لە ئاماژەیەکدا بۆ شکستھێنانی سیاسەتەکانی ئەمریکا بۆ ڕووبەڕووبوونەوەی کۆچبەران، ھەڵمەتەکانی دەستگیرکردنی کۆچبەرانی نایاسایی لەسەر سنوری نێوان ئەمریکا و مەکسیک زیادی کردووە.

لەگەڵ گەیشتنی "جۆو بایدن" بە دەسەڵات، کۆچبەران بە نیازبوون سود وەربگرن لە سیاسەت و ئاسانکارییەکەی ئیدارەکەی "بایدن" بۆ گەیشتن بە ناو خاکی ئەمریکا، بە پێی ئامارە ڕەسمییەکانیش کە لێپرسراوانی سنوری ئەمریکا بڵاویانکردووەتەوە، لە مانگی نیسانی ڕابردوو ١٧٨ ھەزار و ٦٢٢ کەس کە ھیچ دۆکیۆمێنتێکی ڕەسمی و پێویستیان پێ نەبوو، ڕێگەیان پێنەدراوە بێنە خاکی وڵاتەکەوە، ئەو ژمارەیەش ٥ ھەزار کەس بەراورد بە مانگی ئاداری ڕابردوو زیادی کردووە.

ھاوکات ئەو ژمارەیە ١٠ ھێندە زیاترە لە ژمارەی ئەو کۆچبەرانەی لە ھەمان مانگی ساڵی ٢٠٢٠ ڕوویان لەو سنورە کردووە. 

ژمارەی ئەو کەسە باڵغانەشی ھەوڵی گەیشتنیان بە ئەمریکا داوە لە سنورەکانی باشور و خۆرئاواوە، بە ڕێژەی ١٠٪ بەراورد بە مانگی ئاداری ڕابردوو بەرزبووەتەوە، کە دەکاتە تێکڕای ١١ ھەزار و ٣٠١ کەس. 

لە بەرامبەردا ژمارەی ئەو خێزانانەی لەگەڵ منداڵەکانیان ڕوو لەو سنورە دەکەن لە مانگی ڕابردوو، ٥٠ ھەزار کەس بووە و ژمارەکە بە ڕێژەی ٨٪ دابەزیوە، کە زۆربەی ئەو کۆچبەرانەی لە سنوری مەکسیکەوە ڕوو دەکەنە ئەمریکا خەڵکی "مەکسیک و گواتیمالا و ھندۆراس و سلڤادۆر"ن.

لەسەر ئاستی ئەمریکاش و بە پێی نوێترین ڕاپرسی زۆرینەی ئەمریکییەکان لە سیاسەتی کۆچی "بایدن" ڕازی نین و نیگەرانیان دەربڕیوە.

لە ئێستاشدا بەھۆی ڕێکارە ئەمنییەکانەوە ھیچ ھاوڵاتیەک ناتوانێت بچێتە ئەو شوێنە و ئەگەر ڕێگرییەکان نەبوونایە لە بەردەم گەیشتن بەو ئاگرە ھاوشێوەی جاران ھاوڵاتیان ڕوویان لە ئاگرەکەی باباگوڕگوڕ دەکردەوە.

ئەو کەمپانەی لە دورگەکانی یۆنان بۆ پێشوازی کردن لە کۆچبەرانی نایاسایی تایبەت کرابوون، بە بوونی قەرەباڵغییەکی زۆر و نەبوونی سادەترین پێویستی ڕۆژانە بۆ مرۆڤ دەناسرانەوە و ناوبانگێکی خراپیان ھەبوو.

ئێستا ژمارەی ئەو کۆچبەرانەی لەو دوورگانە ڕووی لە کەمبوونەوە کردووە، بە شێوەیەک تا کۆتاییەکانی مانگی نیسانی ڕابردوو، ژمارەی ئەو کۆچبەرانە لە دورگەکانی "لیسبۆس و خیوس و کوس و لیروس" بوون بۆ نزیکەی ١١ ھەزار و ٢٠٠ کەس دابەزیوە، کە لە ھەمان ماوەی ساڵی ڕابردوو ژمارەیان ٤٠ ھەزار کەس دەبوو.

ھۆکاری کەمبوونەوەی کۆچبەران دەگەڕێتەوە بۆ ئەوەی، حکومەتی یۆنان کارمەندی زیاتری دامەزراندووە بۆ ڕاییکردنی مامەڵەی کۆچبەران و ھەروەھا ھەزاران کۆچبەریش بۆ وڵاتانی یەکێتی ئەوروپا گوێزراونەتەوە، کە زۆربەی ئەو کۆچبەرانە ھەرزەکاری بێ سەرپەرشت بوون و کێشەی تەندروستیان ھەبووە. 

ھاوکات یۆنان چاودێری کردنی سنورەکانی لەگەڵ تورکیا چڕکردووەتەوە بۆ ئەوەش ڕووبەڕووی ڕەخنەی ڕێکخراوە مرۆییەکان بووەتەوە، ئەو ڕێکخراوانە پێیانوایە یۆنان ھەڵمەتی نایاسایی بۆ ڕووبەڕووبوونەوەی کۆچبەران ئەنجام دەدات، بەڵام حکومەتی "ئەسینا" ئەو تۆمەتانەی ڕەتکردووەتەوە.

بە پێی ئامارێکی وەزارەتی کۆچ و کۆچبەرانی یۆنان، لە ساڵی ٢٠٢٠ ژمارەی ئەو کۆچبەرانەی لە ڕێی تورکیاوە گەیشتوونەتە دورگەکانی وڵاتەکە نزیکەی ٩ ھەزار و ٧٠٠ کەس بووە، لە کاتێکدا لە ساڵی ٢٠١٩ ژمارەیان ٥٩ ھەزار و ٧٠٠ کەس بووە.

عەمید محەمەد ئیسماعیل بەڕێوەبەری ھاتوچۆی کەرکوک دەڵێت، ڕێگە بە ھاتوچۆی ئۆتۆمبێل نادرێت و وەک قۆناغی یەکەم سزای ٢٥٠ شۆفێردراوە ھەر یەکەیان بە بڕی ١٠٠ ھەزار دینار.

لە پێناو گێڕانەوەی ھاوسەنگی بۆ بەھای دراوەکەی و کەمکردنەوەی کۆی گشتی نرخەکان، لە ماوەی کەمتر لە یەک مانگدا سێ جار پارێزگاری بانکی ناوەندی تورکیا لەلایەن (ئەردۆگانەوە) گۆڕا، بەڵام ھەنوکە ڕێژەی ھەڵاوسان لە تورکیا زیاتر لە  ١٧٪ی کۆی گشتی نرخەکانی تێپەڕاندووە و تەنگی بە ھاوڵاتیانی تورکیا ھەڵچنیوە.

دابەزینی بەھای لیرە و خراپی ڕەوشی ئابووری تورکیا ڕەنگدانەوەی لەسەر ئابووری ئەو وڵاتانەش دروستکردووە کە ئاڵوگۆڕی بازرگانیان لەگەڵیدا ھەیە، چونکە ئەنجومەنی ھەناردەکارانی تورکیا ئاشکرای کردووە کە وڵاتەکەیان ئاڵوگۆڕی بازرگانی لەگەڵ ١٣٩ وڵات ھەیە و لە نێویشیاندا عێراق بە ھەرێمی کوردستانەوە کە نزیکەی ٢٠٠٠ کۆمپانیای تورکی کاری تێدا دەکەن سەرەڕای ئەوەی قەبارەی ئاڵوگۆڕی بازرگانی نێوانیانیان لە ساڵی ڕابردوودا نزیکەی ٢٠ ملیار دۆلارە.

لەسەر زاری (نەواف قەلیج)ی سەرۆکی کۆمەڵەی پیشەوەران و بازرگانانی تورکیا و عێراقیش بڵاوبووەتەوە کە دابەزینی بەھای لیرەکەیان دەبێتە ھۆی ئەوەی کە قەبارەی ئاڵوگۆڕی بازرگانیان تا کۆتایی ٢٠٢١ بگەیەننە ٥٠ ملیار دۆلار لەگەڵ عێراقدا ھەتا بتوانن ئابوریەکەیان لە مەترسی داڕمان ڕزگار بکەن.

پەیمانگا ئاماری تورکیا لە نوێترین ڕاپۆرتیدا ئاشکرایکرد کە ڕێژەی ھەڵاوسانی نرخی شمەک و خزمەتگوزاریەکان لە وڵاتەکەیان ڕووی لە ھەڵکشان کردووە و داھاتی گشتیش ڕووی لە دابەزین کردووە، کۆی داھاتی سێ مانگی یەکەمی ئەمساڵ (٢ملیار و ٥٤٢ ملیۆن) دۆلار بووە کە ئەمەش بەراورد بە ھەمان وادە لە ساڵی ڕابردوودا بە ڕێژەی ٤٠.٢٪ کەمی کردووە، ھاوکات قەبارەی بازرگانیەکەشی بە ڕێژەی ١٥٪ کەمی کردووە، بۆیە چاوەڕوان دەکرێت کورتھێنانی ساڵانەی بودجەکەیان زیاتر لە ٤ ملیار و ٦٥٠ ملیۆن دۆلار تێپەڕێنێت.

"جۆو بایدن" سەرۆکی ئەمریکا لە سەرەتای ئەم مانگەوە کشانەوەی ھێزەکانی وڵاتەکەی و کۆتاییھاتنی جەنگی لە "ئەفغانستان" ڕاگەیاند، بە پێی ڕۆژنامەی "وۆڵ ستریت جۆرناڵ" ئێستا ئەمریکا بەدوای شوێنێکدا دەگەڕێت کە ئەو ھێزانەی تێدا جێگیر بکات و وەک بژاردەش وڵاتانی ئاسیای ناوەڕاست و نزیک سنورەکانی ڕووسیا لە بەردەم ئەمریکادان.

بە پێی ئەو ڕۆژنامەیە، ئەمریکا پێویستی بە بنکەی سەربازی ھەیە نەک تەنھا بۆ لەخۆگرتنی سەربازەکان بەڵکو بۆ جێگیرکردنی فڕۆکەی بێفڕۆکەوان و ھاوەن و مووشەکھاوێژ، ئەوەش لە پێناو پشتیوانی کردنی حکومەتی "کابول" لە ڕووبەڕووبوونەوەی بزووتنەوەی "تاڵیبان"دا. 

لە ئێستاشدا "پنتاگۆن" پێیوایە وڵاتانی ئاسیای ناوەڕاست و وڵاتانی کەنداوی نزیک لە ئەفغانستان باشترین شوێنن بۆ جێگیرکردنی ھێزە کشانەوەکانی لە ئەفغانستان و دانانی کەشتیگەلەکانی لەو ناوچانە لە داھاتوودا. 

ژمارەیەک لە سەربازان و نوێنەرانی ئیدارەی ئەمریکاش پێیانوایە، "ئۆزباکستان و تاجیکستان" لە باشترین شوێنەکانن بۆ بڵاوکردنەوەی ئەو ھێزانە، بەڵام بڵاوکردنەوەیان لەو دوو وڵاتە قورسی و ئاڵۆزی خۆی ھەیە چونکە ھێزێکی سەربازی زۆری ڕووسیا لە ناوچەکە بوونی ھەیە و ھەژموونی "چین"یش لەوێ زیادی کردووە، ئەوەش پەیوەندییەکانی ئەو سێ وڵاتە بەرەو ئاڵۆزی زیاتر دەبات.

لە ماوەی ڕابردووشدا "سێرگی شوەیگۆ" وەزیری بەرگری ڕووسیا ڕایگەیاندبوو، ئەمریکا و ھاوپەیمانی باکوری ئەتڵەسی "ناتۆ" ھێزەکانیان بەرەو سنوری بەشی ئەوروپی لە ڕووسیا ڕەوانە دەکەن و تەرکیزیان لەسەر ناوچەکانی "دەریای ڕەش و بەڵتیق"ە.

وتیشی، ساڵانە ناتۆ لە ئەوروپا نزیکەی ٤٠ چالاکی ڕاھێنان و مانۆڕی سەربازی گەورە لە دژی "ڕووسیا" ڕێکدەخات، ڕووسیاش بێ وەڵام نابێت لە بەرامبەر جمۆجۆڵەکانی ناتۆ و ئەمریکا و چاودێری ڕەوشەکە دەکەن.

درەنگانی شەوی دووشەممە، لە کاردانەوەی ھەڵدانی ژمارەیەک مووشەک بۆ ناوچەی "ئەسقەلان" لە ئیسڕائیل، کە شەش برینداری لێکەوتەوە، حکومەتی ئیسڕائیل گەورەترین ھێرشی مووشەکی بۆ سەر فەڵەستین، لە ژێر ناوی " پاسەوانی شوورا" دەستپێکرد.

"جۆناسان کۆنرێکس" وتەبێژی سوپای ئیسڕائیل، لە تویتێکدا ڕایگەیاند، ٢٠٠ مووشەک لە غەزەوە ئاڕاستەی ئیسڕائیل کراون، کە ٩٠٪یان لەلایەن سیستمی دژە مووشەکییەوە خراوەنەتە خوارەوە، لە وەڵامدا ١٣٠ پێگەیان لە کەرتی غەزە کردووەتە ئامانج و بەھۆیەوە ١٥ چەکداری حەماس کوژراون.

بەڵام "مانگی سووری فەڵەستین" ڕایگەیاند، بۆردومانەکانی ئیسڕائیل ناوچەی نیشتەجێبوونی لە کەرتی غەزە گرتووەتەوە و لانیکەم ٢٤ کەس کوژراون، کە ٩ کەسیان منداڵن و ٢٠٠ کەسی تریش برینداربوون.

بۆردوومانی دوولایەنەی ئیسڕائیل و بزوتنەوەی حەماس بۆ سەر یەکتر، کاردانەوەی لەسەر ئاستی ناوچەکە لێکەوتەوە، لە زۆرینەی وڵاتانی ئیسلامی و عەرەبی، خۆپیشاندانی پاڵپشتی لە فەڵەستین و دژایەتی ھێرشە مووشەکییەکانی ئیسڕائیل بەڕێوەچوو، لەسەر ئاستی نێودەوڵەتیش، وەزارەتی دەرەوەی ئەمریکا پشتیووانی خۆی بۆ ئیسڕائیل ڕایگەیاند و داوای لە فەڵەستین کرد، بۆ ھێورکردنەوەی ڕەوشەکە خۆی لە وەڵامدانەوەی ھێرشەکانی ئیسڕائیل بە دوور بگرێت.

ئاڵۆزییەکانی نێوان ئیسڕائیل و فەڵەستین درێژکراوەی، گرژییەکانی سەرەتای ئەم ھەفتەیەن، کە لە مزگەوتی ئەقسا ڕوویاندا و بەھۆی ڕێگری سەربازانی ئیسڕائیل لە ئەنجامدانی نوێژ لە نێو مزگەوتەکە، پێکدادانی توند لە نێوان ھاوڵاتیانی فەڵەستین و سەربازانی ئیسڕائیل ڕوویدا.

جگە لە بڕیاری قەدەغەی ھاتوچۆ، بەرزبوونەوەی نرخی کاڵاکان و نەبوونی چاودێری لە بازاڕەکان، نیگەرانی ھاوڵاتیانی لێدەکەوێتەوە.

 

پێشتر ھەر ھاوبەشێکی کارەبا لە ماوەی ٢٤ سەعاتدا زیاتر لە ٦٠ ئەمپێر کارەبای پێ دەگەیشت، بەڵام ئێستا ٤٠ ئەمپێری سنورداریان بۆ دابین کراوە، لە بەرامبەردا سەعاتەکانی دابەشکردنی کارەبا زیاد کراوە و سەرپێچییەکانی سەر تۆڕی کارەبا کەم کراونەتەوە.

تێد ئەندرسن خاوەنی ئەو فرۆشگایە تۆمەتبار کراوە بە دزین و ساختەکردنی ئەو کارتانە و ھەڵگرتنی چەک بەبێ مۆڵەت.

پۆلیسی کالیفۆرنیا بەدوای کەسێکی تریشدا دەگەڕێن کە رەنگە پەیوەندی بەو کەیسەوە ھەبێت.

ڵیوک بڵیم، بەرپرسی فەرمانگەی کۆنترۆڵکردنی ماددە کحولییەکان لە ئەمریکا دەڵێت، کارمەندەکانمان بە جلی مەدەنیەوە سەردانی ئەو شوێنەیان کردوە و خۆیان وەک کڕیار ناساندوە و چەند کارتێکی ساختەیان لێ کڕیوە، لە چەند شوێنێکی تریش تێبینیی کردەوەی لەو جۆرەمان کردوە.

کارتی ڤاکسین وەک ناسنامەیەک بەکاردەھێنرێت و ھەڵگری ئەو کارتە رێگەی پێ دەدرێت سەردانی شوێنە قەرەباڵغەکان بکات، بەو پێەی ڤاکسینی کۆرۆنای وەرگرتوە و مەترسی لەسەر کەسانی تر دروست ناکات.

یەکێتیی ئەوروپاش لەوە دەکۆڵێتەوە، کە تەنھا رێگەی گەشتکردن بۆ وڵاتانی ئەندام لەو یەکێتییە بەو کەسانە بدات کە ھەڵگری کارتی ڤاکسینن.

ئەو دەستپێشخەرییە سەرەتا لەلایەن حکومەتی سویدەوە کرا و ناسنامەی ڤاکسینیان بۆ ئەو ھاوڵاتیانە دروستکرد کە ڤاکسینی کۆرۆنایان وەرگرتوە، تا بتوانن گەشت بکەن لە ناوخۆ و دەرەوەی وڵات، بۆ ئەو مەبەستەش ھەماھەنگییان لەگەڵ رێکخراوی تەندروستیی جیھانی و یەکێتیی ئەوروپا کردوە بۆئەوەی ناسنامەیەک دروست بکەن و بیدەن بەو کەسانەی ڤاکسین وەردەگرن، ناسنامەکەش بە ستانداردێکی جیھانی بە شێوازێکی دیجیتاڵی دروست بکرێت تا لە ناوخۆ و دەرەوەی وڵاتیش کاری پێ بکرێت و ساختە نەکرێت.

ڕوسیا مۆڵەتی دا کە  ڤاکسینی (سپۆتنیک لایت) بە یەک دۆز بدرێت، ساڵی ڕابردووش حکومەتی ڕوسیا ھەر زوو مۆڵەتی بە کۆمپانیای بەرھەمھێنی ئەو ڤاکسینە بەخشی و لە دەیان وڵاتی جیھان بەکارھێنراوە و دەرکەوتوە کە کاراییەکەی لە ئاستێکی باڵادایە.

ھاوکات بە پێی توێژینەوەیەکی زانستی، کە لە گۆڤاری (لانسێت)ی پزیشکی ئیسرائیلی بڵاوکراوەتەوە، دەرکەوتووە بەکارھێنانی دوو دۆزی ڤاکسین کاریگەرییەکانی لە بەرامبەر ڤایرۆسی کۆرۆنا زیاترن، بە تایبەتی بۆ بەشێک لە ڤاکسینەکان ئەم توێژینەوەیە راست دەرچوون.
بەپێی ئەو تۆژینەوەیەی لەو گۆڤارە بڵاوکراوەتەوە، پسپۆڕانی تەندروستی گەیشتوونەتە ئەو ئەنجامەی کە بەکارھێنانی دوو دۆزی ڤاکسینی (فایزەر-بایۆنتێک)، ڕێژەی لێکەوتە ئەرێنییەکان لەسەر بە ساڵاچووان لەسەدا (٩٥) بووە، بە پێچەوانەشەوە وەرگرتنی یەک دۆز لە ڤاکسین، رێژەی بەرگری لەش بۆ ڤایرۆسەکە تەنھا لە (٦٠% بۆ ٧٧%)ە.

بە پێی دەرەنجامی توێژینەوەکەش، ھیچ وڵاتێک ئاماژەیان بە کاریگەری پێدانی ڤاکسینی کۆرۆنا لەسەر تەندروستی گشتی نەکردووە، لەگەڵ ئەوەشدا ھێشتا بڵابوونەوەی ڤایرۆسەکە بەردەوامە، بەڵام لە کۆتاییدا کوتان بە ڤاکسینی کۆرۆنا ئومێدێک دەدات کە بتوانرێت ڤایرۆسەکە کۆنترۆڵ بکرێت.
بە پێی ئامارێکیش لەسەر ئاستی جیھان (ئیسرائیل) زۆرترین ڕێژەی دانیشتوانی ڤاکسینیان وەرگرتووە، لەبەرامبەردا لە کۆی (٤١) وڵاتی کیشوەری ئەفریقا، تەنھا (١٥) وڵاتی ئەو کیشوەرە بە ڕێژەی پێویست ڤاکسینەکەیان پێگەیشتووە.

ڕێکخراوی تەندروستی جیھانیش ڕایگەیاند، تەشەنەکردنی ڤایرۆسی کۆرۆنا و ھەڵکشانی ئامارەکانی گیانلەدەستدان لە ھندستان، کاریگەری گەورەی دەبێت لەسەر پرۆگرامی (کۆڤاکس) بۆ دابەشکردنی ڤاکسینی کۆرۆنا بەسەر وڵاتانی جیھاندا بە شێوەیەکی یەکسان و دادپەروەرانە.