ئابووری
ئاماژە بەوەشکراوە لە ماوەی چەند ساڵی ڕابردوودا بە کاریگەری کەمبوونەوەی سەرچاوەکانی ئاوی ڕووباری دیجلە و فورات و دروستکردنی بەنداو لەلایەن تورکیا و ئێران، لە ھەمان کاتدا بەھۆی کەمتەرخەمی حکومەتەوە ٣٩٪ی ڕووبەری خاکی عێراق بە بیابان بووە، ٥٤٪ی زەوییە کشتوکاڵییەکانیشی مەترسی وشکبوونی لەسەرە.
ھەروەھا وەزارەتی کشتوکاڵی عێراق لە ڕاپۆرتێکدا بڵاویکردووە، عێراق تاوەکو ساڵی ٢٠٣٥ زیاتر لە ١٠ ملیار و ٨٠٠ ملیۆن مەتر سێجا ئاو ساڵانە لە دەستدەدات، بە کاریگەری گۆڕانی کەشوھەوا و مەترسییەکانی سەر ژینگە، زیاتر لە ٧ ملیۆن عێراقی زیانیان بەرکەوتووە.
کۆنفرانسی بیتکۆین ٢٠٢١ ماوەی سێ ڕۆژ دەخایەنێت و ژمارەیەکی زۆر لە کەسایەتیە ناودارەکان کە سەرمایەیەکی زۆریان لە دراوی ئەلیکترۆنی بیتکۆیندا ھەیە بەشداریان تێدا کردووە و نزیکەی ٥٠ ھەزار کەسیش ئامادەی گفتوگۆکانی ئەو کۆنفراسەبوون کە سەبارەت بە دراوی بیتکۆین پێشکەش دەکرێن.
فرانسیس ساورێز، سەرۆکی شارەوانی مەیامی ڕایگەیاند، پێکەوە بەستنی دراوی ئەلیکترۆنی بیتکۆین بە بانکی ناوەندیەوە زۆر نزیکە و دەبینە یەکەمین ویلایەتی ئەمریکا کە لە ڕێگەی وزەیەکی خاوێنەوە دراوی دیجیتاڵی دەکەینە کانزاو شارەکەمان دەکەینە پایتەختی بیتکۆین و بلۆکچەین.
ھاوکات ئەنجومەنی شارەوانی مەیامی بە زۆرینەی دەنگ بڕیاریدا، لێکۆڵینەوەیەک بکرێت بە مەبەستی بەکارھێنانی دراوی بیتکۆین بۆ پێدانی مووچەی فەرمانبەران لە ویلایەتەکەیان.
ڕێکخراوی فاوی سەر بە نەتەوە یەکگرتووەکان ھۆشداریدا لە بەرزبوونەوەی نرخی خۆراک لە سەرتاسەری جیھان بە جۆرێک کە لە ١٠ ساڵی ڕابردوودا نرخەکان بەو جۆرە خێراییە بەرز نەبوونەتەوە.
ھاوکات ڕێکخراوی فاوی ئاماژەی بەوەکردووە، دانەوێڵە و زەیت و بەرھەمەکانی شیر و گۆشت و شەکر لەو خواردن و خواردنەوانەن کە نرخەکانیان بەرەو بەرزبوونەوە دەچن و ھۆکارەکانیش پەیوەندیان بە بڵاوبوونەوەی پەتای کۆرۆنا و لێکەوتەکانیەوە ھەیە.
ھەروەھا ئاماژە بەوەشکراوە، ھەندێک ناوچەی جیھان دووچاری وشکە ساڵی بوونەتەوە لەوانە بەڕازیل کە کاریگەری لەسەر بەرھەمی گەنمە شامی و قاوە و لە باشووری خۆرھەڵاتی ئاسیاش کاریگەری لەسەر بەرھەمھێنانی زەیت کردووە.
لەگەڵ کردنەوەی بازاڕەکانی ئاڵوگۆڕی دراو، بەھای دیناری عێراقی بەرامبەر دۆلاری ئەمریکی دابەزینی نوێی تۆمار کرد، بەھای یەک دۆلاری ئەمریکی دوانیوەڕۆی ئەمڕۆ یەکشەممە بەرامبەر بە ١٥١٠ دیناری عێراقی مامەڵەی پێوەکرا و سەد دۆلاری ئەمریکیش گەیشتە ١٥١ ھەزار دیناری عێراقی.
بەرزبوونەوەی بەھای دۆلاری ئەمریکی بەرامبەر دیناری عێراقی دوای ئەوە دێت کە بانکی ناوەندی عێراق لە سەرەتای ئەمساڵ بە مەبەستی خۆ دەربازکردن لە کورتھێنانی بودجەی گشتی عێراق بڕیاریدا بە دابەزینی بەھای دراوەکەی و لە بودجەی گشتی ٢٠٢١یشدا بە بەھای ١٠٠ دۆلاری ئەمریکی بە ١٤٥ ھەزار دینار جێگیر کرد.
ئەمە لە کاتێکدایە ساڵی ڕابردوو لە ھەمان ناوچەدا لە دەریای ڕەش ٤٠٥ ملیار مەتر سێجا گازی سروشتی دۆزرایەوە، بەم جۆرەش کۆی گازی دۆزراوە لە دەریای ڕەشدا گەیشتە ٥٤٠ ملیار مەتر سێجا.
دوای دۆزینەوەی گازی سروشتی لە دەریای سپی ناوەڕاست لە چەند مانگی ڕابردوودا، پەیوەندییەکانی تورکیا و یۆنان گرژی و ئاڵۆزی تێکەوت و تەنانەت ھەڕەشەی بەکارھێنانی ھێزیان لە دژی یەکتر کرد، سەرەڕای ھۆشدارییەکانی وڵاتانی ئەوروپاش تورکیا بەردەوام بوو لە گەڕان بە دوای گازی سروشتیدا و ئەمەشی بە مافێکی ڕەوای خۆی زانیوە.
کارگێڕی زانیاریەکانی وزەی ئەمریکا رایگەیاند لە ماوەی دووھەفتەی ڕابردووەوە نەوتی خاوی عەمبارکراو لە کورتھێنانی ١ملیۆن و ٧٠٠ھەزار بەرمیلەوە پاشەکشەی زیاتری کردووە بۆ ٤ ملیۆن و ٨٣٤ ھەزار بەرمیل،
ھاوکات بۆشایی نێوان خواست و خستنەڕووی بەنزینی عەمبارکراویش لە ١ ملیۆن و ٧٠٠ ھەزارەوە لەم ھەفتەیە فراوانتربووە بۆ ٢٣٢ ملیۆن و ٥٠٠ ھەزار بەرمیل .
کەمبوونەوەی بڕی سوتەمەنی لە ئەمریکا سەرەڕای ئەوەی لەلایەکەوە پەیوەندیدارە بە خستنەوەگەڕی جوڵەی ئابووری بەھۆی دۆزینەوەی ڤاکسینی کۆرۆناوە کە خواستی لەسەر سوتەمەنی لەچاو خستنەڕوویدا زیاتر کردووە،لەلایەکی دیکەوە پەیوەندی بە کەمبوونەوەی بڕی نەوتی ھاوردەکراوی ئەمریکاوە ھەیە ،کە لەم مانگەدا رۆژانە ٢ ملیۆن و ٨٤٠ ھەزار بەرمیل کەمتریان لەچاو خواستی ناوخۆ ھاوردە کردووە.
بەپێی راگەیەندراوەکەی کۆمپانیای مایکرۆسۆفت لەکۆی ٤١ ملیار داھاتی کۆمپانیاکە نزیکەی ١٦ملیاری قازانجبوە و بەتەنھا بەشی کڵاودیش داھاتی ١٥ ملیار دۆلار بوە
کۆمپانیای مایکرۆسۆفت جگە لە دروستکردنی پارچەی کۆمپیوتەر و دانانی بەرنامەی کۆمپیوتەر کۆمەڵێک خزمەتگوزاری تر پێشکەش دەکات وەک تۆڕی کۆمەڵایەتی لینکدئین کە داھاتی لە چارەکی یەکەمی ئەمساڵدا بە ڕێژەی ٢٣% بەرزبۆتەوە.
بە ئامانجی زیادکردنی بڕی بەرھەم و خێرا گەیاندنی بە ولڕتانی باشوری خۆرھەلڕتی ئاسیا کۆمپانیای ئەسترازێنیکای بەڕیتانی بە ھاوبەشی لەگەڵ کۆمپانیای سیام بایۆ ساینسی تایلاندی ھێڵێکی بەرھەم ھێنانی ڤاکسینی کۆرۆنا لەو ولڕتە دەکەنەوە و سەرەتا بەشە ڤاکسینی پێوویست بۆ ناو خۆی تایلاند دابیندەکەن و پاشان بۆ ولڕتانی تری ئاسیای ھەناردە دەکەن .
سەبارەت بە کڕینی ڤاکسینی ئەسترازێنیکا , عێراق ڕەزامەندی پیشانداوە بە کڕینی ١٦ ملیۆن ژەمە ڤاکسینی کۆرۆنا لە ڕێگای بانکی ئەوروپاوە بۆ ئێران بەبڕی ١٢٥ ملیۆن دۆلار لەو پارە بلۆککراوەی ئێران کە لە عێراقە .
محمد ئەلحوت – سەرۆکی کارگێڕی کۆمپانیای فرۆکەوانی ڕۆژھەڵاتی ناوەند لە لوبنان باس لە زیانەکانی کۆمپانیاکەیان دەکات کە لە سەرەتایی ئەمساڵەوە نزیکەی ٢٠٠ ملیۆن دۆلار زیانی کردووە بەھۆی بەرزبوونەوەی بەردەوامی نرخی دۆلار و دابەزینی بەھای لیرەی لوبنانیەوە .
بە پێی نرخی دیاریکراوی بانکی ناوەندی ١٠٠ دۆلاری بەرامبەر بە ٣ ھەزار و ٩٠٠ لیرە داناوە بەڵام لە بازاڕەکاندا ١٠٠ دۆلار گەیشتۆتە ١٢ ھەزار لیرە و ئەوەش بۆتە ھۆی مایەپوچ بوونی زۆرێک لە کۆمپانیاکان و بۆ دەربازبوون لەو دۆخەش زۆرێک لە کۆمپانیاکان لە ئێستادا مامەڵە بە دۆلار دەکەن .
بەرزبوونەوەی بەھای دۆلاری ئەمریکی بەرامبەر دیناری عێراقی دوای ئەوەدێت کە بانکی ناوەندی عێراق لەسەرەتای ئەمساڵ بەمەبەستی خۆ دەربازکردن لە کورتھێنانی بودجەی گشتی عێراق بڕیاریدا بە دابەزینی بەھای دراوەکەی و لە بودجەی گشتی ٢٠٢١شدا بە بەھای ١٠٠ دۆلاری ئەمریکی بە ١٤٥ ھەزاردینار جێگیرکرد.
لە ڕێوڕەسمی ئیمزاکردنی لێکتێگەیشتنی نێوان کۆمپانیا ناوخۆییەکانی ئێران بۆ توێژینەوە و گەشەپێدان لە کێڵگەی نەوتی ئازادکان، بێژەن زەنگەنە وەزیری نەوتی ئێران ئاشکرای کرد، گەشەپێدانی بەرھەمداری ئەم کێڵگە نەوتیە توانای ھەناردەی نەوتی ئێرانی دەگەیەنێتە ٦ ملیۆن و ٥٠٠ ھەزار بەرمیل لە ڕۆژێکدا.
بێژەن زەنگەنە ئاماژەی بۆ ئەوەشکرد، لە پێناو ئەنجامدانی گرێبەستەکان و نۆژەنکردنەوەی کیڵگەنەوتیەکان و بەرزکردنەوەی توانای بەرھەمداریان، نزیکەی ٢٥ بۆ ٣٠ ملیار دۆلاریان پێویستە و دواتر دەتوانن ئاستی پێوانەیی تۆمار بکەن لە ھەناردەکردنی نەوتی وڵاتەکەیاندا.
نزیکە مانگێکە نرخی نەوت لە دەوروبەری ٧٠ دۆلار ھەڵبەز و دابەز دەکات و چاودێرانی ئابووریش لەو باوەڕەدان نرخی نەوت ھەتا کۆتایی ئەمساڵ نزیک ببێتەوە لە ٨٠ دۆلار،لەو باریەوە بڕیارە رێکخراوی ئۆپیکی تایبەت بە وڵاتانی ھەناردەکاری نەوت لە کۆبوونەوەی ئەمرۆیاندا بڕیار لەسەر زیادکردنی بڕی ھەناردەی نەوتی خۆیان بدە.
بەپێی راگەیەندراوەکەی سایلۆی ھەولێر چەکی گەنمەکان بۆ ئەو جوتیارانەیە کە لەمانگەکانی ٥ و ٦ و ٧ ی ٢٠١٦ گەنمیان رادەستی ئەو سایلۆیە کردووە لە ناوچەکانی (کۆیە و گردەڕەشە و ھەولێر و شەمامک و مەخمور).
دابەشکردنی چەکی بانکی گەنمی جوتیاران لە کاتێکدایە زیاتر لە ٥ ساڵ تێپەڕیوە بەسەر فرۆشتنی گەنمی جوتیاراندا و، مانگی رابردوو وەزارەتی بازرگانی عێراق رەزامەندی نیشاندا نیوەی پارەی گەنمی جوتیارانی ھەرێم رەوانەی ھەولێر بکات.
بۆ ساڵی ئایندەش بەھۆی وەرگرتنی زیاتری ڤاکسینی کۆرۆناوە لەلایان دانیشتوانی جیھانەوە پێشبینی دەکات گەشتەکان لە ڕێگای ئاسمانیەوە بە ڕێژەی ٨٨% زیاد بکات .
لە ٢٠٢١ دا کۆی بەرھەمی ناوخۆی فەڕەنسا بە ھۆی کۆرۆناوە بەڕێژەی ٠.١ % دابەزیووە .
گۆڕانکارییەکانی بانکی ناوەندی تورکیا کاریگەری نەرێنی لەسەر بەھای لیرە داناوە و بە جۆرێک ھەرەسی پێھێناوە کە لە ماوەی ١٠ ساڵی ڕابردوودا بەو جۆرە نەبووە، ھەر دۆلارێکی ئەمریکی بە ٨ لیرە و ٨٥ قوڕوش مامەڵەی پێوەکراوە.
لە سەرەتای ئەمساڵدا ڕەجەب تەیب ئەردۆغان بۆ جاری سێیەم پارێزگاری بانکی ناوەندی تورکیای گۆڕی کە لە ماوەی ساڵ و نیوێکدا سێ جار گۆڕانکاری لە بانکی ناوەندیدا کرد و ھەفتەی ڕابردووش یەکێک لە چوار جێگرەکەی سەرۆکی بانکی ناوەندی گۆڕی و ئەو گۆڕانکارییە خێرایانەش بووەتە ھۆکاری بێ متمانەبوونی سەرمایەداران و وەبەرھێنەران بە سیاسەتەکانی بانکی ناوەندی تورکیا.