ئابووری
کۆمپانیای ھواوی کە لە ساڵی ٢٠١٩وە لە لیستی ڕەشی کۆمپانیا ئەمریکییەکاندایە، ڕایگەیاند ٤٩ ملیار و ٦٠٠ ملیۆن دۆلار داھاتیان ھەبووە لە نیوەی یەکەمی ئەمساڵ و قەبارەی داھاتەکانی کۆمپانیاکە لەو ماوەیەدا بەراورد بە نیوەی یەکەمی ساڵی ٢٠٢٠ بە ڕێژەی ٣٠٪ دابەزیوە.
"ئێریک شۆ" بەڕێوەبەرێکی گەورەی کۆمپانیای ھواوی کە بە سەرۆکی کاتی کۆمپانیاکە ھەژمار دەکرێت ڕایگەیاندووە کە پلانی پێنج ساڵی داھاتووی کۆمپانیاکەیانی داناوە و ئامانجیانە بەرگەی ھەلومەرجی تووند بگرن و زیندوو بمێننەوە.
لە ٢٠١٩دا بەھۆی تێکچوونی پەیوەندییەکانی نێوان چین و ئەمریکا لە بواری بازرگانیدا، ئیدارەی دۆناڵد تڕەمپ، کۆمپانیای ھواوی خستە ژێر تووندترین گوشار و ئەوەش زیانی گەورەی لەو کۆمپانیایە داوە.
تورکیا یەکێکە لەوڵاتە گەشتیارییەکانی جیھان و ساڵانە نزیکەی ٣٥ ملیار دۆلار داھاتی لە کەرتی گەشتیاری دەستکەوێت، بەڵام ساڵی رابردوو بەھۆی کۆرۆناوە داھاتی ئەو کەرتە بۆ ١٢ ملیار دۆلار دابەزی ، ئەمساڵیش سووتانی دارستانەکانی ھێندەی تر کەرتی گەشتیاری تورکیای دووچاری قەیران کردەوە و لەم وەرزی گەشتیاریەدا دووبارە دەرگای لەسەر گەشتیاران داخستەوە.
بەکر باکدەمیرلی وەزیری کشتوکاڵ و دارستانی تورکیا ئاماژەی بە زیانەکانی سووتانی دارستانەکان داوە کە تا ئێستا زیاتر لە ٤٢ ناوچەی نیشتەجێبون و گەشتیاری گرتووەتەوە و بە تەواوەتی چۆڵکراون و زیاتر لە ١٠ ملیار دۆلار زیانی ماددی بە ماڵ و موڵکی ئەو ناوچانە گەیاندووە و کەرتی گەشتیاری بەتەواوەتی وەستاوە.
بەوتەی شارەزایانیش، زیانی ئەو ئاگرە لەزیانەکانی کۆرۆنا زۆر زیاترەو ئەو کەرتەی ڕووبەڕووی ھەرەسھێنان کردووەتەوە و سووتانی دارستانەکان ٥٠ بۆ ٧٥ ساڵ کەرتی گەشتوگوزار دەباتەوە دواوە.
شرۆڤەکاران لە ANZ لە یاداشتنامەیەکدا پێشبینی دەکەن، سەرھەڵدانەوەی کۆرۆنا کاریگەری گەورەی لەسەر خواستی نەوت لە لایەن ئەمەریکا و چینەوە دروستبکات ، بە تایبەت دوای ئەوەی جۆری کۆرۆنای گۆڕاوی دەلتا لە کۆی ٣٢ شاری چین لە ١٤ شار بڵاوبووەتەوە .
خالید بەتال وەزیری پلاندانانی عێراق لە کۆنفرانسێکی ڕۆژنامەوانیدا ڕایگەیاند، ئێستا کە نرخی نەوت گەیشتووەتە نزیکەی ٧٥ دۆلار، دەبێت کورتھێنانە ٢٨ ترلیۆن دینارییەکەی بودجەی ئەمساڵی پێ پڕبکرێتەوە.
وتیشی، ئەگەر نرخی نەوت بگاتە ١٢٠ دۆلاریش نابێت ھەڵەی حکومەتەکانی پێشوو دووبارە بکرێتەوە و دەبێت ئەو پارەیە خەرج نەکرێت و پێویستە ھەڵبگیرێت بۆ دوو ساڵی تر کە ڕەنگە تەنگەژەی ئابووری ڕوو لە عێراق بکاتەوە.
بەتال باسی لەوەشکردووە، نابێت بوترێت بۆچی نرخی نەوت بەرزبووەتەوە و پارەکەی دیار نییە، چونکە پارەی نەوت دوو مانگ دواتر بە دەستی عێراق دەگات، بۆیە کاتێک نرخی نەوت بەرزدەبێتەوە دوای دوو مانگ ئەنجامەکەی دەردەکەوێت.
جاریکی تر نرخی نەوت لە بازاڕەکانی جیھان بەرزبووەوە و نرخی یەک بەرمیل نەوتی برێنت گەیشتە ٧٤ دۆلار و ٩٠ سەنت و چاوەڕوان دەکرێت زیاتریش بەرزببێتەوە.
لە چەند ھەفتەی رابردوودا نرخی نەوت لە ٧٨ دۆلار نزیک بووەوە، بەڵام دواتر جارێکی تر دابەزیوە و گەیشتەوە نزیکی ٧٠ دۆلار.
دوای ئەو بەرکارھێنانە بەربڵاوەی لەسەرەتای ئەمساڵەوە رووی لە تۆڕی کۆمەڵایەتی تیوتەرکرد، نرخی پشکەکانی بە رێژەی ٤.٦٤% رووی لە بەرزبوونەوەکرد.
رۆژنامەی ۆڵستریت جۆڕنال ئاشکرای کرد، داھاتی ریکلامی تویتەر بە رێژەی ١٧% زیادی کردووە بەراوورد بە سەرەتای ئەمساڵ زیاتر لە یەک ملیار دۆلاربووە.
کۆی گشتی داھاتی ئەم تۆڕە کۆمەڵاتییە لە ماوەی شەش مانگی ئەمساڵ یەک ملیار و ١٩٠ ملیۆن دۆلاری تۆمارکردووە لە کاتێکدا، سەرجەم لێکۆڵینەوەکان لەبارەی داھاتی تویتەر بۆ ئەم شەش مانگە وایان خەمڵاندبوو لە باشترین حاڵەتدا یەک ملیار و ٦٠ ھەزار دۆلار تێناپەڕێنێت.
دراوی گریمانەیی بتکۆین لە ناوەراستی مانگی ئایارەوە نرخەکەی رووی لە داشکان کرد، لە دوێنێوە بەرێژەی ١١.٩٨% نرخەکەی بەرزبووەتەوە.
ئەمرۆ دراوی گریمانەیی بتکۆین لە بازارەکانی جیھان بە ٣٩ ھەزار و ٨٠٠ دۆلار مامەڵەی پێوەکرا.
بەرزبوونەوەی نرخی بتکۆین دوای ئەوەدێت لەسەرەتای ئەم ھەفتەیە رۆژنامەی سیتی ئەی ئێمی لەندەنی لە راپۆرتێکدا ئاماژەی بۆ ئەوەکرد گوایە کۆمپانیای ئامازۆن رەزامەندی نیشانداوە بە دراوی گریمانەیی بتکۆین مامەڵە داراییەکانی رایی بکات.
بەڵام ئێوارەی دوێنێ کۆمپانیای ئامازۆن رەتیکردەوە لە ئێستادا ھەنگاوێکی لەو چەنشنەیان لە بەرنامەدا ھەبێت.
سەرلەبەیانی ئەمڕۆ لە راپۆرتی وەرزی خۆیدا سندوقی نەختینەی نێودەوڵەتی ئاشکرای کرد، لەمساڵدا گەشەی ئابووری جیھان ٦% تۆماردەکات و ساڵی ٢٠٢٢ش ئابووری جیھان ٤.٩% گەشەکردن بەخۆیەوە دەبینێت.
لە راپۆرتە وەرزیەکەی سندوقی نەختینەی نێودەوڵەتی بەناوی قەیرانەکانی ئابووری جیھان بڵاوی کردووەتەوە ھاتووە، پێشبینیەکان بۆ گەشەی ئابووری وڵاتە تازە پێگەیشتووەکان لە شەش پۆینت حەوتەوە دابەزیوە بۆ شەش پۆینت سێ، وڵاتە پێشکەوتووەکانیش پێشبییەکانی گەشەکردنیان لە پێنج پۆینت یەکەوە بەرزبووەتەوە بۆ پێنج پۆینت شەش لەمساڵدا.
لە کۆتایی راپۆرتە وەرزیەکەی سندوقی نەختینەی نێودەوڵەتییدا سەرەڕای ئەوەی ئاماژە بە باشبوونی رەوشی ئابووری جیھان دەکات لەسەرەتای ساڵی ٢٠٢٢، ھاوکات ھۆشداریداوە بۆ بەکارھێنانی ڤاکسینی کۆرۆنا بە شێوەیەکی فراوان چونکە گۆڕانکاری بەرچاو لە گەشەی ئابووری جیھان دەستەبەر دەکات، بەڵام پشتگوێ خستنی رێکارەکانی خۆپارێزی و بەکارنەھێنانی ڤاکسین، چاوەڕوان دەکرێت گەشەی ئابووری وڵاتان دووچاری داڕمان بکات.
دەستپێکردنەوەی ھەناردەی غازی ئێرانی بۆ عێراق دوای ئەوە دێت کە، راپۆرتە رۆژنامەوانییەکان بڵاویانکردبۆوە، ئێران ھەناردەی غازی بۆ وێستگەکانی کارەبا لە باشور و ناوەڕاستی عێراق رۆژانە بەبڕی ١٩ ملیۆن مەتر سێجا کەمکردۆتەوە، ئەوەش نزیکەی ھەزار مێگاوات کارەبای وڵاتەکەی کەمکردبۆوە.
لە داتاکاندا ھاتووە، سعوودیە و رووسیا لە ھەناردەکردنی نەوت بۆ چین پارێزگاریان لە پێگەکانیان کردووە، بە جۆرێک لە مانگی حوزەیراندا، سعوودیە ملیۆنێک و ٦٨٠ ھەزار بەرمیل نەوتی ھەناردە کردووە، رووسیاش ملیۆنێک و ٥٥١ ھەزار بەرمیل نەوتی رۆژانەی ھەناردە کردووە.
ھەر لە داتاکاندا ھاتووە، عوممان سێیەم و ئەنگۆلا لە پلەی سێیەم و چوارەمدان، عێراقیش لە پلەی پێنجەمدایە رۆژانە ٢٤ ملیۆن و ٨٥٠ ھەزار بەرمیل نەوتی ھەناردەی چین کردووە، کە دەکاتە ٨٢٨.٣٣٣ ھەزار بەرمیل نەوتی رۆژانە.
وەزارەتی دەرەوەی ئەمریکا لە راگەیەندراوەکەیدا نووسیویەتی ، بە زیادکردنی ئەم گوژمەیە لەلایەن وەزارەتی دەرەوە و ئاژانسی ئەمریکا بۆ گەشەپێدانی نێودەوڵەتی، قەبارەی پاڵپشتیی مرۆیی ئەمریکا بۆ عێراق دەگاتە زیاتر لە ٢٠٠ ملیۆن دۆلار لەم ساڵە داراییەدا.
بە گوێرەی وەزارەتی دەرەوە، لە ساڵی دارایی ٢٠١٤ـەوە، ئەمریکا زیاتر لە سێ ملیار دۆلاری وەکو یارمەتیی مرۆیی بۆ عێراق و ھاووڵاتیانی عێراقی لە ناوچەکە دابینکردووە.
وەزارەتی دەرەوەی چین رایگەیاند، سزاکانی ئەمریکا بۆسەر بەرپرسانمان لە ھۆنگ کۆنگ ھیچ بنەمایەکیان نییە و ئامانج لێیان شێواندنی ژینگەی بازرگانی و کارکردنە لە ھۆنگ کۆنگ و پێشێلکردنێکی روونی یاسا نێودەوڵەتیی و پەیوەندییەکانی نێوان وڵاتانە.
لە وەڵامی ئەو سزایانەدا چین سزا بەسەر ژمارەیەک رێکخراو و بەرپرسی ئەمریکی دەسەپێنێت لە نێویاندا ویلبور رۆس وەزیری پێشووی بازرگانی ئەمریکا ھەیە.
لە لایەکی دیکەوە ئەمریکا چین تۆمەتباردەکات بە ھاککردنی یەکێک لە خزمەتگوزارییەکانی کۆمپانیای مایکرۆسۆفتی ئەمریکی لە پەکینی پایتەختی چین و دەڵێت، ئیمەیڵی ھەزاران کۆمپانیای ئەمریکی و وڵاتانی دیکە کەوتوونەتە دەستی "ھاککەرەکانی سەر بە وەزارەتی ئاسایشی چین" کە لە بەرامبەر سڕینەوەیاندا "داوای ملیۆنان دۆلاریان کردووە".
نرخی نەوت لە بازاڕەکانی جیھان بەڕێژەیەکی بەرچاو دابەزی، ئەوەش دوای ئەوەی وڵاتانی ئەندام لە رێکخراوی ئۆپیک لەسەر بەرزکردنەوەی رێژەی بەرھەمھێنانی رۆژانە رێککەوتن، بەوەی کە ئەو رێککەوتنەی ئۆپیک رێژەیەکی زۆری نەوت دەخاتە بازاڕەوە.
لە لایەکی تریشەوە تەشەنەسەندنی پەتای کۆرۆنا لە جیھان خێراتر بووە، ئەمەش ئەوەندەی دیکە مەترسی لەسەر جووڵەی بازاڕی وزە دروست کردووە.
نەوتی برێنت بەڕێژەی ٦ % نرخەکەی لەدەستدا و یەک بەرمیل نەوت لە گرێبەستەکاندا بە پێوەری جیھانی بە ٦٨ دۆلار و ٨٠ سەنت مامەڵەی پێوە کرا، لەکاتێکدا نەوتی خاوی تێکساس رێژەی زیاتر لە ٧ %ی نرخەکەی لەدەستدا و یەک بەرمیل بە ٦٦ دۆلار و ٧٠ سەنت مامەڵەی پێوە کرا.
ئەمریکا و وڵاتانی رۆژئاوا رایانگەیاندووە ، چین بەشێک بووە لە ھەوڵێکی فراوان بۆ ھێرشی ئەلیکترۆنی سەر کۆمپانیای مایکرۆسۆفت و بەوەش ئاسایشی جیھانی خستووەتە مەترسییەوە و بەھۆی ئەو ھێرشە ئەلیکترۆنیەی کە کراوەتە سەر مایکرۆسۆفت لە نیوەی یەکەمی ئەمساڵی ٢٠٢١ دا زیاتر لە ٣٠ ھەزار رێکخراو و کەسایەتی و دام و دەزگا لێی زەرەرمەندبوون.
چین لەسەر ئەو تۆمەتە ھاتووەتە دەنگ و دەڵێت کە دژی ھەموو جۆرە تاوانێکی ئەلیکترۆنییە و تۆمەتەکەش بەبێ بنەما و چەواشەکاری وەسفدەکات .
ژاو لییان وتەبێژی وەزارەتی دەرەوەی چین رایگەیاندووە ، ئەمریکا و ھاوپەیمانەکانی بەریتانیا، یەکێتی ئەوروپا، نیوزلەندا، ئوستراڵیا دەنگیان خستووەتەپاڵ دەنگی یەک بۆ ئەوەی رەخنەنی نابەجێ لە چین بگرن.
نرخی زێڕ بە سوود وەرگرتن لە کەمبوونەوەی قەواڵە داراییەکانی ئەمریکا و بەرزبوونەوەی ژمارەی تووشبوون بە ڤایرۆسی کۆرۆنای گۆڕاوی دەلتا و گۆڕاوەکانی دیکە بەرزبووەتەوە و لە سەرووی ١٨١٠ دۆلار بۆ ھەر ئۆنسەیەک مامەڵەی پێوەدەکرێت.
یەکێک لە پێوەرەکانی باشی و خراپی دۆخی ئابووریی جیھان نرخی کانزاکانە، بەتایبەت زێڕ کە خواستی زیاتری وەبەرھێنەرانی لەسەرە.
ماوەیەکە لە ئەمریکا و زۆربەی وڵاتانی جیھان تووشبووی کۆرۆنا زۆرتر تۆمار دەکرێن، کە زۆرتر تووشبووی کۆرۆنا گۆڕاوەکانن، ئەوە وایکردووە وەبەرھێنەران جارێکی دیکە بیر لە وەبەرھێنان لە زێڕ بکەنەوە، کە وەک کاڵایەکی سەلامەت لە کاتی خراپی دۆخی ئابووریی جیھان سەیری دەکەن، ھەر ئەوەش ھۆکارە بۆ ئەوەی خواست لەسەر زێڕ بەرزبێتەوە و نرخەکەشی بەرەو بەرزبوونەوە بچێت.
ھاوکات بەرزبوونەوەی بەھای دۆلاری ئەمریکی لە ماوەی سێ مانگ و نیوی رابردوودا تا ئاستێک رێگربووە نرخی ئۆنسەیەک زێڕ جارێکی دیکە بچێتەوە سەرووی ٢٠٠٠ دۆلار.
مەسعود کرباسیان، سەرۆکی جێبەجێکاری کۆمپانیای نەوتی نیشتمانی ئێران ڕایگەیاندووە، ڕۆژی پێنج شەممە ٢٢ی تەمموز یەکەم کەشتی نەوت ھەڵگری ئێرانی ڕەوانەی بەندەری (جاسک) لە دەریای عوممان دەکەن.
جەختیشی کردووەتەوە، پڕۆژەکە دەبێتە ھۆی فرەچەشنکردنی سەرچاوەی ھەناردە و گەشەپێدانی ناوچەی موکران و دەبێتە ھۆی گەشەکردن و بەرھەمھێنان و چالاکی ئابووری لەو ناوچەیە، کە تێیدا پاڵاوگە و کۆمەڵگەی پتڕۆکیمیایی لە داھاتوویەکی نزیکدا بنیات دەنرێت.
کربسیان دەڵێت شکۆیەکی گەورەیە بۆ پیشەسازی نەوتی ئێرانی، کە توانای ھەیە دەستبکات بە پڕۆژەی گواستنەوەی نەوتی خاوی نیشتمانی کە بە ھۆی سزا ئابوورییەکانی ئەمریکاوە لە چەند ساڵی ڕابردوودا بۆ سەر کەرتی پیشەسازی و نەوتی ئێران ھەناردەی نەوتی ئێران بۆ بازاڕەکانی جیھان قەدەغە کرابوو.