عێراق
خالد عوبێدی سەرۆکی لیژنەی ئاسایش و بەرگریی لە ئەنجومەنی نوێنەرانی عێراق رایگەیاند، ھێرشەکەی تورکیا بۆ سەر ناوەندێکی ئەمنیی لە ناحیەری سنونێی سەر بە شنگال پێشێلکردنی سەروەریی خاکی عێراقە و ئەم کارە ئیستیفزازییە دەبێتە ھۆی کەمکردنەوەی بەھای دەوڵەت و لاوازبوونی لەبەرچاوی گەل.
وتیشی، پێویستە ئەم ھێرشە بێوەڵام نەبێت و سنورێک بۆ ئەم پێشێلکارییانەی تورکیا دابنرێت کە ھاوڵاتیان دەبنە ئامانج.
ھاوکات قەیس خەزعەلی ئەمینداری گشتیی عەسائیب ئەھلی حەق رەخنەی لە بێدەنگیی حکومەتی عێراق و لایەنە سیاسییەکان کرد و رایگەیاند، بێدەنگ نابن بەرامبەر پێشێلکارییەکانی تورکیا کە بووەتە ھۆی رژانی خوێنی عێراقییەکان.
کەریم نوری بریکاری وەزیری کۆچ و کۆچبەرانی عێراق رایگەیاند، بەھۆی کێشەی لۆجستی و ئەمنی و ناکۆکی نێوان ھۆزەکان، دۆسیەی کۆتایھێنان بە ئاوارەکان دواکەوتووە، بەڵام کۆتایی ساڵی داھاتوو ئەو دۆسیەیە بە تەواوی دادەخرێت.
وتیشی، عێراق رۆڵێکی گەورەی ھەبووە لە ئیدارەدانی پرسی ئاوارەکان کە لە ساڵی ٢٠١٤ەوە بە ١٧٠ کەمپ و ٨٥٠ ھەزار خێزانی ئاوارە دەستیپێکرد، لە ئێستاشدا تەنھا ٢٨ کەمپی ئاوارەکان ماونەتەوە کە دابخرێن.
کەریم نوری باسی لەوەشکرد، پێدەچێت بەشێک لە رێکخراوە نێودەوڵەتییەکان بەردەوام نەبن لە ھاوکاریکردنی ئاوارەکان، تەواوی ئاوارەکانیش دەیانەوێت بگەڕێنەوە زێدی خۆیان بەڵام بەو مەرجەی ژیانێکی سەقامگیر و پارێزراویان ھەبێت.
رێکخراوی یونسێف لە راگەیەندراوێکدا بڵاویکردەوە، تووشی شۆک بوون بە بیستنی ھەواڵی کوژرانی منداڵێکی ١٢ ساڵان لە ھێرشێکدا بۆ سەر شەنگال.
وتیشی، ئیدانەی ئەو ھێرشانە و سەرجەم توندوتیژییەکان دەکەن دژی منداڵان و نابێت منداڵ ببێتە قوربانی ناکۆکی و پشێوییەکان، داواشی کرد لایەنە پەیوەندیدارەکان پابەند بن بە پاراستنی ژیانی منداڵان.
یونسێف راشیگەیاند، لە ماوەی پێنج ساڵی رابردوودا لانی کەم ٥١٩ منداڵ لە عێراق بەھۆی تەقینەوە و توندوتیژییەکانەوە کوژراون یان کەمئەندام بوون.
شانەی راگەیاندنی ئەمنی لە راگەیەندراوێکدا بڵاویکردەوە، دەزگای ھەواڵگری بە ھەماھەنگی لەگەڵ فەرماندەیی ئۆپراسیۆنە ھاوبەشەکان، زانیاری ھەواڵگری وردیان سەبارەت بە مۆڵگەیەکی داعش لە دۆڵی گور لە کەرکوک دەستکەوتووە و لە ڕێی فڕۆکەی جۆری ئێف ١٦ ەوە سێ جار ئەو مۆڵگەیان بۆردومان کردووە ، لە ئەنجامیشدا مۆڵگەکە بەتەواوی وێران بوە.
راشیگەیاند، لە ئێستاشدا ھێزێکی ئەمنی لە لیوای ٢٠ ی فیرقەی پێنجی پۆلیسی فیدراڵی، دەستیان کردوە بە پشکنینی شوێنی بۆردومانەکە.
عەلی فەتلاوی، پەرلەمانتاری ھاوپەیمانیی فەتح رایگەیاند، دەنگۆی کاندیدبوونی ھادی عامری بۆ وەرگرتنی پۆستی سەرۆک وەزیران دوورە لە راستییەوە و چوارچێوەی ھەماھەنگی ھیچ کەس و کاندیدێکی بۆ ئەو پۆستە پێشکەشنەکردووە، وتیشی، قۆناغی یەکەم لە پێکھێنانی حکوومەت، ھەڵبژاردنی سەرۆک کۆمارە و پاشان رێککەوتن لەسەر سەرۆک وەزیران دەکرێت.
ھاوکات، محەمەد حەسەن، پەرلەمانتاری دەوڵەتی یاسا، دەنگۆکانی کاندیدبوونی نوری مالکی سەرۆکی ئیئتیلافی دەوڵەتی یاسای بۆ پۆستی سەرۆک وەزیران رەتکردەوە و رایگەیاند، چوارچێوەی ھەماھەنگی کار بۆ دروستکردنی گەورەترین کوتلەی پەرلەمانیی لە ئەنجوومەنی نوێنەران دەکات، بۆ پێکھێنانی حکوومەتی نوێ.
ھەفتەی رابردوو محەمەد جەعفەر سەدر، کاندیدی موقتەدا سەدر بۆ پۆستی سەرۆک وەزیران، کشانەوەی خۆی راگەیاند، بەوەش دەنگۆکان بۆ پێشکەشکردنی کاندیدی سەرۆک وەزیران لە لایەن چوارچێوەی ھەماھەنگییەوە بڵاوبووەوە.
سەرچاوەیەک لە چوارچێوەی ھەماھەنگی ئاشکرایکرد، سەرجەم پەرلەمانتار و ئەندامەکانیان ڕاسپاردووە، ھیچ لێدوانێکی سیاسی یان سەرنجێک دەرنەبڕن لەبارەی دەستلەکارکێشانەوەی پەرلەمانتارانی ڕەوتی سەدر.
نوسینگەی نوری مالکی سەرۆکی ھاوپەیمانی دەوڵەتی یاساش ڕایگەیاند، چوارچێوەی ھەماھەنگی بە ھیچ شێوەیەک گفتوگۆی نەکردووە، لەبارەی ھیچ ناوێک بۆ پڕکردنەوەی شوێنی پەرلەمانتارانی ڕەوتی سەدر.
ئاماژەی بەوەشکردووە، ھەر لێدوانێک لەو بارەیەوە دەبێتە مایەی ئاڵۆزکردنی زیاتری رەوشی سیاسی لە عێراقدا.
نوسینگەی مالکی جەختیشیکردەوە، چوارچێوەی ھەماھەنگی کراوەیە بە رووی ھەموو ھێزە سیاسییەکان بۆ گفتوگۆ، لە پێناو پەلەکردن لە تەواوکردنی مافە دەستورییەکان و ڕزگارکردنی عێ{اق لەو چەقبەستنە سیاسییەی دووچاری بووە.
ئەیاد عەلاوی لە چاوپێکەوتنێکدا رایگەیاند، رەنگە بژاردەکانی داھاتووی کوتلەی سەدری پەنابردنە بەر شەقام بێت بۆ بەدەستھێنانی مافەکانیان، چونکە سەدر ھەست بە شەرمەزاریی دەکات، کە نەیتووانی حکوومەت پێبکھێنێت، سەرەڕای ئەوەی خاوەنی ٧٣ کورسیی ئەنجوومەنی نوێنەران بوو.
راشیگەیاند، لە ئێستادا عێراق لە کێشەیەکی گەورەدایە و میکانیزمێک نییە بۆ چارەسەرکردنی بابەتەکان و کاتی ئەوە ھاتووە دەست بە دیالۆگێکی جددی بکرێت و کۆتایی بە ناکۆکییە سیاسییەکان بھێنین، لەبارەی ئەو دەستپێشخەریەشی بریارە رایبگەیەنێت، وتی، پشتگیرییەکی بەرفراوانی بۆ دەستپێشخەریەکەی وەرگرتووە.
ئۆپراسیۆنەکە بە سەرپەرشتی فەرماندەیی ئۆپراسیۆنە ھاوبەشەکان و بەشداری ھێزە ئەمنییەکانی سوپا لە سەڵاحەدین و سامەرا و دیالە و حەشدی شەعبی لە بەیانی ئەمڕۆوە دەستیپێکردووە، ھێزی ئاسمانی و فڕۆکە جەنگییەکانی سوپاش بەشدارن، ئامانج لە ئۆپراسیۆنەکەش بۆ گەڕان و پشکنینە لە ناوچەکانی دەشتی عوزەیم.
ھاوکات ئۆپراسیۆنێکی ئەمنی فراوانی تر بە ھاوبەشی لە نێوان سوپای عێراق و حەشدی شەعبی دەستیپێکردووە لە ناوچەکانی باکوری مقدادیە و حەوزی روباری دیالە، بۆ راوەدونانی تیرۆریستان.
"عەون زیاب" راوێژکاری وەزارەتی سەرچاوە ئاوییەکانی عێراق رایدەگەیەنێت، سەرچاوەی سەرەکی ئاوی عێراق روباری دیجلە و فوراتە و ھیچ سەرچاوەیەکی تری نییە، چەند ساڵێکیشە بارانی پێویست نەباریوە بۆ پڕکردنەوەی پێویستییەکان، لە ئێستاشدا تورکیا ھاوشێوەی ئێران پشکی عێراق لە ئاوی رووبارەکان بەرناداتەوەو، چاوەڕوان بوون وەفدی تورکیا سەردانی بەغداد بکات بەڵام تا ئێستا نەھاتوون و ھۆکارەکەشی روون نەکراوەتەوە.
"عەون زیاب" دەشڵێت، بە نیازن سەبارەت بە کێشەی ئاو سکاڵا بۆ رێکخراوی مافی مرۆڤی نێودەوڵەتی بەرزبکەنەوە، وتیشی عێراق چەندین کارتی فشاری بەدەستەوەیە وەک ئاڵوگۆڕی بازرگانی و لایەنی ئابوری، بەڵام ھێشتا ئەو کارتانەی بەکار نەھێناوە.
لە راگەیانراوەکەی فراکسۆنی یەکێتیدا هاتووە ھەر لە سەرتای ساڵی ۲۰۰۳ ڕۆژنامەنووسان خوێن و قوربانیی زوریان پێشکەش کردووە لەسەر دەستی تیرۆر و دوژمنانی ئازادی و چی لە کاتی ڕوماڵ کردنی پرۆسی رزگار کردنی ئەو ناوچانەی کە لە ژێر کۆنتڕۆڵی تاریک پەرستانی داعش دا بوون .
فراکسیۆنی یەکێتی جەختی لەوەشکردەوە کە ئەنجومەنی نوێنەران بەگشتی و فڕاکسیۆنی یەکێتی نیشتیمانی کوردستان بەتایبەتی ھەمیشە پاڵپشت و پشتگیری خاوەن قەڵەمە ئازادەکان دەبێت لە ڕێگەی ئەو یاسایانەی کە لەناو ھۆڵی پەرلەمانەوە دەردەچن .
ئەنجومەنی باڵای دادوەری لە ڕاگەیەندراوێکدا بڵاویکردەوە، بۆ تاوتوێکردنی دوایین پێشھاتە سیاسییەکان، بەرھەم ساڵح سەرۆک کۆماری عێراق و مستەفا کازمی سەرۆکی ئەنجومەنی وەزیران و فائق زێدان سەرۆکی ئەنجومەنی باڵای دادوەری کۆبوونەتەوە و لە کۆبوونەوەکەدا دوایین پێشھاتە سیاسییەکانی عێراق و کاریگەرییەکانی لەسەر ڕەوشی ئابوری و خزمەتگوزاری تاوتوێ کراوە.
سێ سەرۆکایەتییەکە دووپاتیشیانکردووەتەوە، دەبێت سەرجەم لایەنە سیاسییەکان یەکڕیزبن بۆ گەیشتن بە چارەسەرێکی ڕاستەقینە بۆ قەیرانی سیاسیی بە جۆرێک کە یەکڕیزی عێراق و بەرژەوەندییەکانی پارێزراو بێت.
لەبارەیی ئۆپراسیۆنەکەوە غازی فەیسەڵ فەرماندەی پێشمەرگەی خانەنشین بە کوردسات نیوزی ڕاگەیاند ئۆپراسیۆنەکە لەسەعات ٤ی بەرەبەیانەوە دەستیپێکردوە.
ئەو فەرماندەیە وتیشی بەر لەدەستپێکردنی ئۆپراسیۆنەکە مۆڵگەکانی داعش لەچیای قەرەچوغ لەلایەن فڕۆکە جەنگیەکانی ھاوپەیمانانەوە بەچڕی بۆردومانکراون.
غازی فەیسەڵ ڕاشیگەیاند لەئۆپراسیۆنەکەدا ھێزەکانی دژە تیرۆری عیراق و ھاوپەیمانان و ھێزێکی خۆبەخشی پێشمەرگەی سەر بە ی.ن.ک-یش بەشدارین.
ئەو فەرماندەیە وتیشی ئۆپراسیۆنەکە لەبەرامبەر گوندی (عەلی ڕەش)ەوە دەستیپێکردوەو ھێزەکان پێشڕەویشیان کروە.غازی فەیسەڵ ئەوەشی ووت کە تیرۆریستانی داعش لەچیای قەرەچوغ دووچاری پەرتەوازەبون و شڵەژانی گەورە ھاتوون و ئەگەری ئەوەش ھەیە لەچیای قەرەچوغ ھەڵبێن و چیاکەش چۆڵبکەن.
لەماوەی چەند ساڵی ڕابردوودا داعش بەشێکی چیای قەرەچوغی وەکو مۆڵگەیەکی سەرەکی بۆ کارەکانی بەکارھێناوە.
ھیمان تەحسین بەگ دەشڵێت، پرۆسەکە ھیچ پەیوەندی نییە بەوەی کورد بێت یان عەرەب بێت سونە بێت یان شیعە بێت تەنھا بەپێی بازنەکانی ھەڵبژاردنە و ھەندێک بازنە ھەیە سەربەخۆکان دێنە شوێنیان و ھەندێک بازنە ھەیە ھاوپەیمانی فەتح و چوارچێوەی ھەماھەنگی.
رونیشیکردەوە،" بەبۆچونی ئێمە سەرۆکی پەرلەمان بۆی نییە ئەو کورسیانە پڕ بکاتەوە، لێرەدا (ئیستحقاقی ھەڵبژاردن) ھەیە کە بەپێی یاسا دیاریکراوە، لەھەر بازنەیەک بەھۆی دەستلەکارکێشانەوە یان بەھۆیەکی تر کە سوێندی یاساییان نەخوارد ڕاستەوخۆ ئەو کەسانە دێنە شوێنیان لەو دەنگانەی ئەوان کەمتریان ھێناوە، واتە سەرنەکەوتون بۆ پەرلەمان لەھەمان بازنە بەبێ ڕەچاوکردنی ئەوەی ئەو کەسە کێیە؟ سەربەخۆیە یان لە لیستی چوارچێوەی ھەماھەنگییە یان لە لیستێکی تر، ھیچ پەیوەندی بەوەوە نییە دەکەوێتەسەر ئەوەی ئەو کەسانە کێن کە ڕاستەوخۆ دێن لەدوای کاندیدەکانی ڕەوتی سەدر دێن".
بەھۆی کاریگەریی ئەو چەقبەستنە سیاسیەی کە لە پرۆسەی سیاسی عێراقدا ھاتووەتە ئاراوە و بەشێکی زۆری دامودەزگاکانی دەوڵەتی توشی ئیفلیجی کردووە، سیناریۆ ھەڵوەشاندنەوەی ئەنجومەنی نوێنەران، بە یەکێک لە بژاردەکان دادەنرێت و ماوەیەکە لە لایەن کوتلە سیاسییەکانەوە قسەوباسی لەبارەوە دەکرێت.
دوا پێشھاتی سیاسی عێراق، ھۆشدارییەکەی چەند ڕۆژی ڕابردووی موقتەدا سەدر سەرۆکی ڕەوتی سەدر بوو، کاتێک داوای لە پەرلەمانتارەکانی کرد دەستلەکار بکێشنەوە.
سەیف بەدر وتەبێژی وەزارەتی تەندروستی عێراق ڕایگەیاند، بەھۆی خۆڵبارینەوە لە سەرجەم پارێزگاکان ھەزار کەس تووشی تەنگەنەفەسی بوون و سەردانی نەخۆشخانەکانیان کردووە و چارەسەری پێویستیان وەرگرتووە، زۆرینەشیان ڕەوانەی ماڵەکانیان کراونەتەوە. داواشی لە ھاوڵاتیان کرد، پابەندی ڕێنماییەکانی وەزارەتی تەندروستی بن.
وتەبێژی وەزارەتی تەندروستی عێراق ڕاشیگەیاند، زیادبوونی ژمارەی ئەو کەسانەی بەھۆی خۆڵبارینەوە ڕوویان لە نەخۆشخانەکان کردووە، کاریگەری لەسەر کار و خزمەتگوزارییەکانی نەخۆشخانەکان نەبووە.
سەرۆک کۆمار لەمیانی پێشوازیکردنی لە ژمارەیەک کەسایەتی ھۆزەکان رایگەیاند، نەجەف رەمزی یەکسانی و دادپەروەری و پشتیوانیکردن لە پێکەوەژیانی ئاشتیانە و ھێنانەئاراوەی داواکاری ھاووڵاتیانە.
د. بەرھەم جەختی لە رۆڵی گەورەی نەجەف و مەرجەعیەتی ئایینی و کەسایەتی ھۆزەکان لە پاراستنی پێکەوەژیانی کۆمەڵایەتی وڵات کردەوەو، ھەروەھا راشیگەیاند: نەجەف بووەتە رەمزی یەکسانی و دادپەروەری و پشتیوانیکردن لە ھێنانەئاراوەی داواکاری ھاووڵاتیان و بەرقەرارکردنی ئاسایش و ئارامی.
لە بەشێکی دیکەی کۆبوونەوەکەدا ، ئەوەشی خستەڕوو کە پێویستە زەمینەسازیی بۆ سازان و یەکڕیزی نیشتمانی لە نێوان سەرجەم پێکھاتەکان بێتەئاراوە لە پێناو ھێنانەدی بەرکەوتە نیشتمانییەکان بە ئاڕاستەی باشترکردنی بژێوی ژیانی خەڵک و پێشکەشکردنی خزمەتگوزارییەکان.