عێراق
(مستەفا کازمی) لە توێتێکدا بڵاویکرەدەوە " سەرسام بووە بەو پێشنیارانەی کە لە کۆنگرەی دیالۆگی نیشتمانی لە بەغداد لەلایەن کەسایەتی کۆمەڵایەتی و پیشەیی و ڕۆشنبیری و لاوان لە ھەموو پارێزگاکاندا گەڵاڵە کراوە.
دەشلێت" ئەو کاغەزە چاکسازییەی کە لە کۆنگرەکە دەنگیان پێداوە، پێشکەشی ھێزە سیاسییەکانی دەکات بۆ ئەوەی ببێتە بەڵێننامە و پەیمانێکی نیشتمانی.
(مستەفا کازمی) دووپاتیکردووەتەوە کە ڕەوشێکی متمانە پێکراو بۆ کاندیدەکان و پڕۆسەی ھەڵبژاردن دەستبەر دەکەن.
موقتەدا سەدر بە ئامادەبوونی کاندیدانی ڕەوتەکەی پەیامێکی بڵاوکردەوە و ڕایگەیاند، بەشدارییەکی کارا و بەھێز لە ھەڵبژاردنی پێشوەخت دەکات، داواشی لەلایەنگرانی کرد بەشداری ملیۆنی لە دەنگداندا بکەن.
وتیشی، وەرەقەی چاکسازی لە ھێزە سیاسییەکانەوە پێگەیشتووە کە بە پێی خواستەکانیانە، ئەوەش وایانلێدەکات بەشداری ھەڵبژاردن بکەن.
موقتەدا سەدر سوپاسی مستەفا کازمیشی کرد و داوایکرد لە ژێر چەتری ئەنجومەنی نوێنەران کار بۆ جێبەجێکردنی وەرەقەی چاکسازی بکرێت.
ڕێکخراوی تایبەت بە منداڵانی سەر بە نەتەوە یەکگرتووەکان "یونسێف" ڕایگەیاند، بە قوڵی نیگەرانن بۆ گیان لە دەستدانی منداڵێکی تەمەن ١٠ ساڵ لە پارێزگای دیالە و منداڵێکی تەمەن ١١ ساڵ لە باشوری بەعقوبە کە لە ٢٤ و ٢٥ی ئەم مانگەدا بەھۆی تەقینەوەی مینەوە گیانیان لە دەستداوە.
یونسێف داوای لە کۆمەڵگەی نێودەوڵەتی کردووە و بۆ ھەڵگرتنەوەی مینە چێندراوەکان ھاوکاری حکومەتی عێراق بکەن.
بە پێی ئامارە ڕەسمییەکان، تەنھا لە سنوری نێوان عێراق و ئێران و لە ماوەی جەنگی ھەشت ساڵەدا، نزیکەی ٢٧ ملیۆن مین بە درێژایی ١٢٠٠ کیلۆمەتر چێندراون.
نەتەوە یەکگرتووەکانیش دەڵێت، ھەڵگرتنەوەی مینە چێندراوەکانی عێراق پێویستی بە حەوت ساڵی تر و بودجەیەکی ٢١٦ ملیۆن دۆلاری ھەیە.
ئەحمەد سەحاف، وتەبێژی وەزارەتی دەرەوەی عێراق ڕایگەیاند، وەفدیکی قونسوڵخانەی عێراق لە لیتوانیا لەگەڵ بەڕێوەبەری ڕێکخراوی نێودەوڵەتی کۆچبەراندا کۆبووەتەوە و باسیان لە گەڕاندنەوەی ئەو کۆچبەرە عێراقییانە کردووە کە خواستی گەڕاندنەوەیان ھەیە، ئەمەش دوای ئەوەی لەلایەن قونسوڵخانەوە ئاسانکارییان بۆ دەکرێت.
سەحاف باسی لەوەش کردووە، وەفدی عێراق داوایان لە ڕێکخراوەکە کردووە مافی کۆچبەرەکان بپارێزن و داواکارییەکانیان جێبەجێ بکەن.
وتەبێژی وەزارەتی دەرەوەی عێراق دەڵێت، قونسوڵخانەی عێراق لە ٢٩ کەمپی لیتوانیان کار دەکات بۆ دەرکردنی پاسپۆرتی تێپەڕین بۆ ئەو کۆچبەرانەی داوای گەڕانەوەیان بۆ وڵات کردووە.
ماوەی چەند ھەفتەیەکە ژمارەیەک کۆچبەری عێراق و ھەرێمی کوردستان لە سنورەکانی لیتوانیا گیریان خواردووە ناتوانن دەربازی وڵاتانی تری ئەوروپا ببن.
ھاوپەیمانی نەسڕ لە ڕاگەیەنراوێکدا پێشوازی لە بڕیارەکەی سەدر کردووە و پێی وایە دەبێتە ھاندانێکی نیشتمانی بە ئارڕاستەی بەشداری جەماوەری بەرفراوان لە ھەڵبژاردندا.
داواشیکردووە، گەل بەشداری بەرفراوان لە ھەڵبژاردندا بکات تاکو بتوانرێت چاکسازی ڕاستەقینە بکرێت، جەختیش دەکاتەوە لەسەر پێویستی پابەندبوونی کۆمسیۆن و ھێزە سیاسییەکان بە ئەنجامدانی ھەڵبژاردنێکی پاک و بێگەرد بە پێی پێوەری یەکسان و دوور لە خستنەگەری تواناکانی دەوڵەت و پارەی سیاسی و سیاسەتی سەپاندنی ئیرادە.
بەرەی تورکمانیش پێشوازی لە بڕیارەکەی سەدر کردووە و بە ھەنگاوێکی ئەرێنی ناوبردووە بەرەو چاکسازی سیاسی ڕاستەقینە لە قۆناغی داھاتوودا لە ڕێگەی ئەنجامدانی ھەڵبژاردنی پێشوەخت.
عەدنان زەرفی سەرکردەی نزیک لە موقتەدا سەدر رایگەیاند: سەرۆکی ڕەوتی سەدر، لەگەڵ دواخستنی وادەی ھەڵبژاردنەکان نییە بۆ مانگی نیسانی ساڵی داھاتوو، بەڵام ئەم ھەڵوێستە گوزارشت لە ھەڵوێستی سەدر ناکات بۆ پاشگەزبوونەوە لە بڕیاری کشانەوە لە پرۆسەکە.
عەدنان زەرفی رایگەیاند، ھەڵوێستی موقتەدا سەدر لەبارەی ھەڵبژاردنی پێشوەخت زۆر ڕوونە، ئەوەی ماوەتەوە ھەڵوێستی لایەنە سیاسییەکانی ترە بۆ یەکلاکردنەوەی چارەنووسی ھەڵبژاردنی پێشوەخت.
عەلی عەلاوی وەزیری دارایی عێراق رایگەیاند، بودجەی ساڵی ٢٠٢٢ ئامادەیە و نرخی یەک بەرمیل نەوت بە ٥٠ دۆلار دیاری کراوە.
وتیشی، دواکەوتنی مووچەی فەرمانبەران بەھۆی ھەڵاوسانەوەیەو ٦٥٪ی بودجە بۆ مووچەیە.
راشیگەیاند، ھەڵوێستمان سەبارەت بە ٢٠٠ ملیار دینارەکەی ھەرێم بێلایەن و پیشەیی و بابەتیانەیە و دەبێت ھەرێم داھات و سەرچاوەکانی رادەست بکات.
عەلی عەلاوی ئاماژەی بەوەشکرد، بەھۆی قەرزی ناوخۆ و دەرەکییەوە، باشبوونی نرخی نەوت بەخێرایی ھاوکار نابێت لە چارەسەرکردنی قەیرانی دارایی، لەم سەردانەی ئەمجارەشیاندا ھیچ قەرزێکیان لە بانکی نێودەوڵەتی نەکردووە.
"کازمی" لە وتەیەکیدا ئاماژەی بەوەدا، کارەکانی ئەو کۆنگرەیە ڕۆژی شەممە دەستپێدەکات و "عێراق" ھەوڵدەدات باشترین پەیوەندی لەگەڵ وڵاتانی دەوروبەری دروست بکات و داواش لە وڵاتانی ناوچەکە دەکات ململانێکان چارەسەر بکەن. وتیشی دەرفەتی گەورە ھەیە لە عێراق کە وڵاتانی ناوچەکە دەتوانن ھاوکاری و ھاوبەشی تێدا بکەن بۆ بەدیھێنانی سەقامگیری و ئاشتی.
بڕیاریشە بۆ بەشداری کردن لەو کۆنگرەیە، "ئیمانوێل ماکرۆن" سەرۆکی فەڕەنسا ڕۆژی شەممەی داھاتوو سەردانی "بەغداد" دەکات و دواتریش سەردانی ھەرێمی کوردستان دەکات.
سەرۆکایەتی فەڕەنساش بڵاویکردەوە، ئامانجی "ماکرۆن" لە بەشداریکردن لە لوتکەکەدا، دووپاتکردنەوەی پشتگیری وڵاتەکەیەتی بۆ عێراق و بەرەنگاربوونەوەی تیرۆر.
لەلایەکی تریشەوە "حەسەن نازم" وتەبێژی سەرۆک وەزیرانی عێراق ڕایگەیاندووە، ئامانج لە ڕێکخستنی ئەو کۆنگرەیە کە ٩ وڵات تێیدا بەشداری دەکەن، گەڕاندنەوەی ڕۆڵی عێراقە لە ناوچەکە و ھەوڵێکیشە بۆ بەدیھێنانی سەقامگیری ئەمنی و ئابوری لە وڵاتەکەدا.
"فالح فەیاز" سەرۆکی دەستەی حەشدی شەعبی لە موسڵ لەگەڵ پارێزگار و فەرماندەی ئۆپراسیۆنەکانی نەینەوا و فەرماندەیی ئۆپراسیۆنی حەشدی شەعبی لە بارەی زیادبوونی جموجۆڵی شانە نووستووەکانی داعش کۆبووەوە و لە کۆنفرانسێکی ڕۆژنامەوانیشدا ڕایگەیاند، بۆشایی ئەمنی ھەیە لە نێوان ھێزەکانی پێشمەرگە و ھێزەکانی عێراق ئەو بۆشاییەش بووەتە مۆڵگەی شانە نووستووەکانی داعش، لەو چوارچێوەیەشدا ھەوڵەکان چڕتر دەکەنەوە بۆ لەناوبردنی جموجۆلی شانە نووستووەکان.
وتیشی، ھەفتەی داھاتوو لەگەڵ فەرماندەکانی ھێزی پێشمەرگە و ھێزەکانی عێراق کۆدەبنەوە و بەرنامە و پلانی تۆکمە دادەنێن بۆ لەناوبردنی جموجۆڵی شانە نووستووەکان.
دەستەی دەستپاکی عێراق ڕایگەیاند، دۆسیەی گەندەڵی ٦٣ وەزیر و ٤٤٩ خاوەن پلەی تایبەت ڕەوانەی دادگا کراون، کە تێیدا دەیان ملیار دینار، لە موڵک و سامانی گشتی بە ھەدەر دراون و تۆمەتباران فەرمانی دەستگیرکردنیان بۆ دەرکراوە.
ئاماژەی بەوەشکردووە، وەزارەتەکانی (کارەبا و بازرگانی و پیشەسازی) زۆترین گەندەڵییان تێدا تۆمارکراوە و ٢٢٠ فەرمانبەری پلە تایبەت و بەڕێوەبەرانی گشتی لە دۆسیەکانی گەندەڵییەوە تێوەگلاون.
"ھەرێم کەمال ئاغا" ئەندامی لیژنەی ئاسایش و بەرگری لە ئەنجومەنی نوێنەران بە کوردسات نیوزی ڕاگەیاند، ئەنجومەنی وەزیران ئەو پڕۆژەیەی ئامادە کردووە، بەڵام ھێشتا ڕەوانەی لیژنەی ئاسایش و بەرگری و ئەنجومەنی نوێنەران نەکراوە.
وتیشی، ئەگەر ھێزێکی نوێ پێکبھێنرێت، تێچوویەکی ماددی زۆری دەوێت و لە ڕووی شوێنەوە ڕێکناخرێت و ئەرکێکی قورسی دەوێت، بۆچونێکی تریش ھەیە و دەڵێن، پێکھێنانی ھێزێکی نوێ لە ڕووی تەمەن و وزە کارێکی گونجاوە.
سەبارەت بە ھەرێمی کوردستانیش ڕایگەیاند، ئەگەر ئەو ھێزە نوێیە پێکبھێنرێت بە پێی دەستوور لە چوارچێوەی ھەرێمی کوردستانیش ئەرکی خۆی جێبەجێ دەکات.
"ڕەحیم عەبودی" سەرکردە لە ڕەوتی "حیکمە" ڕایگەیاند، بڕیارە لەم چەند ڕۆژەدا کۆبوونەوەیەکی سیاسی گرنگ لە نێوان سەرکردەی ھێزە سیاسییەکان و "مستەفا کازمی" سەرۆک وەزیرانی عێراق بەڕێوەبچێت، کۆبوونەوەکە تایبەتە بە تاوتوێ کردنی چارەنووسی ھەڵبژاردنی پێشوەخت کە ئایا لە وادەی خۆیدا لە ١٠ی تشرینی یەکەم بەڕێوەبچێت، یاخود بۆ مانگی نیسانی ساڵی داھاتوو دوابخرێت.
ئەو کۆبوونەوەیە لە کاتێکدایە کە "کازمی" چەندین جار جەختی کردووەتەوە لە بەڕێوەچوونی پڕۆسەکە لە وادەی خۆیدا و "حسێن ھنداوی" ڕاوێژکاری "کازمی"ش بۆ کاروباری ھەڵبژاردنەکان وتوویەتی، ھیچ نیەتێک بۆ دواخستنی پڕۆسەکە نییە.
عەلی ڕازی وتەبێژی وەزارەتی سەرچاوەکانی ئاوی عێراق ڕایگەیاند، گفتۆگۆ تەکنیکیەکانیان لەگەڵ سوریا، لە چوارچێوەی گەرەنتی بەردانەوەی ئاو لە ڕووبارەکانی دیجلە و فوڕات بەردەوامن و گەیشتوونەتە ڕێککەوتن لەسەر ڕێکخستنی کۆبوونەوەیەکی سێ قۆڵی لە نێوان عێراق و تورکیا و سوریا. وتیشی، لەسەر ھەمان بابەت، گفتوگۆکانیان لەگەڵ حکومەتی ئێران بەردەوامن.
جگە لە ئاوی دیجلە و فوڕات، عێراق چەندین سەرچاوەی تری بۆ دابینکردنی ئاو ھەیە، کە زۆرینەیان لە وڵاتانی دراوسێوە دەڕژێنە ناو عێراق.
"ئەحمەد سەحاف" وتەبێژی وەزارەتی دەرەوەی عێراق لە ڕاگەیەندراوێکدا بڵاویکردووەتەوە، وەزارەتەکە ئامادەیی تەواوی تێدایە بۆ ھاوکاریکردنی ئەو عێراقیانەی لە لیتوانیا و لاتیڤیا گیریان خواردووە و ئەولەویەتی کارەکانیشیان بۆ ئەو مەبەستە ئەوەیە کە ئەو عێراقیانە بە خواستی خۆیان بگەرێنەوە و ھاوکاری مرۆییان پێشکەش دەکرێت و پاسپۆرتیان پێ دەدرێت. ھەروەھا ڕاشیگەیاندووە کە بۆ بەھاناوەچوونی کۆچبەرە عێراقییەکان ھەماھەنگییەکی باشیان لەگەڵ لێپرسراوانی ئەو دوو وڵاتەدا ھەیە.