ئابووری
بڕی ٣٠٩ ملیار و ١٠٦ ملیۆن و ٨٧٩ ھەزار دیناری پارەی گەنمی جووتیاران بۆ ساڵەکانی ٢٠١٤ و ٢٠١٥ و ٢٠١٦ لای بەغدایە.
نەوزاد شێخ کامیل، بەڕێوەبەری بازرگانی ھەرێم لە وەزارەتی بازرگانی لەلێدوانێکدا بۆ کوردسات نیوز رایگەیاند" ئێمەش لە وتەکانی سەرۆک وەزیرانی عێراق بیستمان کە واژۆی لەسەر خەرجکردنی ئەو ٣٠٩ ملیار دینارەی پارەی گەنمی جووتیارانی ھەرێم داوە".
ناوبراو ئاماژەی بەوەشکرد، دوای واژۆکردنی سەرۆک وەزیرانی عێراق، پێویستە ئەو بڕە پارەیە بخرێتە سەر ھەژماری وەزارەتی بازرگانی عێراق، دواتر بە سایلۆکانی ھەرێمی کوردستان دەچنە بەغداو چەکی ئەو پارەیە وەردەگرن، ئنجا وەزارەتی بازرگانی ڕەوانەی بانکی ناوەندی لقی ھەولێری دەکات.
ھاوکات ئەوەشی دووپاتکردەوە بە گەیشتنی دەستبەجێ پاش رێکارەکان دابەشی دەکەن بەسەر ئەو جووتیارانەی کە پارەیان لای حکومەتی عێراقی بووە.
بە کاریگەری پلانە نوێیە داراییەکەی کابینەی (لیز ترەس)، بەھای پاوەن بەرامبەر بە دۆلار داڕمانی تۆمارکرد و بەھای ١٠٠ دۆلار ھاوتایە بە ٩٦ پاوەن، ھاوکات چاوەڕوانیشدەکرێت لە کۆتایی ئەم ھەفتەیە و لە ئەگەری گەڕانەوەی ڕاستڕەوەکان بۆ کورسی دەسەڵات لە ئیتاڵیا، بەھای یۆرۆ لەبەرامبەر دۆلار دابەزینی نوێ تۆماربکات.
ھاوکات ئەمڕۆ لەگەڵ کردنەوەی بازاڕی ئاسیا، نرخی زێر و نەوت دابەزی، نرخی یەک ئۆنسە زێڕ لە بۆرسەی جیھاندا بۆ ١٦٣٧ دۆلار دابەزی، بەھەمان کاریگەی ئەو دۆخە شڵەژاوەش لەناو بازاڕەکانی جیھان، نرخی نەوتیش لە بازاڕەکانی جیھان دابەزینی نوێی تۆمارکرد و یەک بەرمیل نەوتی برێنت بۆ ٨٤ دۆلار و نەوتی خاوی تەکساسیش بۆ ٧٧ دۆلار دابەزی.
جانیت یلین وەزیری گەنجینەی ئەمریکا رایگەیاند، سەپاندنی سزاکان بەسەر روسیادا بەتایبەتیش کەرتی وزەی ئەو وڵاتە، کاریگەری لەسەر بەرزبوونەوەی بەھای نەوت ھەیە و پێویست ھەموو وڵاتانی بەرھەمھێنەر و ھەناردەکاری نەوت رێککبکەون لەسەر دیاتریکردنی بەھای نەوت، بە پێچەوانەشەوە مەترسی گەورە بەڕێوەیە و ژمارەیەکی زۆر لە وڵاتانیش زیانیان بەردەکەوێت.
وەزیری گەنجینەی ئەمریکا ھۆشداریشی دا لە بەرزبوونەوەی بەھای نەوت لە وەرزی زستانی داھاتوودا، بەتایبەتی لەکاتێکدا کە ھەر لەو وەرزەدا وڵاتانی ئەوروپا کڕینی نەوتی روسیا رادەگرێت و ئەوەش ھۆکارێک دەبێت بۆ زیاتر بەرزبوونەوەی بەھای نەوت.
ئەمڕۆ نرخی یەک بەرمیل نەوتی برێنت ٨٢ سەنت واتە نزیکەی ٠.٩٣% بەرزبۆوە و بە ٨٨ دۆلار و ٨٢ سەنت مامەڵەی پێوەکرا، ھاوکات نرخی نەوتی تەکساس ٨٥ سەنت رووی لە بەرزبوونەوە کرد و گەیشتە ٨٢ دۆلار و ٨٤ سەنت.
بەرزبوونەوەی نرخی نەوت دوای ھەڕەشەکانی "ڤلادمیر پوتن" سەرۆکی روسیا بوو کە رایگەیاند، ھەناردەی نەوت و غازی وڵاتەکەی رادەگرێت ئەگەر بێتو کڕیارانی ئەوروپی کۆت و بەند لەسەر نرخەکان دابنێن.
دوێنێ نرخی یەک بەرمیل نەوتی برێنت لە بازاڕەکانی جیھان بۆ ٨٨ دۆلار و ٤٣ سەنت دابەزی و نرخی یەک بەرمیل نەوتی تەکساسیش ٤% بەھاکەی لەدەستداو بۆ ٨٢ دۆلار و ٣٣ سەنت دابەزی و گەڕایەوە بۆ ھەمان نرخی پێش دەستپێکردنی جەنگی ئۆکراین و روسیا.
بە کاریگەریی زیادبوونی نیگەرانی وەبەرھێنەران لە پاشەکەشەی گەشەی ئابووریی جیھان، لە کەمبوونەوەی خواست لەسەر نەوتی خاو لە ئەوروپا و ئەمریکا، نرخی نەوتی خاوی برێنت بۆ کەمترین ئاست لە مانگی کانوونی دووەمی ئەمساڵەوە دابەزی و گەیتە ٩١ دۆلار.
ئەو کەمبوونەوەیە لە نرخی نەوت لەکاتێکدایە، کە رۆژی دووشەممە ئەندامانی رێکخراوی ئۆپیک پڵەس بە سەرکردایەتی روسیا، رێککەوتن لەسەر کەمکردنەوەی بەرھەمھێنانی نەوتی رۆژانە لە سەرەتای مانگی داھاتووەوە.
وەزیری نەوت و غازی سروشتی ھندستان رایگەیاندووە، لە مانگی نیسان و ئایاردا ھاوردەی نەوتی ھندستان لە روسیاوە ٤.٧ ھێندە زیادیکردووە، بەڵام لە مانگی تەمموزدا ئەو بڕەیان کەمکردووەتەوە و بەنیازیشن لە داھاتوویەکی نزیکدا زۆرینەی ھاوردەی نەوتیان لە وڵاتانی کەنداوەوە بێت بەتایبەت عێراق و سعودیە.
لە مانگی حوزەیراندا ھندستان ھاوردەکردنی نەوتی عێراقی بەرێژەی لە سەدا ٩ کەمکردەوە، بەڵام لەگەڵئەوەشدا عێراق وەک گەورەترین ھەناردەکاری نەوت بۆ ھندستان مایەوە.
دوای داخستنی سەرەکیترین ھێڵی بۆری غاز بۆ ئەرووپا لەلایەن روسیاوە، بەیانی ئەمڕۆ بەھای یۆرۆ دابەزینی پێوانەیی تۆمار کرد و ٠.٥%ی بەھاکەی لەدەستدا، کە ئەوە نزمترین ئاستە لە ماوەی ٢٠ساڵی رابردوودا تۆمار بکرێت، بەوەش لەگەڵ کردنەوەی بازارَەکانی ئاسیا بەھای یەک یۆرۆ بۆ ٠.٩٩ سەنت دابەزی.
ھاوکاتی بەھای دۆلار بەرامبەر دراوەکانی دیکە بەرزبۆوە و بەھای پاوەندیش دابەزینی بەرامبەر دۆلاری ئەمریکی تۆمارکرد.
بەگوێرەی ئەو خشتەیەی کە ڕێکخراوی ئۆپیک لەسەری ڕێککەوتووە، پشکی عێراق بۆ مانگی تشرینی یەکەم چوار ملیۆن و ٦٥١ ھەزار بەرمیل دیاریکراوە، بڕی کەمکردنەوەکەش ١٢ ھەزار بەرمیل دەبێت لە مانگی ئەیلودا.
لەناو ڕێکخراوی ئۆپیک عێراق بە دووەم وڵاتی بەرھەمھێنی نەوت دێت لە دوای سعودیە و لەناو ڕێکخراوی ئۆپیک پڵەسیش بەسێھەم وڵاتی بەرھەمھێنی نەوت دێت لە دوای سعودیە و ڕوسیا.
بە گوێرەی بڕیارەکەی ئۆپیک، پشکی ھەریەکە لە سعودیە و ڕوسیا بە ١١ ملیۆن بەرمیل دیاریکراوە، بەرھەمی ڕۆژانەی ھەریەکەشیان بەبڕی ٢٦ ھەزار بەرمیل کەمدەکرێتەوە.
ئەمڕۆ نرخی یەک بەرمیل نەوتی برێنت ٥٩ سەنت بەرزبووەوە و گەیشتە ١٠٢ دۆلار، نرخی نەوتی تەکساسیش ٤٢ سەنت بەرزبووەوە و بە ٩٥ دۆلار و ٣١ سەنت مامەڵەی پێوەکرا.
ئاژانسی رۆیتەرزیش بڵاویکردەوە، لەماوەی سێ ھەفتەی رابردوودا نرخی نەوت بۆ زۆرترین ئاست بەرزبووەتەوە.
بەرزبوونەوەی نرخی نەوت بەھۆی گومانەکانەوەیە لەسەر کەمبوونەوەی بەرھەمھێنانی نەوت و ناجێگری ئاستی ھەناردەی نەوتی روسیا، ھاوکات پێشبینیدەکرێت گەورە بەرھەمھێنەرانی نەوت ئاستی بەرھەمھێنان کەمبکەنەوە و بەشێک لە پاڵاوتگەی ئەمریکا دابخرێت.
ئەمڕۆ لەگەڵ کردنەوەی بازاڕەکانی نەوت لە جیھاندا، نرخی یەک بەرمیل نەوتی برێنت ٨٢ سەنت دابەزی و بە ٩٤ دۆلار و ٢٧ سەنتەوە مامەڵەی پێوەکرا، نرخی نەوتی تەکساسیش ٥٢ سەنت دابەزی و گەیشتە ٨٨ دۆلار و ٨٩ سەنت بۆ ھەر بەرمیلێک.
دابەزینی نرخی نەوت بەھۆی مەترسییەکانی چینەوەیە لە دابەزینی گەشەی ئابوری جیھان، لەکاتێکدا چین گەورەترین کڕیاری نەوتی خاوە لە جیھاندا.
بەشێک لە وەبەرھێنەرانیش پێشبینیدەکەن بەھۆی دانوستانە ئەتۆمییەکانی ئێران بڕێکی زیاتر لە نەوت بخرێتە بازاڕەکانەوە، ئەگەر ئێران و ئەمریکا پێشنیازی یەکێتی ئەوروپا بۆ ھەڵگرتنی سزاکان لەسەر ھەناردەی نەوتی ئێران قبوڵ بکەن.
ئەمڕۆ لەگەڵ کردنەوەی بازاڕی وزەی جیھان، نرخی یەک بەرمیل نەوتی برێنت ٢٧ سەنت دابەزی و بە ٩٧ دۆلار و ٨٨ سەنتەوە مامەڵەی پێوەکرا، نرخی یەک بەرمیل نەوتی تەکساسیش بە ٩١ دۆلار و ٨٧ سەنت بووە و ٢٢ سەنت دابەزینی تۆمار کردووە.
(ئەمین ناسر) سەرۆکی جێبەجێکاری کۆمپانیای (ئارامکۆ)ی سعودیە رایگەیاند، کۆمپانیاکەیان ئامادەیە ئاستی بەرھەمھێنانی نەوتی خاو زیاد بکات، بەشێوەیەک ئەگەر حکومەتی سعودیە داوا بکات، رۆژانە ١٢ ملیۆن بەرمیل نەوت بەرھەم دەھێنن.
ھەفتەی رابردوو نرخی نەوت بەرێژەی زیاتر لە ٣% بەرزبۆوە، دوای ئەوەی زیان بە بۆرییەکی نەوت کەوت لە کەنداوی مەکسیک.
کۆمپانیای دانە غاز ئاشکرایکردووە، بە بەراورد بە ھەمان ماوەی ساڵی ڕابردوو، قازانجی کۆمپانیاکەیان بە ڕێژەی ٨٢% زیادیکردووە و تێچوونی بەرھەمھێنانیان بەڕێژەی ١٦ کەمبووەتەوە.
کۆمپانیای دانە غاز باسی لەوەشکردووە، داھاتی کۆمپانیاکەیان لە نیوەی یەکەمی ئەمساڵ بەڕێژەی ٣١% زیادیکردووە و گەیشتووەتە ٢٨٤ ملیۆن دۆلار.
بەپێی ڕاپۆرتی کۆمپانیای دانە غاز، سەرەڕای ئاستەنگە ئەمنییەکان کە ڕووبەڕووی کۆمپانیاکەیان بووەتەوە بەرھەھێنانی غاز بەبێ پچڕان بەردەوامە لە نیوەی یەکەمی ئەمساڵ کۆی بەرھەمی کۆمپانیاکەیان لە ھەرێم بەڕێژ ١% زیادیکردووە.
کۆمپانیای دانە غاز قازانجی کۆمپانیاکەی گەڕاندووەتەوە بۆ بەرزبوونەوەی نرخی نەوت و غاز و کەمکردنەوەی تێچوون و ئەدای کارکردنی باشی کۆمپانیاکەیان لە ھەرێمی کوردستان.
فەرمانگەی زانیاری وزەی ئەمریکا بڵاویکردەوە، ھەفتەی رابردوو عێراق رۆژانە ٣٦٩ ھەزار بەرمیل نەوتی ھەناردەی ئەمریکا کردووە و بەراورد بە ھەفتەی پێشووتر بڕەکە زۆر زیادیکردووە کە لەو ھەفتەیەدا رۆژانە ١٦٥ ھەزار بەرمیل نەوتی ھەناردەی ئەمریکا کردووە.
ئاماژەی بەوەشکردووە، لە دوای کەنەدا و مەکسیک و سعودیە، عێراق چوارەم وڵاتە کە ھەفتانە زۆرترین بڕی نەوت ھەناردەی ئەمریکا دەکات و پلانیشیان ھەیە بۆئەوەی لە داھاتوودا ئەو بڕە نەوتە زیاتر بکەن.
بەیانی ئەمڕۆ لەگەڵ کردنەوەی بازاڕی نەوت، نرخی یەک بەرمیل نەوتی برێنت بە رێژەی زیاتر لە %١ دابەزی و بە ١٠٢ دۆلار و ٩٠ سەنت مامەڵەی پێوەکرا، نرخی نەوتی تەکساسیش بە ٩٧ دۆلار و ٣٢ سەنت بووە و بە رێژەی ١.٣٢% دابەزی.
دابەزینی نرخی نەوت ھاوکاتە لەگەڵ بەرزبوونەوەی ئاستی ھەڵاوسان لە جیھاندا و گەشەی ئابوری لە ئەوروپا و ئەمریکاش دابەزینی تۆمارکردووە.
بڕیاریشە وڵاتانی ناو رێکخراوی ئۆپیک و ھاوپەیمانەکانیان لە ئۆپیک پڵەس رۆژی ٤شەممە کۆببنەوە و بڕیار لەسەر ئاستی بەرھەمھێنانی نەوت بدەن بۆ مانگی ئەیلول.
ئەمینداری گشتی رێکخراوی ئۆپیک لە چاوپێکەوتنێکدا ئاماژەیدا بەوەی، رێکخراوی ئۆپیک لە رکابەریدا نییە لەگەڵ روسیا، بەڵکو ئەو وڵاتە رۆڵێکی گەورە و سەرەکی ھەیە لە ھاوسەنگ کردنی بازاڕی وزە لە جیھاندا.
ئەمینداری گشتی رێکخراوی ئۆپیک وتیشی، بوونی روسیا لە ئۆپیک پڵەس ھۆکاری سەرکەوتنی رێککەوتنەکانە، باسی لەوەشکرد کە گۆڕانکارییەکان لە نرخی نەوت تەنھا پەیوەندی بە رووداوەکانی روسیا و ئۆکراینەوە نییە.
بەھۆی کاریگەری راگرتنی ھەناردەی نەوت و غازی روسیا بۆ ئەوروپا لە رێی ھێلی سەرەکییەوە، نرخی نەوت بەردەوامە لە بەرزبوونەوە و ئەمڕۆ لەگەڵ کردنەوەی بازاڕەکاندا نرخی بەرمیلێک نەوتی برێنت بە ١٠٦ دۆلار و ٨ سەنت مامەڵەی پێوەکراوە کە بەراورد بە رۆژی دووشەممە بە رێژەی لەسەدا ١ پۆینت ٥٢ بەرزبۆتەوە، ھەروەھا بەرمیلێک نەوتی تەکساس بە ٩٨ دۆلار و ١٢ سەنت مامەڵەی پێوەدەکرێت و رێژەی بەرزبوونەوەکەی بەراورد بە رۆژی دووشەممە لە سەدا ١ پۆینت ٤٧ ە.