جیهان
بزوتنەوەی حەماس لە رێگەی بڵاوکردنەوەی ڤیدیۆیەکەوە تێکشکاندنی ٢٤ تانکی سوپای ئیسرائیلی لە ماوەی ٢٤ سەعاتی رابردوودا راگەیاند و دەڵێت ھێرشەکانیان بۆسەر سوپای ئیسرائیل بەردەوام دەبێت.
ھاوکات، سوپای ئیسرائیل لە راگەیەنراوێکدا رایگەیاند، لە ٧ ی تشرینی یەکەمەوە تاکو ئێستا زیاتر لە دوو ھەزار و ٥٠٠ شوێن و پێگەی بزوتنەوەی حەماسیان کردۆتە ئامانج و ھێرشەکانیان بۆ خاپورکردنی ژێرخانی بزوتنەوەکە بەردەوام دەبێت.
بزووتنەوەی حەماس رایگەیاند، زیاتر لە ٦٠ بارمتە کە گواسترابوونەوە بۆ کەرتی غەززە بەھۆی بۆردوومانەکانی ئیسرائیلەوە کوژراون، تا ئێستاس ھەڵمەتەکان بۆ گەڕان بە دوای تەرمی ٢٣ بارمتەدا بەردەوامە، چونکە تەرمی ژمارەیەکیان بێسەروشوێنن و لەژێر داروپەردووی شوێنە رووخاوەکاندان و رەنگە ھەرگیز نەیاندۆزنەوە.
پێشتریش دوو لێپرسراوی ئەمریکی رایانگەیاندبوو، فڕۆکەی بێفڕۆکەوانی ئەمریکی بەسەر ئاسمانی غەززە دەسوڕێنەوە و بە دوای ئەو بارمتانەدا دەگەڕێن کە بزووتنەوەی حەماس لە رۆژی حەوتی ئۆکتۆبەرەوە دەستگیریکردوون. تا ئێستاش حەماس چوار ژنی لە کۆی نزیکەی ٢٤١ بارمتە ئازاد کردووە.
بایدن لە کاتی بەجێھێشتی کڵێسایەک لە ویلایەتی دیلاوێر لە وەڵامی پرسیارێکدا سەبارەت بە گەیشتن بە ئاگربەستی مرۆیی لەنێوان ئیسرائیل و بزووتنەوەی حەماس رایگەیاند، بەڵێ پێشکەوتن بەدیھاتووە، بەڵام ھیچ زانیارییەکی دیکەی سەبارەت بە ئاگربەستەکە و کاتی راگەیاندنی نەخستەڕوو.
ئەنتۆنی بلینکن وەزیری دەرەوەی ئەمریکاش کە لە گەشتێکدایە بۆ وڵاتانی رۆژھەڵاتی ناوەڕاست و کار لەسەر ھەمان بابەت دەکات رایگەیاندووە، دەبێت ئاگربەستی مرۆیی ھاوکار بێت لە پاراستنی ژیانی مەدەنییەکان و گەیاندنی ھاوکاری زیاتر بە کەرتی غەززەی گەمارۆدراو.
بلینکن بە لێپرسراوانی ئیسرائیلی وتووە، ئیدارەکەی بایدن بەھۆی پشتیوانییەکانی بۆ ئیسرائیل روبەڕووی رەخنەی ناوخۆیی و نێودەوڵەتی زۆر بووەتەوە.
نەتەوە یەکگرتووەکان بڵاویکردەوە، لە ئێستادا نزیکەی یەک ملیۆن و ٥٠٠ ھەزار کەس لە کەرتی غەززە ئاوارەی ناوخۆن و زیاتر لە ٧١٠ ھەزار کەسیش لەو شوێنانە جێگیرکراون کە لەلایەن ئۆنروا" ئاژانسی نەتەوە یەکگرتووەکان بۆ پەنابەرانی فەڵەستینی بەڕێوەدەبرێن.
نەتەوە یەکگرتووەکان ھۆشداریشیداوە لەوەی، بەھۆی قەرەباڵغییەوە لە ناوەندەکانیاندا مەترسی گەورە لەسەر تەندروستی ئەو ئاوارانە ھەیە و کۆنترۆڵکردنی رەوشەکەش سەخت دەبێت، ھەروەھا کاریگەری لەسەر تەندروستی ھزری و دەروونیشیان دروست دەبێت.
ھەر بەپێی نەتەوە یەکگرتووەکان، نزیکەی ٥٣٠ ھەزار کەس لە ٩٢ شوێنی سەر بە رێکخراوەکە دەژین لە باشوری غەززە، ئەو ناوەندانەش توانای لەخۆگرتنی ئاوارەی دیکەیان نەماوە و ژمارەیەکی دیکەش لە ئاوارەکان لەسەر شەقامەکان لە نزیک ناوەندەکان دەمێننەوە.
ئێوارەی رۆژی شەممە، لە تەل ئەبیب، ھەزاران کەس کە بەشێکیان کەسوکاری دیلەکان بوون، رژانە سەر شەقامەکان و داوایان لە بنیامین ناتانیاھۆ سەرۆکوەزیرانی ئیسرائیل کرد، ھەوڵەکانیان بۆ ئازادکردنی دیلەکان لە دەستی حەماس، چڕبکاتەوە، ھاوکات یەکێک لە بەشداربووانی خۆپیشاندانەکە بە ئاژانسی فرانس پرێسی راگەیاند، دوای مانگێک لە ماتەمینی، ئەمە گەورەترین ناڕەزایەتییە دژی ناتانیاھۆ.
رۆژی حەوتی مانگی رابردوو، دوای ئەوەی سەدان چەکداری حەماس دزەیانکردە ناو ئیسرائیلەوە، زیاتر لە ٢٣٠ کەسیان بەدیلگرت، لەوکاتەوە حەماس چوار دیلی ئازادکردووە، یەکێکی تر لە دیلەکانیش لەلایەن سوپای ئیسرائیلەوە لە ئۆپراسیۆنێکدا ئازادکرا، ھاوکات حەماس ئامادەیی خۆی بۆ ئاڵوگۆڕکردنی دیلەکان راگەیاندووە بەڵام ئیسرائیل رەتیدەکاتەوە.
تەندروستی غەززە رایگەیاند، بە ھۆکاری بەردەوامی شەر لە غەززە ژمارەی کوژراوان بەرزبۆتەوە بۆ نۆ ھەزار و ٥٧٢ کوژراو کە زۆرینەیان منداڵ و ژن و کەسانی بەتەمەنن، ھەروەھا زیاتر لە ٢٦ ھەزار کەسی دیکەش برینداربوون.
ھاوکات، بزوتنەوەی حەماس رایگەیاند، لە بۆردومانێکی سوپای ئیسرائیل بۆ کەمپی مغازی ئاوارەکان لە ناوەڕاستی غەززە، ٥١ کەس کوژراون زیاتر لە ١٠٠ کەسی دیکەش برینداربوون.
بەپێی ئامارەکانی وەزارەتی ئاوەدانکردنەوەی فەڵەستین، لە سەرەتای دەستپێکردنی ھێرش بۆ سەر کەرتی غەززە، کە بۆ٣١ مین ڕۆژ لەسەر یەک بەردەوامی ھەیە، نزیکەی ٤٠ ھەزار ماڵ و باڵەخانە و ٦٠ قوتابخانە خاپور بوون، ٢٢٠ قوتابخانەی دیکەش بەھۆی بۆردومانەکانەوە زیانیان پێگەیشتووە، ٥٥ مزگەوتیش بە تەواوەتی خاپوور کراون.
رۆژی شەممە ٣٨ەمین کۆنگرەی پارتی گەلی کۆماری-جەھەپە دەستپێکرد و ھەریەکە لە کەمال کڵچدارئۆغڵو و ئۆزگور ئۆزێل رکابەرییان دەکرد بۆ بوون بە سەرۆکی جەھەپە، کە بە ٨١٢ دەنگی ئەندامانی کۆنگرە لە کۆی ھەزار و ٣٦٦ دەنگ ، ئۆزگور ئۆزێل بە سەرۆکی نوێی جەھەپە ھەڵبژێردرا.
ئۆزگور ئۆزێل تەمەنی ٤٩ ساڵە، لە ساڵی ٢٠١٥وە جێگری سەرۆکی فراکسیۆنی جەھەپەیە لە پەرلەمانی تورکیا و لە ساڵی ٢٠١١شەوە ئەندامی پەرلەمان بووە.
کەمال کڵچدارئۆغڵوی تەمەن ٧٤ ساڵ، ١٣ ساڵ سەرۆکی جەھەپە بوو، مانگی ئایاری ئەمساڵ لە ھەڵبژاردنی سەرۆکایەتیی تورکیا بەرامبەر رەجەب تەیب ئەردۆغان دووچاری شکست ھات، ئەوەش دووچاری رەخنەی گەورەی کردەوە.
بڕیارە ئەمڕۆ پارتی گەلی کۆماریی تورکیا جەھەپە لە ئەنقەرەی پایتەختی تورکیا بە دروشمی کۆنگرەی دیموکراسی و یەکگرتوویی، ٣٨ ھەمین کۆنگرەی ئاسایی بەبەشداری ھەزار و ٣٦٨ ئەندام سازبکات، کۆنگرەکەش دوو رۆژ بەردەوام دەبێت.
بەپێی میدیاکانی تورکیا ھەریەک لە کەمال کڵچدارئۆغڵو و ئۆزگور ئۆزەل کێبڕکێی بۆ بوون بە سەرۆکی پارتەکە دەکەن.
پارتی گەلی کۆماریی تورکیا جەھەپە لە ساڵی ١٩٢٣ لەلایەن مستەفا کەمال ئەتاتورک دامەزراوە، تا ئێستا ٣٧ کۆنگرەی ئاسایی و ١٩ کۆنگرەی نائاسایی سازکردووە.
بەپێی راگەیەندراوێکی وەزارەتی دەرەوەی ئوردن، بڕیارە ئەمڕۆ وەزیرانی دەرەوەی ئوردن و سعودیە و قەتەر و ئیمارات و میسر و نوێنەری رێکخراوی رزگارکردنی فەڵەستین، لەشاری عەممانی پایتەختی ئوردن لەگەڵ ئەنتۆنی بلینکن وەزیری دەرەوەی ئەمریکا کۆبنەوە و تەوەری سەرەکی گفتوگۆکانیشیان رەوشی کەرتی غەززە و بۆردومانەکانی سوپای ئیسرائیلە بۆسەر خەڵکی مەدەنی کە بووەتە ھۆی کارەساتێکی گەورەی مرۆیی لە غەززە.
وەزارەتی دەرەوەی ئوردن ئاماژەی بەوەشکردووە، ھەڵوێستی وڵاتانی عەرەبی راگرتنی بە پەلەی شەڕ و ئاڵۆزییەکان و گەیاندنی ھاوکارییە مرۆییەکانە بۆ خەڵکی مەدەنی لێقەوماو و زیانلێکەوتووی کەرتی غەززە و داواش لە وەزیری دەرەوەی ئەمریکا دەکەن بە ھەر رێگەیەک بێت ھەوڵ بدرێت بۆ کۆتایی ھێنان بەشەڕ.
ئەنتۆنیۆ گۆتێرێس سکرتێری گشتی رێکخراوی نەتەوە یەکگرتووەکان لەبارەی بۆردومانکردنی کاروانێکی ئۆتۆمبێلی فریاکەوتن لە بەردەم نەخۆشخانەیەکی غەززە کە ژمارەیەک بریندار و نەخۆشیان تێدا بووە و بەھۆیەوە نزیکەی ٨٠ کوژراو و برینداری لێکەوتووەتەوە رایگەیاند، ئەو رووداوە پێشھاتێکی مەترسیدارە و وەک خودی خۆشی ھەست بە مەترسییەکی زۆر دەکات.
وتیشی، بەھەر رێگەیەک بێت پێویستە ھەمووان ھەوڵ بدەن شەڕی نێوان حەماس و ئیسرائیل بووەستێنن، بۆئەوەی لەوە زیاتر خەڵکی مەدەنی نەبێتە قوربانی.
لای خۆیەوە، تیدرۆس ئەدھانۆم بەڕێوەبەری گشتی رێکخراوی تەندروستی جیھانی دەڵێت، تووشی سەرسوڕمان بوون کاتێک زانیارییەکانیان پێگەیشت لەبارەی بۆردومانکردنی ئۆتۆمبێلی فریاکەوتن لەلایەن ئیسرائیلەوە لە کەرتی غەززە، بۆیە جارێکی تر داوا دەکەنەوە شەڕ رابگیرێت و نەخۆش و کارمەندانی تەندروستی و نەخۆشخانەکان نەکرێنە ئامانج.
لەبەرامبەردا ئیسرائیل رایگەیاندووە، ئەو ئۆتۆمبێلە فریاکەوتنانەی بۆردومانکراون بریندار و نەخۆش یان خەڵی مەدەنییان تێدا نەبووە، بەڵکو لەلایەن شانەیەکی تیرۆریستی سەر بە حەماسەوە بەکارھێنراون.
وەزیری دەرەوەی ئەمریکا دەڵێت، واشنتۆن ئامانجی ئەوەیە شەڕو پێکدادانەکانی غەززە کۆتاییان پێبێت و ئاشتییەکی ھەمیشەیی لە رۆژھەڵاتی ناوەڕاست بێتەکایەوە.
ئەنتۆنی بلینکن، وەزیری دەرەوەی ئەمریکا لە عەممان لەگەڵ وەزیرانی دەرەوەی سعودییە، میسر، ئوردن، ئیمارات و قەتەر کۆبووەوە، دوای کۆبوونەوەکەش بە رۆژنامەنوسانی راگەیاند، وڵاتەکەی نایەوێت شەڕی غەززە فراوان ببێت و شوێنی دیکەش بگرێتەوە و ئامانجیان ئەوەیە ئەو شەڕە کۆتایی پێبێت.
سەرچاوەیەک لە حکومەتی عێراق بڵاویکردەوە، سبەینێ یەکشەممە، ئەنتۆنی بلینکن وەزیری دەرەوەی ئەمریکا دەگاتە بەغداد و چاوی بە محەمەد شیاع سودانی سەرۆکوەزیران و فوئاد حسێن وەزیری دەرەوەی عێراق دەکەوێت و رەوشی غەززە تاوتوێ دەکەن.
ئەو سەرچاوەیە ئاشکرایکرد، رەنگە بلینکن لە سەردانەکەیدا بۆ بەغداد، چەند پەیامێکی دوولایەنەی شەڕی فەڵەستین و ئیسرائیلی پێبێت.
سەردانەکەی بۆ بەغداد، لەکاتێکدایە بلینکن چەند رۆژێکە لە رۆژھەڵاتی ناوەڕاستە و لەگەڵ سەرۆکوەزیرانی ئیسرائیل و وەزیرانی دەرەوەی ژمارەیەک لە وڵاتانی عەرەبی لەبارەی راگەیاندنی ئاگربەست لە غەززە کۆبووەتەوە.
ئیبراھیم رەئیسی، سەرۆککۆماری ئێران ئاماژەی بەوەکرد، بەرامبەر کۆمەڵکوژییەکەی غەززە، تەنھا سەرکۆنەکردنی ئیسرائیل بەس نییە و پێویستە وڵاتان پەیوەندییەکانیان لەگەڵیدا بپچڕێنن و چیتر نەوت و وزەی پێ نەفرۆشن.
وتیشی، ئیسرائیل تاوانبارە بە کوشتنی ١٠ ھەزار فەڵەستینیی کە چوار ھەزارییان منداڵن.
ئیلھام ئەحمەد، سەرۆکی جێبەجێکاری ئەنجومەنی سوریای دیموکرات-مەسەدە، لە چاوپێکەوتنێکی رۆژنامەوانییدا رایگەیاند، فراوانبوونی شەڕی نێوان ئیسرائیل و فەڵەستین لە کەرتی غەززە، رەنگدانەوەی لەسەر تەواوی ناوچەکە دەبێت بە سوریاشەوە، ھەروەھا رەنگدانەوەی لەسەر نەخشەی رۆژھەڵاتی ناوەڕاست دەبێت.
ھاوکات ئیلھام ئەحمەد، باسی لە دوایین پێشھاتەکانی رەوشی سوریا و رۆژئاوای کوردستان کرد و وتی، تورکیا ھەمیشە ئامادەکاری بۆ ئەنجامدانی ئۆپەراسیۆنی زەمینی لە رۆژئاوای کوردستان دەکات، ھەروەھا ئەنقەرە ھەوڵدەدات رایگشتی عەرەبی لە دژی خۆبەڕێوەبەری لە رۆژئاوای کوردستان بجوڵێنێت و ھەوڵدەدات چارەسەرە سیاسییەکانی نێوان خۆبەڕێوەبەری لەگەڵ لایەنەکانی تری سوریا تێکبدات.
ئەمڕۆ بلینکن جارێکی دیکە سەردانی ئیسرائیل دەکات و پێشبینی دەکرێت پشتیوانی ئەمریکا بۆ ئەو وڵاتە دووپاتبکاتەوە، ھەروەھا فشار لەسەر لایەنە پەیوەندیدارەکان دەکات بۆ گواستنەوەی سەرجەم ئەو ئەمریکییانەی لە غەززە گیریان خواردووە، رێکارەکانیش بۆ کەمکردنەوەی زیانگەیاندن بە مەدەنییەکان و گەیاندنی ھاوکاری زیاتر بۆیان لە غەززە دەخاتەڕوو.
لێپرسراوێکی کۆشکی سپیش وتویەتی، بلینکن ھانی حکومەتی ئیسرائیل دەدات بۆ رێککەوتن لەسەر چەند ئاگربەستێک، بۆ رێگەدان بە گەیاندنی ھاوکارییە مرۆییەکان و ئازادکردنی بارمتەکان بەشێوەیەکی سەلامەت.
دوای سەردانەکەشی بۆ ئیسرائیل، بلینکن دەچێتە ئوردن و لەوێش چەندین دیدار و کۆبوونەوە ئەنجام دەدات و دواتر دەچێتە کیشوەری ئاسیا.
ڤۆڵکەر تورک کۆمیسیاری نەتەوە یەکگرتووەکان بۆ مافی مرۆڤ رایگەیاند، لەمساڵدا زیاتر لە ٤٦ رۆژنامەنووس لە جیھان لە کاتی کارکردن و روماڵکردنی رووداوەکاندا کوژراون، ھەروەھا ٥٣١ رۆژنامەنووس زیندانی کراون.
وتیشی، ژمارەیەکی زۆر لە رۆژنامەنووسان دووچاری توندوتیژی و ھێرش بوونەتەوە، ھێرشکردنە سەر رۆژنامەنووسانیش قبوڵکراو نییە.