دوای ٢٠ ساڵ لە بەرزیی بەھاکەی بەرامبەر دۆلار، بەھای یۆرۆ دابەزینی گەورەی تۆمارکرد، کاریگەرییەکانی ڤایرۆسی کۆرۆنا و بەرزبوونەوەی ھەڵاوسان و بەرزبوونەوەی نرخی سوتەمەنی و وزە و ھێرشی ڕووسیا بۆ سەر ئۆکراین، لەگەڵ ناجێگیری ڕەوشی سیاسی و ئابووریی وڵاتانی ئەندامی یەکێتیی ئەوروپا، ھۆکاری سەرەکین بۆ دابەزینی یۆرۆ.

ئاژانسی ھەواڵی عێراق لەسەر زاری جێگری پارێزگاری بانکی ناوەندی عێراق بڵاویکردەوە، بانکی ناوەندی عێراق ھیچ ھۆکارێک نابینێت بۆ دابەزاندنی بەھای دۆلار و دراوەکانی دیکە بەرامبەر بە دینار و پلانیشی نییە لە سێ بۆ پێنج ساڵی داھاتوودا ئەو کارە بکات.

مانگی ٤ی ئامساڵ دادگای فیدڕاڵی عێراق بۆ سێیەم جار لەسەر ئەو پرسە کۆبووەوە و داوایەکی بۆ بەرزکردنەوەی بەھای دینار بەرامبەر بە دۆلار ڕەتکردەوە و کەیسەکەی داخست.

ھەروەھا سکاڵاکان کە لە دژی وەزیری دارایی و پارێزگاری بانکی ناوەندی تۆمارکرابوون ڕەتکرانەوە و دادگاکە دۆسیەکەی داخست.

شرۆڤەکاران دەڵێن، بەرزبوونەوەی ھەڵاوسان و نیگەرانی لە خاوبوونەوەی بازاڕ و شەڕی ئۆکرانیا، ھۆکارن کە بازاڕی فرۆشی مۆبایلە زیرەکەکان خاو ببێتەوە، بەڵام سامسۆنگ پەرەی بە تەکنەلۆژیا تایبەتەکانی داوە و سەرنجی گەورە کۆمپانیاکانی تەکنەلۆژیای ئەمریکی (ئەمازۆن و مایکرۆسۆفت و گوگڵ و ئەلفابێت و مێتا)ی بەلای خۆیدا ڕاکێشاوە و فرۆشی زیاتر بووە.

شیکەرەوانی نەوت لە گروپی سیتی گروپی ئەمریکی لە راپۆرتێکدا پێشبینییەکانیان بۆ داھاتووی نرخی نەوت خستۆتەڕوو، ئاماژەیان بەوەکردووە، تا کۆتایی ئەمساڵ نرخی نەوت بۆ ٦٥ دۆلار دادەبەزێت و ئەگەر داکشانێکی تری خواست لەسەر نەوت ڕووبدات، لە تاکۆتایی ساڵی ٢٠٢٣  نرخی نەوت بۆ ٤٣ دۆلار دادەبەزێت.

دوای ئەو ھۆشدارییەش، نرخی نەوت گەورەترین دابەزینی لەماوەی ٤ مانگدا تۆمارکردوو  نرخی نەوتی برێنێت ١٠دۆلار و ٧٣ سەنت و نەوتی تەکساس ٨ دۆلار و ٩٣ سەنت دابەزی.

بە پێی پێنوێنەکانی ئەمرۆی بازاڕەکانی جیھانیش نرخی نەوتی برێنێت ١٠٤دۆلار و ١٩ سەنت و نەوتی سوکی ئەمریکاش بە ١٠٠ دۆلار و ٥ سەنت مامەڵەی پێوەدەکرێت.

وەزارەتی نەوتی عێراق لە ڕاگەیەندراوێکدا بڵاویکردەوە، کۆمپانیاکانی (شلەمبێرگ و ھالیبێرتۆن بیگر ھیوز) سەرقاڵی پاکتاوکردنی ژمێریاری و کۆتاییھێنان بە گرێبەستەکانیانن لە ھەرێم، ئەوەش بە لەبەرچاوگرتنی، پابەندبوونی خۆیان بە بڕیاری دادگای فیدڕاڵییەوە.

دەشڵێت، ئەو کۆمپانیایانە وەزارەتی نەوتییان ئاگادارکردووەتەوە، ھیچ پڕۆژەیەکی نوێ لە ھەرێم دەستپێناکەن.

بەڵام تا ئێستا ھیچ سەرچاوەیەکی ڕەسمی لە حکومەتی ھەرێمی کوردستان و وەزارەتی سامانە سروشتییەکان زانیاری کشانەوەی ئەو سێ کۆمپانیایەی پشتڕاست نەکردووەتەوە.

ڕەجەب تەیب ئەردۆغان ڕایگەیاند، ڕێکاری پێویستیان گرتووەتەبەر بۆ ھاوکاریکردنی ھاووڵاتیان لە بەرامبەر گرانی بژێوی ژیان.

وتیشی، لە سەرەتای ساڵەوە مووچەی خانەنیشان بە ڕێژەی لە ٥٠٪ زیادکردووە ئەمەش زیادکردنێکی مێژووییە، لە یەکی تەمووزیشەوە مووچە بە شێوەیەکی گشتی بە ڕێژەی ٣٠٪ زیادکراوە و کەمترین مووچەش ٥٥٠٠ لیرەیە.

ھەرچەندە ئەم زیانانە بەھۆی بەرزبوونەوەی ھەڵاوسان و بەرزکردنەوەی ڕێژەی سودی بانکی قەبارەکەی زیاتر بووە، بەڵام ئەم زیانانە متمانەی بە بازاڕی دراوی ئەلکترۆنی کەمکردووەتەوە.

بەڵام لە بەرامبەردا لایەنگرانی بیتکۆین پێشبینی دەکەن کە بەم زووانە جیھان ناچار بێت سیستەمێکی دراوی تێکەڵاو بگرێتەبەر، کە تێکەڵەیەک دەبێت لە دراوی حکومی دیجیتاڵی و دراوی لامەرکەزی وەک بیتکۆین.

لە ڕاگەیەندراوێکدا وەزارەتی نەوتی عێراق بڵاویکردەوە، لە مانگی ئایاری ڕابردودا، زیاتر لە ١٠٢ ملیۆن بەرمیل نەوتی خاو فرۆشراوە، لە کێڵگە نەوتییەکانی باشور و شاری کەرکوکەوە .

بە گوێرەی ڕاگەیەندراوەکە، لەو مانگەدا بڕی داھاتی نەوتی فرۆشراو گەیشتووەتە ١١ ملیار و ٤٧٧ ملیۆن و ٤٩٦ دۆلار. ھەر بەرمیلێک نەوتی خاو بە ١١٢ دۆلار و ١٩ سەنت فرۆشراوە.

ئاماژەی بەوەشکردووە، لەو مانگە لە کێڵگەکانی شاری کەرکوک بڕی زیاتر لە سێ ملیۆن بەرمیل نەوت لە ڕێی بەندەری جەیھانی تورکیاوە ھەناردە کراوە.

ڕێکخراوەکە لە ڕاپۆرتی ساڵانەی خۆیدا ڕایگەیاندووە، یەدەگی نەوتی خاوی سەلمێنراو لە جیھاندا تا کۆتایی ساڵی ڕابردوو، یەک ترلیۆن و ٥٤٥ ملیار بەرمیل بووە و پشکی ئۆپێکیش لەم یەدەگانە گەیشتووەتە یەک ترلیۆن و  ٢٤١ ملیار بەرمیل.

ئاماژەی بەوەشکرد، عێراق لە پلەی چوارەمی جیھاندایە لە گەورەترین یەدەگی سەلمێنراوی جیھاندا، بە ١٤٥ ملیار بەرمیل، ڤەنزوێلاش بە یەدەگی  ٣٠٣ ملیار بەرمیل پلەی یەکەمی بەدەستھێناوە، و سعودیەش بە یەدەگی ٢٦٧ ملیار بەرمیل پلەی دووەمی بەدەستھێناوە، ئێرانیش بە ٢٠٨ ملیار بەرمیل لە پلەی سێیەمدایە.

ڕێکخراوەکە ڕاشیگەیاندووە، وڵاتانی ڕۆژھەڵاتی ناوەڕاست خاوەنی گەورەترین یەدەگن لەسەر ئاستی جیھان، بە ٨٦٩ ملیار بەرمیل، ئەمەش لە سایەی یەدەگی سعودیە و ئێران و عێراق و کوەیت و ئیماڕات.

لیتوانیا کە ئەندامی یەکێتی ئەوروپا و ھاوپەیمانی ناتۆیە، پەرلەمانەکەی کڕینی غازی سروشتی ڕووسیای ڕاگرت، بەڵام یاساکە ڕێگە بە کۆمپانیا ڕووسیەکان دەدات، ژێرخانی لیتوانیا بەکاربھێنن بۆ گواستنەوەی غاز بۆ کالینینگراد، کە ناوچەیەکی ڕووسیایە لەسەر سنوری لیتوانیا و پۆڵەندا لەسەر دەریای باڵتیک.

لەلایەکیتریشەوە ڕۆژنامەی "کۆمێرسانت"ی ڕووسی بە پشت بەستن بە سەرچاوە ئاگادارەکان بڵاویکردەوە، بەرھەمی نەوتی ڕووسیا لە مانگی حوزەیرانی ڕابردوودا بە ڕێژەی لە ٥٪ بەرزبووەتەوە و گەیشتووەتە ١٠ ملیۆن و ٧٠٠ ھەزار بەرمیل لە ڕۆژێکدا.

بانکی ناوەندی عێراق لە ڕاگەیەندراوێکدا بڵاویکردەوە، نزیکەی ٣٤ تۆن زێڕی تری کڕیوە و کۆی یەدەگی زێڕ بە ڕێژەی ٣٥٪ زیادی کردووە و گەیشتووەتە ١٣٠ تۆن و ٣٩ کیلۆگرام.

ئەو زیادکردنەش لە چوارچێوەی ستراتیژی بانکی ناوەندییە بۆ ھێشتنەوەی سەقامگیری دارایی لە بەرزترین ئاست و توانای بەرەنگاربوونەوەی گۆڕانکارییە ئابورییە ناوخۆیی و نێودەوڵەتییەکان.
عێراق بە کڕینی ئەو بڕە زێڕە لە ڕیزبەندی جیھانی ١٠ پلە ھاتووەتە پێشەوە و لەسەر ئاستی جیھان پلەی ٣٠ و لە نێو وڵاتانی عەرەبیش پلەی چوارەمی ھەیە.

(محمد بارکیندۆ) بە بۆنەی کۆتاییھاتنی ئەرکەکەی لە سەرۆکایەتی ڕێکخراوی ئۆپیک ڕایگەیاند، ھێشتا زووە بزانن لە مانگی ئەیلولدا چی دەبێت، چونکە توانای بەرھەمھێنان سنووردارە و تەنھا سعودیە و ئیماڕات توانای زیادەیان ھەیە.

وتیشی، بەدڵنیاییەوە تا کۆتایی ئەمساڵ جیھان بە تینووی نەوت دەمێنێتەوە، بەو پێیەی خواست بەردەوام لە گەشەکردنێکی بەرچاودایە.

ڕاشیگەیاند، پشتبەستن بە وزەی نوێبووەوە و خەڵوزی بەردین بۆ چارەسەری قەیرانی وزە شێواندنی ڕاستییەکانە.

(ئیلۆن مەسک) ڕوونیکردووەتەوە، تا ئێستا گەورە کۆمپانیاکان لە کاریگەری قەیرانەکانی پاش کۆرۆنا دەرنەچوون.

وتیشی، مایەپووچبوون مەترسییەکی ڕاستەقینەیە، بە تایبەت کە بەشێکی زۆری پارەی تێسلا لە چین ڕاگیراوە و ڕێگە نادات پارەکە بە دۆلار بگەڕێتەوە، بڕیاری تێسلاش بۆ کەمکردنەوەی ١٠٪ی مووچە چاوەڕوانکراو دەبێت.

لە دوای ئەو دابەزینەی ھەفتەی رابردوو بەخۆوە بینی ، رۆژی سێشەممە نرخی نەوت بەرز بۆوە و بەھای ھەر بەرمیلێک نەوتی برێنت گەیشتە ١١٥ دۆلار ، بەڵام ئەمرۆ جارێکی تر نرخی نەوت دابەزی و ھەر بەرمیلێک نەوتی برێنت بە ١١٠ دۆلار و ٦٧ سەنت مامەڵەی پێوە دەکرێت کە بەراورد بە سێشەممە نزیکەی ٥ دۆلار دابەزیوە. 

ھەروەھا بەرمیلێک نەوتی تەکساسیش بەراورد بە رۆژی سێشەمە نزیکەی ٥ دۆلار دابەزیوە و ھەر بەرمیلێک بە ١٠٥ دۆلار و ٢٧ سەنت مامەڵەی پێوە دەکرێت. 

ئەوە لەکاتێکدایە بریارە ئەمرۆ جۆ بایدن سەرۆکی ئەمریکا پلانی خۆی بۆ کەمکردنەوەی نرخی بەنزین رابگەیەنێت.

ئاژانسی ھەواڵی رۆیتەرز رایگەیاند: بە پێی ئامارەکان یەدەکی دراوی بانکی ناوەندی تورکیا دابەزیوە بۆ ٨ ملیار دۆلار، کە ئەو قەبارەیەش لاوازترین ئاستە لە ٢٠ ساڵی رابردوودا.

ئاماژەی بۆ ئەوەشکردووە، لەسەرەتای مانگی حوزەیران یەدەگی دراوی بیانی بە نزیکەی ٢.٣ ملیار دۆلار دابەزیوە و گەیشتووەتە ٨.١٥ ملیار دۆلار، بڕیاریشە رۆژی پێنجشەممە بانکی ناوەندی تورکیا، نوێترین داتای رەسمی خۆی لەسەر یەدەگ بڵاوبکاتەوە.

رونیشیکردووەتەوە، لە چارەکی سێیەمی ئەمساڵ بڕی نەوتی بەرھەمھێنراوی روسیا، ملیۆنێک و ٥٠٠ ھەزار بەرمیل کەمدەکات، بەمەش نرخی نەوت لەبەرزیدا جێگیردەبێت، دەشلێت، کاریگەرییەکانی قەدەغەی نەوتی روسیا بۆ بازاڕەکانی ئەوروپا تا ساڵی ٢٠٢٤ درێژەی دەبێت.

کۆمپانیای سۆمۆ ئاماژەی بۆ ئەوەشکردووە، مانگی رابردوو لە مێژووی ھەناردەکردنی نەوتدا زۆرترین داھاتی، دەست حکومەتی عێراق کەوتووە و داھاتی نەوتی فرۆشراو نزیکەی ١١ ملیار دۆلاربووە.