عێراق
حەیان عەبدولغەنی، وەزیری نەوتی عێراق لە میانی بەشداریکردنی کۆڕبەندی رافیدەین ٢٠٢٤ وتی، گفتوگۆکانیان لەگەڵ حکومەتی ھەرێم سەبارەت بە یاسای نەوت و غاز چەند قۆناغێکی باشی بڕیووە، بەڵام بەھۆی چەند رووداوێکەوە لە ئێستادا وەستاوە.
وتیشی حکومەت وەبەرھێنانی لە غازی دەردراو کردووەتە پێشینەی کارەکانی و پێشبینی دەکرێت لە پێنج ساڵی داھاتوودا بەھەدەردانی غازی دەردراو لە عێراق کۆتایی پێبێت، ھاوکات بەھۆی کەوتنەوەکاری پاڵاوگەکانی باکوور و باشوور، پێشبینی دەکرێت لە دوای ساڵی ٢٠٢٥ عێراق بگاتە ئاستی خۆبژێوی لە بەرھەمەکانی سووتەمەنی و ھاوردەکردنی بەنزین رابگرێت.
وەزیری نەوتی عێراق ئەوەشی خستەڕوو، بەشێک لەو کۆمپانیا بیانییانەی لە بواری نەوتدا لە عێراق وەبەرھێنانیان کردووە و ئێستا کشاونەتەوە، ھەندێکیان بەھۆی گۆڕانی سیاسەتی کۆمپانیاکەوە کشاونەتەوە و ھەندێکیشیان گرێبەستی باشتریان پێشکەشکراوە.
جاسم عمیری، سەرۆکی دادگای فیدڕاڵی بە ئاژانسی ھەواڵی عێراقی راگەیاندووە، فەرمانبەرانی ھەرێمی کوردستان لەچەند مانگی رابردوودا لەکاتی خۆیدا مووچەیان وەرنەگرتووە، بۆیە دادگای فیدڕاڵی لە بڕیارێکیدا وەزارەتی دارایی عێراق و ھەرێم پابەندکرد بە بەئەلیکترۆنیکردنی مووچەکانیان.
ئاماژەی بەوەشکرد، ئەگەر وەزارەتی دارایی ھەرێم سەرنجی لەسەر بڕیارەکەی دادگای فیدڕاڵی ھەبێت، ئەوکاتە فەرمانگەکانی ھەرێم دەتوانن راستەوخۆ لەگەڵ وەزارەتی دارایی فیدڕاڵ مامەڵە بکەن بۆ بەئەلیکترۆنیکردنی مووچەی فەرمانبەرانیان.
موحسین مەندەلاوی سەرۆکی ئەنجومەنی نوێنەران بەوەکالەت لەگەڵ دادوەر جاسم محەمەد سەرۆکی دادگای فیدڕاڵی کۆبووەوە و لە راگەیەنراوی کۆبوونەوەکەدا ھاتووە، ھەردولا رێککەوتون لەسەر پەلەکردن لە تەواوکردنی شایستە دەستورییەکان و یەکلاییکردنەوەی سەرۆکی نوێی ئەنجومەنی نوێنەران.
ئەوەش خراوەتەڕو، لە کۆبوونەوەکەدا جەختکراوەتەوە لە بەردەوامی ھەماھەنگی و پێکەوەکردن لەنێوان دەسەڵاتی یاسادانان و دادوەری و پشتیوانیکردن لە ھەوڵەکانی حکومەت بۆ جێبەجێکردنی بەرنامەکانی و بەدیھێنانی خواستەکانی گەلی عێراق.
ئەوەش لەکاتێکدایە دادگای فیدڕاڵی، یەکلاییکردنەوەی سکاڵایەکی لەسەر دەستوریبوونی دانیشتنی تایبەت بە ھەڵبژاردنی سەرۆکی ئەنجومەنی نوێنەران بۆ ١ـی نیسان دواخستووە.
عێراق بۆ تورکیا: رێگەنادەین خاکەکەمان بۆ ھێرشکردنە سەر وڵاتانی دیکە بەکاربھێنرێت
بەپێی راگەیەندراوێکی نوسینگەی راگەیاندنی راوێژکاری ئاسایشی نەتەوەیی عێراق، قاسم ئەعرەجی راوێژکاری ئاسایشی نەتەوەیی و سەیفوڵا موفتی ئۆغلۆ ئەمینداری گشتی ئەنجومەنی ئاسایشی نەتەوەیی تورکیا لە ئەنقەرە کۆبوونەتەوە و دوایین پێشھاتە سیاسی و ئەمنییەکان لەسەر ئاستی نێودەوڵەتی و ھەرێمی تاوتوێکراوە و باس لە رێگاکانی پتەوکردنی پەیوەندییەکانی ئەنقەرە و بەغداد کراوە لەسەرجەم ئاستەکاندا.
ھەروەھا لە کۆبوونەوەکەدا دۆسیەکانی ئاسایش و ئاو و رێکخستنی سنورەکان و بەرەنگاربوونەوەی تیرۆر و گۆڕینەوەی زانیاری تاوتوێکراوە و ھەردوولا دوپاتیانکردووەتەوە کە دەبێت ھاوکارییەکانی نێوان ھەردوو وڵات بەردەوامبێت بۆ بەدیھێنانی ئاسایش و سەقامگیری لەناوچەکەدا.
ھاوکات راوێژکاری ئاسایشی نەتەوەیی عێراق دووپاتیکردووەتەوە کە عێراق رێگەنادات خاکەکەی بۆ ھێرشکردنە سەر وڵاتانی دیکە بەکاربھێنرێت بە تایبەت وڵاتانی دراوسێ.
عەبدولئەمیر شەمەری وەزیری ناوخۆی عێراق لە لێدوانێکی رۆژنامەوانیدا بڵاویکردەوە، مانگی رابردوو لە میانەی ئۆپراسیۆنێکی ئەمنی ھێزەکانی پۆلیسی عێراق، بۆ دەستبەسەرداگرتنی ماددەی ھۆشبەر و کارتێکەرە عەقڵییەکان و ھاوکات دەستگیرکردنی بەکارھێنەر و بازرگانەکان، تواندراوە دەستبگیرێت بەسەر نۆ تۆن حەبی کپتاگۆن و ٣٩٠ کیلۆ ماددەی ھۆشبەر.
ئەوەشی خستووەتەڕوو، ھێزەکانی پۆلیس ھەزار و ٤٣١ کەسیان بە تۆمەتی بەکارھێنان و بازرگانیکردن بەو ماددە ھۆشبەرەوە دەستگیرکردووە، کە ھەندێکیان بازرگانی نێودەوڵەتی ماددەی ھۆشبەرن.
ئەوەش لەکاتێکدایە، ھەفتەی رابردوو، دەسەڵاتی دادوەری عێراق، سزای لەسێدارەدانی بەسەر ژمارەیەک بازرگانی ماددەی ھۆشبەر دەرکرد، کە لەنێویاندا کەسانی بیانی ھەیە.
ئایان مکاری نێردەی ئەمریکا لە ھاوپەیمانی نێودەوڵەتی بە تەلەفزیۆنی "حورە"ی ئەمریکی راگەیاند، عێراق دەوڵەتی دامەزرێنەری ھاوپەیمانی نێودەوڵەتی بووە و سود لە ئەزموونی عێراق وەردەگرن لە روبەڕوبوونەوەی تیرۆریستانی داعش، لە ئێستاشدا ھیچ پلانێک نییە بۆ کشانەوەیان لەو وڵاتە.
مکاری وتیشی، گفتوگۆی دوو قۆڵی ھەیە لەگەڵ عێراق لەپێناو دانانی چوارچێوەیەکی ھەمیشەیی بۆ ھەماھەنگی ئەمنی لەنێوان ھەردوو وڵاتدا. ھەروەھا دانوستان ھەیە بۆ قایلکردنی عێراق لەسەر گرنگی بەردەوامی ھەڵمەتی ھاوپەیمانان دژی داعش و ھەردوولاش لەوبارەیەوە بیروڕای ھاوبەشیان ھەیە.
نێردەی ئەمریکا لە ھاوپەیمانی نێودەوڵەتی ئاماژەی بەوەشکرد، ھێزەکانی ھاوپەیمانان لە ئەگەری ھێرشکردنە سەریان لەلایەن بریکارەکانی ئێرانەوە بەرگری لە خۆیان دەکەن، وتیشی ئێران رۆڵێکی زۆر نەرێنی ھەیە لە ناوچەکە.
لێدوانەکانی مکاری لەکاتێکدایە کە لێپرسراوانی عێراق بە تایبەت محەمەد شیاع سودانی سەرۆک وەزیران جەختدەکەنەوە لەوەی دانوستانەکانیان لەگەڵ واشنتۆن بۆ دانانی خشتەیەکی زەمەنییە بۆ کشانەوەی ھێزەکانی ئەمریکا و کۆتاییھێنان بە ئەرکی ھاوپەیمانی نێودەوڵەتی لەعێراق.
ئاماژە بەوەشکراوە، لەشەڕەکەدا چەکی قورسیشی تێدا بەکارھاتووە و لە ئەنجامدا عەمید عەزیز شەلال بەڕێوەبەری ھەواڵگری دژە تیرۆری عێراق لە پارێزگای زیقار کوژراوە کە بۆ ھێورکردنەوەی رەوشەکە گەیشتووەتە ناوچەکە، شەش ئەندامی ھێزە ئەمنییەکان و حەوت کەسی تریش لە ھەردوو ھۆزەکە برینداربوون چەند ماڵێکیش سوتێنراون.
وەزارەتی ناوخۆی عێراقیش رایگەیاندووە، ئەوانەی دەستیان لەشەڕەکەدا ھەبووە و تەقەیان کردووە لەدەستی یاسا و سزادان رزگاریان نابێت و سەرجەمیان دەستگیر دەکرێن.
بەپێی راگەیەندراوێکی نووسینگەکەی، محەمەد شیاع سودانی سەرۆکوەزیرانی عێراق بەسەردانێکی رەسمی گەیشتووەتە پارێزگای نەینەوا و ئامانجی سەردانەکەشی لە نزیکەوە ئاگاداربوونە لە دەستپێکردنی کارکردن لە پرۆژەی بنیاتنانی شاری غەزلانی.
ئاماژەی بەوەشکردووە، سودانی لەو سەردانەیدا بەشداری دەکات لەکردنەوەی چەند پرۆژەیەکی خزمەتگوازی و بەدواداچوون بۆ تەواوکردنی چەند پرۆژەیەکی تر لەناو شاری موسڵ و قەزا و ناحیەکانی دەوروبەری.
دەشڵێت، تایبەتمەندی و سامان و ھەڵکەوتەی جوگرافی نەینەوا شایستەی ئەوەیە کە ببێتە ناوەندێکی ئابووری گرنگ لەسەر ئاستی نیشتمانی، ڕوونیشیکردەوە بەڕێوەچوونی ئەو کۆبوونەوەیە لە شەنگال، پەیامێکە بۆ خەڵکی قەزاکە سەبارەت بە ئامادەیی حکومەت بۆ دەستپێکردنی ھەڵمەتێکی فراوانی ئاوەدانکردنەوە.
سودانی جەختیشیکردەوە، لە لایەن حکومەتەوە بڕی ٥٠ ملیار دینار بۆ سندوقی ئاوەدانکردنەوەی شەنگال و دەشتی نەینەوا لەبودجەی فیدراڵی تەرخانکراوە، ھەروەھا ئاماژەی بە کردنەوەی بەشە لاوەکییەکانی بەڕێوەبەرایەتیەکان کرد لە شەنگال، لە چوارچێوەی ڕەخساندنی ھەلومەرج بۆ گەڕانەوەی ئاوارەکان، لەوانەش دامەزراوەی شەھیدان، بۆ چارەسەرکردنی فایلەکانی شەھیدان.
ئیڤان فایق لە بەغداد پێشوازیکرد لە ڤیکتۆریا تایلۆر یاریدەدەری وەزیری دەرەوەی ئەمریکا بۆ کاروباری ڕۆژھەڵاتی ناوەڕاست و لە دیدارەکەدا، گفتوگۆکرا لەسەر پلانی وەزارەتیان بۆ داخستنی ھەمیشەیی دۆسییەی ئاوارەکان لە عێراق.
لە کۆبوونەوەکەدا، کە بە ئامادەبوونی ئیلینا رۆمانۆسکی باڵیۆزی ئەمریکا لە عێراق بەڕێوەچوو، وەزیری کۆچی عێراق رایگەیاند، دەبێت بەشێوەی ھەمیشەیی دۆسییەی ئاوارەکان لە عێراق دابخرێت، ئاماژەی بەوەشدا، ئەو ھۆکارانەی بوونەتە ھۆی ئاوارەبوونی بەشێک لە دانیشتووانی پارێزگاکانی عێراق کۆتاییان پێھاتووە.
ئەوەش لەکاتێکدایە، تائێستا عێراق زیاتر لە ٧٥٠٠ ئاوارەی لە سوریا گەڕاندووەتەوە و کار بۆ گەڕاندنەوەی تەواوی ئاوارەکانیش دەکات لە سوریا و ھەرێمی کوردستان.
محەمەد شیاع سودانی سەرۆک وەزیرانی عێراق لە دیداری رافیدەین ئاماژەی بەوەکرد، زۆربەی لایەنەکانی کەرکوک بۆچونیان لەیەکەوە نزیکە بۆ گەیشتن بە ڕێککەوتن لەبارەی پێکھێنانی حکومەتی خۆجێی.
لەبارەی پەیوەندییەکانی عێراق لەگەڵ ئەمریکا و ئێران، سودانی باسی لەوەکرد، ئەمریکا ھاوبەشی ستراتیژی عێراقە، ئێرانیش دراوسێی عێراقە و خاڵی ھاوبەش لەنێوان ھەردوو وڵاتدا ھەیە.
جەختیشیکردەوە، عێراق کاردەکات لەسەر لێکنزیککردنەوەی لایەنە ناکۆکەکان و ئاسایش و سەقامگیری عێراق کاری لە پێشینەی کارەکانیانە.
ھەروەھا لەبارەی کشانەوەی ھێزەکانی ھاوپەیمانان، سودانی دەڵێت ئەو پرسە بەمانای کۆتایی ھاتنی پەیوەندییەکانیان نیە لەگەڵ ئەمریکا و وڵاتانی ئەندام لە ھاوپەیمانان.
فەرمانگەی راگەیاندنی سەرۆکایەتی کۆمار بڵاویکردەوە، سەرۆککۆمار لە کۆڕبەندەکەدا وتەیەکی پێشکەشکرد و ئاماژەی بە پێشکەوتنەکانی بەرھەمھێنانی غاز کرد، ھەروەھا جەختیکردەوە، پێش کۆتایی ساڵی ٢٠٢٣ پڕۆژەیەکی غاز خراوەتەکار و لەئێستادا و بۆ ئەمساڵی وەزارەتی نەوت سەرقاڵی ھەوڵی گەورەترە بۆ دەستپێکردنی زیاتر لە پڕۆژەیەکی غاز لە چەندین ناوچەی عێراق.
ھەروەھا ھەڵوێستی عێراقی بۆ پشتیوانی لە خەباتی گەلی فەڵەستین دووپاتکردەوە، ھەروەک ئیدانەی ھەوڵەکانی داگیرکەرانی بۆ لەناوبردنی گەلی فەڵەستین راگەیاند، جەختی لەوەشکردەوە، ئاسایش و سەقامگیریی تەواوی ناوچەکە بەدی نایەت تا گەلی فەڵەستین مافەکانی بەدەستنەھێنێت.
لە پەراوێزی لوتکەکەدا، سەرۆک کۆمار پێشوازی لە ئیبراھیم رەئیسی سەرۆک کۆماری ئێران کرد و پەیوەندییەکانی نێوان ھەردوو وڵات و رێگاکانی پەرەپێدانیان تاوتوێ کرد، سەرەڕای ئەوەی بایەخی بەڕێوەچوونی حەوتەمین لوتکەی سەرۆکی دەوڵەت و حکومەتەکانی کۆڕبەندی وڵاتانی ھەناردەکاری غازیان دووپاتکردەوە.
حزبی تەقەدوم کە حەلبوسی سەرۆکایەتی دەکات رایگەیاندووە، حزبەکانی سیادە، حەسم و عەزم خۆیان بە گەورەترین لایەنی سوننی ناوبردووە، بەڵام وەک تەقەدووم رەتیدەکەنەوە ئەوان گەورەترین لایەنی سونەکانی عێراق بن.
دەشڵێت، ھەرچەندە ئەو سێ لایەنە ویستوویانە بەشێک لە ئەندامانی ئەنجوومەنی نوێنەران بە پارە لە خۆیان نزیک بکەنەوە، بەڵام سەرەڕای ئەوەش ئێستا تەقەدوم زۆرینەی سونەکان پێکدەھێنن.
تەقەدووم داوا لە ھاوپەیمانەکانیان دەکەن کە مامەڵە لەگەڵ سیادە و حەسەم و عەزم نەکەن و داوا لە سەرۆکوەزیران و ئەنجوومەنی دادوەریی عێراق و لایەنی چاودێر دەکەن رێکار بگرنەبەر بۆ وەستاندنی کڕین و فرۆشتنی پەرلەمانتاران.
پسپۆرانی سندوقی نەختی نێودەوڵەتی لە راپۆرتێکدا لەبارەی ئابوری عێراق رایانگەیاندووە، بەو پێیەی لە بازاڕەکانی جیھاندا ھیچ گەرەنتییەک نییە بۆ سەقامگیری نرخی نەوت و دانەبەزینی نرخەکەی یان بەردەوام بەرزبوونەوەی، پشتبەستن تەنھا بەو کەرتە بە مەبەستی بەھێزکردنی ئابووری ھەر وڵاتێک ھەڵەیە و لە ئێستادا حکومەتی عێراق ھەمان ھەڵە دەکات کە بۆ گەشەی ئابووری وڵاتەکەی تەنھا پشتی بەنەوت و داھاتەکەی بەستووە، چونکە ھەر دابەزینێکی نرخی نەوت کاریگەری زۆر خراپی لەسەر دارایی و خەرجییەکانی عێراق دەبێت.
راشیگەیاندووە، پێویستە حکومەتی عێراق گرنگی زیاتر بە گەشەپێدانی کەرتە نانەوتییەکان بدات، چونکە جگە لەوەی دەبێتە پاڵپشتێکی گرنگ بۆ گەشی ئابوورییەکەی، دەرگاش بەرووی کۆمپانیا جیھانییەکاندا دەکاتەوە کە لە عێراق لە بوارە جیاجیاکاندا وەبەرھێنان بکەن و ئەوەش یەکێکە لە رێگە سەرەکییەکان بۆ بەھێزکردنی ئابووری عێراق.
نوێنەری ئەمریکا لە ھاوپەیمانی نێودەوڵەتی: ھیچ پلانێکمان بۆ کشانەوە لە عێراق نییە
ئیان مەکاری، نوێنەری ئەمریکا لە ھاوپەیمانی نێودەوڵەتی دژی داعش بە کەناڵی حوڕەی راگەیاندووە، واشنتۆن و بەغداد گفتوگۆکانیان بۆ چۆنیەتی ھەماھەنگی درێژخایەن لەبواری ئەمنیدا دەستپێکردووە و ئەمریکا ھەوڵ دەدات باوەڕ بە عێراق بھێنێت کە مانەوەی ھاوپەیمانان لە وڵاتەکەیدا گرنگ و پێویستە.
ئەوەشی خستوەتەڕوو، ھەردوولا روانگەیەکی ھاوبەشیان ھەیە بۆ بەردەوامی شەڕ دژی گروپی چەکدارانی داعش و پێکەوەکاردن لەبواری ئەمنیدا.
پەیامنێری کوردسات نیوز لە بەغداد رایگەیاند، ھێزە سوننەکان لە کۆبونەوەدان و جەخت لەوەدەکەنەوە، سالم عیساویان کاندیدکردووە بۆ ئەوەی ببێتە شوێنگرەوەی حەلبوسی.
ئاماژەی بەوەشکردووە، سوننەکان دەیانەوێت درێژە بە کۆبوونەوەی پێشووی ئەنجومەنی نوێنەران بدەن کە لەسەر پۆستی سەرۆکی ئەنجومەنی نوێنەران بەڕێوەچوو.
دەشڵێت، سوننەکان پێیانوایە ئەگەر کۆبونەوەی پێشووی ئەنجومەنی نوێنەران درێژەی پێنەدرێت ئەوان لە حکومەت دەکشێنەوە.
وتیشی، دەیانەوێت خولێکی دیکەی دەنگدان بکرێت لە نێوان شەعلان کەریم و سالیم عیساوی بۆ یەکلاکردنەوەی ئەو بابەتە.