بەگوێرەی خشتەی کۆبوونەوەکانی دادگای فیدڕاڵی، رۆژی ١٠ـی ئەیلول دادگاکە لەبارەی سکاڵایەک کۆدەبێتەوە کە لەسەر سەرۆک حکومەتی ھەرێم و وەزیری دارایی ھەرێم تۆمارکراوە و تیایدا داواکراوە بڕیاری ژمارە ٥٦ـی ساڵی ٢٠١٥ی ئەنجومەنی وەزیرانی ھەرێم بڕیاری راگرتنی پلە بەرزکردنەوەی فەرمانبەرانی ھەرێم بە نادەستوری لە قەڵەم بدرێت، چونکە بەھۆیەوە مافی فەرمانبەران پێشێلکراوە.

رۆژی ١٤ـی ئاب، دادگای فیدڕاڵی لەسەر ھەمان سکاڵا کۆبووەوە، بەڵام بڕیاردانی لەسەر سکاڵاکە بۆ ١٠ـی ئەیلول دواخست.

نوسینگەی راگەیاندنی وزەی ئەمریکا لە راگەیەنراوێکدا ئاماژەی بەوەکردووە، ھەناردەی نەوتی خاوی عێراق  و بەرھەمەکانی بۆ ئەمەریکا لە ماوەی شەش مانگی ئەمساڵدا، گەیشتووەتە ٦٤ ملیۆن و ٧٣٧ ھەزار بەرمیل، کە بەراورد بە ھەمان ماوەی ساڵی رابردوو بە ڕێژەی ٣٣.٥٪ زیادیکردووە ، کە لەوکاتەدا تەنھا  ٤٨ ملیۆن و ٤٥٩ ھەزار بەرمیل نەوت ھەناردەی ئەمریکا کراوە، کە ئەو رێژەیەش بە بەراورد بە ھەمان ماوەی ساڵی ٢٠٢١ بە ڕێژەی ١٣٩٪ زیاتر بووە.

ئاماژەی بەوەشکردووە، بەرزترین ڕێژەی ھەناردەکردنی نەوت بۆ ئەمریکا لە ماوەی شەش مانگی رابردوودا لە  مانگی شوباتدا بووە کە گەیشتووەتە ١٢ ملیۆن و ١٦٨ ھەزار بەرمیل، کەمترین ڕێژەی ھەناردەکردنی نەوتیش لە مانگی حوزەیراندا بووە کە گەیشتووەتە نۆ ملیۆن و ٣٣٠ ھەزار بەرمیل.

عێراق نزیکەی ١٠٪ی ھەناردەی نەوتی خۆی ساڵانە بۆ ئەمریکا ھەناردە دەکات، ھەروەھا لەو ١٠ وڵاتەش ھەژماردەکرێت کە نەوت ھەناردەی ئەمریکا دەکەن، شانبەشانی کەنەدا و مەکسیک و سعودیە.

جەبار عودە سەرکردە لە چوارچێوەی ھەماھەنگی لە لێدوانێکدا ئاماژەی بەوەکردووە، محەمەد شیاع سودانی سەرۆکوەزیران بە بەردەوامی لەگەڵ بەرپرسانی ئەمنی و ئیداری کەرکوک لە پەیوەندیدایە و ژمارەیەک فەرمانی دەرکردووە کە ھاوکاربوون بۆ ئاساییبوونەوەی دۆخی شارەکە.

ئەوەشی خستووەتەڕوو، چاوەڕێدەکرێت لە زووترین کاتدا سودانی سەردانی کەرکوک بکات و لەگەڵ لایەنە سیاسییەکان کۆببێتەوە، چاوەڕێشدەکرێت لەو کۆبوونەوەیەدا ژمارەیەک بڕیاری گرنگ بدرێن کە تایبەتن بە گرفتی ئەمنی و سیاسیی لە پارێزگاکەدا.

سەرکردەکەی چوارچێوەی ھەماھەنگی ئاشکراشیدەکات، کە لە سەردانەکەی سودانی بۆ کەرکوک کار بۆ راگەیاندنی نەخشەڕێگایەکی نیشتمانی دەکرێت بۆ کۆتاییھێنان بە قەیرانەکانی پارێزگاکە.

ماوەی ٢٠ رۆژە لە ناوخۆ و دەرەوەی عێراق، زیارەتکارانی شیعە بەردەوام روو لە کەربەلا دەکەن بۆ بەشداریکردن لە چلەی ئیمام حسێن و تەنھا لە وڵاتی ئێرانەوە چوار ملیۆن زیارەتکار ھاتوونەتە عێراق کە بەراورد بە ساڵی رابردوو رێژەکە لەسەدا ١٢ زیادی کردووە.

فەرماندەی پۆلیسی ئێران رایگەیاند، لە دەروازە سنورییەکانەوە چوار ملیۆن زیارەتکار چوونەتە عێراق و دوو ملیۆن و ٥٠٠ ھەزار زیارەتکاریان گەڕاونەتەوە.

ھەروەھا دەسەڵاتی فڕۆکەوانی مەدەنی عێراق رایگەیاند، لە ماوەی نێوان ١٥ی ئاب بۆ ٣ی ئەیلول، ٢٥٧ ھەزار زیارەتکار بە ١٨٥٠ گەشتی ئاسمانی ھاتوونەتە فڕۆکەخانەکانی بەغداد و بەسرە و نەجەف.

لای خۆشییەوە، سەرۆک وەزیرانی عێراق بەدواداچوونی بۆ پلانی پێشوازیکردنی زیارەتکاران کرد و ستایشی ھەوڵی وەزارەتەکان و لایەنە پەیوەندیدارەکانی کرد بۆ سەرخستنی پلانی چلە و رایگەیاند، چلە جوانترین نمونەیی بەخشندەیی پیشاندا.

نەوزاد شیخ کامیل بەڕێوەبەری گشتی بازرگانی لە ھەرێم بە کوردسات نیوزی راگەیاند، دوای زیاتر لە ساڵێک دادگای باڵای فیدراڵیی عێراق ئەو سکاڵایەی رەتکردەوە کە لە دژیان تۆمارکرابوو بۆ رادەستکردنەوەی پارەی بەشەخۆراک لە نێوان ساڵەکانی ٢٠٠٤ بۆ ٢٠٢١.

 راشیگەیاند، وەزارەتی بازرگانی عێراق لە ساڵی ٢٠٠٤_ەوە پارەی بۆ بەڵێندەرەکانی گواستنەوەی بەشەخۆراکی مانگانەی ھەرێم نەناردووە و لە پارەی پاشەخۆراک ئەو پارەیەیان دابینکردووە بۆیە سکاڵاکە رەتکرایەوە.

 لە دوای زیاتر لە ساڵێک لە تۆمارکردنی ئەو سکاڵایە رۆژی دووشەممە، دادگای باڵای فیدراڵیی عێراق، کۆتا دانیشتی خۆی لە بارەی ئەو سکاڵایەوە ئەنجامداو بڕیاری کۆتاییدا و لە بەرژەوەندی ھەرێم یەکلایکردەوە.

د. لەتیف رەشید، سەرۆک کۆماری عێراق لە چاوپێکەوتنێکدا  لەگەڵ ئاژانسی ھەواڵی چینی (شینخوا) ئاماژەی بەوەکرد، عێراق پێویستی پشتیوانی کۆمەڵگەی نێودەوڵەتی و کۆمپانیا نێودەوڵەتییەکانە، لەوانەش کۆمپانیا چینییەکان لە بوارەکانی بیناسازی، ژێرخانی ئابوری، کارەبا، ئاو، وزە و خزمەتگوزارییەکانی دیکە.

باسی لەوەشکردووە، پشتیوانیی لە نزیکبوونەوەی نێوان کۆماری ئیسلامی ئێران و عەرەبستانی سعودیە دەکات و ستایشی ڕۆڵی چین و عێراقیشی دەکات لەو  بوارەدا، چونکە باوەڕیوایە ھەماھەنگی و ھاریکاری نێوان وڵاتان باشتر خزمەت بە مرۆڤایەتی دەکات.

سەرۆک کۆماری عێراق ئەوەشی خستووەتەڕوو، پشتیوانی لە ھەموو ئەو پڕۆژانە دەکات کە بۆ پەرەپێدانی ژینگە پێشنیازکراون، چونکە گۆڕانکارییە گەورەکانی ژینگە، کاریگەری لەسەر تەندروستی مرۆڤ و نەوەکانی داھاتوو دەبێت.

دادگای فیدڕاڵی عێراق سکاڵایەکی تاوتوێکرد کە لەسەر رێککەوتنی دەریایی نێوان عێراق و کوەیت تۆمارکرابوو، تیایدا سنورە ئاویی و ھەرێمییەکانی نێوان ھەردوو وڵات دیاریکرابوون.

دادگای فیدڕاڵی ناوەڕۆکی رێککەوتنەکەی ھەڵوەشاندەوە و رایگەیاند، بەگوێرەی بڕگەی چوار لە ماددەی ٦١ دەستور دەبێت ھەموو رێککەوتنە نێودەوڵەتییەکانی عێراق، بە دەنگدانی دوو لەسەر سێی ئەنجومەنی نوێنەران پەسەندبکرێن، ئەوکات کاریان پێدەکرێت.

رێککەوتنە ئاوییەکەی عێراق و کوەیت تایبەتبوو بە پابەندبوونی ھەردوو وڵات، بە بڕیاری ژمارە ٨٣٣ی  ئەنجومەنی ئاسایشی نیودەوڵەتی کە تیایدا بەگوێرەی لێکتێگەیشتنێکی ھاوبەش لە ساڵی ١٩٦٣ ھەردوو وڵات سنوورە ئاوییەکانی نێوانیان دیاریکردبوو.

لە دوای چەندین دانیشتن و دواخستنی بریارە ئەمڕۆ، دادگای باڵای فیدراڵیی عێراق، دانیشتنی کۆتایی خۆی ئەنجامبدات و بڕیاری کۆتایی بدات لە بارەی گەڕاندنەوەی پارەی نزیکەی ١٨ ساڵی بەشە خۆراکی مانگانە بۆ بەغداد کە لە ھاوڵاتیانی ھەرێمی کوردستانیان وەرگیراوە. 

سکاڵاکە لەلایەن بەڕێوەبەری کۆمپانیای گشتیی بازرگانیی خۆراکی حکومەتی فیدراڵیی عێراق دژی وەزیری بازرگانیی ھەرێمی کوردستان تۆمارکراوە، تایبەت بە  رادەستنەکردنی پارەی بەشەخۆراک لەنێوان ١ی کانونی دووەمی ٢٠٠٤ تا ٣٠ی ئەیلوولی ٢٠٢١.

سکاڵایەی یەکەم لە لەلایەن زیاد جەبار، پەرلەمانتاری خولی پێنجەمی پەرلەمانی کوردستان و ئامانج نەجیب شەمعون، سەرۆکی فراکسیۆنی رافیدەین لە ئەنجوومەنی پارێزگای سلێمانی لە دژی سەرۆکی پەرلەمانی کوردستان، سەرۆکی ھەرێم و سەرۆکی حکومەتی ھەرێمی کوردستان تۆمارکراوە. داوادەکەن دادگا ماددەکانی"١، ٩، ١٥، ٢٢، ٣٦"ـی یاسای ھەڵبژاردنی پەرلەمانی کوردستان ژمارە یەکی ساڵی ١٩٩٢ـی ھەموارکراو بە نادەستووری بناسێنێت، سکاڵاکە لە دانیشتنی رۆژی ٦ ئاب دواخراوە.

سکاڵایەکی دیکە کە ھەر لە لەلایەن ئامانج نەجیب شەمعون تۆمارکراوە، لە دژی سەرۆکی پەرلەمانی کوردستان و داوادەکات دادگا بڕیاری نادەستووریبوونی یاسای ھەڵبژاردنی پەرلەمانی کوردستان ژمارە یەکی ساڵی ١٩٩٢ و ھەموارەکانی بەتەواوەتی بدات.

ھەریەک لە سکاڵاکانی تریش، دژی سەرۆکی حکومەتی ھەرێم و ئەنجومەنی پارێزگاکان و وەزیری پیشەسازی ھەرێم، ھەمواکردنەوەی ھەندێک لە یاساکانی پەرلەمانی کوردستان تۆمارکراون.

محەمەد شیاع سودانی لە راگەیەندراوێکدا، ھێزە ئەمنییەکانی کەرکوکی راسپارد رۆڵیان ھەبێت لە دەستەبەرکردنی ئاسایش لە پارێزگاکە و ھەر کەسێک دەستگیر بکەن کە چەک ھەڵدەگرێت.

سودانی داواشی لە ھێزە ئەمنییەکان کرد، قەدەغەی ھاتوچۆ لە کەرکوک جێبەجێ بکەن و ئەو ناوچانە بپشکنن کە گرژییان تێدایە، ھەروەھا داوای لە ھەموو ھێزە سیاسییەکان کرد، رۆڵیان ھەبێت لە پاراستنی ئاسایش و سەقامگیریی کەرکوک.

ھاوڕێ تۆفیق، راوێژکاری سەرۆککۆمار لە گەشتی ھەواڵەکانی کوردسات نیوز رایگەیاند، تورکیا و عێراق گەیشتونەتە قۆناغی پێشکەوتووی لێکتێگەیشتن لەسەر ئاستی باڵا لەسەر پرسی ئاو، ئەوەش یەکەمجارە لەماوەی دەیان ساڵدا کە لێکتێگەیشتنی نێوان ھەردوو وڵات بگاتە ئەو ئاستە.

دەشڵێت، ئەم دۆسیەیە گرێدراوی پرسی ئاسایش و ئارامییە و تورکیا لەپاڵ پرسی ئاو پرسی ئارامی و ئاسایشی ھێناوەتە ئاراوە.

ھاوڕێ تۆفیق جەختیکردەوە، عێراق لەبەردەم کێشەیەکی گەورەیی ژینگەیی  ئابوری و دیموگرافی راستەقینەدایە، دەبێت بە شێوازی دیبلۆماسی لەگەڵ تورکیا و ئێران کێشەی بەردانەوەی ئاو چارەسەر بکات.

ئاژانسی رەسمی ھەواڵەکانی عێراق بڵاویکردووەتەوە، بەھۆی پێکدادانی دوو ئۆتۆمبێل لەسەر رێگەی سەرەکی نێوان قەزای سامەڕا و بەغداد لە نزیکەی قەزای دوجەیل لە سنووری پارێزگای سەڵاحەدین کە یەکێک لە ئۆتۆمبێلەکان پاسێکی گواستنەوەی زیارەتکاران بووە، ١٦ زیارەتکار گیانیانلەدەستداوە، ١٣ی تریش برینداربوون کە زۆرینەیان خەڵکی ئێرانن.

موزیر کەروی ئەندامی ئەنجومەنی نوێنەرانی عێراق رایگەیاند، محەمەد شیاع سودانی سەرۆکوەزیرانی عێراق لایەنە پەیوەندیدارەکانی راسپاردوە، بۆ پێداچوونەوە بە دۆسیەی ١٣ ھەزار خێزانی ئاوارە  و گەرانەوەیان بۆ زێدی خۆیان، ئەوەشی راگەیاند، گەرانەوەی ئاوارەکان بۆ ناوچە رزگارکراوەکان لە پێشینەی کارەکانی حکومەتە بۆ کۆتاییھێنان بە دۆسیەی ئاوارە و پەنابەران.

ئەو ئەندامەی ئەنجومەنی نوێنەران کە لە دیدارێکیاندا لەگەڵ سودانی بەڵێنی ئەوەیان وەرگرتوە کە دۆسیەی ئاوارەانی سەعدیەی سەربە پارێزگای دیالە یەکلایی بکەنەوە.

قاسم ئەعرەجی راوێژکاری ئاسایشی نیشتمانی عێراق لە میانەی دیدارێکی پەیوەست بە چارەسەرکردنی کێشەی کەمی ئاو لە بەغداد رایگەیاندووە، حکومەت ھەوڵی زۆر دەدات بۆ کۆنترۆڵکردنی کەمی ئاو، ھۆشداریشیدا لە مەترسییەکانی دیاردەی کەمبوونەوەی ئاو.

ئەعرەجی داوای لە ھەموو لێپرسراوانی عێراق کرد، ھاوکاربن لە تێپەڕاندنی قەیرانەکەدا، داواشی لە ھاوڵاتیانی عێراق کرد مامەڵەی دروست لەگەڵ بەکارھێنان ئاو بکەن تا ئەو مەترسییەی رووی لە ھەموان کردوە کەم بکرێتەوە.

 قەیرانی وشکبوونی دەریاچە و بەنداوەکانی عێراق بەھۆی گرتنەوەی سەرچاوەی ئاوی عێراق لەلایەن تورکیا و ئێرانەوە تا دێت دەرەنجامی مەترسیدارتری دەردەکەوێت، ژیانی ھاوڵاتیانی عێراقی رووبەرووی مەترسی کردووەتەوە.

دەقی پەیامەکەی سەرۆککۆماری عێراق... 

شاعیری مەزن کەریم ئەلعێراقی کە بە چەندین کاری داھێنەرانەی کلتوور و ھونەری دەوڵەمەند کرد،  ئەمڕۆ ماڵئاوایی لێکردین.

ھاوخەمی خۆمان بۆ خێزانی و دۆست و خۆشەویستانی دەردەبڕین.

 خودای گەورە لێخۆشبێت و بەبەھەشتی بەرینی شاد بکات.
إنا للە وإنا الیە راجعون