عێراق
لێپرسراوێکی وەزارەتی دەرەوەی ئەمریکا کە ناوەکەی ئاشکرا نەکردووە بە کەناڵی "حورە"ی راگەیاند، ئیدارەی جۆ بایدن بەردەوام دەبێت لە جێبەجێکردنی سەرجەم سزا سەپێندراوەکانی سەر ئێران.
وتیشی، سیاسەتیان بەرامبەر ئێران وەک خۆیەتی و ئێران دەتوانێت داھاتی فرۆشی وزەی لە عێراق لەپێناو مامەڵەی مرۆیی وەربگرێت، چونکە ھەموو جۆرە مامەڵەکانی دیکە لەژێر سزادان.
جەختیشیکردەوە لەوەی، ئەمریکا پشتیوانی تەواوی ھەوڵەکانی عێراق دەکات بۆ بەدەستھێنانی سەربەخۆیی لە وزەدا، دانوستانیشیان لەگەڵ عێراقییەکان ھەیە سەبارەت بە سزاکانی سەر ئێران، ناشھێڵن سزاکانیان بۆ سەر ئەو وڵاتە زیانی بۆ سەر عێراق ھەبێت.
لێپرسراوەکەی وەزارەتی دەرەوەی ئەمریکا دڵنیاییشیدا لەوەی، ھەر پڕوپاگەندەیەک سەبارەت بەوەی سزاکانی ئەمریکا لەسەر ئێران رێگرە لە ھەناردەی غاز بۆ عێراق، دوورە لە راستییەوە.
ھادی عامری سەرۆکی ھاوپەیمانی فەتح کە بەشێکە لە چوارچێوەی ھەماھەنگی شیعەکان رایگەیاندووە، لەئێستادا ژمارەی ھێزەکانی ئەمریکا لە عێراق بە دوو ھەزار و ٥٠٠ سەرباز مەزەندە دەکرێن و لەچەند ناوچەیەکی جیاجیا جێگیرکراون، بە تایبەتیش لەناو دامەزراوە سەربازییەکانی بەغداد و ناوچەکانی باکور.
لە بارەی داھاتەکانی عێراقیشەوە، ھادی عامری ئاماژەی بەوەکردووە، نەنگییەکی گەورەیە بۆ عێراق کە تەنھا فەرمانبەرێکی وەزارەتی گەنجینەی ئەمریکا کۆنترۆڵی داھاتەکانی بکات و مامەڵەی پێوە بکات، داواش لە حکومەتی عێراق کردووە پارێزگاری سەربەخۆیی ئابورییەکەی بکات.
سودانی لەمیانی سەردانی بۆ ئەمیندارێتی بەغداد رایگەیاند، ئاسانکردنی رێوشوێنەکان لە فەرمانگەکانی دەوڵەت دەبێتە مایەی نەھێشتنی زۆرێک لە حاڵەتەکانی گەندەڵی کە لە رێگەی بەرکەوتنی راستەوخۆ لەگەڵ ھاووڵاتیان روو دەدەن.
وتیشی، ٩٠٪ی پرۆسەی مۆڵەتپێدانی باڵەخانەکان گەندەڵی و ئاستەنگی کارکردنی تێدایە و جەختیکردەوە لەسەر کارکردن بۆ بەرپەرچدانەوەی گەندەڵکاران و مشەخۆران.
بەوتەی سودانی کەسانێک وەک بەڵێندەرو بەبێ ھیچ راسپاردنێکی یاسای لە شەقامەکان کرێی وەستان لە ھاووڵاتیان وەردەگرن .
زیاد عەلی وەزیری کارەبای عێراق رایگەیاند، رێژەی بەرھەمھێنانی وزە بۆ ٢٣ ھەزار و ٥٠٩ مێگاوات بەرزبووەتەوە، ئەوەش دوای دەستپێکردنەوەی بەشێکی ھاوردەی غاز و وتیشی، چاوەڕێی زیادبوونەوەی رێژەی ھاوردەکردنی غازن و لەگەڵ زیادبوونی رێژەی ھاوردەکردنی غاز، سەعاتەکانی پێدانی کارەبا بە ھاووڵاتیان زیاد دەبن.
راشیگەیاند، ئەو گرێبەستانەی لەگەڵ کۆمپانیای تۆتاڵ و ئەلبێلا کراون، نزیکەی دوو ھەزار مێگاوات کارەبا دابین دەکەن.
ئەو لێدوانەی وەزیری کارەبا لەکاتێکدایە، چەند رۆژی رابردوو بەھۆی راوەستانی ھاوردەی غاز لە ئێرانەوە، سەعاتەکانی پێدانی کارەبای نیشتمانی لە عێراق کەمبوونەوە، حکومەتی عێراقیش بڕیاریدا لە بەرامبەر ھاوردەکردنیی غاز لە ئێرانەوە، نەوتی رەش و نەوتی خاو ھەناردەی ئێران بکات.
دەقی روونکردنەوە...
بەشێک لە میدیاکان ھەواڵێکیان بڵاوکردوەتەوە لەبارەی ھەڵوەشاندنەوەی مەرسومی کۆماریی ژمارە (١٤٧)ی ساڵی ٢٠١٣ بۆ کەسایەتیەکی ئایینی دیاریکراو ، لێرەدا ئاماژە بەوە دەکەین کە پێشتر دوو مەرسومی کۆماریی بۆ دوو کەسایەتی ئایینی لە ھەمان قۆناغدا دەرکراون و ئەوانیش ھەروەھا نوێ نەکرانەوە چونکە ھیچ بنەمایەکی دەستورییان نەبووە، وەک چۆن ھیچ مەرسومێکی کۆماریی نییە بۆ دامەزراندنی چونکە تەنیا مەرسومی کۆماری بۆ فەرمانبەران لە دامەزراوە و سەرۆکایەتی و وەزارەتەکان و ئۆرگانە حکومییەکان دەردەچێت.
ھیچ دامەزراوەیەکی ئایینی بە دامەزراوەی دەوڵەت دانانرێت و ئەو کەسایەتی ئایینیەش فەرمانبەری دەوڵەت نیە بۆ ئەوەی مەرسومێکی دامەزراندنی بۆ دەربکرێت.
لێرەوە جارێکی تر دووپاتی دەکەینەوە کە ھەڵوەشاندنەوەی مەرسومی کۆماریی ژمارە (١٤٧) بە مەبەستی ڕاستکردنەوەی دۆخێکی دەستوری بووە، بەبێ گوێدانە ھەر ڕەچاوکردنێک لەو بارەیەوە.
نووسینگەی سەرۆک کۆمار
لە کۆبوونەوەکەدا د.لەتیف رەشید ئاماژەی بەوەدا، پێویستە لیژنەکە نوێنەرانی سەرجەم پارێزگاکان لەخۆبگرێت و بەپێویستیشی زانی چەندین ھەنگاوی سەرەتایی بنرێت و لەڕێگەی ئەنجامدانی سیمینار و وۆرکشۆپەوە بۆ بەرزکردنەوەی ئاستی ھۆشیاری و دامەزراندنی ژێرخانێکی تایبەت بە چارەسەرکردنی بەکارھێنەرانی ماددە ھۆشبەرەکان، پشتیوانییان لێبکرێت.
سەرۆککۆمار ئاماژەی بە پێویستی بنیادنانی کلتورێکی جددی کرد لەڕێگەی میدیاوە، ھەروەھا باسی لە داواکردنی دامەزراندنی سندوقی بەرەنگاربوونەوەی ماددە ھۆشبەرەکان و چارەسەرکردنیانی کرد، لەڕێی پڕۆژەیاسای ژمارە ٥٠ی ساڵی ٢٠١٧، کە کار بۆ پڕکردنەوەی زۆرێک لە کەموکوڕییەکانی یاساکە کراوە و سەرۆکایەتی کۆمار ئاڕاستەی ئەنجومەنی نوێنەرانی کردووە، ھەروەھا گرنگی پەسەندکردنی راسپاردە راستەقینەکانی روونکردەوە بۆ چارەسەرکردنی پرسێکی بەردەوام کە پێویستی بە ھەڵوێستەیەکی جددی ھەیە بە کۆنترۆڵکردنی سنورەکان و رێگریکردن لە بازرگانیکردن بە ماددە ھۆشبەرەکان و بەرەنگاربوونەوەی گەندەڵی.
ئەندامانی لیژنەی بەرەنگاربوونەوەی ماددە ھۆشبەرەکانیش ئاماژەیان بەوە کرد، کاریانکردووە بۆ دامەزراندنی داتابەیسێک و تاکە لیژنەی تایبەتن بە ماددە ھۆشبەرەکان لە نێو پەرلەمانە عەرەبیەکاندا .راشیانگەیاند، کاردەکرێت بۆ دامەزراندنی چەندین کلینیک لە ھەموو پارێزگاکاندا، بۆ چارەسەرکردنی بەکارھێنەرانی ماددەی ھۆشبەر.
فەرمانگەی بەرەنگاربوونەوەی ماددەی ھۆشبەر لە وەزارەتی ناوخۆی عێراق ئاماژەی بەوەکرد، لە چوارچێوەی ھەڵمەتی بەرەنگاربوونەوەی ماددەی ھۆشبەر، ھێزەکانیان لەچەند سەعاتی رابردوودا دوای دەستگیرکردنی گروپێک بازرگانی ماددەی ھۆشبەر لە ئەنبار و دەستگرتن بەسەر ٢٠٠ ھەزار حەبی ماددەی ھۆشبەری کریستاڵ. دواتریش لە بەغداد و ھەولێر ژمارەیەکی دیکەی بازرگانی ماددەی ھۆشبەر دەستگیرکراون و دەستگیرکراوە بەسەسەر سێ کیلۆماددەی ھۆشبەری جۆری کریستاڵ.
ھەروەھا لە پاریزگاکانی کوت و کەرکوکیش لە دوو ھەڵمەتی ھێزە ئەمنییەکاندا ژمارەیەک بازرگانی ماددەی ھۆشبەر دەستگیرکران و دەستگیرا بەسەر دوو کیلۆ ماددەی ھۆشبەری جۆری کریستاڵ.
کۆشکی سپی لە راگەیەندراوێکدا لە پێگەی رەسمی خۆی بڵاویکردەوە، ئەو رێککەوتنە گەورەیە کە بەشداری کۆمپانیا ھەرێمی و ئەمریکییەکان لەخۆدەگرێت، ھەنگاوێکە بۆ گەیشتن بە ئاستی خودبژێوی لە بواری وزەدا لە عێراق و ھەروەھا بەدیھێنانی ئامانجە کەشوھەواییەکان.
لە راگەیەندراوەکەدا ئەوەش خراوەتەڕوو، لەگەڵ کۆتاییھاتنی پڕۆژەکە، عێراقییەکان سودمەند دەبن لە زیادبوونی کارەبا و کەمبوونەوەی مەترسییە تەندروستییەکانی پەیوەست بە سوتانی غازەوە.
ئەمریکا جەختیشیکردەوە لەوەی، پشتیوانی ھەموو ھەوڵەکانی عێراق دەکات بۆ ھەمەجۆرکردنی سەرچاوەکانی وزە و بەردەوام دەبێت لەکارکردن لەگەڵ "محەمەد شیاع سودانی" سەرۆک وەزیرانی عێراق و حکومەتەکەی، بۆ دڵنیاییدان لەوەی سەرچاوە سروشتییە بەردەستەکان لە عێراق، بخرێتە بەرژەوەندی گەل و پێداویستییەکانیان پڕبکاتەوە.
دووشەممەی رابردوو، عێراق و کۆمپانیای تۆتاڵ ئینێرجی فەڕەنسی رێککەوتنێکی وزەیان بە بەھای ٢٧ ملیار دۆلار ئیمزاکرد، بۆ زیادکردنی بەرھەمھێنانی نەوت و کارەبا لە چوار پڕۆژەی نەوت و غاز و سەرچاوەکانی وزەی نوێ.
دادگای فیدڕاڵی رۆژی ١٦ی تەمموز لەسەر سکاڵایەک کۆدەبێتەوە کە لەلایەن زیاد جەبار سەرۆکی فراکسیۆنی یەکێتی لە خولی پێنجەمی پەرلەمانی کوردستان تۆمارکراوە و تیایدا داواکراوە دادگاکە ئەنجومەنی کۆمسیارانی کۆمسیۆنی ھەڵبژاردن و راپرسی ھەرێم بە نادەستوری دابنێت و کۆتایی بە ئەندامیەتییان بھێنێت، چونکە ماوەی یاساییان بەسەرچووە.
سکاڵای دووەم و سێیەمیش کە لەلایەن زیاد جەبار، سەرۆکی فراکسیۆنی یەکێتی لە خولی پێنجەمی پەرلەمانی کوردستان و ئامانج نەجیب شەمعون ئەندامی فراکسیۆنی رافیدەین لە ئەنجومەنی پارێزگای سلێمانی تۆمارکراوە، تیایدا داواکراوە دادگای فیدڕاڵی ماددەکانی ١ و ٩ و ١٥ و ٢٢ و ٣٦ لە یاسای ھەڵبژاردنی پەرلەمانی کوردستان بە نادەستوری دابنێت کە پەیوەندیدارن بە کورسی کۆتاکان و دانانی ھەرێم بە یەک بازنەی ھەڵبژاردن.
دادگای فیدڕاڵی بڕیاریداوە رۆژی ١٨ـی تەمموز لەسەر ئەو دوو سکاڵاش کۆببێتەوە و بڕیاری خۆی لەبارەیانەوە بدات، ئەگەریش دادگاکە ئەو مادانەی یاسای ھەڵبژاردن بەنادەستوری لەقەڵەم بدات، تا دەرچوونی یاسایەکی تازە ھەرێم ناتوانێت ھەڵبژاردن ئەنجام بدات.
سەرۆک وەزیرانی عێراق لەگەڵ وەزیرانی کارەبا و نەوت و ژمارەیەک لە کارمەندە پێشکەوتووەکانی ھەردوو وەزارەت و ژمارەیەک راوێژکار کۆبووەوە و گفتوگۆیان لەبارەی سەرھەڵدانی قەیرانی کارەبا کرد.
نوسینگەی راگەیاندنی سودانی ئاماژەی بەوەکرد، لە کۆبوونەکەدا گفتوگۆکراوە لەبارەی دۆزینەوەی چارەسەری جێگرەوە و خێرا بۆ روبەڕوبوونەوەی ئەو قەیرانەی، بەھۆی پچڕانی ھاوردەکردنی غاز لە ئێران دروستووە.
لە کۆبوونەکەدا سودانی رایگەیاند، بەھۆی سزاکانی ئەمریکا لەسەر ئێران، بەکارھێنانی غازی ئێران بۆ بەرھەمھێنانی کارەبا لە عێراق، بۆ زیاتر لە نیوە دابەزیووە، وتیشی، کار لەسەر دۆزینەوەی جێگرەوە و چارەسەری خێرا دەکەن و ھەوڵی کڕینی غاز لە تورکمانستان و قەتەر دەدەن.
خالید ئیسماعیل بەرێوەبەری گشتی کۆمپانیای پیشەسازی دانەوێڵە لە وەزارەتی بازرگانی عێراق رایگەیاند، بری پێویست لە گەنم لە بەردەستدایە و دەتوانرێت پێداویستی ھاوڵاتیان بۆ ئارد دەستەبەر بکرێت.
وتیشی لەم ساڵدا نۆ بەشە ئارد دابەش دەکرێت، لەکاتێکدا ساڵی رابردوو حەوت بەشە ئارد دابەشکراو لە ئێستاشدا دەستکراوە بە دابەشکردنی پێنجەم بەشە ئاردی ئەمساڵ.
محەمەد شیاع سودانی سەرۆکوەزیرانی عێراق ئاماژەی بەوەکرد، بەپێی رێککەوتنەکە، عێراق پابەند دەبێت بە دانەوەی شایستە داراییەکانی ئێران، کە بەھۆی سزاکانی ئەمریکاوە نەتواندراوە بدرێتەوە.
وتیشی، رێککەوتنەکەی نێوان عێراق و ئێران کۆتایی بە قەیرانی غاز دەھێنێت و ئاستی ھەناردەی غازی ئێرانی بۆ وڵات دەگەڕێنێتەوە ئاستی پێشووی، کە ١٠ ملیۆن پێ سێ جایە لە رۆژێکدا.
جومانە غلای، وتەبێژی کۆمسیۆنی باڵای سەربەخۆی ھەڵبژاردنەکانی عێراق رایگەیاند، لە پێش ھەڵبژاردنەکانی ساڵی ٢٠٢١ەوە زیاتر لە ملیۆنێک و ٣٠٠ ھەزار کارتی بایۆمەتری لە بنکەکانی تۆمارکردن تەواوبووە و تائێستا ھاوڵاتییان وەریاننەگرتووەتەوە.
ئەوەشی خستەڕوو، لە ١٥ پارێزگاکەی عێراق، جگە لە ھەرێمی کوردستان زیاتر لە سێ ملیۆن دەنگدەر ھەیە، کە بەکارتی دەنگدانی کورت خایەن لە ھەڵبژاردنەکان دەنگیانداوە و کارتی بایۆمەتریان نییە، پێویستە ئەو دەنگدەرانە سەردانی بنکەکان بۆ دەرھێنانی کارتی بایۆمەتری.
وتەبێژی کۆمسیۆن باڵای سەربەخۆی ھەڵبژاردنەکان وتیشی، بەپێی یاسای ھەڵبژاردنەکانی ئەنجومەنی نوێنەران و ئەنجومەنی پارێزگاکانی، لە ھەڵبژاردنی ئەنجومەنی پارێزگاکان، دەنگدان بە کارتی بایۆمەتری کراوەتە مەرجی بەشداریکردن لە ھەڵبژاردنەکە.
ھاتف ساعدی، ئەندامی لیژنەی کارەبا و وزەی ئەنجومەنی نوێنەران لە لێدوانێکی رۆژنامەوانیدا ئاماژەی بەوەدا، حکومەتەکانی پێشووی عێراق، بە ئاستی پێویست وەبەرھێنانیان لە کەرتی کارەبادا نەکردووە و ئەوەش بووەتە ھۆی ئەوەی لەئێستادا وڵاتەکە بە قەیرانی سەختی نەبوونی کارەبا تێپەڕدەبێت.
ئەوەشی خستەڕوو، تاکەرێگەچارە بۆ چارەسەرکردنی قەیرانی کارەبا، ئەوەیە عێراق پشت بە غازی ناوخۆ ببەستێت لەبری غازی وڵاتان بۆ دابینکردنی کارەبا، بەڵام ھیچ ئیرادەیەکی سیاسی نییە بۆ چارەسەرکردنی ئەو قەیرانە.
ئەو ئەندامەی ئەنجومەنی نوێنەران وتیشی، لە ئەگەری بەردەوامبوونی قەیرانی کارەبا، گەلی عێراق مافی خۆیەتی خۆپیشاندان دژی نەبوونی کارەبا دەستپێبکات، ئەوەش تێکچوونی دۆخی سەقامگیری وڵاتی لێدەکەوێتەوە.
حەیان عەبدولغەیانی، وەزیری نەوتی عێراق رایگەیاند، رێککەوتنەکانی نێوان وەزارەتی نەوتی عێراق و کۆمپانیای تۆتاڵ دەبێتە ھۆی بەرەوپێشبردنی زیاتری کەرتی نەوت و گاز و کارەبا لە عێراق و لە بەرژەوەندیی ھاوڵاتییانە.
ئەوەشی خستەڕوو، لەدوای رێکەوتنەکەکان پیشەسازی نەوت و گاز لەعێراق زیاتر بەرەوپێش دەچێت.
گرێبەستەکان تایبەتن بە گواستنەوەی ئاوی دەریا بۆ کێڵگە نەوتییەکان، وەبەرھێنان لە غازی کێڵگە نەوتییەکانی پارێزگای بەسڕە، بەرزکردنەوەی ئاستی بەرھەمھێنانی و بەرەوپێشبردنی کێڵگە نەوتییەکانی ئەرتاوی لەگەڵ جێبەجێکردنی پرۆژەیەکی بەرھەمھێنانی کارەبا بە تیشکی خۆر، کە توانای بەرھەمھێنانی یەک گێگا واتی ھەبێت .
مەزھەر محەمەد، راوێژکاری دارایی سەرۆک وەزیرانی عێراق لە چاوپێککەوتنێکدا لەگەڵ کوردسات نیوز ئاماژەی بە پشکی ھەرێم لە بودجەی فیدڕاڵ و رێنماییەکانی تایبەت بە یاسای بودجە کرد و وتی، لەئێستادا وەزارەتی دارایی سەرقاڵی ئامادەکردنی رێنماییەکانە بۆ چۆنیەتی جێبەجێکردنی بودجە.
سەبارەت بە پشکی ھەرێمی کوردستانیش، راوێژکارەکەی سودانی دڵنیایی دایە ھاوڵاتیان و فەرمانبەرانی ھەرێم و وتی، حکومەتی فیدڕاڵ مانگانە بودجە و موچەی ھەرێمی کوردستان دەنێرێت.
ئەو بەرپرسەی حکومەتی عێراق جەختی لەوشکردەوە کە لە یاسای بودجەدا ستراتیژییەتێک بۆ برەودان بە وەبەرھێنان، کەمکردنەوەی ھەژاری و رەخساندنی ھەلیکار دانراوە، ئامانجی حکومەتیش ئەوەیە لەو رێگەیەوە سەرچاوەکانی داھاتی دەوڵەت فرەجۆر بکات.