لە میانەی بەشداری کردنی لە کۆبوونەوەی لوتکەی نەیجیریای نێودەوڵەتی بۆ نەوت لە رێگەی ئینتەرنێتەوە، ئێوارەی رۆژی دووشەممە (محمد بارکیندۆ) ئەمینداری گشتی رێکخراوی ئۆپیکی تایبەت بە وڵاتانی ھەناردەکاری نەوت ئاشکرای کرد،رێکخراوەکەیان و  وڵاتانی ھاوپەیمانانیان پێشبینی دەکەن کە لە مانگەکانی داھاتوودا نەوتی عەمبارکراوی وڵاتانی جیھان بە تەواوی کەمبکات.

(محمد بارکیندۆ) وتیشی وڵاتە پیشەسازیە پێشکەوتووەکان سەرەڕای ھاوردەکردنی بەردەوامی نەوت، کەچی تەنھا لە مانگی رابردوودا بڕی ٦ ملیۆن و ٩ ھەزار بەرمیلی ناو عەمبارەکانیشیان بەکارھێناوە، ئەمەش ئاماژەیەکی روونە بۆ کەمبوونەوەی زیاتری عەمبارەکانی نەوتیان لە مانگەکانی داھاتوودا.

ئەمینداری گشتی رێکخراوی ئۆپیک گەشبینی خۆی نیشاندا  بەرامبەر ئەو خواستە زۆرەی لەسەر نەوت ھەیە لە جیھاندا و چاوەڕێش دەکەن رێکارەکانی بەرەنگاربوونەوەی پەتای کۆرۆنا خواستی ھەمووەکی لەسەر نەوت زیاتر بکات.

نوسینگەی ڕاگەیاندنی سەرۆکی ئەنجومەنی وەزیرانی عێراق بڵاویکردەوە، ئێوارەی دوێنێ بە ئامادەبوونی مستەفا کازمی سەرۆکی ئەنجومەنی وەزیران گرێبەستی بنیادنان و فراوانکردنی فڕۆکەخانەی ناسریەی نێودەوڵەتی ئیمزا کرا.

ئیمزای گرێبەستەکە لە نێوان (نائل سەعد) سەرۆکی دەسەڵاتی فرۆکەوانی عێراق و (جین کیو) بەڕێوەبەری کۆمپانیای گشتی چین بۆ ئەندازیاری تەلارسازی ئەنجامدرا، کە بە تەواوبوونی ئەم فڕۆکەخانەیە توانای ئاڵوگۆڕی بازرگانی و گواستنەوە لە باشوری عێراق پێدەنێتە قۆناغێکی دیکەوە.

بنیادنانەوەی فڕۆکەخانەی ناسریەی نێودەوڵەتی دوای ئەوە دێت کە لە مانگی ١٠ی ساڵی ڕابردوو لە میانی کۆبوونەوەی نێوان (تشانغ تاو)ی کۆنسوڵی چین لە بەغدا و (حەمید نەعیم) ئەمینداری گشتی ئەنجومەنی وەزیرانی عیراق، کە تیایدا چین بڕیاری ھەموو ھاوکاریەکیان لەو بوارەوە خستەڕوو.

 

زیادبوونی خواست لەسەر سوتەمەنی لە ئەوروپا و پێشبینییە ئەرێنییەکان بۆ داھاتووی بازاڕی نەوت و فراوانبوونی ھەڵمەتەکانی کوتان بە ڤاکسینی کۆرۆنا، کاریگەری لەسەر بازاڕی نەوت لە جیھاندا دروستکردووە و بووەتە ھۆی بەرزبوونەوەی نرخی نەوت، بە جۆرێک نرخی بەرمیلێک نەوتی خاوی برێنت بە ٧٢ دۆلار و ٨٣ سەنت و نەوتی سوکی تەکساسیش بە ٧٠ دۆلار و ٦٢ سەنت مامەڵەی پێوەکراوە.

شارەزایانی بازاڕی نەوت پێشبینی دەکەن، لە نیوەی دووەمی ئەمساڵ، سەرەڕای بەرزکردنەوەی پلە بە پلەی ھەناردەکردن لەلایەن ڕێکخراوی ئۆپێکەوە، بەڵام خواستی جیھان بۆ نەوت لە خستنەڕوو زیاتر دەبێت و پێشبینی بەرزبوونەوەی زیاتری نرخی نەوت دەکرێت تا کۆتایی ئەمساڵ.

مەزھەر محەمەد ساڵح ڕاوێژکاری سەرۆک وەزیرانی عیراق بۆ کاروباری دارایی دەڵێت، بودجەی فیدراڵی بۆ ساڵی دارایی ٢٠٢٢ دوو بڕگەی جیاواز دەبێت لە یاسای بودجەی ئەمساڵ، یەکێک لە بڕگەکانیش دیاریکردنی نرخی نەوتە.

ڕاوێژکارەکەی دارایی سەرۆک وەزیرانی عیراق رایگەیاند، رەشنوسی بودجەی گشتی فیدڕاڵی بۆ ساڵی ٢٠٢٢ دوو ماددەی جیاواز دەبێت لەیاسای بودجەی ٢٠٢١، ماددەی یەکەمیش پەیوەندی بەداھاتی نەوتەوە ھەیە، وەک نرخی و بڕی ھەناردە و فرۆشتنی نەوت، ئەوەش بەلەبەرچاوگرتنی بارودۆخی ئەرێنی بازاڕی وزە و ئاسایبوونەوەی ئابووری جیھان بۆ قۆناغی دوای کۆرۆنا دیاریدەکرێت .

ئاماژەی بەوەشکردووە، پەیوەندییەکی بەھێز ھەیە لەنێوان بەرزبونەوەی گەشەی ئابووری جیھان و بەرزبونەوەی خواست لەسەر نەوتی لە بازاڕی وزە و بەرزبونەوەی نرخەکەی .

ئەوەشی خستووەتەڕوو، ماددەی دوەم بودجەی ساڵی داھاتوو لە بودجەی ئەمساڵ جیادەکاتەوە، ئەوەیە عیراق رووبەڕووی کەمترین بڕی قەرزو کورتھێنان دەکاتەوە، لەکاتێکدا تەرخانکردنی پارەش بۆ پرۆژەکانی وەبەرھێنان و بوژاندنەوەی ناوچە جیاجیاکان زیاد دەکرێت، ھۆکاری ئەوەش زیادبونی داھاتە .

لە ساڵی ٢٠١٤ وە کەرتی سووتەمەنی بووەتە کەرتێکی بازرگانی و حکومەت دەستێوەردان ناکات لە دیاریکردنی نرخدا و کەرتی سووتەمەنیی بۆ بازرگانان ئازاد کردووە ، کە ماوەی حەوت ساڵ دەبێت پاڵپشتی دارایی بۆ کەرتی سووتەمەنی ڕاگرتووە .
بەشێکی زۆری بەنزین لە دەرەوەی ھەرێمی کوردستانەوە ھاوردە دەکرێت و بە دۆلار دەکڕدرێت و بەرزبوونەوەی نرخی دۆلار یەکێکە لە ھۆکارەکانی گرانبوونەوەی نرخی بەنزین بە دینار , بەرزبوونەوەی نرخی نەوتی خاو لە جیھاندا و زۆربوونی خواست لەسەر پێکھاتەکانی نەوت لە دوای ئاسایی بوونەوەی دۆخی کۆرۆنا لە جیھاندا ھۆکارێکی تری لاوەکی بەرزبوونەوەی نرخی بەنزینە لەجیھاندا<

ئاماژە بەوەشکراوە لە ماوەی چەند ساڵی ڕابردوودا بە کاریگەری کەمبوونەوەی سەرچاوەکانی ئاوی ڕووباری دیجلە و فورات و دروستکردنی بەنداو لەلایەن تورکیا و ئێران، لە ھەمان کاتدا بەھۆی کەمتەرخەمی حکومەتەوە ٣٩٪ی ڕووبەری خاکی عێراق بە بیابان بووە، ٥٤٪ی زەوییە کشتوکاڵییەکانیشی مەترسی وشکبوونی لەسەرە.

ھەروەھا وەزارەتی کشتوکاڵی عێراق لە ڕاپۆرتێکدا بڵاویکردووە، عێراق تاوەکو ساڵی ٢٠٣٥ زیاتر لە ١٠ ملیار و ٨٠٠ ملیۆن مەتر سێجا ئاو ساڵانە لە دەستدەدات، بە کاریگەری گۆڕانی کەشوھەوا و مەترسییەکانی سەر ژینگە، زیاتر لە ٧ ملیۆن عێراقی زیانیان بەرکەوتووە.

کۆنفرانسی بیتکۆین ٢٠٢١ ماوەی سێ ڕۆژ دەخایەنێت و ژمارەیەکی زۆر لە کەسایەتیە ناودارەکان کە سەرمایەیەکی زۆریان لە دراوی ئەلیکترۆنی بیتکۆیندا ھەیە بەشداریان تێدا کردووە و نزیکەی ٥٠ ھەزار کەسیش ئامادەی گفتوگۆکانی ئەو کۆنفراسەبوون کە سەبارەت بە دراوی بیتکۆین پێشکەش دەکرێن.

فرانسیس ساورێز، سەرۆکی شارەوانی مەیامی ڕایگەیاند، پێکەوە بەستنی دراوی ئەلیکترۆنی بیتکۆین بە بانکی ناوەندیەوە زۆر نزیکە و دەبینە یەکەمین ویلایەتی ئەمریکا کە لە ڕێگەی وزەیەکی خاوێنەوە دراوی دیجیتاڵی دەکەینە کانزاو شارەکەمان دەکەینە پایتەختی بیتکۆین و بلۆکچەین.

ھاوکات ئەنجومەنی شارەوانی مەیامی بە زۆرینەی دەنگ بڕیاریدا، لێکۆڵینەوەیەک بکرێت بە مەبەستی بەکارھێنانی دراوی بیتکۆین بۆ  پێدانی مووچەی فەرمانبەران لە ویلایەتەکەیان. 

ڕێکخراوی فاوی سەر بە نەتەوە یەکگرتووەکان ھۆشداریدا لە بەرزبوونەوەی نرخی خۆراک لە سەرتاسەری جیھان بە جۆرێک کە لە ١٠ ساڵی ڕابردوودا نرخەکان بەو جۆرە خێراییە بەرز نەبوونەتەوە. 

ھاوکات ڕێکخراوی فاوی ئاماژەی بەوەکردووە، دانەوێڵە و زەیت و بەرھەمەکانی شیر و گۆشت و شەکر لەو خواردن و خواردنەوانەن کە نرخەکانیان بەرەو بەرزبوونەوە دەچن و ھۆکارەکانیش پەیوەندیان بە بڵاوبوونەوەی پەتای کۆرۆنا و لێکەوتەکانیەوە ھەیە.

ھەروەھا ئاماژە بەوەشکراوە، ھەندێک ناوچەی جیھان دووچاری وشکە ساڵی بوونەتەوە لەوانە بەڕازیل کە کاریگەری لەسەر بەرھەمی گەنمە شامی و قاوە و لە باشووری خۆرھەڵاتی ئاسیاش کاریگەری لەسەر بەرھەمھێنانی زەیت کردووە.

لەگەڵ کردنەوەی بازاڕەکانی ئاڵوگۆڕی دراو، بەھای دیناری عێراقی بەرامبەر دۆلاری ئەمریکی دابەزینی نوێی تۆمار کرد، بەھای یەک دۆلاری ئەمریکی دوانیوەڕۆی ئەمڕۆ یەکشەممە بەرامبەر بە ١٥١٠ دیناری عێراقی مامەڵەی پێوەکرا و سەد دۆلاری ئەمریکیش گەیشتە ١٥١ ھەزار دیناری عێراقی.

بەرزبوونەوەی بەھای دۆلاری ئەمریکی بەرامبەر دیناری عێراقی دوای ئەوە دێت کە بانکی ناوەندی عێراق لە سەرەتای ئەمساڵ بە مەبەستی خۆ دەربازکردن لە کورتھێنانی بودجەی گشتی عێراق بڕیاریدا بە دابەزینی بەھای دراوەکەی و لە بودجەی گشتی ٢٠٢١یشدا بە بەھای ١٠٠ دۆلاری ئەمریکی بە ١٤٥ ھەزار دینار جێگیر کرد.

ئەمە لە کاتێکدایە ساڵی ڕابردوو لە ھەمان ناوچەدا لە دەریای ڕەش ٤٠٥ ملیار مەتر سێجا گازی سروشتی دۆزرایەوە، بەم جۆرەش کۆی گازی دۆزراوە لە دەریای ڕەشدا گەیشتە ٥٤٠ ملیار مەتر سێجا.

دوای دۆزینەوەی گازی سروشتی لە دەریای سپی ناوەڕاست لە چەند مانگی ڕابردوودا، پەیوەندییەکانی تورکیا و یۆنان گرژی و ئاڵۆزی تێکەوت و تەنانەت ھەڕەشەی بەکارھێنانی ھێزیان لە دژی یەکتر کرد، سەرەڕای ھۆشدارییەکانی وڵاتانی ئەوروپاش تورکیا بەردەوام بوو لە گەڕان بە دوای گازی سروشتیدا و ئەمەشی بە مافێکی ڕەوای خۆی زانیوە.

بە ئامانجی زیادکردنی بڕی بەرھەم و خێرا گەیاندنی بە ولڕتانی باشوری خۆرھەلڕتی ئاسیا کۆمپانیای ئەسترازێنیکای بەڕیتانی بە ھاوبەشی لەگەڵ کۆمپانیای سیام بایۆ ساینسی تایلاندی ھێڵێکی بەرھەم ھێنانی ڤاکسینی کۆرۆنا لەو ولڕتە دەکەنەوە و سەرەتا بەشە ڤاکسینی پێوویست بۆ ناو خۆی تایلاند دابیندەکەن و پاشان بۆ ولڕتانی تری ئاسیای ھەناردە دەکەن .

سەبارەت بە کڕینی ڤاکسینی ئەسترازێنیکا , عێراق ڕەزامەندی پیشانداوە بە کڕینی ١٦ ملیۆن ژەمە ڤاکسینی کۆرۆنا لە ڕێگای بانکی ئەوروپاوە بۆ ئێران بەبڕی ١٢٥ ملیۆن دۆلار لەو پارە بلۆککراوەی ئێران کە لە عێراقە  .
 

محمد ئەلحوت – سەرۆکی کارگێڕی کۆمپانیای فرۆکەوانی ڕۆژھەڵاتی ناوەند لە لوبنان باس لە زیانەکانی کۆمپانیاکەیان دەکات کە لە سەرەتایی ئەمساڵەوە نزیکەی ٢٠٠ ملیۆن دۆلار زیانی کردووە بەھۆی بەرزبوونەوەی بەردەوامی نرخی دۆلار و دابەزینی بەھای لیرەی لوبنانیەوە .

بە پێی نرخی دیاریکراوی بانکی ناوەندی ١٠٠ دۆلاری بەرامبەر بە ٣ ھەزار و ٩٠٠ لیرە داناوە بەڵام لە بازاڕەکاندا ١٠٠ دۆلار گەیشتۆتە ١٢ ھەزار لیرە و ئەوەش بۆتە ھۆی مایەپوچ بوونی زۆرێک لە کۆمپانیاکان و بۆ دەربازبوون لەو دۆخەش زۆرێک لە کۆمپانیاکان لە ئێستادا مامەڵە بە دۆلار دەکەن .

لەگەڵ کردنەوەی بازاڕەکانی ئاڵوێری دراو، بەھای دیناری عێراقی بەرامبەر دۆلاری ئەمریکی دابەزینی تۆمار کرد ،بەھای یەک دۆلاری ئەمریکی نزیک بوەوە لە ١٥٠٠ دیناری عێراقی و سەد دۆلاری ئەمریکیش لە دەوروبەری ١٤٩ ھەزار و ٦٠٠دیناری عێراقی مامەڵەی پێوەدەکرا .
بەرزبوونەوەی بەھای دۆلاری ئەمریکی بەرامبەر دیناری عێراقی دوای ئەوەدێت کە بانکی ناوەندی عێراق لەسەرەتای ئەمساڵ  بەمەبەستی خۆ دەربازکردن لە کورتھێنانی بودجەی گشتی عێراق بڕیاریدا بە دابەزینی بەھای دراوەکەی و لە بودجەی گشتی ٢٠٢١شدا بە بەھای ١٠٠ دۆلاری ئەمریکی بە ١٤٥ ھەزاردینار جێگیرکرد.