جیهان
رێکخراوی کەشناسی ئێران لە راگەیەندراوێکدا بڵاویکردەوە، لە رۆژی دوشەمەوە شەپۆلێکی بارانبارین لەگەڵ ھەورە بروسکە روو لە پارێزگاکانی باکور و باکوری خۆرئاوا دەکات و تا ڕۆژی ھەینی بەردەوام دەبێت.
ئاماژەی بەوەشکردووە، لەگەڵ ھاتنی ئەو شەپۆلی بارانبارینە، پلەی گەرما لە پارێزگاکانی سنە، کرماشان، ورمێ، زەنجان، ھەمەدان و لوڕستان ٧ بۆ ١٠ پلە دادەبەزێت و لە ھەندێک ناوچەش بۆ ژێر سفری سیلیزی نزم دەبێتەوە.
رێکخراوی کەشناسی ئێران ھۆشداریشیداوە کە نزمبوونەوەی پلەی گەرما لەو ناوچانە، زیان بە بەرھەمە کشتوکاڵییەکان و سامانی ماسی دەگەیەنێت.
چەند رۆژێک پێش ئێستاش، زریانێکی بەھێز بەناوی شاھین رووی لە ناوچەکانی باشوری ئێران کرد و زیانی گیانی و ماددی لێکەوتەوە.
حوجەتوڵا موجەدەدی جێگری سەرۆکی ئەنجومەنی رۆژنامەنوسانی ئەفغانستان رایگەیاند، لە دوو مانگی رابردوودا نزیکەی ٢٠٠ رۆژنامە و کەناڵی تەلەفزیۆنی و سۆشیاڵ میدیا بەھۆی یاسا توندەکانی بزوتنەوەی تاڵیبان و کێشە ئابورییەکانەوە داخراون.
پێشتریش لیژنەی پاراستنی پەیامنێران لە ئەفغانستان رایگەیاندبوو، دوای گەڕانەوەی تاڵیبان، ٧٠٪ی میدیای ئەو وڵاتە چالاکییەکانیان راگرتووە و راگەیاندن لە ئەفغانستان بۆ نزمترین ئاست دابەزیوە.
دادگای تاوانە قورسەکانی وان، بە پاساوی بانگەشەکردن بۆ پارتی کرێکارانی کوردستان "پەکەکە" سزای ساڵێک و ھەشت مانگ زیندانیی بەسەر ئایسەل توغڵوک سەپاند کە پەرلەمانتاری پێشووی پارتی دیموکراتی گەلان "ھەدەپەیە".
ئایسەڵ کە ھاوسەرۆکی پێشووی پارتی کۆمەڵگەی دیموکرات بووە، ساڵی ٢٠١٢ بە پاساوی بانگەشەکردن بۆ تیرۆر لەلایەن دادگاوە تۆمەتبار کرا.
ڕێکخراوی ھیومان ڕایس وۆچ ڕایگەیاندووە، لەسەر سنورەکان حکومەتی ئەنقەرە مافی کۆچبەرانی ئەفغانی پێشێل کردووە و لەلایەن ھێزە ئەمنییەکانەوە ڕووبەڕووی توندوتیژی بونەتەوە و بە زۆرەملێ دیپۆرتی ئێران کراونەتەوە.
ڕێکخراوەکە دوای لە (ئەنگێلا مێرکڵ) ڕاوێژکاری ئەڵمانیا کردووە، لە سەردانەکەی بۆ تورکیا، فشار لەسەر لێپرسراوانی ئەنقەرە دروست بکات بۆ ڕاگرتنی دیپۆرتکردنەوەی بە کۆمەڵی ئەفغانییەکان بۆ سەر سنوری ئێران.
ڕۆبێرت مالی نێردەی ئەمریکا بۆ دۆسیەی ئێران ڕایگەیاند، لەگەڵ وڵاتانی کەنداو گفتوگۆ لە بارەی پرسی بەرنامە ئەتۆمییەکەی ئێران دەکەن.
وتیشی، گەشبینە کە تاران بگەڕێتەوە بۆ ڕێککەوتنی ئەتۆمی، وەزارەتی دەرەوەی فەڕەنساش ڕایگەیاند، پێویستە لەسەر تاران بە کردار بیسەلمێنێت کە دەیەوێت بگەڕێتەوە بۆ دانوستانەکانی ڤییەننا.
(جۆزێف بۆریڵ) لێپرسراوی سیاسیەتی دەرەوەی یەکێتی ئەوروپاش ڕاگەیاندووە، ئەوروپا ئامادەیە بۆ دەستپێکردنەوەی دانوستانی بەرنامەی ئەتۆمی لەگەڵ ئێران، بەڵام (ئەمیر فەیسەڵ بن فەرحان) وەزیری دەرەوەی سعودیە، ھۆشداری داوە لە پڕۆسەی خێراکردنی بەرنامە ئەتۆمییەکەی ئێران بۆ بەدەستھێنانی چەکی ئەتۆمی و دەشڵێت، گفتوگۆکانی نێوان تاران و ڕیاز تا ئێستا ئەنجامێکی ئەوتۆی نەبووە.
ڕێکخراوی تیرۆریستی داعش لە ئەفغانستان، تەقاندنەوەی مزگەوتێکی شیعەکانی لە قەندەھار لە ئەستۆ گرت کە بووە ھۆی کوژرانی ٦٠ کەس و برینداربوونی دەیان کەسی تر.
ئەنجومەنی ئاسایشی نێودەوڵەتیش تەقینەوەکەی ئیدانە کرد و داوای سزادانی ئەو کەسانەی کرد لە پشت تەقینەوەکەوە بوون.
پەلامارەکانی داعش بۆ سەر مزگەوتی شیعەکان لە ئەفغانستان چڕبووەتەوە و ھەینی ڕابردووش داعش مزگەوتێکی لە کندوز لە باکوری ئەفغانستان تەقاندەوە و بەھۆیەوە دەیان کەس گیانیان لە دەستدا.
پەیوەست بە دۆسیەکەی سەدات پەکەر ٢٦ کەس دەستگیرکراون و دۆسیەش بۆ ٩٢ گومانلێکراوی تر کراوەتەوە و رەوانەی دادگای تاوانە قورسەکانی ئەنادۆڵ کراوە.
سەدات پەکەر مافیایەکی بەناوبانگە و لە تورکیا ھەڵاتووە، لە چەند مانگی رابردووشدا چەند ڤیدیۆیەکی بڵاوکردەوە و باسی لە چەند دۆسێیەکی نھێنی کرد کە یەکێک لەوانە ناردنی چەک بوو بۆ بەرەی نوسرە لە سوریا.
بەرەبەیانی ئەمڕۆ بومەلەرزەیەک دورگەی بالی لە ئەندۆنیزیا ھەژاند و بەھۆیەوە سێ کەس گیانیان لە دەستدا و حەوت کەسی تریش بریندار بوون، دەیان باڵەخانە و خانووش زیانیان پێگەیشتووە.
بە پێی ڕاگەیەندراوی دەستەی ڕوپێوی جیۆلۆجی ئەمریکی، گوڕی بومەلەرزەکە ٤.٨ پلە بووە بە پێوەری ڕێختەر و قوڵاییەکەشی ١٠ کیلۆمەتر بووە.
ڕەوانگەی سوری بۆ مافەکانی مرۆڤ ڕایگەیاندووە، فەرماندە سەربازییەکانی تورکیا لە سوریا داوایان لە گروپە چەکدارەکانی ھاوپەیمانیان کردووە لە ئامادەباشیدا بن بۆ ھەر فەرمانێکی سوپای تورکیا بۆ ھێرشکردنە سەر ڕۆژئاڤای کوردستان.
ئەو داوایەی سوپای تورکیا دوای لێدوانی ڕەجەب تەیب ئەردۆغان سەرۆک کۆماری تورکیا دێت کە ڕایگەیاندبوو وادەی شەڕ لە دژی یەکینەکانی پاراستنی گەل (یەپەگە) و ھێزەکانی سوریای دیموکرات (ھەسەدە) لە ڕۆژئاڤای کوردستان نزیکبووەتەوە.
ڕەوانگەی سوری ئاشکراشیکردووە، سوپای تورکیا و گروپە چەکدارەکانی ھاوپەیمانی بەردەوامن لە تۆپبارانکردنی ناوچەکانی ژێر دەسەڵاتی ھێزە کوردییەکان و گوندی عەلقەمیە و مەرعەناز و شوارغە لە باکوری حەلەب و لە ھەمان کاتیشدا فڕۆکە جەنگییەکانی ڕووسیا لە ئاسمانی عەفرین دەسوڕێنەوە.
بەھرام عەینوڵاھی وەزیری تەندروستی ئێران رایگەیاند، ھەموو ئامادەکارییەکیان بۆ ھاتنی شەپۆلی شەشەمی کۆرۆنا لە وڵاتەکە ئەنجامداوە و سەرجەم نەخۆشخانەکانیان خستووەتە حاڵەتی ئامادەباشییەوە.
ھیواشی خواست، بەھۆی کوتانی ژمارەیەکی زۆر لە ھاوڵاتیانی ئێران بە ڤاکسینی کۆرۆنا و بەڕەچاوکردنی رێنماییە تەندروستییەکان، شەپۆلی شەشەمی کۆرۆنا لە شەپۆلەکانی پێشووتر سوکتر بێت.
بەپێی ئامارە رەسمییەکان، لە سەرەتای سەرھەڵدانی ڤایرۆسی کۆرۆنا تاوەکو ئەمڕۆ، پێنج ملیۆن و ٧٧٣ ھەزار و ٤١٩ کەس لە ئێران توشی کۆرۆنا بوون و ١٢٣ ھەزار و ٨٧٦ کەسیش بە ڤایرۆسەکە گیانیان لەدەستداوە.
زەبیحوڵا خوداییان وتەبێژی دەسەڵاتی دادوەری ئێران رایگەیاند، وەلیوڵا سەیف سەرۆکی بانکی ناوەندی لە سەردەمی سەرۆکایەتی حەسەن رۆحانی، بە ١٠ ساڵ زیندانیی و جێگرەکەی، ئەحمەد عێراقچی بە ھەشت ساڵ زیندانیی سزا دراون.
سەرۆکی پێشووی بانکی ناوەندی ئێران و جێگرەکەی، بە تۆمەتی خراپ بەکارھێنانی دەسەڵاتەکانیان و شێواندنی بازاڕی دراو و زەمینە خۆشکردن بۆ کڕین و فرۆشتنی نایاسایی دراو بە رێژەی ١٥٩ ملیۆن و ٨٠٠ ھەزار دۆلار و ٢٠ ملیۆن و ٥٠٠ ھەزار یۆرۆ، سزاکەیان بەسەردا سەپێنراوە.
بەرپرسێکی باڵای ئەمریکا رایگەیاند، پێش کۆتایی ئەمساڵ دەست بە گواستنەوەی ئەو ھاوڵاتییە ئەمریکی و ئەفغانییانە دەکەنەوە کە دەیانەوێت ئەفغانستان بەجێبھێڵن و لەسەر ئەو بابەتەش لەگەڵ چەند وڵاتێک گفتوگۆیان کردووە بۆئەوەی ھەندێک لە ئەفغانییەکان وەربگرن.
بەرپرسە ئەمریکییە باسی لەوەشکردووە، لەگەڵ بەرپرسانی تاڵیبان گفتوگۆیان کردووە بۆئەوەی ھاوکاریان بن لە گواستنەوەی ئەمریکی و ئەفغانییەکان لە ئەفغانستان و لە ماوەی چەند ھەفتەی رابردووشدا چەند ھاوڵاتییەکی وڵاتەکەیان گواستوەتەوە بۆ ئەمریکا.
سێرگی لاڤرۆڤ وەزیری دەرەوەی روسیا بە رۆژنامەی بەدیعۆت ئەحرۆنۆتی ئیسرائیلی راگەیاندووە، تاکە رێگەی چارەسەرکردنی کێشەکانی نێوان ئیسرائیل و فەڵەستین ئەوەیە ھەردوولا خاوەن دەوڵەتی دانپێدانراو بن و ئەگەر ئەو کارەش نەکرێت ناکۆکییەکان بەردەوام دەبن.
لاڤرۆڤ داواش لە بەرپرسانی ئیسرائیل و فەڵەستین کرد بەردەوامیی بە گفتوگۆکانی نێوانیان بدەن، چونکە تەنھا بە گفتوگۆ دەتوانن بگەن بە رێککەوتن و چارەسەری تەواوەتی.
بەپێی دواین ئاماری سەرچاوەکانی تەندروستی لوبنان، ژمارەی ئەو کەسانەی لە توندوتیژییەکانی لوبنان گیانیان لەدەستداوە گەیشتوەتە حەوت کەس و زیاتر لە ٤٠ کەسی تریش بریندار بوون.
حزبوڵا و بزوتنەوەی ئەمەلیش کە سوپای ئەو وڵاتە تۆمەتباری کردوون بە نانەوەی ئاژاوە و توندوتیژی، رایانگەیاندووە، سورن لەسەر داواکارییەکانیان و پاشەکشە ناکەن.
کۆتایی ھەفتەی رابردووش لایەنگرانی حزبوڵا و بزوتنەوەی ئەمەل رژانە سەر شەقامەکانی بەیروت و داوای لابردنی دادوەری دۆسیەی تەقینەوەکەی بەندەری بەیروتیان کرد و دواتر لە ناوچەی تەیونە پێکدادان لەنێوان خۆپیشاندەران و ژمارەیەک چەکدار و سوپای لوبنان روویدا.
سەعید خەتیب زادە وتەبێژی وەزارەتی دەرەوەی ئێران رایگەیاند، لەو بڕوایەدان حکومەت و گەلی لوبنان بە یەکێتی و یەکڕیزی، لەو پیلان و ئاژاوانە رزگاریان دەبێت کە وەک ھەمیشە لەلایەن ئیسرائیلەوە بۆیان دروست دەکرێت.
ئاماژەی بەوەشکرد، کۆماری ئیسلامی ئێران جەخت لە گرنگیی سەقامگیری و ئاسایشی لوبنان دەکاتەوە و بەوردی و لەنزیکەوە چاودێری ئەو روداوانە دەکات کە لە چەند رۆژی رابردودا لە لوبنان رویانداوە.
جۆ بایدن سەرۆکی ئەمریکا ئیمزای لەسەر ئەو دەقە کرد کە رێگە بە قەرزکردنی ٤٨٠ ملیار دۆلار دەدات تا کۆتایی ئەمساڵ، ئەمەش گەورەترین بڕی قەرزە لە مێژووی ئەمریکادا.
دەقەکە ھەفتەی رابردوو لەلایەن ئەنجومەنی پیرانەوە ئامادەکرا و رۆژی سێشەمەش لە ئەنجومەنی نوێنەران بە دەنگی ٢١٩ ئەندام بەرامبەر ٢٠٦ ئەندام پەسەندکرا.
دیموکراتەکانیش دەڵێن ئەم دەقە رێکارێکی کاتییە و ھەل بە سەرۆکی وڵات دەدات پابەندی ئەو بەڵێنە ئابوورییانە بێت کە لە ھەڵمەتی ھەڵبژاردندا بە ئەمریکییەکانی داوە.