زیاتر لە ٧ ساڵە ئامادەکاری دەکرێت بۆ لابردنی سێ سفری سەر دراوی عێراقی،بەڵام بە ھۆی شەڕی داعش و بڵاو بوونەوەی پەتای کۆرۆنا، دەفرەتی پێویست نەڕەخسا بانکی ناوەندی پلانەکەی جێبەجێ بکات.
لەوبارەیەوە (مەزھەر موحەمەد) راوێژکاری کاروباری دارایی و ئابووری سەرۆک وەزیرانی عێراق رایگەیاند، بانکی ناوەندی پلانی لابردنی سێ سفری سەر دیناری عێراقی داناوەو لە نزیکترین دەرفەتی گونجاودا دەیخاتە بواری جێبەجێکردنەوە.

(مەزھەر موحەمەد) ئەوەشی ئاشکرا کرد کە بوونی ئەو سێ سفرە لەسەر دراوی عێراقی بارگرانی ئابووری دروست کردووە و، لە نەوەدەکانی سەدەی رابردووەوە بووەتە گرفتی ھێزی شتکڕینی دیناری عێراقی.

راوێژکارە دارایی و ئابووریەکەی سەرۆک وەزیرانی عێراق، دوو مەرجی سەرەکیشی خستەڕوو بۆ سەرکەوتنی ئەو ھەنگاوەی بانکی ناوەندی، ئەوانیش سەقامگیری سیاسی و جێگیری کۆی گشتی نرخەکانە..
جێی بیرھێنانەوەیە بانکی ناوەندی عێراق لە ٢٠١٤ پلانی لابردنی سێ سفری سەر دراوی عێراقی ئاڕاستەی ئەنجومەنی وەزیرانی ئەوکات کرد، بەڵام بەھۆی پەلاماری داعش و داگیرکردنی شارە گەورەکانی وەک موسڵ و ئەنبار، پلانەکەی بانکی ناوەندی بۆ لابردنی سفرەکانی سەر دراوی عێراقی نەچووە بواری جێبەجێکردنەوە.

دوای ئەوەی دوێنێ نرخی نەوت لە بازاڕەکانی جیھان گەیشتە ٧٥ دۆلار ، ئەمڕۆ نرخی بەرمیلێک نەوتی خاوی برێنت نزیکبوەوە لە ٧٦ دۆلار و بە ٧٥ دۆلار و ٤٥ سەنت مامەڵەی پێوەکرا، نەوتی خاوی تەکساسیش ٧٣ دۆلار و ٣٧ سەنت بوو، ھەرچی نەوتی خاوی سوکی بەسرەشە لە سەرو ٧٤ دۆلار و نیو ھاوسەنگی وەرگرت.

بەرزبوونەوەی نرخی نەوت لە بازاڕەکانی جیھان دوای ئەوە دێت،داتاکانی ئیدارەی وزەی ئەمریکا ئاشکرای کرد ئاستی نەوتی عەمبارکراو لە گەنجینەی نەوتی ئەمریکا رووی لە کەمبوون کردووە و، ھاوکات بازاڕی کڕیارانی نەوت ھیوایەکیان بە رێکەوتنی ئەتۆمی (ئەمریکا – ئێران) بوو ھەتا لانی کەم رۆژانە ١ ملیۆن و  ٥٠٠ ھەزار نەوتی ئێرانی بێتە بازاڕەکانەوە،بەڵام تائێستا ئەو پرسە بە ھەڵپەسێردراوی ماوەتەوە.

عەلی عوسمان بریکاری وەزارەتی پیشەسازی و بازرگانی بۆ کاروباری پیشەسازی لە راگەیەندراوێکدا بڵاویکردەوە ، رۆژی ٢١ی ئەم مانگە بۆ دیاریکردنی میکانزمێکی نوێ سەبارەت بە لێخۆش بوونی گومرگی بۆ کارگەکانی بەرھەمھێنانی پیشەسازی کۆبوونەوەیەک ئەنجامدرا، بۆ ئەو مەبەستەش لیژنەیەکی باڵا بە سەرۆکایەتی بریکاری وەزارەتی پیشەسازی و بازرگانی و نوێنەرایەتی سەرۆکایەتی ئەنجومەنی وەزیران و بەڕێوەبەرایەتی گشتی گومرگ و چەند لایەنێکی دیکەی پەیوەندیدار پێکھێنراوە.

عەلی عوسمان بریکاری وەزارەتی پیشەسازی و بازرگانی بۆ کاروباری پیشەسازی وتیشی، لە دوای شەش مانگ،  لێخۆش بوونی گومرگی بۆ کارگەکانی پیشەسازی لە ھەرێمی کوردستان دەستپێدەکاتەوەو میکانزمێک بۆ چۆنێتی لێخۆشبوونەکەش دیاریکراوە.

لیژنەی سامانە سروشتییەكان  لە ئەنجومەنی پارێزگای سلێمانی، سەبارەت بە گرانبوونی نرخی بەنزین، نوسراوێكی ئاڕاستەی سەرۆكایەتی ئەنجومەنی پارێزگا و وەزارەتی سامانە سروشتییەكانی هەرێم كردوەو تیایدا،  داوای دەسەڵاتی پێدانی رەسیدی هێنانی سوتەمەنی بۆ پارێزگاكان كردووە هاوشێوەی ساڵانی رابردوو،ئەمەش بەمەبەستی كارئاسانی بۆ بازرگانان و كۆمپانیاكانی هاوردەی سوتەمەنی.

هاوكات داوایانكردوە، دەسەڵاتی تەواو بدرێت بە بەڕێوەبەرایەتی نەوت و كانزاكان بۆ پشكنینی سەرجەم جۆرەكانی سوتەمەنی لە دەروازەكان ، چونكە بەپێی بڕیارێكی وەزارەتی سامانە سروشتییەكان لە دەروازەكان پشكنینیان بۆ ناكرێت، تەنیا لە تاقیگەی وەزارەت پشكنینان بۆ دەكرێت.

هاوكات لیژنەی سامانە سروشتییەكانی ئەنجومەنی پارێزگای سلێمانی لە نوسراوێكی دیكەدا داوا لە وەزارەتی دارایی هەرێم دەكەن ، هەموو جۆرە باج و رسوماتێك لەسەر سوتەمەنی هاوردەكراو لە هەڵبگرن بەتایبەتی بەنزین،هەروەها  داواشیكردوە وەزارەتی دارایی كۆمپانیاكانی دەروازە سنورییەكان ئاگاداربكاتەوە، هیچ بڕەپارەیەك لە بارهەڵگرەكانی سوتەمەنی وەرنەگرن، چونكە دەبێتە هۆی زیادكردنی تێچووی بەنزینی هاوردە و گران بوونی نرخەكەی.

پێشبینی دەکریًت داھاتی کۆمپانیاکانی دروستکردنی ڤاکسینی کۆرۆنا بۆ ساڵی ئایندە ٧٠ ملیار دۆلار تێبپەڕێنێت , ئەوەش دوای ئەوە دێت کە لە کۆبوونەوەی گروپی جی حەوت دا بەڵێنیان بە جیھان دا ڤاکسینی تەواو بۆ دانیشتوانی جیھان دابین بکەن.

داھاتی کۆمپانیاکانی فایزەر و مۆدێرنا بۆ ساڵی ٢٠٢١ نزیکەی ٥٠ ملیار دۆلار بووە ،ئەمەش  بەھۆی وەرگرتنی ٣٠ دۆلار بۆ دووژەمە ڤاکسین لە ھەر ھاوڵاتیەکی ئەمریکی و  ئەوروپە لەلایەن ئەو دوو کۆمپانیایەوە.
زیادبوونی داھاتی ھەردوو کۆمپانیای فایزەر و مۆدێرنا بۆ ٥٠ ملیار دۆلار لە کاتێکدایە ھاوتاکانی لە ئەسترا زینیکا داھاتەکەی ٥ ملیار و, ساینۆڤاک چینی و سپۆتینکی ڕووسی ٣٥٠ ملیۆن دۆلار داھاتیان ھەبووە .

نەدا شاکر روونیکردەوە، سەدا ٧٠ ی دانیشتووانی عێراق باجی بڕیاری دابەزاندنی بەھای دینار و لێکەوتە نەرێنییەکانی دەدەن، لە کاتێکدا ئامانج لە بڕیارەکە رووبەڕوونەوەی گەندەڵی بوو، بەڵام بە ئەنجامەکانی دیارە کێ سوودمەندە و کێ زیانی بەرکەوت .

ئەو پەرلەمانتارە جەخت لەوە کردەوە، سیاسەتی دابەزاندنی بەھای دینار شکستی ھێناوە و ئەنجامەکانی بەسەر چینێکی فراوانی کۆمەڵگا بە دیارکەوتوون، بەھۆیەوە ملیۆنان عێراق بە دەست گرانی نرخەکانەوە دەناڵێنن .

مستەفا کازمی سەرۆک وەزیرانی عیراق ئاشکرایکرد، ھەرچەندە زیاتر لە ١٠ پرۆژەی نیشتەجیبوون لەبەغداو پارێزگاکانی تر لەکاردایە، بەڵام ئاڕاستەی حکومەت ئەوەیە یەک ملیۆن یەکەی نیشتەجێبوونی تر لەسەرانسەری عیراقدا دروست بکرێت .

سەرۆک وەزیرانی عیراق لەمیانی سەردانێکیدا بۆ کۆمەڵگەی نیشتەجێبوونی بەسمایە لەباشووری رۆژھەڵاتی بەغدا رایگەیاند، بەشێوەیەکی جددی پاڵپشتی پرۆژەکانی نیشتەجێکردن دەکەین،  تا دەگاتە یەک ملیۆن یەکەی نیشتەجێبوون لەسەر ئاستی ھەموو عیراق .

کازمی ئاماژەی بەوەشکرد، لەماوەی رابردوودا دەنگماندا لەسەر دروستکردنی کۆمەڵگەی نیشتەجێبوونی رەفیل و ئێستا ئامادەیە بۆ جێبەجێکردن، جگەلەوەش ئێستا ١٠ پرۆژەی تری نیشتەجێبوون لە بەغداو سەرجەم پارێزگاکانی دەست بەجێبەجێکردنیان کراوە .
سەرۆک وەزیرانی عیراق رونیکردەوە، ئێستا ٣٥ ھەزار یەکەی نیشتەجێبوون لە کۆمەڵگەی بەسمایە تەواوکراون و  ئامانجمان ئەوەیە ئەو ژمارەیە بۆ ١٠٠ ھەزار بەرز بکەینەوە.

وەزارەتی کشتوکاڵی عیراق رەتیدەکاتەوە، دەرگای ھاوردەکردنی مریشک و ھێلکەی لەوڵاتانی دەرەوە کردبێتەوە، تەئکیدیش دەکاتەوە کە بەمەرج رێگا بەھاوردەکردنی مریشک لەھەرێمی کوردستانەوە بۆ پارێزگاکانی تری عیراق دەدەن .

(حەمید نایف) وتەبێژی وەزارەتی کشتوکاڵی عیراق رایگەیاند، ئەو ھەواڵانە دوورن لەراستیەوە کە باس لەوەدەکەن حکومەت رێگەی بەھاوردەکردنی پەرلەوەرو ھێلکە دابێت، بەپێچەوانەوە لەپێناو پاڵپشتیکردنی بەرھەمی ناوخۆیی قەدەغەی ھاوردەکردنی پەلەوەر بەردەوامە.

وتەبێژی وەزارەتی کشتوکاڵ روونیکردەوە، بەھۆی بەرزبوونەوەی بەھای دۆلارەوە نرخی عەلەف و سۆیا و چەندین پێداویستی تر گرانبوون و ئەوەش وایکردووە نرخی مریشک و ھێڵکە بەرزبێتەوە
سەبارەت بە ھەماھەنگی و پەیوەندییەکانیان لەگەڵ ھەرێمی کوردستان (حەمید نایف) ئەوەی خستەڕوو، کە وەزارەتی کشتوکاڵ رێگە بە ھاوردەکردنی پەلەوەرو ھێڵکە لە ھەرێمی کوردستانەوە بۆ پارێزگانی تری عیراق دەدات، بەمەرجێک  دەروازە سنوورییەکان بەرووی ئەو دوو بەرھەمەدا دابخات و تەنھا بەرھەمی ناوخۆی ھەناردە بکات نەک بەرھەمی ھاوردەکراوی وڵاتان .

ئەندامێکی لیژنەی ئابووری و وەبەرھێنان لە ئەنجومەنی نوێنەرانی عێراق ڕایگەیاند، حکومەت بە ئامانجی پارێزگاریکردن لە ئابووری وڵات بەھای خستنەڕووی دۆلاری بەرزکردەوە، بەڵام شکستی ھێناوە و کاردانەوەی پێچەوانەی لەسەر ھاوڵاتیان دروست کردووە.

میساق حامدی ئەندامی لیژنەی ئابووری و وەبەرھێنان لە ئەنجومەنی نوێنەرانی عێراق ڕایگەیاند، حکومەت بە ئامانجی باشترکردنی دۆخی ئابووری چەندین ڕێوشێنی پێوستی گرتووەتەبەر، بەڵام ھەوڵەکان کاردانەوەی پێچەوانەی ھەبووە لەسەر ئابووری وڵات و بژێوی ھاولاتیان بە تایبەتی.

ئەو پەرلەمانتارە ئاماژەی بەوەشکردووە، بەھۆی ھەڵەی سیاسەتی دارایی حکومەتەوە ئێستا عێراق نقومی قەرزی دەرەکی بووە.

دابەزینی بەھای دیناری عێراقی بەرامبەر دۆلاری ئەمریکی دوای ئەوە دێت کە لە سەرەتای گفتوگۆکان لە بارەی پڕۆژە یاسای بودجەی ٢٠٢١، بانکی ناوەندی بەھای دیناری عێراقی بەرامبەر دۆلار دابەزاند بۆ ١٤٦٠ دینار بۆ ھەر دۆلارێکی ئەمریکی.

دوای ئەوەی لە سنوری پارێزگای ھەولێر ژمارەیەک پرۆژەی وەبەرھێنان پابەند نەبوون بە تەواوکردنی کارەکانیان و، بەشێکی دیکەشیان بەپێی کوالیتی بڕیار لێدراو کارەکانیان تەواو نەکرد و گرفتی بۆ دەستەی وەبەرھێنانی کوردستان دروست کرد، دەستەی وەبەرھێنان ژمارەیەک رێنمایی و رێکاری دارایی گرتەبەر.

لەو بارەیەوە عەزیز سعید رەشید بەریوەبەری گشتی وەبەرھێنانی سلێمانی وێڕای پشت راستکردنەوەی ئەو بابەتە ، بە کوردسات نیوزی راگەیاند، ئێمە وەک دەستەی وەبەرھێنانی سلێمانی سەرەڕای ئەوەی کەمترین دۆسیەی دواکەوتن و کەمتەرخەمیمان لە پرۆژەکاندا ھەیە، بەڵام پێشتر کۆمەڵێک رێنماییمان گەڵاڵەکرد، بە مەبەستی دیاریکردنی ئەرک و مافی وەبەرھێنەران و سەرۆکی دەستەش لە ئەنجومەنی وەزیران خستویەتیەڕوو ، چاوەڕێی گشتاندنی ئەو رێنماییە تازانەین.

گەڵاڵەکردنی ئەم رێنماییانەی وەبەرھێنان دوای ئەوە دێت، کە پێشتر چوار بڕیاری٥٨٤ و  ٥٨٥ و ٥٨٦ و ٥٨٧ یان ھەبووە، کە تیایدا وەبەرھێن پابەند دەکات بە دانانی بڕێک پارە وەک گرەنتی لەلای دەستەی وەبەرھێنان، ئەگەر ھاتوو پرۆژەکەی لە وادەی خۆیدا تەواو نەکرد یاخود بەپێی مەرجە بڕیار لێدراوەکان نەبوو، لەو بڕە پارەیەی دایناوە سزا بدرێت.

بەپێی ئامارێکی گێڵگە پەلەوەرییەکانی ھەرێم لە ئەنجامی بڵاوبوونەوەی نەخۆشیەک لەناو کەرتی پەلەوەری ھەرێم، بەرێژەی٧٥٪ ی جوچک و مریشکی کێڵگەکانی لە ھەرێمی کوردستان بەرز کردووەتەوە، ئەوەش زیانێکی زۆری بۆ خاوەن کێڵگە پەلەوەرییەکان و ئابووری کوردستان دروستکردووە. 

دکتۆر ئاری سەلاحەدین بەرێوەبەری ڤێتێنەری سلێمانی رایگەیاند، ئەم نەخۆشیە ھۆکاری زۆربوونی مردنی مریشک دەگەڕێتەوە بۆ نەخۆشی   ئای بیو، نیوکاسڵ، گەمبۆرۆ، کە ھەمان نەخۆشییەکانی ساڵی رابردووە، بەڵام ئەمساڵ زۆر خێراتر بڵاوبووەتەوە. 

خاوەن کێڵگە پەلەوەرییەکانیش داوا دەکەن لایەنە پەیوەندیدارەکان ھاوکاریان بکەن، چونکە نەخۆشییەکەی ئەمساڵ زۆر تووندو تیژترە و ئەم کێشەیە چارەسەر نەکەن سامانی پەلەوەری لە ھەرێم روو لەناوچون دەکات.

دوای ئەوەی لە کۆتایی مانگی ١٢ی ٢٠٢٠ بانکی ناوەندی عێراق بەھای دیناری عێراقی لە بەرامبەر دۆلاری ئەمریکی دابەزاند بۆ ١٤٥٠ دینار.

لە بەیانیەوە بەھای دۆلار رووی لە دابەزین کردووەو ،  ١٠٠ دۆلاری ئەمریکی بەرامبەر ١٤٨ ھەزار و ٧٥٠ دیناری عێراقی مامەڵەی پێوەکرا.

دابەزینی بەھای دۆلاری ئەمریکی بەرامبەر دیناری عێراقی دوای ئەوە دێت لە چەند رۆژی رابردوو ھەر ١٠٠ دۆلارێکی ئەمریکی ١٥١ ھەزاری تێپەڕاند، لە بەرامبەردا بانکی ناوەندی عێراق بڕیاریدا، ھەفتانە ٣٠٠ ھەزار دۆلار بۆ بانکەکان دابین بکات و، ھەرچی پشکی کۆمپانیاکانی ئالوێری دراویشە بەپێی ریزبەندی پۆلێنکراویان کە لە (ئەی و بی و سی) پێکھاتوون بڕی دۆلاری بەردەستیان بۆ زیادبکات .

رێکخراوی ئۆپیک ئاشکرای کردووە، لە دوو مانگی رابردوودا ئاستی بەرھەمھێنانی نەوتی وڵاتانی ئۆپیک ٤٤٥ ھەزار بەرمیلی رۆژانە زیادیکردووە .

رێکخراوی وڵاتانی ھەناردەکاری نەوت، کە بە ئۆپیک ناسراوە لە نوێترین راپۆرتیدا رایگەیاندووە، لە مانگی ئاداری ٢٠٢١دا ئاستی بەرھەمھێنانی نەوتی وڵاتانی ئۆپیک ٢٥ ملیۆن و ١٨ ھەزار بەرمیلی رۆژانە بووە، بەڵام لە مانگی ئایاردا بە تێکڕا ئاستی بەرھەمھێنانی نەوتی ولاتانی رێکخراوی ئۆپیک بۆ ٢٥ ملیۆن و ٤٦٣ ھەزار بەرمیلی رۆژانە بەرزبووەتەوە .

راپۆرتەکە رونیکردووەتەوە، لە کۆی ١٣ وڵاتی ئەندامی رێکخراوی ئۆپیک ھەشت وڵاتیان لەمانگی ئایاردا بەرھەمھێنانی نەوتیان زیادیکردووە و پێنجیان کەمیکردووە .

باسی لەوەشکردووە، سعودیە لە پلەی یەکەمدا ھاتووە و لەو ماوەیەدا رۆژانە ٣٤٥ ھەزار بەرمیل بەرھەمھێنانی زیادکردووە .

ئەو زیادبوونەش ھاوکاتە لەگەڵ بوژانەوەی بازاڕەکانی جیھان و زیادبوونی خواست لە سەر سوتەمەنی و دواین رێککەوتنی وڵاتانی ئۆپیک پڵەس  بۆ زیادکردنی ئاستی بەرھەمھێنانی نەوت، کە بریارە قۆناغ بەقۆناغ ئاستی بەرھەمھێنانی نەوت بەرزبکەنەوە و تا کۆتایی مانگی تەمموزی ئەمساڵ ٢ ملیۆن و ١٠٠ ھەزار بەرمیلی زیاتر بخەنە بازاڕەوە .

دوای ھەشت ساڵ لە نەبوونی یاسای بودجەی گشتی لە ھەرێمی کوردستان، سەرەنجام بڕیاردرا حکومەتی ھەرێم بۆ ساڵی دارایی ٢٠٢١ یاسای بودجەی ھەبێت، بەڵام خەریکە شەش مانگ لە ساڵی داراییەکەی تێپەڕدەبێت، تا ئێستا ڕەشنووسی بودجەی ٢٠٢١ی ھەرێم لە بینای ئەنجومەنی وەزیرانەوە نەگەیشتووە بە پەرلەمانی کوردستان.

"پەری نوری" بەڕێوەبەری گشتی بودجە لە وەزارەتی دارایی و ئابووری ھەرێم بە کوردسات نیوزی ڕاگەیاند، لە ١١ی ئایاری ئەمساڵەوە پڕۆژەیاسای بودجە لە وەزارەتی داراییەوە ڕەوانەی ئەنجومەنی وەزیران کراوە و ماوەی زیاتر لە مانگێکە لیژنەی باڵای بودجە لە حکومەت کاری لەسەر دەکات.

بەڕێوەبەرە گشتیەکەی بودجە لە وەزارەتی دارایی و ئابووری ھەرێم وتیشی چاوەڕوان دەکرێت لە کۆبوونەوەی داھاتووی ئەنجومەنی وەزیران گفتوگۆ لەسەر پڕۆژەیاساکە بکرێت و دوای پەسەندکردنیشی ڕەوانەی پەرلەمانی کوردستان بکەن.

"ئەمەل جەلال" سەرۆکی دەستەی گەشتوگوزاری ھەرێم بە کوردسات نیوزی ڕاگەیاند، لە قۆناغی یەکەمدا ٧٥ دەرچووی بەشی گەشتوگوزار بۆ ھەر سێ پارێزگاکەی ھەرێم لەسەر پیشەی ڕێبەری گەشتیاری ڕادەھێنرێت، بۆ ئەو مەبەستەش لە ھەفتەی داھاتووەوە لە سلێمانی خولێکی ڕاھێنان بۆ ٢٥ دەرچووی زانکۆ و پەیمانگاکان دەکەنەوە و دواتر لە ھەولێر و دھۆکیش دەستپێدەکەن. 

ڕوونیشکردەوە، ڕێبەرە گەشتیارییەکان لەگەڵ ئەو گرووپە گەشتیارییانە دەبن کە دێنە ھەرێم و بە زمانی خۆیان زانیاریی تەواویان لەسەر شوێنە گەشتیاریی و مۆزەخانە و شوێنە مێژووییەکان پێ دەدەن. 

ئەمەل جەلال ڕاشیگەیاند، لە ماوەی چوار مانگی سەرەتای ئەمساڵدا زیاتر لە ٦٠٠ ھەزار گەشتیار سەردانی ناوچە گەشتیارییەکانی ھەرێمی کوردستانیان کردووە، زۆربەشیان گەشتیاری شارەکانی ناوەڕاست و باشووری عێراقن.