عێراق
ھاتف ساعدی، ئەندامی لیژنەی کارەبا و وزەی ئەنجومەنی نوێنەران لە لێدوانێکی رۆژنامەوانیدا ئاماژەی بەوەدا، حکومەتەکانی پێشووی عێراق، بە ئاستی پێویست وەبەرھێنانیان لە کەرتی کارەبادا نەکردووە و ئەوەش بووەتە ھۆی ئەوەی لەئێستادا وڵاتەکە بە قەیرانی سەختی نەبوونی کارەبا تێپەڕدەبێت.
ئەوەشی خستەڕوو، تاکەرێگەچارە بۆ چارەسەرکردنی قەیرانی کارەبا، ئەوەیە عێراق پشت بە غازی ناوخۆ ببەستێت لەبری غازی وڵاتان بۆ دابینکردنی کارەبا، بەڵام ھیچ ئیرادەیەکی سیاسی نییە بۆ چارەسەرکردنی ئەو قەیرانە.
ئەو ئەندامەی ئەنجومەنی نوێنەران وتیشی، لە ئەگەری بەردەوامبوونی قەیرانی کارەبا، گەلی عێراق مافی خۆیەتی خۆپیشاندان دژی نەبوونی کارەبا دەستپێبکات، ئەوەش تێکچوونی دۆخی سەقامگیری وڵاتی لێدەکەوێتەوە.
جومانە غلای، وتەبێژی کۆمسیۆنی باڵای سەربەخۆی ھەڵبژاردنەکانی عێراق رایگەیاند، لە پێش ھەڵبژاردنەکانی ساڵی ٢٠٢١ەوە زیاتر لە ملیۆنێک و ٣٠٠ ھەزار کارتی بایۆمەتری لە بنکەکانی تۆمارکردن تەواوبووە و تائێستا ھاوڵاتییان وەریاننەگرتووەتەوە.
ئەوەشی خستەڕوو، لە ١٥ پارێزگاکەی عێراق، جگە لە ھەرێمی کوردستان زیاتر لە سێ ملیۆن دەنگدەر ھەیە، کە بەکارتی دەنگدانی کورت خایەن لە ھەڵبژاردنەکان دەنگیانداوە و کارتی بایۆمەتریان نییە، پێویستە ئەو دەنگدەرانە سەردانی بنکەکان بۆ دەرھێنانی کارتی بایۆمەتری.
وتەبێژی کۆمسیۆن باڵای سەربەخۆی ھەڵبژاردنەکان وتیشی، بەپێی یاسای ھەڵبژاردنەکانی ئەنجومەنی نوێنەران و ئەنجومەنی پارێزگاکانی، لە ھەڵبژاردنی ئەنجومەنی پارێزگاکان، دەنگدان بە کارتی بایۆمەتری کراوەتە مەرجی بەشداریکردن لە ھەڵبژاردنەکە.
یەحیا ئال ئیسحاق، سەرۆکی ژوری بازرگانی ئێران-عێراق دەڵێت، ئێستا ھەموو وڵاتانی جیھان دەیانەوێت کۆتایی بە ھەژموونی دۆلاری ئەمریکی بھێنن، لەو چوارچێوەیەشدا حکومەتی ئێران پلانی ئەوەی ھەیە ھەموو ئاڵوگۆڕی بازرگانی خۆی لەگەڵ عێراق بکات بە دیناری عێراقی.
ئەوەشی خستوەتەڕو، ئەگەر ئاڵوگۆڕی بازرگانی بە دراوی نیشتیمانی ھەردوو وڵات بێت پەیوەندییە بازرگانییەکان زیاتر گەشە دەکەن، جگەلەوەش ھاتنی ملیۆنان گەشتیار بۆ ھەردوو وڵات ھاوکاردەبێت لە خەرجکردنی ئەو پارەیەی دێتە خەزێنەی بەغداد و تاران.
سەرۆکی ژوری بازرگانی ئێران-عێراق پێی وایە ئەو ھەنگاوە ھەردوو وڵات لە فشارەکانی ئەمریکاش رزگار دەکات و ئاستی ئاڵوگۆڕی بازرگانیش زیاتر دەکات.
داود سلێمان، بەڕێوەبەری رێکارەکان و راھێنان لە کۆمسیۆنی سەربەخۆی ھەڵبژاردنەکانی عێراق بە رۆژنامەی سەباحی فەرمی راگەیاند، لە ھەڵبژاردنی ١٨-١٢-٢٠٢٣ سێ تایبەتمەندی نوێیان داناوە، لەوانەش کراوەتە مەرج کە دەبێت ھاوڵاتی کارتی بایۆمەتری دەنگدانی پێ بێت.
ئەوەشی خستوەتەڕو، تایبەتمەندییەکی تریش ئەوەیە کە ئەو کەسانەی دانیشتووی پارێزگایەکن بەڵام بۆ کارکردن چوونەتە پارێزگایەکی دیکە، دەتوانن لە نوێکردنەوەی تۆماری دەنگدەران داوای گۆڕینی شوێنی دەنگدان بکەن و پێویست ناکات بۆ دەنگدان بگەڕێنەوە پارێزگاکەی خۆیان.
بەڕێوەبەری رێکارەکان و راھێنانی کۆمسیۆن دەڵێت، تایبەتمەندی سێیەمیش ئەوەیە بەستەری یەکلاییکردنەوە و بەراوردکردنی داتاکان بەئەلیکترۆنی کراوە و ئەو راپۆرتەی لە دەزگای جیاکردنەوەی دەنگەکانەوە دەردەچێت، دوور دەبێت لە ھەموو جۆرە دەستوەردانێکی مرۆڤ.
دادگای باڵای فیدراڵی عێراق لە نووسراوێکدا بڵاویکردەوە، دادگا بە سەرۆکایەتی دادوەر جاسم عەبود و ئامادەبوونی دەستەی دادوەری، تایبەت بەو سکاڵایە کۆبووەتەوە، کە لەلایەن ژمارەیەک بازرگانەوە لەسەر سێ سەرۆکایەتیەکە تۆمارکرابوو، لەبارەی نا دەستووریبوونی ماددەی ١٤ی یاسای ھاوردەکردن، دروستکردن و فرۆشتنی خواردنەوە کحلوییەکان.
ئەوەسی خستەڕوو، لە دانیشتنەکەدا بە پشت بەستن بە ماددەی ٩٤ی دەستوور بڕیاردرا، قەدەغەکردنی ھاوردەکردن، دروستکردن و فرۆشتنی خواردنەوە کحولییەکان دەستوورییە و ئەو سکاڵاکەش کە دژی تۆمارکراوە لەلایەن دادگاکەوە رەتکرایەوە.
رۆژنامەکە لەزاری چەند سەرچاوەیەکی ئاسایشی نیشتیمانی عێراق و حەشدی شەعبییەوە بڵاویکردەوە، بێسەروشوێنکردنی ئەو توێژەرە لە بەغداد بۆ فشاردروستکردنە لەسەر ئیسرائیل تا لەگەڵ تاران دەست بە گفتوگۆ بکات بەمەبەستی ئاڵوگۆڕپێکردنی لەگەڵ ھاوڵاتییەکی تری ئێران کە لە تەلئەبیب دەستبەسەرکراوە.
ئەوەشی خستوەتەڕو، لەئێستادا ئەو ھاوڵاتییە لەسەر داوای ئێران، لەلایەن گروپی حزبوڵای عێراقەوە دەستبەسەرکراوە و ھەندێک سەرچاوەش دەڵێن گوازراوەتەوە بۆ تاران.
لەبارەی گریمانەی ئاڵوگۆڕپێکردنیشی لەلایەن ئێرانەوە، رۆژنامەکە باسی لەوەکردوە، بە نێوەندگیری روسەکان لەئێستادا گفتوگۆ ھەیە تاوەکو ئەو توێژەرە ئیسرائیلی-روسییە لەگەڵ یوسف شەھبازی، ھاوڵاتی دەستبەسەکراوی ئێران ئاڵوگۆڕی پێبکرێت، کە ناوەڕاستی مانگی حوزەیران ئیسرائیل لە ناو ئێرانەوە رفاندی و تۆمەتباریکرد بە ئەنجامدانی ھێرش دژی ئیسرائیلییەکان لە قوبرس.
عون زیاب، وەزیری سەرچاوە ئاوییەکانی عێراق رایگەیاند، وەزارەتەکەی بە نیازە بە سوود بینین لە تەکنەلۆژیای درۆن شوێن بۆ دروستکردنی ٢٠ بەنداو لە ناوچە بیابانییەکانی عێراق دیاریبکات، کە ئەمەش یەکەم جارە لەسەر ئاستی عێراق بەم شێوازە شوێن بۆ بەنداو دیاریدەکرێت.
ئەوەشی خستەڕوو، پرۆژەکە بە گوژمەی زیاتر لە ٢٠ ملیار دینار جێبەجێدەکرێت و یەکێکە لە پرۆژە ستراتیژییەکانی وەزارەتی سەرچاوە ئاوییەکان، کە تیایدا پێشکەوتووترین ئامێری سەردەم بەکاردەھێندرێت.
وەزیری سەرچاوە ئاوییەکان راشیگەیاند، ئامانج لە دروستکردنی بەنداوەکان گلدانەوەی ئاو و بەرەنگاربوونەوەی وشکەساڵییە لەوڵاتدا، بە تایبەتی لەئێستادا، کە بەشێکی زۆر لە دەریاچەکانی عێراق وشکبوون، بڕیاریشە دوای جێبەجێکردنی یاسای بوودجە پرۆژەکە بکەوێتە بواری جێبەجێکردنەوە.
نوسینگەی راگەیاندنی سەرۆک وەزیرانی عێراق بڵاویکردەوە، محەمەد شیاع سودانی پێشوازی کرد لە محەمەد حەلبوسی و باسیان لە جێبەجێکردنی کارنامەی حکومەت و کارکردن لەسەر داواکارییەکانی ھاووڵاتیان کرد.
ھەر لە کۆبوونەوەکەدا باس لە گرنگی یەکگرتن و پێکەوەکارکردنی دەسەڵاتەکانی جێبەجێکردن و یاسادانان کرا، لەپێناو تەواوکردنی لایەنی یاسادانان و چاودێریکردن، لای خۆشیەوە محەمەد حەلبوسی پشتیووانی لە گۆڕانکارییەکانی حکومەت لە فەرماندە ئەمنی و ئیدارییەکان کرد، ھەروەھا پشتیووانیی ھەنگاوەکانی حکومەتی کرد، بۆ بەرەنگاربوونەوەی گەندەڵی.
سەرۆکایەتی ئەنجومەنی نوێنەران رایگەیاند، سبەینێ وەرزی دووەمی یاسادانان دەستپێدەکاتەوە و لیژنەکان کۆبوونەوەکانیان دەستپێدەکەنەوە، ناوەڕاستی ئەم مانگەش ئەنجومەنی نوێنەران کۆدەبێتەوە.
لای خۆیەوە، "د.نەرمین مەعروف"ئەندامی لیژنەی دارایی لە ئەنجومەنی نوێنەران بە کوردسات نیوزی راگەیاند، سبەینێ کۆبونەوەی لیژنەکانی ئەنجومەنی نوێنەران دەستپێدەکاتەوە، بۆ ئاماداکاری بۆ دانیشتنی ئەنجومەنی نوێنەران کە بڕیارە ١٥ی ئەم مانگە بەڕێوەبچێت.
مەزھەر محەمەد ساڵح راوێژکاری دارایی محەمەد شیاع سودانی سەرۆک وەزیرانی عێراق رایگەیاندوە، ھەرچەندە سەرۆکایەتی کۆمار یاسای بودجەی پەسەند کردووە و لە رۆژنامەی وەقائیعی رەسمیش بڵاوکراوەتەوە، بەڵام تا ئێستا بڕگە و ماددەیەکی یاساکە نەخراوەتە بواری جێبەجێکردنەوە و ھیچ بڕە پارەیەکیش بەپێی یاسای بودجە خەرج نەکراوە.
وتیشی، ھۆکاری جێبەجێ نەکردنی یاسای بودجە دەرنەکردنی رێنماییەکانی تایبەت بە جێبەجێکردنی یاساکەیە لەلایەن وەزارەتی دارایی عێراقەوە کە چاوەڕوان دەکرێت لەم چەند رۆژەدا دەریان بکات و یاساکە بکەوێتە بواری جێبەجێکردنەوە.
وەزارەتی تەندروستی عێراق لە راگەیەندراوێکدا ئاماژەی بەوەکردووە، ساڵح حەسناوی وەزیری تەندروستی عێراق لە سەردانەکەیدا بۆ ئێران لەگەڵ بەھرام عەین ئیلاھی وەزیری تەندروستی ئێران کۆبووەتەوە و لێکتێگەیشتنێکی ھاوبەشیان لە بواری ھاوکاری تەندروستی و دەرماندا ئیمزا کردووە.
راشیگەیاندووە، بەشێکی لێکتێگەیشتنەکە ئاڵوگۆڕی توانا و ئەزموونی زانستیی پزیشکیی و لێکنزیک کردنەوەی پیشەسازی دەرمان و جێبەجێکردنی پرۆژە تەندروستییەکان لە خۆدەگرێت.
عەبدولئەمیر شەمەری،وەزیری ناوخۆی عێراق و"ئەحمەد وەحیدی"وەزیری ناوخۆی ئێران لە دەروازی سنووریی زەرباتییە لە پارێزگای واست لە باشووری عێراق کۆبونەوە.
عەبدولئەمیر شەمەری لە کۆنفرانسێکی رۆژنامەوانیدا رایگەیاند، ئامانج لە سەردانەکەی وەزیری دەرەوەی ئێران بەرزکردنەوەی ئاستی ھەماھەنگیی و ھاوکارییە بەتایبەت لە کۆنترۆڵکردنی سنووری نێودەوڵەتیی.
وتیشی، رێککەوتوون لەسەر ھەماھەنگیی بۆ ئاڵوگۆڕی زانیاریی لەنێوان ھەردوولا و کردنەوەی بنکەی سنووریی ھاوبەش لەنێوانیان بەمەبەستی کۆنتڕۆڵکردنی ھاتوچۆی زیارەتکارانی شیعە بۆ شوێنە ئایینیەکان.
جومانە غەلای، وتەبێژی کۆمیسیۆنی ھەڵبژاردنەکانی عێراق رایگەیاند، لە رۆژی یەکشەممەوە لە ١٥ پارێزگای عێراق دەست بە پڕۆسەی نوێکردنەوەی تۆماری دەنگدەران دەکەن و کارمەندانی کۆمیسیۆن لە رۆژانی پشووشدا کاردەکەن بۆ تەواوکردنی پڕۆسەکە.
بە وتەی جومانە غەلای، نوێکردنەوەی تۆماری دەنگدەران، تۆماری بایۆمەتری و زیادکردن و سڕینەوە و گواستنەوە و راستکردنەوە لەخۆدەگرێت، ھەروەھا زیادکردنی ئەو کەسانە دەگرێتەوە کە لەدایکبووی ساڵی ٢٠٠٥ن و گەیشتوونەتە تەمەنی یاسایی بۆ دەنگدان.
فڕۆکەخانەی نێودەوڵەتیی بەغداد لە راگەیەندراوێکدا ئاماژەی بەوەکرد، بەھۆی گرفتێکی تەکنیکییەوە بۆ ماوەیەک کارەبای تەواوب فڕۆکەخانەکە پچڕاوە.
وتیشی، لەکاتی پچڕانی کارەبادا، کاریان بە مۆلیدەکانیان کردووە و ھیچ دواکەوتنێک لە کاتی گەشتەکەکان بەھۆی پچڕانی کارەباوە رووینەداوە.
دوای چەند سەعاتێک لە پچڕانی کارەبای فڕۆکەخانەی نێودەوڵەتیی بەغداد، وەزارەتی کارەبای عێراق راگەیەندراوێکی بڵاوکردەوە و گەڕانەوەی کارەبای فڕۆکەخانەکەی راگەیاند.
وەزارەتی کارەبا راشیگەیاند، کارەکانی ھەڵکەندی چاڵێک بۆ یەکێک لە پڕۆژەکانی نیشتەجێبوون، زیانی بە کێبڵی فیدەرەکان گەیاندووە و ئەمەش بووە ھۆی پچڕانی کارەبا لە فڕۆکەخانەی نێودەوڵەتیی بەغداد بۆ چەند سەعاتێک.
عەبدولزەھرە ھنداوی وتەبێژی وەزارەتی پلاندانانی عێراق رایگەیاند، روپێوی ئابووری و کۆمەڵایەتی لە سەرجەم پارێزگاکانی عێراق بە ھەرێمی کوردستانیشەوە، لەم مانگی تەممووزە دەستپێدەکات، کە ئاستەکانی ھەژاری و بێکاری پارێزگاکان دیاریدەکات.
وتیشی، روپێویەکە چەندین زانیاری لەسەر تەندروستی، پەروەردە، نیشتەجێبوون و داھات و خەرجی خێزانەکانی عێراق لەخۆدەگرێت.
عەبدولزەھرە ھنداوی ئاماژەی بەوەشکرد، تێکڕای بێکاری لە عێراق بەشێوەیەکی بەرچاو دابەزیوە و رەنگە ئێستا لە خوار ١٤٪_ەوە بێت.
بە گوێرەی نوسراوێکی بانکی ناوەندی کە ئاراستەی بانکە حکومی و ئەھلیە مۆڵەت پێدراوەکان کراوە، پشکی مانگانەی دۆلار بۆ گەشتکردنی ھاووڵاتیان لە رێگەی دەروازە ئاسمانی و وشکانییەکانەوە لە رۆژی یەکشەممەی داھاتووەوە زیاددەکرێت بۆ سێ ھەزار دۆلار، بە مەرجێک داواکارییەکە لە رێگەی سەکۆی ئەلکترۆنییەوە تۆمار بکرێت.
پێشتر پشکی مانگانەی دۆلار بۆ ئەو ھاووڵاتیانەی دەیانویست گەشتی دەرەوە بکەن ١٠ ھەزار دۆلار بووە ، دواتر دابەزێنرا بۆ دوو ھەزار دۆلار، لە ئێستاشدا بەرێژەی ھەزار دۆلار زیاد کراوە.
لە نوسراوێکی تردا کە ئاراستەی نوسینگەکانی ئاڵوگۆڕی دراو پلەی ( بی) کراوە، بانکی ناوەندی بڕیاریداوە لە رۆژی یەکشەممەوە پشکی ھەفتانەی نوسینگەکانی ئاڵوگۆڕی دراو زیاد بکات بۆ ٧٥٠ھەزار دۆلار، ئامانج لە بڕیارەکەش بەدیھێنانی سەقامگیری بەھای فرۆش و بەدیھێنانی ئەو خواستە زۆرەیە کە لەسەر دراوی بیانی ھەیە لە بازاڕەکاندا.