عێراق
فەرمانگەی لێکۆڵینەوەی دەستەی دەستپاکی عێراق لە راگەیەندراوێکدا ئاماژەی بەوە کردووە، ماوەیەک بەرلەئێستا بەڕێوەبەری پێشووی بەڕێوەبەرایەتی خانەنشینی پارێزگای ئەنبار لەسەر چەند تۆمەتێکی گەندەڵی دەستگیرکرا، دانیشینا بە گەندەڵییەکان و ناوی بەڕێوەبەری نوسینگەی لێکۆڵینەوەی دەستەی دەستپاکیشی لە پارێزگای ئەنبار ھێنا، کە لەو دۆسێیانەی گەندەڵی پارێزگاکەدا تێوەگلابوو کە زیاتر خۆی لە جێبەجێکردنی مامەڵەی خانەنشینی ساختەدا دەبینێتەوە و لەو رێگەیەشەوە بڕێکی زۆر پارەیان دەستکەوتووە.
ئاشکراشیکردووە، دوای لێکۆڵینەوە و بەدواداچوونی ورد، فەرمانی دەستگیرکردن بۆ بەڕێوەبەری نوسینگەی لێکۆڵینەوەی دەستەی دەستپاکی لە پارێزگای ئەنبار دەکرا، ھێزێکی ئەمنیش دەستگیریکرد و لەئێستادا لەژێر لێکۆڵینەوەدایە.
عومەر وائیلی، بەڕێوەبەری گشتی دەستەی دەروازە سنورییەکانی عێراق بە ئاژانسی رەسمی ھەواڵەکانی عێراقی راگەیاند، رێکار و بڕیارە نوێیەکانی ئەنجومەنی وەزیرانی عێراق بە مەبەستی رێکخستنەوە و زیاتر کۆنترۆڵکردنی دەروازە سنوورییەکان و چاکسازیکردن تیایاندا، کاریگەری زۆریان لەسەر زیادبوونی داھاتی گومرگ و باج لە خاڵە سنورییەکانی عێراق ھەبووەو ئاستی ھەناردەش زۆر زیادیکردووە.
ئاماژەی بەوەشکردووە، لە شەش مانگی یەکەمی ئەمساڵدا داھاتی باج و گومرگ لە دەروازە سنورییەکان گەیشتووەتە زیاتر لە ٦٠٢ ملیار دینار، بەروارد بە ھەمان ماوەی ساڵی رابردوو کە داھاتی باج و گومرگ نزیکەی ٤٨٦ ملیار دینار بوو ئەمساڵ ئەو داھاتە زیاتر لە ١١٦ ملیار دینار زیادیکردووە.
عەون زیاب، وەزیری سەرچاوە ئاوییەکانی عێراق بە رۆژنامەی "سەباح"ی راگەیاند، بەھۆی کەمبوونەوەی پشکی ئاو و دەرکەوتنی کاریگەرییەکانی لەسەر ھەردوو روباری دیجلە و فورات و کەمبوونەوەی کۆگاکانی ئاو، عێراق بە قورسترین قۆناغی وشکەساڵی تێدەپەڕێت، ئەوەش چوارەمین ساڵە لەسەر یەک کە روبەڕووی ئەو رەوشە دەبێتەوە، بەوھۆیەشەوە چاندنی ھەندێک لەو بەرھەمانەی ئاوی زۆریان دەوێت، سنوردار کردووە.
وتیشی، وەزارەتەکەیان ھەوڵی جدی دەدات بۆ دابینکردنی ئاو بۆ ھاوڵاتیان و کەرتی پیشەسازی و تەندروستی و ژینگەیی.
وەزیری سەرچاوە ئاوییەکانی عێراق دڵنیاییشیدا لە بوونی چەند ئاماژەیەکی ئەرێنی لەگەڵ تورکیا، بۆ کاراکردنی خاڵەکانی ئەو لێکتێگەیشتنەی لەنێوانیاندا ھەیە، لە گرنگترینیان پلانی کارکردن بۆ بەنداو و کۆگاکانی ئاو.
ئەوەشی خستەڕوو ھەروەھا ئاماژەی ئەرێنی ھەیە بۆ زیادکردنی پشکی ئاوی روبارەکانی دیجلە و فورات لە ھاوینی ئەمساڵدا.
عەبدولڕەزاق زوھێری، سەرۆکی یەکێتی ژوورە بازرگانییەکانی عێراق رایگەیاند، یەکێک لە کارە سەرەکی و لەپێشینەکانیان بە پێی یاسا و رێنماییەکانی بانکی نێودەوڵەتی، فراوانکردنی پەیوەندییە بازرگانییەکانی عێراقە لەگەڵ سەرجەم وڵاتان بە گشتی و وڵاتانی دراوسێ و کەنداو و وڵاتە عەرەبییەکانیش بەتایبەتی، لەگەڵ کارئاسانیکردن بە مەبەستی ھاوردە و ھەناردەکردنی کاڵا و شتەمەک لە عێراقەوە بۆ وڵاتانی دەرەوە و بە پێچەوانەشەوە.
وتیشی، لەو چوارچێوەیەدا لە گەڵ سعودیە ئیمارات گەیشتوونەتە رێککەوتن بۆ دامەزراندنی ئەنجومەنی کار لە نێوان ھەرسێ وڵات و سعودیە و ئیماراتیش شەش ملیار دۆلار بۆ ھاوکاریکردنی عێراق تەرخان دەکەن کە لە بواری چالاکییەکانی بەکاربردندا لە ناوخۆی عێراق خەرج دەکرێن.
مستەفا کرعاوی، ئەندامی لیژنەکە رایگەیاند، ئەو داھاتەی لە بودجە دیاریکراوە ١٣٤ ترلیۆنە و لەو بڕەش ١١٧ ترلیۆنی لەڕێگەی ھەناردەی نەوتەوەیە، بەڵام لە ئێستادا ترس ھەیە لەوەی داھاتی نانەوتی پێویست بەدەست نەیەت، کە بە ١٧ ترلیۆن دینار دیاریکراوە، چونکە لە باشترین حاڵەتدا، داھاتی نانەوتی عێراق نەگەیشتووەتە زیاتر لە ١٢.٥ ترلیۆن دینار، بەوەش روبەڕووی مەترسی زیادبوونی کورتھێنان لە بودجەدا دەبنەوە، بە زیاتر لەو بڕەی دیاریکراوە کە ٦٤ ترلیۆن دینارە.
ئەو ئەندامەی لیژنەی دارایی ئاماژەی بەوەشکرد، بودجە لەسەر بنەمای ھەناردەی نەوت بە بڕی ٣.٥ ملیۆن بەرمیل لە رۆژێکدا بنیاتنراوە، بەڵام لە ماوەی دوو مانگدا ٤٠٠ ھەزار بەرمیل نەوتی رۆژانەی لەدەستداوە کە دەبوو ھەرێمی کوردستان ھەناردەی بکات. وتیشی، نرخی نەوت بە ٧٠ دۆلار دیارکراوە و بەوەش زیانەکان دەگاتە ٩ ترلیۆن دینار.
کرعاوی ئەوەشی وت، ھەندێک رۆژ ھەناردەی نەوت روبەڕووی گرفت دەبێتەوە بەھۆی خراپی کەشوھەوا و بوونی کێشە لە گواستنەوەدا، بۆیە رەنگە داھاتی نەوت نەگاتە ئەو ئاستەی لە بودجەدا دیاریکراوە.
زرغام مالیکی، ئەندامی لیژنەی نەوت و غاز لە ئەنجومەنی نوێنەران دەڵێت، ئەو پڕۆژەیە لەلایەن کۆمپانیای گەورەی جیھانییەوە دەتوانرێت بنیات بنرێت بەشێوەی بۆری یان بە گواستنەوەی وشکانی، عێراقیش توانای جێبەجێکردنی ئەو پڕۆژەیەی ھەیە.
لەئێستادا پڕۆژەی گواستنەوەی غاز لەژێر لێکۆڵینەوە دایە، ناوەندی رۆژھەڵاتی ناوەڕاست بۆ لێکۆڵینەوەش باوەڕی وایە دوای شەڕی ئۆکراین، ئەوروپا چاوی لە سود وەرگرتنە لە غازی قەتەر، پێدەچێت گواستنەوەی غاز لە بەندەری فاوی بەسڕەشەوە یەکێک لە رێگا کورتبڕەکان بێت بۆ گەیشتن بەو ئامانجە.
لێکۆڵەرانی ناوەندەکە دەڵێن، تورکیا کە خاوەن ژێرخانێکی گواستنەوەی پێشکەوتووە، دەبێتە دەرگای عێراق بۆ گەیشتن بە ئەوروپا، ھەردو وڵاتیش بەیەکەوە دەبنە پردێک بۆ بەیەکەوە گرێدانی ئەوروپا و ئاسیا.
عیماد جەمیل، ئەندامی کۆمسیۆنی باڵای سەربەخۆی ھەڵبژاردنەکانی عێراق بە رۆژنامەی عەرەبی جەدیدی راگەیاندووە، یەکێک لە کارە سەرەکییەکانی کۆمیسیۆن بۆ ھەڵبژاردنەکانی داھاتوو بەتایبەتیش ھەڵبژاردنی ئەنجومەنی پارێزگاکانی عێراق، رێگرتنە لە ساختەکاری و یاریکردن بە ئەنجامەکان و دووبارەکردنەوەی دەنگدان لەلایەن ھاوڵاتیانەوە، بۆ ئەو مەبەستەش لە زیاتر لە ٤٧ ھەزار وێستگەی دەنگداندا کامێرای چاودێری جێگیر دەکەن.
باسم خەشان پەرلەمانتاری سەربەخۆش لە ئەنجومەنی نوێنەرانی عێراق رایگەیاندووە، لەگەڵ ئەوەی دانانی کامێرای چاودێری لەلایەن کۆمیسیۆنەوە رێگەیەکی نوێیە و کاریگەری دەبێت لەسەر کەمکردنەوەی ساختەکاری لایەنەکان، بەڵام کۆتایی بە سەپاندنی ھەژموونی لایەنەکان بەسەر پارێزگاندا ناھێنێت.
وەزارەتی گواستنەوەی عێراق بڵاویکردەوە، رۆژی دووشەممە گەڕانەوەی حاجیانی عێراقی لە سعودیەوە دەستپێدەکات و ھەموو رێکارێکیان بۆ گەڕانەوەیان گرتووەتەبەر، لەوانە دابینکردنی فڕۆکەی بی ٧٨٧ی خەونەکان، بۆ ھێنانەوەی حاجیان.
راشیگەیاند، ھەموو رێکارێکیان لە فڕۆکەخانەکانی سعودیەوە بۆ فڕۆکەخانەکانی عێراق گرتووەتەبەر و رۆژی دووشەممە یەکەمین کاروانی حاجیان دەگەڕێنەوە بۆ عێراق.
بەپێی ئاماری دەستەی حەج و عومرەی عێراق، ئەمساڵ لە ھەرێمی کوردستان و عێراقەوە نزیکەی ٣٧ ھەزار کەس بۆ بەجێھێنانی فەریزەی حەج سەردانی سعودیەیان کردووە.
چوارچێوەی ھەماھەنگی شیعەکان بە ئامادەبوونی محەمەد شیاع سودانی سەرۆک وەزیران کۆبوونەوەی ئاسایی خۆی لە ماڵی ھومام حەمودی سەرۆکی ئەنجومەنی باڵای ئیسلامی ئەنجامداو تاوتوێی چەند بابەتێکی کرد لە سەروو ھەموویانەوە بابەتی سوتاندنی قورئانی پیرۆز لەلایەن توندرەوێکەوە لە سوید.
بە پێی راگەیەندراوی چوارچێوەی ھەماھەنگی، سەرەتای کۆبوونەوەکە بە قسەکردنی سەرۆک وەزیران لەبارەی دواپێشھاتە سیاسی و خزمەتگوزارییەکان دەستیپێکرد، ھاوکات چوارچێوەی ھەماھەنگی دژایەتی خۆی بۆ ھێرشکردنە سەر قورئانی پیرۆز دووپاتکردەوەو ستایشی ھەوڵەکانی حکومەت و وەزارەتی کارەبای کرد بۆ باشکردنی رەوشی کارەبا لەسەرتاسەری وڵات.
چوارچێوەی ھەماھەنگی راشیگەیاند، پشتیوانی حکومەت دەکات لە جێبەجێکردنی یاسای بودجەو پەلەکردن لە خزمەتکردنی ھاووڵاتیان ، جەختیشیکردەوە، لەسەر سەربەخۆیی عێراق لە مامەڵەکردن بە پارەکانی بەو جۆرەی لەبەرژەوەندی عێراقە.
وەزارەتی دەرەوەی عێراق لە راگەیەندراوێکدا ئاماژەی بەوەکرد، فوئاد حسێن وەزیری دەرەوە پەیوەندییەکی تەلەفۆنی لە تۆبیاس بیڵسترۆم وەزیری دەرەوەی سویدەوە پێگەیشتووە و تێیدا گفتوگۆیان کردووە، لەبارەی لێکەوتەکانی سوتاندنی کۆپیەکی قورئانی پیرۆز لە ستۆکھۆڵمی پایتەختی سوید، لەلایەن "توندڕەوێک"ەوە.
راشیگەیاند، وەزیری دەرەوەی عێراق داوایکردووە، حکومەتی سوید رێکاری پێویست بەرامبەر ئەو کەسە بگرێتەبەر و رادەستی عێراقی بکاتەوە، تاکو رووبەڕووی دادگا و یاسای عێراق بکرێتەوە.
لە بەرامبەردا وەزیری دەرەوەی سوید، ئیدانەی سوتاندی کۆپییەکی قورئانی پیرۆزی کرد و نیگەرانی قوڵی وڵاتەکەی پیشاندا، وتیشی، حکومەتی سوید بە توندی ئەو کارە دوژمنکارییە بەرامبەر ئیسلام رەتدەکاتەوە.
وەزارەتی گواستنەوە و گەیاندنی ھەرێمی کوردستان، کەشی پێشبینیکراوی ٤٨ سەعاتی داھاتووی بڵاوکردەوە و رایگەیاند، ئەمڕۆ ئاسمان ساماڵ دەبێت، بەڵام ئەگەری بەرزبوونەوەی تۆزێکی سوک لە کاتەکانی ئێوارەدا ھەیە، ھەروەھا پلەکانی گەرما کەمێک بەرزدەبنەوە، راشیگەیاند، سبەینێ یەکشەممە پلەکانی گەرما بەبەرزیی دەمێننەوە، ھەروەھا پلەی گەرما لە ئیدارەی گەرمیان دەگاتە ٤٥ پلە و گەرمترین ناوچەی ھەرێمی کوردستان دەبێت.
ھاوکات دەستەی کەشناسیی عێراق، پێشبینییەکانی بۆ کەشی چوار رۆژی داھاتوو بڵاوکردەوە و رایگەیاند، رۆژی یەکشەممە پلەکانی گەرما لە بەغداد دەگاتە ٤٤ پلە و لە پارێزگاکانی کەربەلا و نەجەف و میسان دەگەنە ٤٦ و لە بەسرەش دەگاتە ٤٧ پلە.
دەشڵێت، رۆژانی دووشەممە و سێشەممە و چوارشەممە شەپۆلێکی کەمی خۆڵبارین ھەندێک لە ناوچەکانی باشوور و ناوەڕاستی عێراق دەگرێتەوە و پلەکانی گەرماش بەبەرزیی دەمێننەوە.
عیماد جەمیل ئەندامی تیمی راگەیاندنی کۆمسیۆن لە بەیاننامەیەکدا رایگەیاند، کۆمسیۆن دەستیکردووە بە وەرگرتنی داواکاریی تۆمارکردنی ھاوپەیمانێتییەکان بۆ بەشداریکردن لە ھەڵبژاردنی ئەنجومەنی پارێزگاکان.
بەپێی رێوشوێنەکانی کۆمسیۆن، تۆمارکردنی ھاوپەیمانێتی و کاندیدەکان بە دوو قۆناغ دەبێت، ھاوپەیمانێتییەکان لە یەکی تەمموز دەستپێدەکات و لە ٣٠ی ھەمان مانگ کۆتایی دێت، قۆناغی دووەمیش لە ١٥ تەمموز دەستپێدەکات و لە ١٨ی ئاب کۆتایی دێت، بۆ تۆمارکردنی لیست و کاندیدەکان.
بەپێی بڕیاری ئەنجومەنی وەزیرانی عێراق لە ١٨ی کانوونی یەکەمی ئەمساڵ دەرگای بنکەکانی دەنگدان بۆ ھەڵبژاردنی ئەنجومەنی پارێزگاکان دەکرێنەوە. بەشێوەیەک ١٦ی کانوونی یەکەم دەنگدانی تایبەت دەبێت و ١٨ی ھەمان مانگیش دەنگدانی گشتی بەڕێوەدەچێت.
ھەڵبژاردنی ئەنجومەنی پارێزگاکانی عێراق ١٥ پارێزگا دەگرێتەوە، جگە لە پارێزگاکان ھەرێمی کوردستان، بۆ رۆژی دەنگدانیش ٧٠٠٨ ناوەندی دەنگدان و ٤٧ ھەزار و ٦٥٥ وێستگەی دەنگدان دەکرێنەوە.
وەزارەتەکە لە راگەیەنراوێکدا ئاشکرایکردووە، لە مانگی حوزەیراندا، رۆژانە سێ ملیۆن و ٣٣٥ ھەزار بەرمیل نەوت ھەناردەکراوە کە کۆی گشتی دەکاتە ١٠٠ ملیۆن و ٥٩ ھەزار و (٥٢) بەرمیل نەوت.
ئاماژەی بەوەشکردووە، لەو بڕە زیاتر لە ٩٨ ملیۆن و ٧٢٥ ھەزار بەرمیلی لە کێڵگەکانی ناوەڕاست و باشورەوە ھەناردەکراوە، زیاتر لە ملیۆنێک و ٣٣ ھەزار بەرمیلیشی لە گەیارەوە ھەناردەکراوە.
وەزارەتی نەوتی عێراق دەڵێت، داھاتی نەوت لەمانگی رابردوودا ٧ ملیار و ١١٥ ملیار دۆلار بووە ھەر بەرمیلێک بە ٧١ دۆلار و ١١ سەنت فرۆشراوە.
حەسەن فەدعەم، سەرکردە لە چوارچێوەی ھەماھەنگی ئاشکرایکرد، ھاوپەیمانیی ئیدارەی دەوڵەت، لیژنەیەکی بۆ گۆڕانکاری وزاریی پێکھێناوە و دەستی کردووە بە ھەنگاوەکانی گۆڕینی ئەو پارێزگارانەی سەرکەوتوونەبوون لە ئەرکەکانیان، کە بە وتەی حەسەن فەدعەم، ئەو ھەنگاوە ئەو پارێزگارانە دەگرێتەوە، کە لە چەند ساڵی دوودرێژی رابردوودا لە ئەرکەکانیان سەرکەوتوو نەبوون.
راشیگەیاند، حکومەتەکەی محەمەد شیاع سودانی، حکومەتێکی خزمەتگوزارییە و لە قۆناغی داھاتوودا کار بۆ دوورخستنەوەی ئەو پارێزگارانە دەکات، کە لە کارەکانیان سەرکەوتوونەبوون.
وەک ناڕەزایی دەربڕین لەدژی سوتاندنی قورئان لە سوید لەلایەن گەنجێکی عێراقییەوە، بڕیارە ئێوارەی ئەمڕۆ لە نزیک باڵیۆزخانەی سوید لە بەغداد و لەسەر داوای موقتەدا سەدر خۆپیشاندانێکی ملیۆنی بەڕێوەبچێت و لیژنەی ناوەندیی سەرپەرشتیاری خۆپیشاندانەکەش چەند رێنماییەکی بۆ چۆنێتی بەڕێوەچوونی خۆپیشاندانەکە بڵاوکردووەتەوە.
بەپێی رێنماییەکانی لیژنەکە، خۆپیشاندانەکە لە نزیک باڵیۆزخانەی سوید دەبێت و نابێت ھیچ کەسێکیش ھەڵبکوتێتە سەر باڵیۆزخانەکە و سوتاندنی ئاڵای سوید قەدەغەکراوە و رێگە بە بەرزکردنەوەی ئاڵای سەرایا سەلام و ھیچ گرووپێکی تریش نادرێت و خۆپیشاندانەکەش لە سەعات ٥ی ئێوارە تا ئێوارە دەبێت و پێویستە ھەماھەنگیش تەواویش لەگەڵ ھێزە ئەمنییەکان بکرێت.
موقتەدا سەدر رێبەری رەوتی سەدڕ لە تویتێکدا داوا لە موسوڵمانان و شوێنکەوتووانی دەکات لە عێراق خۆپیشاندانێکی فراوان دژی سوتاندنی قورئانی پیرۆز لە وڵاتی سوید ئەنجامبدەن و داوا لە حکومەتی عێراق بکەن، باڵیۆزی سوید لە عێراق دەربکات و سەرجەم پەیوەندییەکانیشی لەگەڵ ئەو وڵاتەدا بپچڕێنێت.
سەدر لە تویتەکەیدا داوا لە حکومەتی عێراق دەکات، رەگەزنامەی عێراقی لەو پەنابەرە عێراقییەی وڵاتی سوید وەربگرێتەوە، کە لە شاری ستۆکھۆڵم قورئانی پیرۆزی سوتاند و رێککاری توندی یاسایی بەرامبەری بگرێتەبەر.