ئابووری
داھاتی دەروازە سنوورییەکانی عێراق لە نیوەی یەکەمی ئەمساڵدا ٦٠٠ ملیار دینار بووە
دەستەی دەروازە سنوورییەکانی عیراق داھاتی دوو ساڵی رابردووی دەروازەکانی ئاشکرادەکات و تەئکید دەکاتەوە، کە سەرەڕای بڵاوبوونەوەی پەتای کۆرۆناو رێوشوێنەکانی خۆپارێزی و داخستنی سنوورەکان داھاتەکانیان زیادیکردووە.
عومەر وائلی سەرۆکی دەستەی دەروازە سنوورییەکانی عیراق لە لێدوانێکی رۆژنامەوانیدا رایگەیاند، داھاتی باج و گومرگی ساڵی ٢٠١٩ ترلیۆنێک و ١٢٢ ملیار دینار بووە، بەڵام لە ساڵی ٢٠٢٠ دا سەرەڕای بڵاوبوونەوەی پەتای کۆرۆنا و داخستنی سنوورەکان و پەککەوتنی جوڵەی بارزگانی داھاتەکان ترلیۆنێک و ١٩٤ ملیار دینار بووە، واتە ٧١ ملیار دینار زیادیکردووە.
ئاماژەی بەوەشکردووە، لەنیوەی یەکەمی ساڵی ٢٠٢١دا داھاتی دەروازە سنوورییەکانی عیراق زیاتر لە ٦٠٠ ملیار دینار بووەو بەرارود بە ھەمان ماوەی ساڵی رابردوو ٩٥ ملیار دینار زیادیکردووە.
لەمیانی کردنەوەی یەکەمین پێشانگای پیشەسازیی و وەبەرھێنانی نیشتیمانی لە سلێمانی عەلی عوسمان بریکاری وەزارەتی بازرگانی و پیشەسازی ھەرێم بۆ کاروباری پێشەسازی بە کوردسات نیوزی ڕاگەیاند ، وەزارەتی بازرگانی و پیشەسازی ھاوکاری ھەموو کارگەکان دەکات بەوانەشی لەکارکەوتون دووبارە دەست بەکاربکەنەوە بەمەبەستی زیاتر کردنی بەرھەمی خۆمالی تا ئاستی ھەناردەکردن.
راشیگەیاند، لە ھەمواری یاسای پیشەسازیدا برگەیەک زیاد دەکەن بۆئەوەی کارگەی بینایش بتوانێ کاری بەرھەمھێنانی لە کوردستان بکات و بەڵێنی بەخاوەن کارگەکاندا کە ھەموو پشتیوانی و ھاوکاریەکی خاوەن کارگەکان دەکەن بۆئەوەی چیتر کەلوپەلی دەرەوە بەکارنەھێنن و پشت بەکەلوپەلی ناوخۆ ببەستن .
سەرچاوەکە رایگەیاندووە" لەماوە ئەمساڵ زیاتر لە ١٢٠ ھەزار کرێکار بەھۆی لەدەستدانی کارەکانیان لوبنانیان جێھێشتووە، دەشلێت" کۆچبەران لەو وڵاتە لە دۆخی مەترسیداردا ژیان دەگوزەرێنن و پێویستیان بە ھاوکاری مرۆیی بە پەلە ھەیە.
لە ماوەی ڕابردوودا نرخی بەنزین لە ھەرێمی کوردستان، بە شێوەیەکی بەرچاو ڕووی لە بەرزبوونەوە کرد.
کۆمپانیای ھواوی کە لە ساڵی ٢٠١٩وە لە لیستی ڕەشی کۆمپانیا ئەمریکییەکاندایە، ڕایگەیاند ٤٩ ملیار و ٦٠٠ ملیۆن دۆلار داھاتیان ھەبووە لە نیوەی یەکەمی ئەمساڵ و قەبارەی داھاتەکانی کۆمپانیاکە لەو ماوەیەدا بەراورد بە نیوەی یەکەمی ساڵی ٢٠٢٠ بە ڕێژەی ٣٠٪ دابەزیوە.
"ئێریک شۆ" بەڕێوەبەرێکی گەورەی کۆمپانیای ھواوی کە بە سەرۆکی کاتی کۆمپانیاکە ھەژمار دەکرێت ڕایگەیاندووە کە پلانی پێنج ساڵی داھاتووی کۆمپانیاکەیانی داناوە و ئامانجیانە بەرگەی ھەلومەرجی تووند بگرن و زیندوو بمێننەوە.
لە ٢٠١٩دا بەھۆی تێکچوونی پەیوەندییەکانی نێوان چین و ئەمریکا لە بواری بازرگانیدا، ئیدارەی دۆناڵد تڕەمپ، کۆمپانیای ھواوی خستە ژێر تووندترین گوشار و ئەوەش زیانی گەورەی لەو کۆمپانیایە داوە.
بە پێی ڕاپۆرتی فەرمانگەی زانیارییەکانی وزەی ئەمریکا، لە ھەفتەی ڕابردوودا ھەناردەی نەوتی عێراق بۆ ئەمریکا ٨٢ ھەزار بەرمیل بووە، ئەمە لە کاتێکدا ھەفتەیەک پێشتر ئەم بڕە ١٤٥ ھەزار بەرمیل بووە، بەو پێیەش ھەناردەی نەوتی عێراق بۆ ئەمریکا ٦٣ ھەزار بەرمیل کەمیکردووە.
لە ڕاپۆرتەکەدا ئاماژە بەوەشکراوە، ئەمریکا لە ھەفتەی ڕابردوودا پێنج ملیۆن و ٥٨٨ ھەزار بەرمیل نەوتی لە دەرەوەوە ھاوردە کردووە و زۆرترینی لە کەنەداوەوە بووە کە سێ ملیۆن و ٢٢٨ ھەزار بەرمیل بووە.
تورکیا یەکێکە لەوڵاتە گەشتیارییەکانی جیھان و ساڵانە نزیکەی ٣٥ ملیار دۆلار داھاتی لە کەرتی گەشتیاری دەستکەوێت، بەڵام ساڵی رابردوو بەھۆی کۆرۆناوە داھاتی ئەو کەرتە بۆ ١٢ ملیار دۆلار دابەزی ، ئەمساڵیش سووتانی دارستانەکانی ھێندەی تر کەرتی گەشتیاری تورکیای دووچاری قەیران کردەوە و لەم وەرزی گەشتیاریەدا دووبارە دەرگای لەسەر گەشتیاران داخستەوە.
بەکر باکدەمیرلی وەزیری کشتوکاڵ و دارستانی تورکیا ئاماژەی بە زیانەکانی سووتانی دارستانەکان داوە کە تا ئێستا زیاتر لە ٤٢ ناوچەی نیشتەجێبون و گەشتیاری گرتووەتەوە و بە تەواوەتی چۆڵکراون و زیاتر لە ١٠ ملیار دۆلار زیانی ماددی بە ماڵ و موڵکی ئەو ناوچانە گەیاندووە و کەرتی گەشتیاری بەتەواوەتی وەستاوە.
بەوتەی شارەزایانیش، زیانی ئەو ئاگرە لەزیانەکانی کۆرۆنا زۆر زیاترەو ئەو کەرتەی ڕووبەڕووی ھەرەسھێنان کردووەتەوە و سووتانی دارستانەکان ٥٠ بۆ ٧٥ ساڵ کەرتی گەشتوگوزار دەباتەوە دواوە.
شرۆڤەکاران لە ANZ لە یاداشتنامەیەکدا پێشبینی دەکەن، سەرھەڵدانەوەی کۆرۆنا کاریگەری گەورەی لەسەر خواستی نەوت لە لایەن ئەمەریکا و چینەوە دروستبکات ، بە تایبەت دوای ئەوەی جۆری کۆرۆنای گۆڕاوی دەلتا لە کۆی ٣٢ شاری چین لە ١٤ شار بڵاوبووەتەوە .
خالید بەتال وەزیری پلاندانانی عێراق لە کۆنفرانسێکی ڕۆژنامەوانیدا ڕایگەیاند، ئێستا کە نرخی نەوت گەیشتووەتە نزیکەی ٧٥ دۆلار، دەبێت کورتھێنانە ٢٨ ترلیۆن دینارییەکەی بودجەی ئەمساڵی پێ پڕبکرێتەوە.
وتیشی، ئەگەر نرخی نەوت بگاتە ١٢٠ دۆلاریش نابێت ھەڵەی حکومەتەکانی پێشوو دووبارە بکرێتەوە و دەبێت ئەو پارەیە خەرج نەکرێت و پێویستە ھەڵبگیرێت بۆ دوو ساڵی تر کە ڕەنگە تەنگەژەی ئابووری ڕوو لە عێراق بکاتەوە.
بەتال باسی لەوەشکردووە، نابێت بوترێت بۆچی نرخی نەوت بەرزبووەتەوە و پارەکەی دیار نییە، چونکە پارەی نەوت دوو مانگ دواتر بە دەستی عێراق دەگات، بۆیە کاتێک نرخی نەوت بەرزدەبێتەوە دوای دوو مانگ ئەنجامەکەی دەردەکەوێت.
سەرلەبەیانی ئەمڕۆ لە راپۆرتی وەرزی خۆیدا سندوقی نەختینەی نێودەوڵەتی ئاشکرای کرد، لەمساڵدا گەشەی ئابووری جیھان ٦% تۆماردەکات و ساڵی ٢٠٢٢ش ئابووری جیھان ٤.٩% گەشەکردن بەخۆیەوە دەبینێت.
لە راپۆرتە وەرزیەکەی سندوقی نەختینەی نێودەوڵەتی بەناوی قەیرانەکانی ئابووری جیھان بڵاوی کردووەتەوە ھاتووە، پێشبینیەکان بۆ گەشەی ئابووری وڵاتە تازە پێگەیشتووەکان لە شەش پۆینت حەوتەوە دابەزیوە بۆ شەش پۆینت سێ، وڵاتە پێشکەوتووەکانیش پێشبییەکانی گەشەکردنیان لە پێنج پۆینت یەکەوە بەرزبووەتەوە بۆ پێنج پۆینت شەش لەمساڵدا.
لە کۆتایی راپۆرتە وەرزیەکەی سندوقی نەختینەی نێودەوڵەتییدا سەرەڕای ئەوەی ئاماژە بە باشبوونی رەوشی ئابووری جیھان دەکات لەسەرەتای ساڵی ٢٠٢٢، ھاوکات ھۆشداریداوە بۆ بەکارھێنانی ڤاکسینی کۆرۆنا بە شێوەیەکی فراوان چونکە گۆڕانکاری بەرچاو لە گەشەی ئابووری جیھان دەستەبەر دەکات، بەڵام پشتگوێ خستنی رێکارەکانی خۆپارێزی و بەکارنەھێنانی ڤاکسین، چاوەڕوان دەکرێت گەشەی ئابووری وڵاتان دووچاری داڕمان بکات.
جاریکی تر نرخی نەوت لە بازاڕەکانی جیھان بەرزبووەوە و نرخی یەک بەرمیل نەوتی برێنت گەیشتە ٧٤ دۆلار و ٩٠ سەنت و چاوەڕوان دەکرێت زیاتریش بەرزببێتەوە.
لە چەند ھەفتەی رابردوودا نرخی نەوت لە ٧٨ دۆلار نزیک بووەوە، بەڵام دواتر جارێکی تر دابەزیوە و گەیشتەوە نزیکی ٧٠ دۆلار.
دوای ئەو بەرکارھێنانە بەربڵاوەی لەسەرەتای ئەمساڵەوە رووی لە تۆڕی کۆمەڵایەتی تیوتەرکرد، نرخی پشکەکانی بە رێژەی ٤.٦٤% رووی لە بەرزبوونەوەکرد.
رۆژنامەی ۆڵستریت جۆڕنال ئاشکرای کرد، داھاتی ریکلامی تویتەر بە رێژەی ١٧% زیادی کردووە بەراوورد بە سەرەتای ئەمساڵ زیاتر لە یەک ملیار دۆلاربووە.
کۆی گشتی داھاتی ئەم تۆڕە کۆمەڵاتییە لە ماوەی شەش مانگی ئەمساڵ یەک ملیار و ١٩٠ ملیۆن دۆلاری تۆمارکردووە لە کاتێکدا، سەرجەم لێکۆڵینەوەکان لەبارەی داھاتی تویتەر بۆ ئەم شەش مانگە وایان خەمڵاندبوو لە باشترین حاڵەتدا یەک ملیار و ٦٠ ھەزار دۆلار تێناپەڕێنێت.
دراوی گریمانەیی بتکۆین لە ناوەراستی مانگی ئایارەوە نرخەکەی رووی لە داشکان کرد، لە دوێنێوە بەرێژەی ١١.٩٨% نرخەکەی بەرزبووەتەوە.
ئەمرۆ دراوی گریمانەیی بتکۆین لە بازارەکانی جیھان بە ٣٩ ھەزار و ٨٠٠ دۆلار مامەڵەی پێوەکرا.
بەرزبوونەوەی نرخی بتکۆین دوای ئەوەدێت لەسەرەتای ئەم ھەفتەیە رۆژنامەی سیتی ئەی ئێمی لەندەنی لە راپۆرتێکدا ئاماژەی بۆ ئەوەکرد گوایە کۆمپانیای ئامازۆن رەزامەندی نیشانداوە بە دراوی گریمانەیی بتکۆین مامەڵە داراییەکانی رایی بکات.
بەڵام ئێوارەی دوێنێ کۆمپانیای ئامازۆن رەتیکردەوە لە ئێستادا ھەنگاوێکی لەو چەنشنەیان لە بەرنامەدا ھەبێت.
دەستپێکردنەوەی ھەناردەی غازی ئێرانی بۆ عێراق دوای ئەوە دێت کە، راپۆرتە رۆژنامەوانییەکان بڵاویانکردبۆوە، ئێران ھەناردەی غازی بۆ وێستگەکانی کارەبا لە باشور و ناوەڕاستی عێراق رۆژانە بەبڕی ١٩ ملیۆن مەتر سێجا کەمکردۆتەوە، ئەوەش نزیکەی ھەزار مێگاوات کارەبای وڵاتەکەی کەمکردبۆوە.
وەزارەتی دەرەوەی ئەمریکا لە راگەیەندراوەکەیدا نووسیویەتی ، بە زیادکردنی ئەم گوژمەیە لەلایەن وەزارەتی دەرەوە و ئاژانسی ئەمریکا بۆ گەشەپێدانی نێودەوڵەتی، قەبارەی پاڵپشتیی مرۆیی ئەمریکا بۆ عێراق دەگاتە زیاتر لە ٢٠٠ ملیۆن دۆلار لەم ساڵە داراییەدا.
بە گوێرەی وەزارەتی دەرەوە، لە ساڵی دارایی ٢٠١٤ـەوە، ئەمریکا زیاتر لە سێ ملیار دۆلاری وەکو یارمەتیی مرۆیی بۆ عێراق و ھاووڵاتیانی عێراقی لە ناوچەکە دابینکردووە.