زەینەب جیاشی، ئەندامی ئەنجومەنی نوێنەرانی عێراق رایگەیاندووە، یاداشتێکیان بە ئیمزای ١٧٤ پەرلەمانتارەوە ئاراستەی وەزارەتی دەرەوەی عێراق کردووە بە مەبەستی پشتیوانیکردن لە بڕیارەکەی دادگای باڵای فیدراڵی لەبارەی نادەستووریبوون و ھەڵوەشاندنەوەی رێککەوتنی خور عەبدوڵا لەگەڵ کوەیت کە تایبەتە بە رێکخستنی جموجۆڵ و رێڕەوە دەریاییەکان و لە ساڵی ٢٠١٣ لەلایەن ئەنجومەنی ئومەی کوەیت و ئەنجومەنی نوێنەرانی عێراقەوە پەسەندکراوە.

لەچەند ھەفتەی رابردوودا دادگای باڵای فیدراڵی عێراق رایگەیاند، رێککەوتنی خور عەبدوڵا بۆ رێکخستنی جموجۆڵی دەریایی لە رێڕەوە ئاوییەکانی نێوان عێراق و کوەیت نادەستووریە و پێچەوانەی بڕگەی چوارەمی ماددەی (٦١)ی دەستوورە کە باس لەوە دەکات پەسەندکردنی رێککەوتن و پەیماننامەی نێودەوڵەتی پێویستی بە دەنگی زۆرینەی دوو لەسەر سێی پەرلەمانتارانە، بەڵام ئەو رێککەوتنە ئەو رێژەیەی دەنگی پەرلەمانتارانی بەدەستنەھێناوە.

بە پێی نوسراوێکی ئەنجومەنی باڵای دادوەریی، دادگای تاوانەکان لە رەسافە، بڕیاریداوە بە بێتاوانی "عەبدوڵا یاسر سەبعاوی" زڕبرای سەدام حسێن و"تارق خەڵەف نزال"کە تۆمەتبارکرا بوون بە بەشداریکردن لە کۆمەڵکوژیی "سپایکەر".

بەپێی نوسراوەکەی ئەنجومەنی باڵای دادوەریی، دادگای تاوانەکان لە رەسەفە، لەبەر نەبوونی بەڵگەی پێویست بڕیاری ئازادکردنی ئەو دوو کەسەی دەرکردووە، ھەروەھا بەپێی ماددەکانی یاسایی تیرۆر بڕیاریداوە بە ھەڵوەشاندنەوەی ئەو تۆمەتانەی ئاڕاستەیان کراوە.

لە ڕۆژی ١٢ی حوزەیرانی ٢٠١٤، نزیکەی ھەزار و ٧٠٠ خوێندکار  لە سەربازگەی سپایکەر لە شاری تکریتی ناوەندی پارێزگای سەڵاحەدین لەلایەن ژمارەیەک چەکدارەوە کۆمەڵکوژکران.

وەزارەتی دەرەوەی عێراق لە راگەیەندراوێکدا ئاشکرایکرد، لە چەند ھەفتەی کەمی داھاتوودا محەمەد شیاع سودانی سەرۆکوەزیرانی عێراق بە سەردانێکی رەسمی و بەسەرۆکایەتی وەفدێکی باڵا سەردانی روسیا دەکات و تەوەری سەرەکی سەردانەکەش گەشەپێدانی پەیوەندییەکانی نێوان ھەردوولایە بەتایبەتیش لە ھەردوو بواری سیاسی و ئابووری.

لە بەرامبەریشدا سێرگی لاڤرۆڤ وەزیری دەرەوەی روسیا سەردانەکەی سودانی بۆ مۆسکۆ پشتڕاستکردووەتەوە و رایگەیاندووە، ئامادەکاری تەواو بۆ ئەو سەردانە دەکەن و دەیانەوێت بە باشی بەڕێوەبچێت و ئەنجامی باشیشی ھەبێت کە بڕیارە سەردانەکە لە چەند ھەفتەی داھاتوودا ئەنجام بدرێت.

بەپێی راگەیەندراوێکی نووسینگەکەی، محمەد شیاع سودانی سەرۆکوەزیرانی عێراق لە پەراوێزی کۆبوونەوەکانی کۆمەڵەی گشتی نەتەوەیەکگرتووەکان لە نیویۆرک، لەگەڵ ئەنتۆنیۆ گۆتێرێس سکرتێری گشتی رێکخراوی نەتەوە یەکگرتووەکان کۆبووەتەوە و تەوەری سەرەکی گفتوگۆکانیشیان گۆڕانکارییەکانی کەشوھەوا و کاریگەرییەکانی لەسەر عێراق بووە.

ئاماژە بەوەشکراوە، لە کۆبوونەوەکەدا سودانی بە پێویستی زانیوە ھەماھەنگییان لەگەڵ رێکخراوی نەتەوە یەکگرتووەکان ھەبێت، لەپێناو بەرەنگاربوونەوەی ھەژاریی و دۆزینەوەی چارەسەر بۆ وشکەساڵی و بە بیابانبوون و کەمکردنەوەی کاریگەرییەکانیان.

نووسینگەی سودانی راشیگەیاندووە، دوای کۆبوونەوەکەی لەگەڵ سکرتێری گشتی رێکخراوی نەتەوە یەکگرتووەکان، سەرۆکوەزیرانی عێراق کۆتایی بە سەردانەکەی بۆ نیویۆرک ھێنا.

عەبادی لە چاوپێکەوتنێکی تەلەفزیۆنیدا سەبارەت بە کێشەکان لەگەڵ ھەرێمی کوردستان ئاماژەی بەوەدا، دەبێت لەسەر بنەمای یەک عێراق و یەک بەرژەوەندی لەگەڵ ھەرێمی کوردستان مامەڵە بکرێت، پێویستە واز لە بەخشین لە بەرامبەر وەرگرتن بھێندرێت، چونکە مافی خەڵک سازشی لەسەر دەکرێت نەک مافی حزبەکان. 

وتیشی، بەشێک لە لایەنەکان ھاووڵاتیانی ھەرێم لە مافەکانیان بێبەش دەکەن بۆ رازیکردنی دەنگدەرانی. 

سەبارەت بە موقتەدا سەدر رێبەری رەوتی سەدریش وتی، سەدر رێڕەوێکی بۆ خۆی دیاری کردووەو روئیای بۆ چاکسازی رەوشی ناوخۆی وڵات ھەیە، بەڵام بەتەنھا ناتوانێت ئەو کارە بکات. ئاشکرای کرد کە،  ئیدارەدانی پڕۆسەی سیاسی بەبێ سەدر ئەستەمە، بەڵام ھیچ بوارێکی بۆ لێکتێگەیشتن نەھێشتەوە و ئەندامەکانی لە ئەنجومەنی نوێنەران کشاندەوە. 

ئەحمەد ئەسەدی لە لێدوانێکی رۆژنامەوانیدا رایگەیاند، نزیکەی ٨٠٠ ھەزار بۆ یەک ملیۆن کرێکاری بیانی لە عێراق ھەن، بە پێی ھەڵسەنگاندنەکان مانگانە ٨٠٠ ملیۆن دۆلار بۆ مووچە و کرێکانیان خەرجدەکرێت.

وتیشی، ئەگەر ھەر کرێکارێکی بیانی ٥٠٠ دۆلاریش وەربگرێت، ئەوا بڕەکە لەوە زیاتر دەبێت، چونکە بەشێک لە کرێکارە بیانییەکان مووچەکانیان لە مانگێکدا دەگاتە ١٠ ھەزار دۆلار.

بە پێی داتا و زانیارییەکانی وەزارەتی دارایی عێراق، داھاتی مانگی کانوونی دووەمی ئەمساڵ تا مانگی تەمموز گەیشتووەتە زیاتر لە ٦٥ ترلیۆن و ١٩٥ ملیار دینار، لەو بڕەش زیاتر لە ٦٢ ترلیۆن و ٢٥٩ ملیار دیناری داھاتی نەوتی بووە کە ٩٥%ی بودجەی گشتی پێکدەھێنێت، داھاتە نانەوتییەکانی ئەو حەوت مانگەش گەیشتووەتە زیاتر لە دوو ترلیۆن و ٩٣٥ ملیار دینار. 

شارەزایەکی ئابوریش بە ناوی "محەمەد حوسنی" لە لێدوانێکی رۆژنامەوانی رایگەیاندووە، داھاتە نانەوتییەکان بەرەوپێش ناچێت، تا ئەوکاتەی عێراق بەرھەمی ناوخۆیی و پیشەسازی و کشتوکاڵی نەبێت، ئابوری عێراقیش لاوازە و لە داھاتی نانەوتی پشت بە باج و گومرگ دەبەستێت. 

"سودانی" لە لوتکەی ئامانجەکانی گەشەپێدان لە نیویۆرک رایگەیاند، پابەندن بە ئامانجەکانیان سەرباری ئەو ئاستەنگانی لەبواری گەشەپێداندا روبەڕووی دەبنەوە.

وتیشی، عێراق چەندین رێکاری نیشتمانی گرتووەتەبەر بۆ چاکسازی ژێرخانی ئابوری و فراوانکردنی تۆڕی ئاو و بەکارھێنانی تەکنیکی نوێ بۆ ئاودێری و نوێکردنەوەی کەناڵە ئاوییەکان، بەشێک لەو ئاستەنگانەشی روبەڕووی دەبنەوە پەیوەندی بەو زیانە داراییانەوە ھەیە کە لە جەنگی تیرۆریستانی داعش بەریانکەوتووە. 

"سودانی" جەختیشی کردەوە لەوەی، ئەولەویات دەدەن بە دابینکردنی پارە بۆ روبەڕوبوونەوەی گۆڕانکارییە کەشوھەواییەکان، چونکە عێراق یەکێکە لەو وڵاتانەی زۆرترین کاریگەری لەسەر دروستبووە. 

ھەروەھا وتیشی، وەبەرھێنان لە غاز دەکەن، بۆ بەرھەمھێنانی وزەی پاک، بۆ ئەوەی تا ساڵی ٢٠٣٠ بگەنە ئاستی سفر لە بەھەدەردان و سوتانی غازدا. 

شێخ موس ئەحمەد، بەرپرسی فەرمانگەی ئاوارە و پەنابەران لە ئیدارەی خۆبەڕێوەبەری لە رۆژئاوای کوردستان راگەیاند، لە دوای ئەوەی ھەفتەی رابردوو ١٧٤ خێزانی دیکەی عێراقی کەمپی ھۆلیان بەجێھێشت و گەڕانەوە عێراق، لەئێستادا ژمارەیەک خێزانی دیکە کە ژمارەیان ٧٠ خێزانی عێراقیە ئامادەکراون و رێکارە یاساییەکانیان بۆ تەواوکراوە و لەچەند رۆژی داھاتوودا دەگەڕێنەوە و لە کەمپی جدعە لە باشوری شاری موسڵ جێگیردەکرێن.

راشیگەیاند، ئەوان بەردەوامن لە ھەوڵەکانیان بۆ چۆڵکردنی تەواوەتی ئەو کەمپە لە زووترین کاتدا، ئاماژەی بەوەشکرد، ئەو کارەیان بە ھەماھەنگی لەگەڵ حکومەتی عێراق و ھاوپەیمانی نێودەوڵەتی ئەنجام دەدەن.

بە پێی ئامارەکان حکومەتی عێراق، تائێستا پێنج ھەزار و ٥٦٠ ھاووڵاتی عێراقی کە زۆرینەیان ژن و منداڵن  لە کەمپی ھۆلەوە گەڕێندراونەتەوە بۆ کەمپی جدعە لە موسڵ.

هەرێم كەمال ئاغا سەرۆكی فراكسیۆنی یەكێتی لە ئەنجومەنی نوێنەرانی عێراق بە كوردسات نیوزی راگەیاند، لە سۆنگەی بەرپرسیارێتی و بەدواداچوونەكانی د.لەتیف رەشید، سەرۆككۆماری عێراق لەسەر ئەو پرسانەی كە پەیوەستە بە هەرێمی كوردستان و ناوچە دابڕاوەكان، ئەمڕۆ لەگەڵ سەرجەم فراكسیۆنە كوردستانییەكانی ئەنجومەنی نوێنەران كۆدەبێتەوە.

وتیشی، لە كۆبوونەوەكەدا چەندین پرسی گرنگ و گۆڕانكارییە سیاسییەكان و پێشهاتەكان تاوتوێ دەكرێن، بەتایبەت پرسی بەپارێزگابوونی هەڵەبجە و ناردنی پشكی هەرێم.

ئەو كۆبوونەوەیە لە كاتێكدایە كە رۆژی سێشەممە بۆ سێیەمجار، دانیشتنی ئەنجومەنی نوێنەرانی عێراق بۆ دەنگدان لەسەر پڕۆژەیاسای بەپارێزگابوونی هەڵەبجە دواخرا و بڕیارە ڕۆژی پێنجشەممە دانیشتنەكە ئەنجام بدرێت، ئەگەرچی تائێستا كارنامەی ئەو دانیشتنەش بڵاونەكراوەتەوە، بەڵام فراكسیۆنە كوردستانییەكان بڕیاریانداوە ئەگەر لە دانیشتنی سبەینێدا، ڕۆژەیاسای بەپارێزگابوونی هەڵەبجە نەخرێتە بڕگەی یەكەمی دانیشتنەكەوە بایكۆت دەكەن.

 

عەون زیاب، بە رۆژنامەی "سەباح"ی رەسمی راگەیاند، پێشبینیدەکرێت لە رۆژانی داھاتوودا بارانێکی بەخوڕ لە حەوزی روباری دیجلە و فورات لە تورکیاوە ببارێت، ھاوشێوەی ئەو شەپۆلی بارانەی شاری ئیستەنبوڵی گرتووەتەوە، بەھۆشیەوە داھاتی عێراق لە ئاو زیاد دەکات.

وتیشی، تورکیا لە مانگی نیسانی ساڵی رابردووەوە تائێستا، پشکی ئاوی بۆ سنورەکانی سوریا بۆ کەمترین ئاست کەمکردووەتەوە، بۆیە ئەو بڕەی دەگاتە بەنداوی حەدیسە و موسڵ زۆر کەمە، بە گشتیش ئەو بڕە ئاوەی دەگاتە عێراق زۆر کەمترە لەوەی کە پێویستە.

پەیامنێری کوردسات نیوز رایگەیاند، لە کۆبوونەوەکەدا د.لەتیف رەشید، سەرۆککۆماری عێراق و فراکسیۆنە کوردستانییەکان گفتوگۆیان لەسەر ئەو پرسانە کرد کە پەیوەستن بە ھەرێمی کوردستان و ناوچە دابڕاوەکان.

وتیشی، لە کۆبوونەوەکەدا چەندین پرسی گرنگ و گۆڕانکارییە سیاسییەکان و پێشھاتەکان تاوتوێکران، بەتایبەت پرسی بەپارێزگابوونی ھەڵەبجە و ناردنی پشکی ھەرێم.

ئەو کۆبوونەوەیە لەکاتێکدایە کە رۆژی سێشەممە بۆ سێیەمجار، دانیشتنی ئەنجومەنی نوێنەران بۆ دەنگدان لەسەر پڕۆژەیاسای بەپارێزگابوونی ھەڵەبجە دواخرا و بڕیارە ڕۆژی پێنجشەممە دانیشتنەکە ئەنجامبدرێت، ئەگەرچی تائێستا کارنامەی ئەو دانیشتنەش بڵاونەکراوەتەوە، بەڵام فراکسیۆنە کوردستانییەکان بڕیاریانداوە ئەگەر لە دانیشتنی سبەینێدا، ڕۆژەیاسای بەپارێزگابوونی ھەڵەبجە نەخرێتە بڕگەی یەکەمی دانیشتنەکەوە بایکۆت دەکەن.

لە میانی کۆبوونەوەکەدا باس لە بارودۆخی گشتی وڵات و گرنگی پێشخستنی پێکەوەژیانی ئاشتیانە لە نێوان هەموو پێکهاتەی کۆمەڵگەی عێراقدا کرا، بەو پێیەی  دەستپێکە بۆ چەسپاندنی ئاسایش و سەقامگیری وڵات.

هەروەها سەرۆککۆمار ستایشی ئەو قوربانیدان و بەرگریکردنەی کریستیانەکانی کرد لە عێراق دژی  باندە تیرۆریستییەکان و پابەندبوونیان بە ناسنامەی نیشتمانی و دەستەبەرکردنی بەشداریی ڕاستەقینەیان لە ژیانی سیاسی و کۆمەڵایەتی و ڕۆشنبیری و هەروەها ڕۆڵی ئەو پێکهاتە و بەشدارییە کاریگەرەکانییان لە بونیادنان و پەرەپێدانی بەرهەمە کەلتوری و فیکرییەکانی  کۆمەڵگای عێراقی بەرزنرخاند .

محەمەد حەلبوسی سەرۆکی ئەنجومەنی نوێنەرانی عێراق لە کۆنفرانسێکی رۆژنامەوانیدا رایگەیاند، لەئێستادا عێراق روبەڕووی قەیرانێکی گەورەی گۆڕانکارییەکانی کەشوھەوا و کەم ئاوی و وشکەساڵی بووەتەوە، بەتایبەتیش لەکاتێکدا کە وڵاتانی دراوسێش پابەندی بنەمای دراوسێیەتی نین بۆ دابینکردنی بەشەئاوی عێراق و بەردانەوەی سەرچاوەکانی ئاو لە وڵاتەکانیانەوە بۆ عێراق.

وتیشی، عێراق پێویستی بە دروستکردنی چەندین بەنداو و کۆگای نوێ و گەورەی ئاو ھەیە بۆئەوەی زۆرترین کۆ بکاتەوە، چونکە لە ساڵی ١٩٨٥ەوە تائێستا ھیچ بەنداوێک دروستنەکراوە و پێویستە فشاریش لەسەر وڵاتانی دراوسێ دروستبکرێت بۆئەوەی بەشەئاوی عێراق بە تەواوی بەربدەنەوە.

جاسم موسەوی پەرلەمانتاری ئیئتیلافی دەوڵەتی یاسا کە نوری مالکی سەرۆکایەتی دەکات رایگەیاندووە، سەردانەکەی محەمەد شیاع سودانی سەرۆکوەزیرانی عێراق بۆ نیویۆرک جگە لە بەشداریکردن لە کۆبوونەوەکانی کۆمەڵەی گشتی نەتەوە یەکگرتووەکان، ھاوکات چەند تەوەرێکی تریش لە خۆ دەگرێت و لەگەڵ ژمارەیەک لە سەرکردەکانی جیھان کۆدەبێتەوە.

وتیشی، گرنگترین کۆبوونەوەی سودانی لە پەراوێزی کۆبوونەوەکانی کۆمەڵەی گشتی نەتەوەیەکگرتووەکان، کۆبوونەوە دەبێت لەگەڵ لێپرسراوانی باڵای ئەمریکا بۆ گفتوگۆکردن لە بارەی ناسەقامگیری بەھای دۆلار لە عێراق و دەیەوێت لەو بوارەدا لەگەڵ ئەمریکا بگەنە لێکتێگەیشتن.

جومانە غەلای وتەبێژی کۆمسیۆنی ھەڵبژاردنەکانی عێراق رایگەیاند، ھەڵبژاردنی ئەنجومەنی پارێزگاکانی عێراق لە وادەی دیارکراوی خۆیدا کە ١٨ی مانگی کانوونی یەکەمی ئەمساڵ بەڕێوەدەچێت و ئەنجومەنی کۆمیسیارانیش نموونەی کاغەزی دەنگدانی پەسەندکردووە.

جومانە غەلای، باسی لە ھەڵبژاردنی پەرلەمانی کوردستانی کرد و وتی، ئەنجومەنی کۆمسیاران ماوەی نوێکردنەوەی تۆماری دەنگدەرانی لە پارێزگاکانی ھەرێمی کوردستان، تاکو کۆتاییھاتنی دەوامی رەسمی لە رۆژی ٢٠ی ئەیلوول درێژکردووەتەوە.

بەپێی وادەیەک کە سەرۆکایەتیی ھەرێمی کوردستان بە راوێژ لەگەڵ لایەنە سیاسییەکان دیاریکردووە، بڕیارە رۆژی ٢٥ی مانگی شووباتی ساڵی داھاتووی ھەڵبژاردن بۆ خولی شەشەمی پەرلەمانی کوردستان بەڕێوەبچێت.