ئابووری
بەپێی دوایین ئاماری سەرژمێری عیراق، رێژەی هەژاری لە هەرێم کەمترین رێژەیە بەراورد بە پارزێگاکانی دیکەی عیراق و لە هەرێمیشدا هەولێر کەمترین رێژەی هەژاری تێدایە.
بەپێی ئامایر سەرژمێری، رێژەی هەژاری لە پارێزگای هەولێر بە 6٪ کەمترین رێژەیە، بەدوای ئەویشدا پارێزگای سلێمانی بە 8٪ لە پلەی دووەمدایە.
بەپێی ئامارەکە، دهۆک زۆرترین ریژەی هەژاری تێدایە لەناو پارێزگاکانی هەرێمدا و رێژەکەی گەیشتووەتە 15٪.
لەلایەکی دیکەوە پارێزگاکانی دیکەی عیراق رێژەکانیان بەراورد بە هەرێم بەرزترە و هەندێکیان دووهێندە یان زۆر زیاترن.
ئامارەکە بەم جۆرەیە:
موسەنا 44٪
بابل 34٪
قادسیە 29٪
نەجەف 25٪
بەسڕە 28٪
ئەنبار 21٪
کەربەلا 20٪
سەڵاحەدین و واست 19٪
دیالە 17٪
نەینەوا و میسان 16٪
بەغداد و زیقار 14٪
کەرکووک 10٪
هەرچەندە بڕیاربوو هەفتەی رابردوو لیستی موچەی مانگی دووی هەرێم رەوانەی بەغداد بكرێت، بەڵام تاوەكو ئێستا لیستەكە ئامادە نەكراوە.
سەرچاوەیەكی ئاگادار لە وەزارەتی دارایی هەرێم بە كوردسات نیوزی راگەیاند، تاوەکو ئێستا لیستی موچەی مانگی شوبات ئامادە نییە و كارەكانی تەواو نەكراون، بەڵام چاوەروان دەكرێت لە چەند رۆژی داهاتوودا لیستەكە ئامادە بكرێت و رەوانەی بەغداد بكرێت .
لەلایەكی دیکەوە، كارەكانی وەفدی دیوانی چاودێری عیراق كە ماوەی هەفتەیەكە لە هەولێرن بۆ وردبینكردنی داهات و خەرجییەكانی شەش مانگی رابردووی هەرێم بەردەوامە.
بڕیاریشە، دوای تەواوكردنی كارەكانیان راپۆرتێك لەو بارەیەوە رادەستی چاودێری دارایی عیراق بكەن .
لە ئێستادا موچەخۆرانی هەرێم لە کۆتایی مانگی دوو نزیک دەبنەوە، بەڵام لیستی موچە نەنێردراوە بۆ بەغداد و چارەنووسی موچەی مانگی 12ی ساڵی رابردووشیان نادیارە.
كۆمەڵەی پیشەسازی نەوتی كوردستان - ئەپیكۆر، قەبارەی زیانەكانی راگرتنی هەناردەی نەوتی هەرێم ئاشكرا دەكات و دەڵێت، گەیشتووەتە 27 ملیار دۆلار.
مایڵز كاكینز وتەبێژی ئەپیكۆر بە كوردسات نیوزی راگەیاند، ئەپیكۆر ئامادەیە لە رێی بەندەری عێراق - توركیاوە، هەناردەی نەوت دەستپێبكاتەوە، بەو مەرجەی گرێبەستی كاركردنی ئەوان لەبەرچاو بگیرێت.
بەوتەی خۆی، زیانەكانی راگرتنی هەناردەی نەوتی هەرێم، گەیشتووەتە 27 ملیار دۆلار، لەكاتێكدا پێشتر كۆمەڵەكە رایگەیاندبوو، قەبارەی زیانەكان 22 ملیار دۆلارە.
لەلایەكی ترەوە كۆمەڵەكە كە وەبەرهێنان لە بواری نەوت و گازی هەرێمی كوردستاندا دەكات، لەبارەی گفتوگۆكانی نێوان هەرێمی كوردستان و عیراق رایگەیاند، ئامادەن بۆ دەستپێكردنەوەی هەناردەكردنی نەوت لە رێگەی بەندەری جەیهان.
وتیشی، هەوڵدەدەن رێكەوتنەكەی نێوان حكومەتی عیراق و هەرێمی كوردستان بكرێت بە نوسراو كە تێیدا شەفافیەت هەبێت لە شێوازی پارەدان دوور لە دەستێوەردانی سیاسی.
وەفدی دانوستانکاری حکومەتی هەرێمی کوردستان رایگەیاند کە حکومەتی هەرێم پابەندە بە جێبەجێکردنی هەمواری یاسای بودجە تایبەت بە هەناردەکردنەوەی نەوتی هەرێمی کوردستان. لە راگەیەندراوێکدا کە لەلایەن وەفدی دانوستانکاری حکومەتی هەرێمەوە بڵاوکرایەوە، ئاماژە بەوەدراوە کە حکومەتی هەرێم جەخت لەسەر هەناردەکردنەوەی نەوت دەکاتەوە.
لە راگەیەندراوەکەدا هاتووە: "حکومەتی هەرێمی کوردستان پابەندە بە جێبەجێکردنی هەمواری یاسای بودجە و جەخت لەسەر هەناردەکردنەوەی نەوتی هەرێم دەکاتەوە."
لە کۆبوونەوەی هاوبەشی وەفدی حکومەتی هەرێم لەگەڵ وەفدی وەزارەتی نەوتی فیدراڵ، دووپاتکرایەوە کە جێبەجێکردنی یاسای بودجە پێویستی بە رێککەوتنێک لەسەر بڕی تێچووی دەرهێنانی نەوت لە کێڵگە نەوتییەکانی هەرێمی کوردستان هەیە. هەروەها جەخت لەوە کراوەتەوە کە پێویستە میکانیزم و پێدانی شایستەی کۆمپانیاکان بە شێوەیەکی یاسایی رێکبخرێت.
هەروەها ئاماژەی بەوەشکردووە کە پێویستە چارەسەری خێرا بۆ سەرجەم ئەو کێشانە بدۆزرێتەوە کە لە پڕۆسەی هەناردەکردنەوەی نەوتدا رووبەڕووی دەبنەوە.
لە کۆتاییدا، وەفدی حکومەتی هەرێم جەخت لەسەر پێویستی دووبارە هەناردەکردنەوەی نەوتی هەرێم بە زووترین کات دەکاتەوە و پێشنیاری کردووە کە پێویستە هەموو لایەنەکان هەوڵبدەن بۆ چارەسەرکردنی ئەو کێشانەی کە لەم بوارەدا هەن.
ئەم راگەیەندراوە هاوکاتە لەگەڵ راگەیەندراوێکی رۆژی شەممەی وەزارەتی نەوتی عیراق کە تیایدا هاتبوو: "ئامادەکارییەکان بۆ هەناردەکردنەوەی نەوتی هەرێم لە رێگەی بەندەری جەیهانەوە تەواو بووە."
نرخی نەوت لە بازاڕەکانی جیهان بۆ هەر بەرمیلێک 4 دۆلار دابەزی.
ئەمڕۆ نرخی بەرمیلێک خاوی برینت لەبازاڕەکانی جیهان بەراورد بە دوێنێ 4 دۆلار دابەزی و بۆ هەر بەرمیلێک بە 74 دۆلار 40 سەنات مامەڵەی پێوەدەکرێت.
هاوکات نرخی بەرمیلێک نەوتی خاوی تەکساس، بە 70 دۆلار و 40 سەنت مامەڵەی پێوەدەکرێت.
ئەمەش لەکاتێکدایە دوێنێ هەینی یەک بەرمیل نەوتی خاوی برێنت بە سەروو 78 دۆلار مامەڵەی پێوەدەکرا.
دوای زیاتر لە شەش ساڵ لە دورستکردنی، ئەمڕۆ سەکۆی ئۆکەی ئێکس رایگەیاند، دراوی ئەلیکترۆنی پای لیست کراوە و لەمڕۆوە مامەڵەی پێوەدەکرێت.
لە سەرەتادا یەک پای بەرامبەر بە دوو دۆلار دانرا، بەڵام بەهۆی مامەڵەکردن پێوەی، لەئێستادا نرخەکەی بۆ 1.4 دۆلار دابەزیوە.
پرۆژەی پای نێتۆرك یەكێك لەو دراوە ئەلیكترۆنییانەی كە لەساڵی 2019ـەوە دروستكراوە و بەكارهێنەرانی تەنها لەرێی رۆژانە كرتەكردن لەنێو بەرنامەكە بوونەتە خاوەنی دراوەكە و چاویان لە بەدەستهێنانی قازانجێكی زۆرە.
لە ئێستادا زیاتر لە 19 ملیۆن هەژماری پشتڕاستكراوەی پای بوونیان هەیە، لە كوردستانیش رێژەیەكی زۆر بەكارهێنەری هەیە، تەنانەت لە بازاڕەكانی هەرێمی كوردستان.
نرخی زێڕ لە بازاڕەكانی هەرێم بەرزترین ئاستی مێژوویی تۆماركرد و نرخی نەوتیش بەرزبووەو گەیشتە 76 دۆلار.
نرخی زێڕ لە بۆرسەكانی جیهاندا بەرزبوونەوەی بەرچاوی بە خۆیەوە بینی و لە هەرێمی كوردستانیش گەیشتە ئاستێك كە لە مێژوودا وێنەی نەبووە، بەششێوەیەك نرخی یەك مسقاڵ زێڕی عەیار 21 بە 625 هەزار دینار مامەڵەی پێوە دەكرێت، لە ماوەی تەنها یەك شەویشدا نرخی ئۆنسەیەك زێڕ 50 دۆلار بەرزبووەوە و گەیشتە 2 هەزار و 945 دۆلار.
ئەوەش لە كاتێكدایە چەند رۆژێكە بە بەردەوامی نرخی نەوت لە بازاڕەكانی جیهاندا لە بەرزبوونەوەدایە و نرخی بەرمیلێك نەوتی خاوی برێنت گەیشتووەتە 76 دۆلار.
بەرزبوونەوەی نرخی زێڕ و نەوت دوای ئەوە دێت كە دۆناڵد ترەمپ سەرۆكی ئەمریكا بڕیاریدا بە سەپاندنی سزا و باج بەسەر چەند وڵاتێكدا و ئەوەش ناجێگیری ئابووری و بازرگانی لە جیهاندا دروستكردووە.
وەزیری وزەی توركیا دەڵێت تائێستا عیراق هیچ زانیارییەكی لەسەر دەستپێكردنەوەی هەناردەی نەوتی هەرێم پێنەداون.
ئاڵپ ئارسڵان بایراكتار وەزیری وزەی توركیا لە لێدوانێكیدا بۆ ئاژانسی رۆیتەرز رایگەیاند، تائێستا هیچ زانیارییەكیان لەلایەن حكومەتی عیراقەوە پێنەگەیشتووە، لەبارەی دەستپێكردنەوەی هەناردەی نەوتی هەرێمی كوردستان لە رێگەی بەندەری جەیهانەوە.
رۆژی 2ی ئەم مانگە، هەمواری یاسای بودجە تایبەت بە هەناردەكردنەوەی نەوتی هەرێم لە ئەنجومەنی نوێنەرانی عیراق پەسەندكراو تێچوی بەرهەمهێنانی بەرمیلێك نەوتیش بە 16 دۆلار دیاریكرا، ئەوەش رێگەخۆشكەربوو بۆ دەستپێكردنەوەی هەناردەی نەوتی هەرێم كە بە بڕیاری دادگا پاریس لەمانگی سێی 2023ەوە راگیراوە.
لەئێستاشدا وەفدێكی وەزارەتی نەوتی عیراق لە هەولێرە بۆ گفتوگۆكردن لەسەر دەستپێكردنەوەی هەناردەی نەوتی هەرێم لە رێگەی توركیاوە، وەزیری نەوتی عیراق و وەزیری سامانە سروشتییەكانیش رایانگەیاندووە، لە چەند هەفتەی داهاتوودا، هەناردەی نەوتی هەرێم لەرێگەی كۆمپانیای سۆمۆوە دەستپێدەكاتەوە.
دوای ئەو بەرزبوونەوە بەرچاوەی لەماوەی رابردوودا نرخی زێڕ بەخۆیەوە بینی، ئەمڕۆ نرخی زێڕ لە بەرزیدا ماوەتەوە و یەک ئۆنسە بەرامبەر بە دوو هەزار و 899 دۆلارە.
ئەمڕۆ دووشەممە، نرخی یەک گرام زێڕ لە بازاڕەکانی جیهاندا بە 93 دۆلار و 205 سەنتە.
نرخی زێڕ لە بازاڕەکانی هەرێمدا بەمجۆرەیە:
یەک مسقاڵ زێڕی عەیار 18 بە 525 هەزار دینارە
یەک مسقاڵ زێڕی عەیار 21 بە 613 هەزار دینارە
یەک مسقاڵ زێڕی عەیار 24 بە 700 هەزار دینارە
داهاتی نانەوتی ئەم هەفتەیەی سنووری پارێزگای سلێمانی زیاتر لە چوار ملیار دینارە و بەراورد بە هەفتەی رابردوو پێنج ملیار دینار كەمیكردووە.
ماڵپەری شەفافیەت كە چاودێری داهاتی نانەوتی پارێزگاكانی سلێمانی و هەڵەبجە و ئیدارە سەربەخۆكانی ڕاپەڕین و گەرمیان دەكات، بڵاویكردەوە، داهاتی نانەوتی ئەم هەفتەیە لە رۆژی 8 تاكو 13 ی شوبات، زیاتر لە چوار ملیار و 266 ملیۆن دینار بووە، لەو بڕەش 85%ی نەختینە و 10%ی بە چەك بووە.
ئاماژەی بەوەشكردووە، داهاتەكە بەراورد بە هەفتەی رابردوو، پێنج ملیار دینار كەمیكردووە كە لەو هەفتەیەدا داهاتەكە زیاتر لە نۆ ملیار دینار بووە.
کونسوڵی چین رایگەیاند تەنیا لە ساڵی رابردوودا ئاستی ئاڵوگۆڕی بازرگانیی نێوان چین و عیراق گەیشتووە بە 50 ملیار دۆلار کە ئەوەش ژمارەیەکی پێوانەییە.
لیۆ جیۆن کونسوڵی چین لە لێدوانێکی تایبەتدا بۆ کوردسات نیوز رایگەیاند: ئەگەر تەماشای بازاڕەکانی هەرێمی کوردستان بکەین کاڵایەکی زۆری چینی بوونی هەیە، هاوكات ئۆتۆمبێلێکی زۆری چینی لە بازاڕەکانی هەرێم هەن بە براندی جیاواز و بە ئۆتۆمبێلی کارەبایشەوە، دەتوانم بڵێم پەیوەندی نێوان هەرێم و چین زۆر بە باشی و بە سوودی گەورە گەشەی کردووە.
وتیشی: لە داهاتووشدا کاڵای چینی کوالێتیی بەرز و هەرزان لە بازاڕەکانی هەرێمی کوردستان دەبینین کە سودی بۆ خەڵکی هەیە چونکە خەرجییان کەم دەکاتەوە.
بەرپرسی ئۆفیسی هەولێری کۆمسیۆنی باڵای هەڵبژاردنەکان رایگەیاند، 15 هەزار کارمەندمان لەسەر سندووقەکانی دەنگدان هەبووە و دەتوان لە رۆژی یەکشەممەوە سەردانی بانکەکان بکەن بۆ وەرگرتنی پاداشتەکانیان.
مەریوان محەمەد بەرپرسی ئۆفیسی هەولێری کۆمسیۆنی باڵای هەڵبژاردنەکان، لە کۆنگرەیەکی رۆژنامەوانیدا رایگەیاند، "ئەو بڕە پارەیەی بۆ پاداشتی کارمەندانی سەر سندووقەکانی دەنگدان داندراوە، بەگوێرەی جۆری وەزیفەکە دەبێت".
ئاماژەی بوەشدا، بەڕێوەبەری بنکەی دەنگدان 350 هەزار دینار وەردەگرێت، بەڕێوەبەری وێستگە و کارمەندانی دیکە 250 هەزار دینار وەردەگرن، ئەگەر دەرچووی کۆلێژ یان پەیمانگە یان ئامادەیی بن.
ئەمڕۆ دادگای فیدڕاڵی عیراق لەبارەی سکاڵاکەی سەرۆک کۆمار تایبەت بە موچەی موچەخۆرانی هەرێم کۆدەبێتەوە، کە دوو رۆژ بەر لە ئێستا تۆماری کردبوو.
بڕیارە ئەمڕۆ چوارشەممە، دادگای فیدڕاڵی عیراق لەبارەی سکاڵایەکی د. لەتیف رەشید سەرۆک کۆماری عیراق کۆببێتەوە، کە دوو رۆژ بەر لە ئێستا لەبارەی موچەی فەرمانبەرانی هەرێمەوە، لەسەر سەرۆک وەزیران و سەرۆکی ئەنجومەنی نوێنەران و وەزیری دارایی عیراق تۆماری کردبوو.
سكاڵاكەی سەرۆك كۆمار لەبارەی موچەی فەرمانبەرانی هەرێم و پابەندكردنی وەزارەتی دارایی عیراقە بە خەرجكردنی موچە کە لە چوار خاڵ پێكهاتووە، کە داوایکردووە، فەرمانێكی وەلائی خێرا دەربکرێت بۆ پابەندكردنی وەزارەتی دارایی عیراق بە خەرجكردنی موچەی فەرمانبەرانی هەرێم.
هاوکات، پابەندكردنی وەزارەتی دارایی عیراق بە خەرجكردنی موچەی فەرمانبەرانی هەرێم بە شێوەیەكی بەردەوام و بەبێ وەستان، هەروەها جێبەجێكردنی بەبانكیكردنی موچە بەپێی رێنماییەكانی بەبانكیكردن، بە جۆرێک هاوشێوەی ئەو رێكارانە بێت كە حكومەتی عیراق دەیگرێتە بەر.
رۆژی سێشەممە هەفتەی داهاتوو لیژنەی دارایی ئەنجومەنی نوێنەران، بانگێشتی وەزارەتی دارایی عیراق دەکات و گفتوگۆ لەبارەی موچەی مانگی 12ی فەرمانبەرانی هەرێم دەکەن.
پەیامنێری کوردسات نیوز لەسەرچاوەیەکی تایبەتەوە زانیاری دەستکەوتوە، رۆژی سێشەممەی هەفتەی داهاتوو، لیژنەی دارایی ئەنجومەنی نوێنەرانی عیراق، بانگهێشتی لێپرسراوانی وەزارەتی دارایی عیراق دەکات و لە نزیکەوە گفتوگۆی دیاریکردنی چارەنوسی موچەی مانگی 12ـی فەرمانبەرانی هەرێمی کوردستان دەکەن.
پەیامنێری کوردسات نیوز لە سەرچاوە تایبەتییەکەیەوە ئاشکرای دەکات، لە کاتی پێویستدا لیژنە حەوت ئەندامییەکەی لیژنەی دارایی ئەنجومەنی نوێنەران، لەگەڵ وەزارەتی دارایی هەرێمیش کۆدەبنەوە و چارەنووسی موچەی ئەو مانگە تاوتوێ دەکەن، کە لە نێوان هەرێم و بەغداد بە نادیاری ماوەتەوە.
پەیامنێری کوردسات نیوز ئەو زانیاریەشی دەستکەوتوە، لە کۆبونەوەکەی رۆژی سێشەممەدا پرسیار ئاڕاستەی وەزارەتی دارایی عیراق دەکرێت، لە بارەی رادەستکردنی داتای فەرمانبەرانی هەرێم، لەلایەن وەزارەتی دارایی هەرێمی کوردستانەوە بە وەزارەتی دارایی حکومەتی فیدڕاڵ و دەستپێکردنەوەی هەوڵەکان بۆ بەبانکیکردنی موچەی موچەخۆرانی حکومەتی هەرێم.
وەزارەتی نەوتی عیراق ئاشکرای کرد، بەرنامەیەکی هاوبەشمان لەگەڵ کۆمپانیای پترۆلیۆمی بەریتانی دەبێت بۆ پەرەپێدانی کێڵگە نەوتییەکانی کەرکوک، دەشڵێت: بەرهەمی ئێستای غاز نزیکەی سێ هەزار و 200 ملیۆن پێ سێجایە لە رۆژێکدا.
عەلی مەعرەج، بریکاری وەزارەتی نەوتی عیراق بۆ دابەشکردن رایگەیاند: ئامانجمان پەرەپێدانی کێڵگە نەوتییەکان و بە دامەزراوکردنی کەرتی غازە، لەپێناو بەدیهێنانی ئاستی خۆبژێوی و دامەزراندنی پاڵاوگەی مۆدێرن.
ئاماژەی بەوەشکرد، بەرنامەیەکی هاوبەشمان لەگەڵ کۆمپانیای پترۆلیۆمی بەریتانیای هەیە، بۆ پەرەپێدان و وەبەرهێنان لە کێڵگە نەوتییەکان لە پارێزگای کەرکوک، کە لە ئێستادا گفتوگۆ تەکنیکی و گرێبەستییەکانی بەڕێوەدەچێت بۆ گەیشتن بە یاداشتێکی لێکتێگەیشتن لە نێوان هەردوولادا.
بریکاری وەزارەتی نەوتی عیراق سەبارەت بە بەرهەمهێنانی غازیش ئاماژەی بەوەدا، کە بەرهەمهێنانی غاز ڕۆژانە نزیکەی سێ هەزار و 200 ملیۆن پێی سێجایە، بەڵام ٪60-65ی وەبەرهێنانی بۆ دەکرێت و ئەو بڕەی دەمێنێتەوە دەسوتێنرێت.
راشیگەیاند، بڕیارە لە ماوەی پێنج ساڵی داهاتوودا بڕی سوتانی غاز بگاتە سفر و بەرهەمهێان بۆ ٪100 بەرزببێتەوە، ئەمەش لەرێگەی جێبەجێکردنی پڕۆژەی ستراتیژی بۆ وەبەرهێنان لە غازدا.
ئەمڕۆ بەهای تمەن بەرانبەر بە دۆلاری ئەمریکی بەشێوەیەکی بەرچاو دابەزی و 100 دۆلار بەرانبەر بە 9 ملیۆن و 100 هەزار تمەنی ئێرانییە.
ئەمڕۆ دووشەممە، بەهای تمەن بەرانبەر بە دۆلاری ئەمریکی زیاتر دابەزی و 100 دۆلار بەرانبەر بە 9 ملیۆن و 100 هەزار تمەنی ئیرانیە بەشێوەی کاش و بەشێوەی حەواڵەش بەرانبەرە بە 9 ملیۆن و 600 هەزار تمەنە.
لەلایەکی دیکەوە 100 دۆلار بەرانبەر 150 هەزار و 250 دیناری عیراقیە.