەڵ نەگیرێتەبەر  ژمارەی  گیانلەدەستدان پێشبینی دەکرێت بگاتە ٩٦٤ ھەزار و ٤٠٠کەس. 

تێدرۆس ئەدھانۆم بەڕێوەبەری گشتی رێکخراوی تەندروستی جیھانی رایگەیاند، لە ھەفتەی رابردوودا کەمتر لە ١٠ ھەزار کەس بەھۆی کۆرۆناوە لە جیھاندا گیانیان لەدەستداوە، کە یەک لەسەر پێنجی ئامارەکانی گیان لەدەستدانە لە ماوەی ھەفتەیەکی ساڵی رابردوودا.

وتیشی، ھێشتا چەندین ئاستەنگ ماون لەبەردەم بنەبڕکردنی کۆرۆنا، چونکە لەو وڵاتانەی خاوەن داھاتێکی کەمن، تەنھا کەسێک لە کۆی پێنج کەس ڤاکسینیان وەرگرتووە. 

سەبارەت بە ئاوڵەی مەیمونیش، "ئەدھانۆم" رایگەیاند، تائێستا زیاتر لە ٨٢ ھەزار حاڵەتی تووشبوون لە ١١٠ وڵاتەوە تۆمارکراوە و تەنھا ٦٥ کەس لە جیھاندا گیانیان لەدەستداوە.
وتیشی، پێشبینیدەکەن مەترسییەکان و باری نائاسایی کۆرۆنا و ئاوڵەی مەیمون لە ساڵی داھاتوو کۆتاییان بێت. 

لە شارەکانی بەیجینگی پایتەخت و شەنگەھای و چەندین شاری تر، خۆپیشاندانی ناڕەزایی دژی سیاسەتەکانی حکومەت بۆ روبەڕوبوونەوەی کۆرۆنا رێکخرا.

خۆپیشاندەران رایانگەیاند، چەند خۆپیشاندەرێک لەلایەن ھێزەکانی پۆلیسەوە توندوتیژییان بەرامبەر کراوە و بەشێکیشیان بە گازی فرمێسکڕێژ ھێرشیان کراوەتە سەر. 

ھاوکات سەدان خوێندکاری زانکۆی "تسینگنوا" لە "بەیجینگ" خۆپیشاندانیان کرد و  لەسەرەتادا تەنھا خوێندکارانی گرتەوە و دواتر کەسانی تریش بەشدارییان کرد و ژمارەیان گەیشتە نزیکەی ٣٠٠ کەس. 

خۆپیشاندانەکان لەکاتێکدایە، پەتای کۆرۆنا بە شێوەیەکی بەربڵاو لە چین سەریھەڵداوەتەوە و بە پێی زانیارییەکانی لیژنەی تەندروستی چین، لە رۆژێکدا ٣٥ ھەزار و ١٨٣ حاڵەتی نوێی توشبوون بە کۆرۆنا تۆمارکراوە.

خزەیر رواق ئەمینداری گشتی ئەنجومەنی شێرپەنجە لە وەزارەتی تەندروستی عێراق رایگەیاند، بە پێی دواین ئاماری توشبووانی شێرپەنجە کە لە ساڵی ٢٠٢٠ تۆمارکراوە، ٣١ ھەزار کەس تووشی نەخۆشییەکە بوون و  شێرپەنجەی مەمک لەنێو ژنان و بۆرییەکانی ھەوا لە نێو پیاواندا باوترین جۆری نەخۆشییەکەیە.

رونیشیکردەوە، راپۆرتی ساڵی ٢٠٢١ ئامادەکراوە و  پێشبینی دەکرێت ژمارەی توشبووانی شێرپەنجە  بگاتە نزیکەی ٣٧ ھەزار کەس .

ئەمینداری گشتی ئەنجومەنی شێرپەنجە راشیگەیاند، وەزارەتی تەندروستی ھەموو ھەوڵێک دەدات بۆ  دابینکردنی دەرمان و چارەسەری بێبەرامبەر بۆ توشبووانی شێرپەنجە، بەتایبەت ھەندێک دەرمانی تایبەت بە بەرگری کە لە نەخۆشخانەکاندا کەمبووەتەوە.

دەسەڵاتدارانی چین بڵاویانکردەوە، رۆژی پێنجشەممە ١٠ ھەزار و ٥٣٥ حاڵەتی نوێی توشبوون بە کۆرۆنا لە ناوخۆی وڵات تۆمارکراوە، کە بەرزترین رێژەیە لە دوای ٢٩ی نیسان کە لەو کاتەدا بەھۆی تەشەنەکردنی ڤایرۆسەکەوە ناوەندی بازرگانی شەنگەھای داخرا.

ھەرچەندە بە پێی پێوەرە تەندروستییەکان بەراورد بە رێژەی دانیشتوانی چین کە  ملیارێک و ٤٠٠ ملیۆن کەسە، ژمارەی توشبووان کەمە، بەڵام دەسەڵاتدارانی ئەو وڵاتە پرۆسەکانی داخستن و کۆتوبەندەکانیان بۆ رێگری لە تەشەنەکردنی ڤایرۆسەکە چڕکردۆتەوە، لەگەڵ ئەوەشدا ماوەی کەرەنتینەیان لە ١٠ رۆژەوە بۆ ٨ رۆژ کەمکردەوە.

سەیف بەدر وتەبێژی وەزارەتی تەندروستی عێراق رایگەیاند، شێرپەنجە گرفتێکی جیھانییە و لە ھەر ١٠٠ ھەزار کەسێک کەمتر لە ٨٠ حاڵەتی تووشبوون لە ساڵێکدا لە عێراق تۆماردەکرێت، وتیشی زیاتر لە ٣٠ ھەزار توشبوو لە عێراق چارەسەر وەردەگرن.

"سەیف بەدر" باسی لەوەشکرد، پشکنینی درەنگ مەترسییەکانی نەخۆشییەکە زیاتر دەکات، چونکە زۆرینەی ئەو حاڵەتانەی ئاشکرا دەکرێن لە قۆناغی سێ و چواردان و نەخۆشییەکە بە تەواوی بڵاوبووتەوە.
وتیشی، تووشبوون بە شێرپەنجەی مەمک لە پیاواندا حاڵەتێکی نوێ نییە، بەڵام دەگمەنە و کەمتر ١%ی تووشبووان لە نێو پیاواندا پێکدەھێنێت. 

بە وتەی "سەیف بەدر" شێرپەنجە یەکێکە لە ١٠ ھۆکارە سەرەکییەکانی گیانلەدەستدان لە عێراق. 

رۆژنامەی زە سەنی بەریتانی بڵاویکردەوە، ئوگور شاھین و ئوزلیم تورچی زانایانی کۆمپانیای بایۆنتیکی ئەڵمانی، کاردەکەن بۆ بەرھەمھێنانی ڤاکسینێک دژی نەخۆشی شێرپەنجە، کە رەنگە تا ساڵی ٢٠٣٠ بەردەستبێت. 

ئەو دوو زانایە رایانگەیاندووە، بەھۆی بەرھەمھێنانی ڤاکسینی کۆرۆنا بە سەرکەوتوویی کارەکانیان بۆ بەرھەمھێنانی ڤاکسینی شێرپەنجە ئاسانتربووە، چونکە دروستکردنی ڤاکسینی کۆرۆنا فێریکردن بەشێوەی خێراتر و باشتر ڤاکسین بەرھەمبھێنن لە کۆئەندامی بەرگری لەش کە بە باشی وەڵامدانەوەی بۆ ھەبێت. 

ئەو دوو زانایە کە ھاوسەری یەکن، لە ساڵی ٢٠٠٨ لە ئەڵمانیا بەشداربوون لە دامەزراندنی کۆمپانیای بایۆنتیک، پێکەوەش کاریانکردووە لەسەر پەرەدان بە چارەسەرەکان دژی نەخۆشی شێرپەنجە بە تەکنیکی "ئێم ئاڕ ئێن ئەی". دوای بڵاوبوونەوەی کۆرۆناش لە جیھاندا، کۆمپانیای بایۆنتیکی ئەڵمانی و فایزەری ئەمریکی ڤاکسینی کۆرۆنایان بەرھەمھێنا بە بەکارھێنانی ھەمان تەکنیک. 

رێکخراوی تەندروستی جیھانی لە راپۆرتێکدا ئاماژەی بەوەکرد، زۆرترین حاڵەتەکانی توشبوون بە ئاوڵەی مەیمون لە ئەمریکا تۆمارکراوە کە ٢٦٨٣٤ حاڵەتە، پاشان بەرازیل بە ٨٥٢١ حاڵەت و ئیسپانیا ٧٢٣٩ حاڵەت و فەرەنسا ٤٠٦٤ حاڵەت.

رونیشیکردەوە، لەکۆی حاڵەتەکانی توشبوون ٢٨ کەس گیانیان لەدەستداوە.

پێشتریش سەرۆکی ئاژانسی فیدڕاڵی پزیشکی و بایۆلۆژی، ئاشکرایکردبوو، پسپۆڕانی تایبەتمەند لە توێژینەوەکانیاندا گەیشتوونەتە قۆناغێکی پێشکەوتوو لە دروستکردنی ڤاکسین بۆ ئاوڵەی مەیمون و پێدەچێت لە داھاتوویەکی نزیکدا بەردەست بێت. 

(ھانی عقابی) وەزیری تەندروستی عێراق رایگەیاند، سەرەڕای بەردەوامی رێکار و رێنماییەکانیان بۆ پاراستنی ھاوڵاتیان لە ڤایرۆسی کۆرۆنا و پابەند نەبوونی ھاوڵاتیانیش وەک پێویست بەو رێکار و رێنماییانە، بەڵام توانیویانە ڤایرۆسی کۆرۆنا لە عێراق بە باشی کۆنتڕۆڵ بکەن، بە تایبەتیش پێدانی ڤاکسینی کۆرۆنا بە ھاوڵاتیان ھۆکارێکی سەرەکی بووە بۆ کۆنتڕۆڵکردنی ڤایرۆسەکە.

وتیشی، لەسەر ئاستی جیھان، عێراق لە ریزبەندی ئەو وڵاتانەدایە کە ژمارەیەکی کەمی ھاوڵاتیانیان بەھۆی ڤایرۆسی کۆرۆناوە گیانیان لەدەستداوە.

وتەبێژێکی رێکخراوی تەندروستی جیھانی رایگەیاندووە، کۆرۆنا تائێستا بارێکی نائاساییە لە جیھاندا و لەم قۆناغەشدا ھەڕەشەی راستەقینەی دروستکردووەتەوە، چونکە ئامارەکانی تووشبوون  لە زیادبووندان، بەڵام لەگەڵئەوەشدا دەکرێت بوترێت لەھەموو کات زیاتر ئاسۆی کۆتاییھانی قەیرانەکە روونە، ئەگەر بێتو وڵاتان ئەو کەرەستانە بەکاربھێنن کە بۆ بەرەنگاربوونەوەی ڤایرۆسەکە بۆیان دابینکراوە.

ئەوە لەکاتێکدایە رۆژی یەکشەممە جۆ بایدن سەرۆکی ئەمریکا لە چاوپێکەوتنێکی تەلەفزیۆنیدا کۆتاییھاتنی قەیرانی کۆرۆنای لە وڵاتەکەی راگەیاند.

وەزارەتی تەندروستیی سوریا بڵاویکردەوە، تائێستا ٢٥٣ کەس تووشی پەتای کۆلێرا بوون، کە ١٨٠ کەسیان لە حەلەب و ٢٩ کەسیان لە دێرەزوور و ٢٥ کەسیان لە حەسەکە و ١٣ کەسیان لە لازقیە و ٤ کەسیش لە حەمس و دوو کەسی دیکەش لە دیمەشقی پایتەختن.

راشیگەیاند، ژمارەی گیانلەدەستدان بە پەتای کۆلێرا گەیشتووەتە ٢٣ کەس، کە ٢٠ کەسیان لە حەلەبن و سێ کەسەکەی دیکەش دوو کەسیان لە دێرەزوور و کەسێکیان لە حەسەکەیە.

وەزارەتی تەندروستی سوریا داوای لە ھاووڵاتیان دەکات پابەندبن بە رێکارەکانی خۆپارێزی و پاکوخاوێنی و خواردنەوەی ئاو لە سەرچاوە پاکەکان.

رۆژی سێشەممە ئەحمەد مونزەری بەڕێوەبەری ھەرێمی رێکخراوی تەندروستی جیھانی رایگەیاند، فڕۆکەیەک بە نزیکەی ٣٠ تۆن ھاوکاری و پێداویستی تەندروستییەوە گەیشتووەتە دیمەشق و ھاوکارییەکانیش بە یەکسانی و بەپێی پێویستی بەسەر ھەموو ناوچەکاندا دابەشدەکرێن، بڕیارە ئەمڕۆش فڕۆکەیەکی دیکەی ھاوکاری رێکخراوی تەندروستیی جیھانی بگاتە سوریا.

"ئەحمەد مونزەری" بەڕێوەبەری ھەرێمی رێکخراوی تەندروستی جیھانی رایگەیاند، فڕۆکەیەک بە نزیکەی ٣٠ تۆن ھاوکاری و پێداویستی تەندروستییەوە گەیشتووەتە "دیمەشق" و ھاوکارییەکانیش بە یەکسانی و بەپێی پێویستی دابەشدەکرێن.

وتیشی، ھاوکارییەکان دەگەیەندرێنە ناوچەکانی باکوری رۆژئاوای سوریا کە لەژێر دەسەڵاتی ئۆپۆزسیۆنی چەکداردایە، ھەروەھا دەیگەیەننە باکوری رۆژھەڵاتی وڵاتەکە کە لەژێر دەسەڵاتی ھێزەکانی سوریای دموکرات و ئەمریکادایە.  

تەندروستی جیھانی ھۆشداریشیدا لەوەی بڵاوبوونەوەی کۆلێرا لە سوریا ھەڕەشەیەکە بۆ وڵاتانی دراوسێ و ھەموو جیھان. 

بەپێی دوایین ئامارەکانیش کە لەلایەن لێپرسراوانی تەندروستی سوریاوە بڵاوکراوەتەوە، تائێستا ٥ کەس بەھۆی تووشبوونیان بە کۆلێرا گیانیانلەدەستداوە و نزیکەی ٢٠٠ حاڵەتیش لە پارێزگا جیاوازەکان تۆمارکراوە. 

نەتەوە یەکگرتووەکان و وەزارەتی تەندروستی سوریاش دەڵێن، ھۆکاری بڵاوبوونەوەکەی کۆلێرا دەگەرێتەوە بۆ خواردنەوەی ئاوی پیسی روباری فورات. 

بڕیارە رۆژی چوارشەممەش فڕۆکەیەکی دیکەی ھاوکاری رێکخراوی تەندروستی جیھانی بگەیەندرێتە سوریا. 

وەزارەتی تەندروستی سوریا لە راگەیەنراوێکدا ئاماژەی بەوەکرد، ژمارەی توشبووانی کۆلێرا لە وڵاتەکەیدا بۆ ٢٠١ توشبوو بەرزبۆتەوە کە ١٥٣ توشبوو لە حەلەب و ٢١ لە حەسەکە و ١٤ لە دێرەزوور و ١٠ لە لازقییە و ٢ لە دیمەشق و توشبویەک لە حمس لەتۆمارکراوە.

رونیشیکردووەتەوە، ١٤ توشبوو گیانیان لەدەستداوە کە ١١ لە حەلەب و ٢ لە دێرەزوور و یەکێک لە حەسەکە تۆمارکراوە.

وەزارەتی تەندروستی سوریا راشیگەیاندوە، چارەسەری پێویست دابین کراوە و دەرمان و پێداویستی پزیشکی زیاتر رەوانەی نەخۆشخانەکان دەکەن بۆ ھەر ئەگەرێکی زیادبوونی حاڵەتەکانی توشبوون.