عێراق
یەحیا رەسوڵ، فەرماندەی گشتی ھێزە چەکدارەکانی عێراق لە راگەیەندراوێکدا بڵاویکردەوە، ئەو ھێرشە پێشێلکردنی سەروەری عێراقە و کارێکی تیرۆریستییە، ھێزی ھاوپەیمانی نێودەوڵەتیش بەبەرپرسی ھێرشەکە دەزانن.
ھادی عامری ئەمینداری گشتی رێکخراوی بەدریش رایگەیاند، حکومەتی عێراق بەرپرسیارە لەو ھێرشە، چونکە داواکارییەکانی بۆ کردنە دەرەوەی ھێزە بیانییەکان پشتگوێخسووە.
ھاوکات عەمار حەکیم سەرۆکی رەوتی حیکمە سەرباری ئیدانەکردنی ھێرشەکە جەختی کردەوە لە رێزگرتن لە دەستور و یاساکان و رێگریکردن لە تێکچوونی رەوشی ئەمنی و سیاسی.
ھومام حەمودی سەرۆکی ئەنجومەنی باڵای ئیسلامی عێراقیش رایگەیاند، ھێرشەکە پێشێلکارییەکی گەورەیە بۆ سەر سەروەری عێراق و ناوچەکە بەرەو ئاڵۆزی زیاتر پەلکێش دەکات کە بەرگەی لێکەوتەکانی ناگرێت.
ھاوپەیمانی عەزمیش داوای راگرتنی دەستوەردانی دەرەکی دەکات، کوتلەی سادیقونیش دەڵێت، سەرجەم بژاردەکان بۆ وەڵامدانەوەی ئەمریکا لەبەردەستدان.
مەنسور مەزری سەلوم، بەڕێوەبەری نوێی پەروەردەی کەرکوک لەنوسراوێکدا جەخت دەکاتەوە لەوەی، جگە لەئاڵای عێراق ھەڵکردنی ھەموو ئاڵایەکی تر لەسەر خوێندنگەکان قەدەغەیە.
نوسراوەکە لەرۆژی ٤ی کانونی دووەمی ٢٠٢٤ دەرکراوەو ئاڕاستەی بەش و ھۆبەو ئیدارەی خوێندنگەکان کراوە.
لە نوسراوەکەدا ھاتووە، لەپێناو پاراستنی شکۆی دەوڵەت و پێگەی دامەزراوە پەروەردەییەکان رێگا نادرێت ئاڵای تر ھەڵبکرێت بەپێچەوانەوە ھەرکەسێک سەرپێچی بڕیارەکە بکات ئەوا روبەڕوی رێوشوێنی یاسایی دەکرێتەوە.
دەستەی حەشدی شەعبی لە راگەیەنراوێکدا ئەوەشی خستوەتەڕوو، رۆژی پێنجشەممە جارێکی دیکە بارەگایەکی ھێزەکانیان روبەڕوی ھێرشی دوژمنکارانەی ئەمریکا بووەتەوە و ئەوەش پێشێلکارییەکی ئاشکرایە.
باسی لەوەشکردوە، بە ئامانجگرتنی دامەرزاوەیەکی پەیوەست بە فەرماندەی گشتی ھێزە چەکدارەکان پێشھاتێکی مەترسیدارە، لەئێستاشدا حەشدی شەعبی ئامادەیە بۆ جێبەجێکردنی ھەر فەرمانێکی فەرماندەی گشتی ھێزە چەکدارەکانی عێراق بۆ پاراستنی سەروەری وڵات و پاراستنی گیانی ھاووڵاتیان.
دەستەی دەستپاکی فیدڕاڵی لە راگەیەنراوێکدا بڵاویکردەوە، د.لەتیف رەشید، سەرۆککۆماری عێراق فۆرمی ئەستۆپاکی بۆ ساڵی ٢٠٢٤ـی پڕکردەوە و دەستەکەیان فۆرمی ئەستۆپاکی سەرۆککۆماری وەرگرتووەتەوە.
لەگەڵ سەرەتای ساڵی نوێ و دەستپێکردنەوەی دەوامی رەسمی، ھەریەکە لە سەرۆک وەزیران، سەرۆکی ئەنجومەنی باڵای دادوەری، لەبری سەرۆکی ئەنجومەنی نوێنەران، سەرۆکی دەستەی دەستپاکی و ژمارەیەک وەزیر و پەرلەمانتار فۆرمی ئەستۆپاکی دەستەی دەستپاکییان بۆ ساڵی ٢٠٢٤ پڕکردووەتەوە.
دەستەی دەستپاکی دەڵێت، پڕکردنەوەی فۆرمی ئەستۆپاکی لەلایەن لێپرسراوانی باڵای دەوڵەتەوە ھەنگاوێکی گرنگ دەبێت بە ئاڕاستەی بەھێزکردنی متمانەی ھاووڵاتیان بە حکومەت و دامەزراوەکانی عێراق.
سەرۆکایەتی کۆماری عێراق لە راگەیەنراوێکدا دەڵێت، تەقینەوە تیرۆریستییەکانی شاری کرمانی ئێران ئیدانە دەکەن، کە بەھۆیەوە دەیان ھاووڵاتی بونەقوربانی.
راشیگەیاندوە، عێراق پشتیوانی و پاڵپشتی بۆ روبەڕووبونەوەی ئەو کردەوە تیرۆریستییە شەرمەزارکەرانە دوپاتدەکاتەوە، ھاوکات بەھۆی رووداوەکەوە سەرەخۆشی و ھاوخەمی خۆی بۆ سەرکردایەتی و حکومەت و گەلی کۆماری ئیسلامی ئێران دەردەبڕێت.
عەبدولئەمیر شەمەری وەزیری ناوخۆی عێراق لە کۆنفرانسێکی رۆژنامەوانیدا رایگەیاند، دەسەڵات و رێگەپێدان بە ھیچ فەرمانبەر و ئەندامێکی ھێزە ئەمنییەکانی سەربە وەزارەتی ناوخۆی عێراق نەدراوە یاسا پێشێل بکات و بە خراپی مامەڵە لەگەڵ ھاووڵاتییان بکات، بۆ ئەو مەبەستەش پشت بە سکاڵای ھاووڵاتییان دەبەستن و ھەر فەرمانبەر و ئەندامێکی ھێزە ئەمنییەکانی سەر بە وەزارەتەکەی کاری لەو جۆرە بکەن رادەستی دادگاکانی تایبەت بە ھێزەکانی ئاسایشی ناوخۆی دەکەن و لیژنەی لێکۆڵینەوەشی لەسەر پێکدەھێنن.
وتیشی، لە ھەمانکاتیشدا پابەندن بە پاراستنی سەرجەم ھێزەکانی ناوخۆ بە پۆلیسی ھاتوچۆ و سەرجەم ھێزە ئەمنییەکانیشەوە، ھەر کەسێک پێشێلکارییان بەرامبەر بکات قبوڵی ناکەن و رێکاری یاسایی لەبەرامبەر دەگرنەبەر.
وەزارەتی پلاندانان رایگەیاندووە، لیژنەیەکی ھاوبەشیان لەگەڵ وەزارەتی ناوخۆ و بازرگانی و دەستەی دەروازە سنووریەکان پێکھێناوە بۆ کۆنترۆڵکردنی ھاوردەکردنی یارییە ئاگرینەکان، عەبدولزەھرە ھنداوی، وتەبێژی وەزارەتی پلاندان دەڵێت، ئامانج لە کۆنتڕۆڵکردنی ھاوردەی یارییە ئاگرینەکان و کەرەستە پەیوەندیدارەکان ئەوەیە کە زیان و مەترسی لەسەر ھاووڵاتییان کەم بکرێتەوە.
لە ئاھەنگەکانی شەوی سەری ساڵدا ١٣٢ کەس بەھۆی یارییە ئاگرینەکان لە عێراق برینداربوون، لە ھەرێمی کوردستانیش ٨٥ کەس بە رووداوە جیاجیاکان برینداربوون کە ھەندێکیان بە یارییە ئاگرینەکان بوو.
عەون زیاب رایگەیاند، بەهۆی باران بارینی ئەم دواییە ئاستی ئاو لە رووباری دیجلە دوو مەتر بەرزبووەتەوە، ئەوەش سودی بۆ ناوچەكانی ناوەڕاست و باشوری وڵاتەكە هەیە بە زۆنگاوەكانەوە. هەروەها ئاستی ئاو لە بەنداوی موسڵ باشترە لە ساڵانی رابردوو، چونكە پلەكانی گەرما نزمبوونەتەوە، ئەوەش رێگری لە بەهەڵمبوونی ئاوەكە دەكات.
وتیشی، وەرزی زستانی ئەمساڵ باشترە لە ساڵی رابردوو، بە تایبەت بەهۆی باران بارین و بەفر لە ناوچەكانی هەرێمی كوردستان، هەروەها لە حەوزی دیجلە و فورات لە توركیاوە، كە ئاماژەی ئەرێنین بۆ كۆگاكردنی ئاو لە بەنداوی موسڵ و دوكان و دەربەندیخان.
وەزیری سەرچاوەكانی ئاو ئاماژەی بەوەدا ، ئاستی بەردانەوەی ئاو بۆ روباری دیجلە لە بەنداوی ئەلیسۆ دوو هێندە بووە، بەڵام بەردانەوەی ئاو بۆ روباری فورات لە ئاستی پێویستدا نییە. وتیشی، گەشبینن بە كۆتاییهێنان بە وشكەساڵی كە ماوەی سێ ساڵە لەسەر یەك عێراقی گیرۆدە كردووە.
عەلی فەیسەڵ، ئەمینداری گشتی ئەنجومەنی کۆمیسیاران رایگەیاند، لە کۆی ٣٢٩ تانە کە لەسەر ھەڵبژاردنی ئەنجومەنی پارێزگاکان تۆمار کرابوون ٢٩٤ تانەیان رەوانەی دەستەی دادوەری ھەڵبژاردنەکان کراون، ئەمڕۆش سەرجەم تانەکان تەواو دەبن و بڕیاریان لەبارەوە دەدرێت.
رۆژی پێنجشەممەی رابردوو ئەنجامی کۆتایی ھەڵبژاردنی ئەنجومەنی پارێزگاکانی عێراق بڵاوکراوەیە، رۆژی دووشەممەش کۆمیسیۆن رایگەیاند، رێکار و پێداچوونەوەکانیان بە تانەکان دەستپێکردووە، کە لایەنەکان پێشکەشیان کردبوو.
عەلی عەباس، وتەبێژی وەزارەتی کۆچ و کۆچبەرانی عێراق بە رۆژنامەی سەباح-ی راگەیاند، وەزارەتەکەیان پێداچوونەوە بە دۆخی خزمەتگوزاری کامپی ئاوارەکان لە ھەرێمی کوردستان دەکات، ھاوکات ھەماھەنگیشیان لەگەڵ وەزارەتی نەوت ھەیە بۆ دابینکردنی نەوتی سپی بۆ ئاوارەکان.
وتیشی، وەزارەتەکەیان پێداگرە لەسەر بەردەوامی پێدانی بەڵگەنامەی ئاوارەیی بەو خێزانانەی دوای روداوەکانی ساڵی ٢٠١٤ ئاوارەبوون، تا لەمەودوا بتوانن بەشێوەیەکی ئارەزومەندانە بۆ ناوچەکانیان بگەڕێنەوە.
عەبدولزەھرا ھنداوی، وتەبێژی وەزارەتی پلاندانانی عێراق بە رۆژنامەی ئەلمەدای راگەیاند، بەگوێرەی ئاماری ساڵی ٢٠٢٢ رێژەی بێکاری لە وڵاتدا ١٦.٥%ـە و ساڵانەش نزیکەی ٥٠٠ ھەزار دەرچووی زانکۆ و پەیمانگاکان دەچنە بازاڕی کارەوە.
ئاماژەی بەوەشکرد، ھەرچەندە لەم کاتەدا حکومەتی عێراق خاوەنی زیاتر لە شەش ملیۆن فەرمانبەرە، بەڵام پێویست دەکات ساڵانە بەھاوکاری کەرتی تایبەت زیاتر لە ٢٠٠ ھەزار ھەلی کاری تریش بڕەخسێنێت.
لای خۆیەوە وەزارەتی کاروباری کۆمەڵایەتی عێراق دەڵێت، نزیکەی چوار ملیۆن کەس وەک بێکار لای ئەوان تۆمارکراون، ژمارەی ئەوانەشی تۆمارنەکراون نزیک دەبێتەوە لە ھەمان ژمارەی تۆمارکراوەکان.
عەباس عەلی، سەرۆکی لیژنەی لێکۆڵینەوە لە کوژرانی قاسم سولەیمانی بە رۆژنامەنوسانی راگەیاند، ئێران و عێراق لەبواری دادوەریدا و بۆ لێکۆڵینەوە لە کوژرانی قاسم سولەیمانی یاداشتنامەی لێکتێگەیشتیانیان ئیمزاکردوە و دۆسییەکەش بەرەوپێشچوونی بەخۆیەوە بینیووە.
وتیشی، تاران سکاڵانامەی خۆی لەرێگەی دامەزراوە دادوەرییە نێودەوڵەتییەکان ئاڕاستەی دەسەڵاتدارانی واشنتۆن کردووە، بەوپێیەش رێکارەکانی دۆسیەی دادگاییکردنی تۆمەتبارانی کوشتنی ئەو فەرماندە ئەمنییە بە کرداری دەستیانپێکردووە.
رۆژی ٣ی کانوونی دووەمی ٢٠٢٠، فڕۆکەی بێ فڕۆکەوانی ئەمریکا ھەریەکە لە قاسم سولەیمانی و ئەبو مەھدی موھەندیس، جێگری سەرۆکی دەستەی حەشدی شەعبی لە فڕۆکەخانەی نێودەوڵەتیی بەغداد کردە ئامانج و ھەردووکیان کوژران.
سەرچاوەیەکی باڵای ئەمنی رایگەیاند، لە ئۆپراسیۆنێکی ھێزە ھاوبەشەکانی عێراق لە ناوچەی سەکەریات لە سەڵاحەدین، بۆمبێکی چێنراو بە ئۆتۆمبێلێکی لیوای ٧٢ی سەر بە سوپای عێراقدا تەقیەوە.
دەشڵێت، لە ئەنجامی ڕووداوەکە، ئەفسەرێکی کورد بە پلەی نەقیب بەناوی (سۆران کەریم) و سێ سەربازی تر کوژراون، ژمارەیەک سەربازی دیکەش برینداربوون.
دەزگای ئاسایشی نیشتیمانی عێراق بڵاویکردەوە، لە چوارچێوەی حکومدانی ئەو تۆڕەی شانە نوستووەکانی داعش کە بەتۆمەتی ئەنجامدانی کاری تیرۆرستی دەستگیرکرابوون، دادگای تاوانەکانی کەرکوک سزا لە سێدارەدانی بەسەر یەکێک لە دەستگیراوەکاندا سەپاند.
باسی لەوەشکردوە، ئەو تۆمەتبارە کە بە "ئەبو دجانە" ناسراو بووە، دانی بەوەداناوە کە ئەندامی داعش بووە و کاری بۆ ئەوەکردووە لە ناوبازاری کەرکوکدا تەقینەوە ئەنجامبدات، ھاوکات دانی بەوەشداناوە کە بەشداربووە لە چەندین ھێرشدا کە سوپا و ھێزە ئەمنییەکانی کەرکوکی بە ئامانج گرتووە.
وەزارەتی نەوتی عێراق ئاماری ھەناردەکردن و فرۆشتنی نەوتی لە مانگی رابردوودا بڵاوکردەوە، بە پێی ئامارەکە کۆمپانیای بە بازاڕکردنی نەوتی عێراقی "سۆمۆ" لە مانگی کانوونی یەکەمی رابردوو ١٠٨ ملیۆن و ٥٦ ھەزار و ٥٩٠ بەرمیل نەوتی ھەناردەکردووە، داھاتەکەشی ٨ھەشت ملیار و ٣١٦ ملیۆن دۆلار بووە.
ھەر بەپێی راگەیەنراوەکە، لە کێڵگە نەوتییەکانی ناوەڕاست و باشووری عێراق ١٠٧ ملیۆن و ٥٩٢ ھەزار و ٥٣٢ بەرمیل نەوت ھەناردە کراوە، ھەروەھا ڕێژەی نەوتی ھەناردەکراویش بۆ ئوردن ٤٦٤ ھەزار و ٥٨ بەرمیل نەوت بووە، نرخی ھەر بەرمیلێک نەوتیش ٧٦ دۆلار بووە.
دەستەی دەستپاکی عێراق لە راگەیەندراوێکدا بڵاویکردەوە، محەمەد شیاع سودانی سەرۆکوەزیرانی عێراق و فایەق زێدان سەرۆکی ئەنجومەنی باڵای دادوەری، سەروەت و سامانی خۆیان بۆ ساڵی ٢٠٢٤ ئاشکراکردووە و پێشکەشی دەستەکەیان کردووە.
ھاوکات، لای خۆشیەوە، نزار ئامێدی وەزیری ژینگەی عێراق سەروەت و سامانەکەی بۆ ساڵی ٢٠٢٤ ئاشکراکرد.