موحسین مەندەلاوی، سەرۆکی ئەنجومەنی نوێنەران بە وەکالەت رایگەیاند، بەمەبەستی دەرچواندنی چەند یاسایەک کە ھاووڵاتیان چاوەڕێی دەکەن، گرنگە لایەنە پەیوەندیدارەکان پەلە بکەن لە یەکلاییکردنەوەی پۆستی سەرۆکی نوێی ئەنجومەنی نوێنەران.

ئاماژەی بەوەشکرد، پێویستە بەردەوامی بدرێت بە پێکەوەکارکردنی بەھێزی نێوان حکومەت و ئەنجومەنی نوێنەران، چونکە کاریگەری باشی ھەبووە لەسەر خێرا تێپەڕاندنی یاساکان و بەھێزکردنی ئەرکی چاودێری لەلایەن ئەنجومەنی نوێنەرانەوە.

نوێنەری عێراق لە کەمپی ھۆلی رۆژئاوای کوردستان رایگەیاند، ٦٢٠ ھاووڵاتی عێراقی کە بریتی بوون لە ١٥٠ خێزان بۆ کەمپی جەدعە لە موسڵ گەڕێندراونەتەوە.

ئەوەشی خستوەتەڕو، پێشتریش بە ١١ قۆناغ ھەزاران ژن و منداڵی چەکدارانی داعش کە بەرەگەز عێراقین، بۆ وڵات گەڕێندراونەتەوە و لەمکاتەشدا بەشێکیان دوای شیاندنەوەیان، تێکەڵ بە کۆمەڵگا کراونەتەوە.

محەمەد جەواد عەسکەری، سەرۆکی لیژنەی کشتوکاڵ لە پەرلەمانی ئێران، لە لێدوانێکی رۆژنامەوانیدا ئاماژەی بەوەدا، بەھۆی کێشە لە یاسادانانی ناوخۆی ئێراندا، کە تیایدا کەرتی تایبەت پشتگوێخراوە و باج لەسەر ھەناردەکاران زیادکراوە، خواست لەسەر بەرھەمەکانی وڵاتەکەی لە وڵاتانی دەرەوە کەمبووەتەوە.

ئەوەشی خستەڕوو، تورکیا بە ئاسانی جێگەی ئێرانی لە بازاڕەکانی عێراقدا گرتووەوە و ھاوکات خواست لەسەر بەرھەمە کشتوکاڵییەکانی سعودییەش لە عێراق بەرزبووەتەوە.

جەختی لەوەشکردەوە، ھەوڵەکانیان چڕکردووەتەوە بۆ لەدەستنەدانی تەواوەتی بازاڕەکانی وڵاتانی دراوسێ و کاردەکەن بۆ گونجاندنی ھەلومەرجی ناوخۆیی وڵاتەکەیان لەگەڵ بازاڕەکانی جیھان.

کۆمپانیایەکی ئاڵوگۆڕی نێودەوڵەتی لە راپۆرتێکیدا بڵاویکردەوە، وڵاتانی ئەندامی رێکخراوی ئۆپیک و ئۆپیک پڵەس لە ھەوڵی ئەوەدان رێککەوتنی خۆبەخشانەی کەمکردنەوەی بەرھەمێنانی نەوت کە تا کۆتایی مانگی حوزەیرانی داھاتوو بەردەوام دەبێت، تا کۆتایی ئەمساڵ درێژ بکەنەوە لەپێناو زیاتر سەقامگیرکردنی بازاڕی نەوت و نرخەکەی لەسەر ئاستی جیھان.

بەشێکی تری راپۆرتەکە تایبەتە بە ئاستی پابەندبوونی ئەندامانی ئۆپیک بە رێککەوتنەکە کە تێیدا و ئاماژە بەوە کراوە، جگە لە عێراق و کازاخستان سەرجەم ئەندامانی تری رێکخراوەکە لەمانگی رابردوودا پەباندی رێککەوتنەکە بوون، بەشێوەیەک عێراق کە رۆژانە بەرھەمھێنان چوار ملیۆن بەرمیلی بۆ دیاریکرابوو، بەڵام ٤.٢٧ ملیۆن بەرمیلی بەرھەمھێناوە و کازاخستانیش کە رۆژانە بەرھەمێنانی ١.٤٦ ملیۆن بەرمیلی بۆ دیاریکرابوو، بەڵام ١.٥٦ ملیۆن بەرمیلی بەرھەمھێناوە.

حەیدەر حەنون سەرۆکی دەستەی دەستپاکی فیدراڵی رایگەیاند، کۆمیسیۆنی دەستپاکی عێراق ھەماھەنگی لەگەڵ دەستەی دەستپاکی ھەرێمی کوردستان دەکات، رەشنووسی رێککەوتنێکیش بۆ ھەماھەنگیکردنی کاری ھاوبەش ئامادەکراوە و دەستەکەیان وەک دەزگایەکی فیدراڵی سەرپەرشتی سەرجەم پارێزگارەکان دەکات.

وتیشی، ئاشکراکردنی سامانی بەرپرسان ھەموو بەرپرسانی عێراقی دەگرێتەوە، داواشی لە دەستەی دەستپاکی ھەرێمی کوردستان کرد، ھاوکار و ھەماھەنگ  بێت لەجێبەجێکردنی فەرمانی دەستگیرکردن و ئاشکراکردنی دارایی بۆ بەرپرسان، بۆ ئەوەی دەسەڵاتی فیدراڵی بتوانێت وەک ھەموو بەرپرسان وردبینییان لێبکات.

سەرۆکی دەستەی دەستپاکی عێراق باسی لەوەشکرد، رۆژی یەکشەممە گەڕاندنەوەی زیاتر لە یەک ملیار و ٥٠٠ ملیۆن دۆلار و نزیکەی یەک ملیار دینار رادەگەیەنن.

وزاح صەدید سەرۆکی ھاوپەیمانی ھێزە نیشتمانییەکان لە چاوپێکەوتنێکی تەلەفزیۆنیدا رایگەیاند، وەرگرتنی ھەر پۆستێکی سیادی لە عێراق بە دەستی شیعەکانە، سەرۆکی نوێی ئەنجومەنی نوێنەرانیش بەپێی مەرج و قبوڵکردنی لەلایەن پێکھاتەی شیعەوە دەبێت. 

وتیشی، سەرکردایەتی راستەقینە لە پێکھاتەی سوننی بوونی نییە و ئەوەشی ھەیە دروشم و بانگەشەی ھەڵبژاردنە. 

 سەرۆکی ھاوپەیمانی ھێزە نیشتمانییەکان ئاماژەی بەوەشدا، پێشتر ئوسامە نوجەیفی باشترین کەس بووە کە پۆستی سەرۆکی ئەنجومەنی نوێنەرانی ھەبووە و لە کاتی ئەودا پەرلەمان و عێراق کاریگەرتر بوون، پێشیوایە ئەمریکا ھۆکارە بۆ ھەموو ئەو رووداوانەی لەعێراق روو دەدەن، چونکە بە ھەموو شێوەیەک دەیانەوێت گرەنتی مانەوەی خۆیان بکەن.

نوری مالیکی سەرۆکی ھاوپەیمانی دەوڵەتی یاسا لە چاوپێکەوتنێکدا لەگەڵ ئاژانسی ھەواڵی عێراق رایگەیاند، ھیچ بڕیارێک لەناو چوارچێوەی ھەماھەنگی نییە بۆ ھەموارکردنەوەی یاسای ھەڵبژاردن، بەڵکو بیرۆکە خراوەتەڕوو گفتوگۆی لەسەر دەکرێت.

ئاماژەی بەوەشکرد، زۆرترین داواکاریی بۆ ھەڵبژاردنی پێشوەخت لەلایەن رەوتی سەدرەوەیە، لەگەڵئەوەشدا زانیاری ھەیە لەبارەی ئاڕاستە و کارکردنی رەوتی سەدر بۆ بەشداریکردن لە ھەڵبژاردنی داھاتوو.

دەشڵێت، کارکردن بەردەوامە بۆ ھێورکردنەوەی دۆخی عێراق لە لایەن گرووپە چەکدارەکان و راگرتنی ھێرشەکانیان، لەپێناو دەرفەتدان بە گفتوگۆکان لەگەڵ ئەمریکا بۆ دانانی خشتەی کاتی کشانەوەی ھاوپەیمانی نێودەوڵەتی و گۆڕینی ئەرکەکانیان.

سائر سەبری حسێن، بەڕێوەبەری بەشی پەتا لە وەزارەتی کشتوکاڵی عێراق رایگەیاند، کاروانێکی ئاژەڵی گەورە گەیشتووەتە بەندەری ئوم قەسری عێراق و لەلایەن لیژنەیەکی ھاوبەشی ڤێتێنەریەوە پشکنین بۆ ئاژەڵەکان کراوە، بە گوێرەی پشکنینەکانیش ئاژەڵەکان ھیچ کێشەیەکیان نییە.

ئەوەشی خستووەتەڕوو، ئاژەڵەکان لەژێرچاودێری تەندروستی ڤێرتەنەریدا لە کوشتارگە فەرمییەکان سەردەبڕێن و دواتر دەخرێنە بازاڕەکانەوە، ئەوەش رۆڵی بەرچاوی دەبێت بۆ دابەزاندنی نرخی گۆشتی سوور لە بازاڕەکانی وڵاتدا.

ئەو بەڕێوەبەرە جەختی لەوەشکردەوە، سەرەڕای ئەوەی گەیشتنی ئەو کاروانە ئاژەڵە بەسە بۆ دابەزاندنی نرخی گۆشتی سوور لە مانگی رەمەزاندا، چەندین کاروانی دیکەی ئاژەڵ لە ئایندەیەکی نزیکدا دەگەنە عێراق.

ئەوەش لەکاتێکدایە، رۆژی چوارشەممەی رابردوو کەشتییەک، کە لە بەرازیلەوە بەڕێکەوتبوو بە ١٩ ھەزار سەر ئاژەڵەوە گەیشتە عێراق.

فوئاد حسێن وەزیری دەرەوەی عێراق لە کۆنگرەیەکی رۆژنامەوانیدا رایگەیاند، ھێرشی زۆر دەکرێتەسەر ئاژانسی ئونراوی نەتەوە یەکگرتووەکان و ھاوکاریەکانی ئەو ئاژانسە لەلایەن چەند وڵاتێکی ئەوروپیەوە بڕاوە.

داواشی لە وڵاتە عەرەبی و وڵاتانی دیکەش کرد کە بەردەوام بن لە ھاوکاریکردنی ئاژانسەکە و کەمبوونەوەی کارەکانیان بە واتای کەمکردنەوەی پاڵپشتی ئاوارەکانی فەڵەستینە و زیان بە دۆزی فەڵەستین دەگەیەنێت.

دەشڵێت، ئەنجومەنی وەزیرانی عێراق بڕیاریداوە بڕی ٢٥ ملیۆن دۆلار ھاوکاری پێشکەشی ئاژانسەکە بکات و ئەو بڕیارەیان بە گرنگ زانی و بەردەوام دەبن لە پاڵپشتیکردنی دۆزی فەڵەستین.

رەحیم عۆدە وتەبێژی پۆلیسی دیوانیە رایگەیاند، لەگەڵ نزیکبوونەوەی مانگی رەمەزان بەشێک لە بازرگانەکان نرخی کاڵا و شمەک و خواردەمەنییەکان بەرزدەکەنەوە، بەو ھۆیەشەوە لەلایەن بەڕێوەبەرایەتی گشتییەوە ئاگادارکراونەتەوە کە چاودێری بازاڕەکان بکەن و ئەو کەسانەی بەبێ ھۆکار نرخ بەرزدەکەنەوە دەستگیریان بکەن.

دەشڵێت، لە ئۆپڕاسیۆنێکدا ٢٣ بازرگانی گۆشتیان دەستگیرکردووە کە نرخی گۆشتیان بەرزکردووەتەوە و رەوانەی لایەنی پەیوەندیدار کراون بۆ ئەوەی بەپێی یاسا لێپێچینەوەیان لەگەڵدا بکرێت، داوا لە ھاووڵاتیانیش دەکات ھەر بازرگان و دوکاندارێک بەبێ ھۆکار نرخی کاڵا و شمەکی بەرزکردەوە ئاگاداری ھێزە ئەمنییەکان و چاودێریکارانی بازاڕ بکەنەوە بۆ ئەوەی روبەڕوی یاسایان بکەنەوە.

وەزارەتی کۆچ و کۆچبەرانی عێراق لە راگەیەندراوێکدا بڵاویکردەوە، بەمەبەستی دابینکردنی پێداویستی خێزانە ئاوارەکانی شنگال، کە گەڕاونەتەوە زێدی خۆیان، بڕیاردراوە بە بڕینەوەی مووچەی چاودێری کۆمەڵایەتی بۆ ٨٤٨ خێزانی ئاوارەی شنگال، مووچەکەش لەلایەن وەزارەتی کار و کاروباری کۆمەڵایەتییەوە تەرخانکراوە.

ئاماژەی بەوەشکردووە، ئامانجی سەرەکی وەزارەتی کۆچ و کۆچبەرانی عێراق، ئاسانکارییە بۆ گەڕانەوەی ئاوارەکان بۆ زێدی خۆیان و داخستنی تەواوەتی دۆسییەی ئاوارەکان لە عێراق.

بە نوێنەرایەتی سەرۆککۆمار، بەڕێز د.کامل دلێمی سەرۆکی دیوانی سەرۆکایەتی کۆمار وتەیەکی پێشکەشکرد و پیرۆزبایی و سڵاوی سەرۆککۆماری بەبۆنەی رۆژی جیھانییەوە، بە ژنانی عێراق راگەیاند.

سەرۆکی دیوانی سەرۆکایەتی  کۆمار ئاماژەی بەوەکرد، رۆڵی ژنانی عێراق لە مێژووی شارستانییەتدا شتێکی دەگمەن بووە و بەردەوامیشە، بەوپێیەی روبەڕوی توندترین ھێرشی تیرۆریستی دەبنەوە لە مێژووی ھاوچەرخدا، وەک چۆن بەرگەی کارە دڕندەکانی رێکخراوی تیرۆریستی داعشیان گرت، کە دەیانویست ژنان بکاتە کۆیلە بۆئەوەی لە بازاڕە قێزەونەکانی کۆیلەدا بکڕدرێن و بفرۆشرێن.

ئاماژەی بۆ ئەوەشکرد، ئەمڕۆ لە قۆناغێکی نوێداین، کە پێویستی بەوەیە دەستی یەکبگرین و ھاوکاربین بۆ بنیاتنانی کۆمەڵگایەکی شارستانی مۆدێرن، دوور لە نەخۆشییەکانی سەردەم، کۆمەڵگەیەکی بەھێز کە توانای بەرەنگاربوونەوەی ئاڵنگاری نامۆی دیکەی ھەبێت، بە ھەموو پتەویییەکەوە بوەستین دژی نەخۆشیەکانی گەندەڵی کارگێڕی و دارایی و ڕووبەڕووبوونەوەی ھەوڵەکانی بڵاوکردنەوەی ماددە ھۆشبەرەکان و کاریگەرییە دەروونییەکان لەناو گەنجەکانماندا بۆ لەناوبردنی داھاتوویان و نەھێشتنی ھیواکانیان.

سەرۆکی دیوان جەختی لەوەکردەوە، کە رۆڵی پێشەنگانەی ژنانی عێراق وای لێدەکات جارێکی دیکە خێزان و کۆمەڵگاکەی بپارێزێت، ھەروەک داوای کرد کچان و کوڕان لە خوێندنی دروست بەردەوام بن و ڕێگری لە بڵاوبوونەوەی بیرۆکەی وێرانکەر و توندوتیژی خێزانی و نەخۆشییە کۆمەڵایەتییەکانی دیکە بکەن و کار بکەن بە ھەموو ھێز و ئیرادەیەکەوە بۆ بەھێزکردنی ماڵ و خێزان کە بەڕاستی شایەنی ئەم ئەرکە گەورەیەن.

لەبەشێکی دیکەی ئاھەنگەکەدا، ھەنا ئیمانوێل گۆرگیس بەڕێوەبەری گشتی فەرمانگەی کاروباری ژنان لە سەرۆکایەتی کۆمار وتەیەکی پێشکەشکرد و جەختیکردەوە لەسەر رۆڵی کارا و پێشەنگی ژنانی عێراق لەپای بەدواداچوونی جددییان بۆ مافەکانیان و پێداگرییان لەسەر بەشداریکردن بۆ بنیاتنانی کۆمەڵگا و بەشداریکردن لە زۆر بواردا بە ھەموو لێھاتوویی و توانایانەوە.

ھەنا گۆرگیس رونیکردەوە، کە ژنانی عێراق لە زۆر بواردا ھاتونەتە پێشەوەو بە دڵسۆزی و سەرکەوتنەوە ئەو رۆڵەی پێیانسپێردراوە جێبەجێیانکردوە، جێپەنجەی خۆیان لە سیاسەت و راگەیاندن و تەندروستی و ھونەر و رۆشنبیری و ئەدەبدا بەجێھێشتووە، ھاوکات زامنی یەکگرتوویی پەیوەندییە خێزانییەکانن. ھەروەک لەنێوان شکۆمەندی و قوربانیدان، لەنێوان جوانی و داھێنان، لەنێوان پەروەردە و خەمخۆری، لەنێوان ئیرادە و ھۆشیاری، لەنێوان بیرکردنەوە و وردبینیدا سەرکەوتنیان بەدەستھێناوە.

بەڕێوەبەری گشتی فەرمانگەی کاروباری ژنان ئاماژەی بە ھەوڵەکانی سەرۆکایەتی کۆمار کرد بۆ دەستەبەرکردنی رێگاکانی پشتیوانی لە ژنانی عێراق بۆئەوەی رۆڵی راستەقینە و خوازراویان لە بنیاتنانی کۆمەڵگە و پێشکەوتن و خۆشگوزەرانی و پێشکەوتنی وڵاتەکەماندا ببینن، روینیشیکردەوە، فەرمانگەی کاروباری ژنان پاڵپشتی و پشتیوانی تەواوی ھەیە تا بتوانێت لە کارەکانی بەردەوام بێت لەپێناو پێشخستنی پێگەی ژنانی عێراقدا.

ھەروەھا خاتوو نەورەس ئەلعیسا ئەندامی ئەنجومەنی نوێنەران  باسی لە واقیعی ژنانی عێراق و ئەو بارودۆخ و سەختییانەی کرد کە روبەڕویان دەبێتەوە. جەختی لەوەشکردەوە، کە بەھێزکردنی توانای ژنان و پتەوکردنی رۆڵی کۆمەڵایەتییان پێویستی بە پلانی راستەقینە ھەیە بەپێی قۆناغ و کاتی دیاریکراو بۆ بەدیھێنانی ئامانجەکانیان.

پاشان چالاکیی ھونەری و شیعری لەئاھەنگەکەدا پێشکەشکران، کە ستایشی رۆڵی ژنان و ئەو بەشدارییە بەردەوامەی کرد، کە لە ھەموو بوارەکانی ژیاندا پێشکەشی دەکەن، ھەروەھا یەکێک لە کچە خاوەن ئیرادەکان لەلایەن بەڕێوەبەری گشتی فەرمانگەی کاروباری ژنانەوە رێزی لێنرا.

محەمەد شیاع سودانی سەرۆکوەزیرانی عێراق لە چاوپێکەوتنێکی رۆژنامەوانیدا رایگەیاند، پارەدارکردنی ھەرێمی کوردستان لەلایەن حکومەتی عێراقەوە بەردەوامە و کێشەکانیش لەگەڵ ھەرێم ئەوەندەی ھونەرین ھێندەی ئەوە سیاسی نین و سەرجەم کێشەکانیش لەگەڵ ھەرێمی کوردستان بەرەو چارەسەر ھەنگاو دەنێن، وتیشی، بەراورد بە ساڵانی رابردوو لەئێستادا پەیوەندییەکانی نێوان ھەرێم و بەغداد زۆر باشە و متمانەیەک لە نێوانیاندا دروستکردووە کە پێشتر نەبووە. 

سودانی ئاماژەی بەوەشکرد، ھێرشەکانی ئێران بۆ سەر ھەرێمی کوردستان قبوڵنەکراوە و پێشێلکردنی سەروەری عێراقە، ھەموو ھەڵسوکەوتێکی تاکەلایەنەش رەتدەکەنەوە ئەگەر ئێران یان ھەر لایەنێکی تر بێت.

دادوەر جاسم محەمەد عەبود سەرۆکی دادگای باڵای فیدراڵی عێراق رایگەیاند، ئەرکی دادگای فیدراڵی تەنھا جێبەجێکردنی دەستوور نییە، بەڵکو بەدەستھێنانی بەرژەوەندییە باڵاکانی گەل و نیشتیمان و پاراستنی یەکپارچەیی عێراقە بەشێوەیەک ھەموو ھاوڵاتیان ماف و ئازادییە سیاسی و ئابووری و کۆمەڵایەتییەکانیان بەرجەستە بکەن کە ئەمەش ئەرکێکی ئاسان نییە.

وتیشی، دادگای فیدراڵی جەختیکردووەتەوە کە نەوت و غاز موڵکی گەلی عێراقە و پێویستە داھاتەکانیشیان ھەر بۆ گەلی عێراق بێت و لەگەڵ ئەوەشدا پێویستە سەرجەم مووچەخۆران و خانەنشینانی ھەرێمی کوردستان ھەمان ئەو ماف و شایستانەیان ھەبێت کە ھەموو عێراقییەک ھەیەتی.

ئەو وتانەی سەرۆکی دادگای باڵای فیدراڵی عێراق لە کۆبوونەوەیەکیدا بوو، لەگەڵ محەمەد مەحادین سەرۆکی دادگای دەستووری ئوردن کە لە شاری عەمان بەڕێوەچوو و تیایدا یاداشتێکی لێکتێگەیشتنیان بۆ ھاوکاری لە نێوان عێراق و ئوردن ئیمزا کرد.

لە راگەیەندراوێکی وەزارەتەکەدا ھاتووە، محەمەد تەمیم جێگری سەرۆکوەزیران و وەزیری پلاندانان، سەرپەرشتی کۆبوونەوەیەکی فراوانی لەگەڵ پارێزگارە نوێیەکان کردووە، بەمەبەستی گفتوگۆکردن و ئامادەکاری بۆ ئەنجامدانی سەرژمێری گشتی دانیشتووان و نیشتەجێبوون لە عێراق.

بەپێی راگەیەندراوەکە، لەمساڵدا دوو جۆر سەرژمێری ئەنجامدەدرێت، سەرژمێری یەکەم کە سەرەتایی و ئەزموونییە، لە مانگی ئایاری داھاتوو ئەنجامدەدرێت، سەرژمێری دووەمیش لە ٢٠ی تشرینی دووەمی ئەمساڵ ئەنجامدەدرێت.

لەو چوارچێوەیەدا وەزیری پلاندانان پارێزگارەکانی راسپارد پێداویستییەکانی بەڕێوەبەرایەتییەکانی سەرژمێری لە پارێزگاکانیان ئامادە بکەن بۆ ئەوەی بتوانن سەرکەوتنی پرۆسەکە مسۆگەر بکەن.

محەمەد خفاجی ئەندامی لیژنەی یاسایی لە ئەنجومەنی نوێنەرانی عێراق لە راگەیەنراوێکدا ئاماژەی بۆ ئەوەکردوە، زیاتر لە چوار مانگە رەوانەکردنی ھەمواری یاسای بودجە بۆ ئەنجومەنی نوێنەران دواکەوتووە، بەوھۆیەشەوە خەرجییەکان راگیراون و تەنیا مووچەی فەرمانبەران دابەشدەکرێت.

راشیگەیاندووە، پێشبینی دەکرێت ئەنجوومەنی وەزیران تاوەکو مانگی نیسانی داھاتوو، ھەمواری یاسای بودجە رەوانەی ئەنجومەنی نوێنەران نەکات، تا ئەوکاتەش عێراق بەبێ بودجە دەمێنێتەوە.