عێراق
سەرکردەیەکی سوننەکان دەڵێت دەبێت یاسای لێبوردنی گشتی بەشێوەیەک بێت مافی بێتاوانەکان پێشێل نەکات و بۆ ئەو کەسانە بێت کە چەندین ساڵە بەبێ تاوان لە زینداندان.
موسەنا سامەڕایی سەرۆکی ھاوپەیمانی عەزمی سوننەکان بەشداری لە کۆبوونەوەیەکی لیژنەی یاسایی ئەنجومەنی نوێنەرانی عیراقی کرد تایبەت بە یاسای لێبوردنی گشتی و رایگەیاند، متمانەی تەواویان بە سیستمی دادوەیی عیراق ھەیە بۆ بە دیھێنانی دادپەروەری و ھیچ کاتێکیش ھاوپەیمانی عەزم لە دژی ھیچ یاسا و پرۆژەیاسایەک ناوەستێتەوە کە سود و بەرژوەندی گشتی بۆ ھەموو عیراقییەکان ھەبێت.
وتیشی، پێویستە ھەموارکردنەوەی یاسای لێبوردنی گشتی بەشێوەیەک بێت دادپەروەری بەدیبھێنێت و مافی بێتاوانەکان دەستەبەر بکات نەک پێشێلیان بکات و دەبێت بۆ ئەو کەسانەش بێت کە چەندین ساڵە ستەمیان بەرامبەر کراوە و بەبێ تاوان لە گرتووخانەکان بەندکراون و نابێت ھیچ سوودێکیشی بۆ ئەو بەندکراوانە ھەبێت کە دەستیان بە خوێنی عیراقییەکان سوور بووە.
سەرکردەیەکی ھاوپەیمانییەکەی ھادی عامری دەڵێت ئەمریکا رێگەی بە ئیسرائیل نەداوە بارەگای گرووپە چەکدارەکان لە عێراق بۆردومان بکات.
مەحمود حیانی سەرکردە لە ھاوپەیمانی فەتح کە ھادی عامری سەرۆکایەتی دەکات رایگەیاندووە، لەسەر بنەمای ئەو زانیارییانەی کە ئیسرائیل لە ھێرشەکەیدا بۆسەر ئێران ئاسمانی عیراقی بەکارھێناوە بۆ گەیشتنی فڕۆکەکانی بە ئاسمانی ئێران بەو پێیەی سیستمی بەرگری عیراق رادار و سیستمی بەگری ئاسمانی نییە بۆ ئاشکراکردنی بەزاندنی سنوری ئاسمانیی، پێویستە حکومەتی عیراق رێکاری تر بگرێتەبەر لە بەرامبەر ئیسرائیل.
ئاماژەی بەوەشکردووە، ئیسرائیل ھەموو پلانێکی داڕشتبوو بۆئەوەی لەگەڵ ھێرشکردنە سەر ئێران، بارەگای گرووپە چەکدارەکان لە عیراق بۆردومان بکات، بەڵام ئەمریکا رێگەی پێنەداوە و ئاگاداری کردووەتەوە ئەو ھەنگاوە زیانی بۆ پەیوەندییەکانی بەغداد و واشنتۆن دەبێت.
وەزارەتی پلاندانانی عیراق ١٤ پرسیاری بۆ ئاوارەکان لە فۆڕمی سەرژمێری گشتی ئامادەکردووە کە لە رۆژانی ٢٠ و ٢١ ی تشرینی دووەمدا بەرێوەدەچێت.
عەلی عەریان ساعدی بەرێوەبەری جێبەجێکاری سەرژمێری گشتی دانیشتوان رایگەیاند، لە جیھاندا دوو رێگە بەکاردەھێنرێت بۆ سەرژمێریکردنی دانیشتوان، کە ئەوانیش تیۆری و پراکتیکین، عیراقیش بۆ سەرژمێریەکەی مانگی تشرینی دوەم رێگەی تیۆری بەکاردەھێنێت .
وتیشی، ئاوارەکان کە لە ماوەی رابردوودا بەھۆی ھێرشەکانی داعشەوە ناوچەکانی خۆیان جێێشتوەو تا ئێستا نەگەراونەتەوە ناوچەکانیان، لە ھەمان ئەو ناوچانە سەرژمێریان بۆ دەکرێت کە ئێستا تێیدا دەژین ، لە فۆرمی سەرژمێری گشتیشدا ١٤ پرسیاریان بۆ ئامادە کراوە کە پرسیارەکان ماوەی مانەوەیان لە شوێنی نیشتەجێبونی ئێستا و شوێنی نیشتەجێبونی پێشتریان و چەند پرسیارێکی تر لە خۆ دەگرێت .
مقاوەمەی ئیسلامی لە عیراق بە ئامانجگرتنی پێگەیەکی سەربازی ئیسرائیلی بە فرۆکەی بێفرۆکەوان راگەیاند.
مقاوەمەی ئیسلامی لە عیراق، لە راگەیەنراوێکدا بڵاویکردەوە، بەردەوامن لە ھێرشەکانیان بۆسەر ئیسرائیل، وەک پشتیوانیەک بۆ غەززەو لوبنان و لە رێگەی فرۆکەی بێفرۆکەوانەوە پێگەیەکی سەربازی سوپای ئیسرائیلیان لە باکوری ئەو وڵاتە کردۆتە ئامانج.
لەگەڵ سەرھەڵدانی جەنگی نێوان ئیسرائیل و حەماس، مقاوەمەی ئیسلامی لە عیراق بەردەوام ھێرشدەکەنە سەر ئیسرائیل و دەڵێن ھێرشەکانیان بەردەوام دەبێت.
لیژنەی باڵای ھەماھەنگی بۆ رێککەوتنی ستراتیژی نێوان ئەمریکا و عیراق دەیەوێت پەیوەندییەکانی ھەردوو وڵات لە سەربازییەوە بگۆڕێت بۆ ئابووری و چەند بوارێکی تر.
وەزارەتی دەرەوەی عیراق لە راگەیەندراوێکدا بڵاویکردووەتەوە لیژنەی باڵای ھەماھەنگی رێککەوتنی ستراتیژی نێوان ئەمریکا و عیراق کۆبووەتەوە و چۆنێتی پەیوەندییەکانی نێوان بەغداد و واشنتۆنیان تاوتوێکردووە و نەخشەی کاری کۆبوونەوەی داھاتووی لیژنەکەشیان دیاریکردووە کە بڕیارە لە مانگی شوباتی ساڵی داھاتوو بەڕێوەبچێت و کە ھاوکاری نێوان ھەردوو وڵات لە بوارەکانی سیاسی و دیبلۆماسی و ئاسایش و بەرگری و وزە و ئابووری و پەروەردە و تەندروستی و ژینگە دەگرێتەوە.
ئاماژە بەوەشکراوە، لە کۆبوونەوەکەدا جەختکراوەتەوە لە پێویستی گۆڕینی شێوازی پەیوەندییەکانی نێوان بەغداد و واشنتۆن کە تەنھا لە بواری سەربازیدا نەبێت و ئەو پەیوەندییە بگۆڕێت بۆ بوارەکانی ئابووری و تەندروستی و پەروەردە.
وەزارەتی نەوتی عیراق رایگەیاند، گرێبەستیان لەگەڵ چەند کۆمپانیایەک ئیمزا کردووە بۆ کارکردن لە چەند کێڵگەیەکی نەوت و غاز.
وەزارەتی نەوتی عیراق لە راگەیەنراوێکدا ئاماژەی بەوەکردووە، لە چوارچێوەی قۆناغی پێنجەم و شەشەمی مۆڵەت پێدان بۆ کارکردن لە چەند کێڵگەیەکی نەوتی لە چەند رۆژی رابردوودا گرێبەستیان لەگەڵ چەند کۆمپانیایەک کردووە بۆ کارکردن لە کێڵگەکانی فاو و میسان و زیقار و بەغداد و زەرباتیە.
دەشڵێت، ئامانج لەو گرێبەستە زیادکردنی بەرھەمھێنانی ٧٥٠ ھەزار بەرمیل نەوتی خاو و بەرھەمھێنانی ٨٠٠ بۆ ٨٥٠ ملیۆن پێ سێجا غازە.
لە مانگی ئایاری ئەمساڵدا وەزارەتی نەوت قۆناغی پێنجەم و شەشەمی مۆڵەت پێدانی لە ٢٩ کێڵگەی نەوتی بۆ کۆمپانیا ناوخۆیی و جیھانیەکان راگەیاند.
لەسەر بەکارھێنانی ئاسمانی عیراق لە ھێرشەکەی ئێران لەلایەن ئیسرائیلەوە، لیژنەی ئاسایش و بەرگری بە نیازە سودانی و وەزیری بەرگری و فەرماندەی ئۆپراسیۆنە ھاوبەشەکان بانگھێشتی ئەنجومەنی نوێنەران بکات.
مەھدی تەقی، ئەندامی لیژنەی ئاسایش و بەرگری ئەنجومەنی نوێنەران لە لێدوانێکی رۆژنامەوانیدا ئاماژەی بەوەدا، لە ھێرشەکەی ئیسرائیل بۆ سەر ئێران، فڕۆکەکانی ئیسرائیل ئاسمانی عیراقیان بەکارھێناوە، بە مەبەستی پەلکێشکردنی عیراق بۆ گرژییەکانی رۆژھەڵاتی ناوەڕاست و کردنی بە گۆڕەپانی شەڕە ھەرێمییەکان، کە ئەوەش قبوڵنەکراوە.
ئەوەشی خستووەتەڕوو، لەسەر ئەو ھێرشەی ئیسرائیل، لیژنەکەیان بە نیازە ھەریەک لە محەمەد شیاع سودانی فەرماندەی گشتی ھێزەکانی عیراق و وەزیری بەرگری و فەرماندەی ئۆپراسیۆنە ھاوبەشەکان بانگھێشتی ئەنجومەنی نوێنەران بکات و لێپرسینەوەیان لەگەڵدا بکرێت.
ئەوە لەکاتێکدایە، پێشتر سەرۆکایەتی ئەرکانی گشتیی ھێزە چەکدارەکانی ئێران رایگەیاند، ئیسرائیل ئاسمانی عیراقی بە ھاوکاری ئەمریکا بەکارھێناوە بۆ ھێرش کردنەسەر ئێران.
ئەنجومەنی راژە داوا لە وەزارەتی دارایی عیراق دەکات ئامادەکاری بکات بۆ دامەزراندنی زیاتر لە پێنج ھەزار خاوەنی بڕوانامەی باڵا و یەکەمەکانی زانکۆ و پەیمانگاکان.
سەعد لامی وتەبێژی ئەنجومەنی راژەی عیراق رایگەیاند، لە چوارچێوەی دامەزراندن بەپێی پسپۆڕییە جیاوازەکان، ئەنجومەنی راژە لە ھەوڵدایە بەپێی پێویستی وەزارەت و فەمانگە و دامەزراوەکانی حکومەت، زۆرترین دەرچوونی زانکۆ و پەیمانگاکان دابمەزرێندرێن و ئەوەش گۆڕانکاری گەورەی لەسەر سیستمی کارگێڕی دەوڵەت دەبێت.
وتیشی، لەئێستادا ئەنجومەنی راژە بەرەسمی داوای لە وەزارەتی دارایی عیراق کردووە ئامادەکاری بکات بۆ دامەزراندنی پێنج ھەزار و ٥٠٠ خاوەنی بڕوانامەی باڵا و یەکەمەکانی زانکۆ و پەیمانگاکان ئەوانەی کە ھەردوو یاسای ٥٩ و ٦٧ دەیانگرێتەوە بەپێی پسپۆڕییە جیاوازەکان.
حکومەتی عیراق لەماوەی دوو ساڵدا زیاتر لە ٦٧٠ نەخۆشخانە و بنکەی تەندروستی و سەنتەری پسپۆڕیی پزیشکیی کردووەتەوە و دروستکردووە.
حکومەتی عیراق لە راگەیەندراوێکدا بەبۆنەی تێپەڕبوونی دوو ساڵ بەسەر کابینەی ئێستای حکومەت بە سەرۆکایەتی محەمەد شیاع سودانی ئامارێکی لەبارەی گرنگیدان بە کەرتی تەندروستی بڵاوکردووەتەوە و ئاماژەی بەوە کردووە، لەماوەی دوو ساڵدا ٦٧٦ نەخۆشخانە و بنکەی تەندروستی و سەنتەری پسپۆڕیی پزیشکیی کراونەتەوە و دروستکراون.
راشیگەیاندووە، ئەو ٦٧٦ نەخۆشخانە و بنکەی تەندروستی و سەنتەری پسپۆڕیی پزیشکییە بریتین لە کردنەوەی ١١ نەخۆشخانەی نوێ، خستنەوەگەڕی ٧٤ نەخۆشخانە، فراوانکردنی ٧٩ نەخۆشخانە، کردنەوەی ١٠١ سەنتەری پسپۆڕیی پزیشکیی، کردنەوە و خستنەوەگەڕ و بنیاتنانی ٢٩٢ سەنتەری چاودێری سەرەتایی، لەگەڵ ٤٩ نەخۆشخانە و ٧٠ سەنتەری تەندروستی کە ئێستا لە قۆناغی جێبەجێکردندان و لە داھاتوویەکی نزیکدا دەکرێنەوە.
سەرۆكی وەزیرانی عیراق و وەزیری نەوت كۆبونەوە و پلانەكانی بەرەو پێشبردنی كەرتی نەوت و گازیان تاوتوێكرد.
بەپێی راگەیەنراوی نوسنگەكەی، محەمەد شیاع سودانی سەرۆكی ئەنجومەنی وەزیرانی عیراق، ئەمڕۆ یەكشەممە پێشوازی لە حەیان عەبدولغەنی وەزیری نەوت و بریكاری وەزارەتی نەوت كرد.
ئەوەشهاتووە، لە دیدارەكەدا سودانی ئاماژەی بە پلانەكانی رابردووی حكومەت كردووە بۆ گەشەپێدانی كەرتەكانی نەوت و غاز، لە چوارچێوەی بەرنامەی حكومەتدا.
باس لەوەشكراوە، سەبارەت بە هاوكاری لەگەڵ گروپی ئۆپێك پڵەسیش جەختكرایەوە لەسەر گرنگی هاوبەشی لەگەڵ وڵاتانی بەرهەمهێنەری نەوت، بە ئامانجی پاراستنی سەقامگیری و هاوسەنگی بازاڕەكانی نەوتی جیهان.
بۆ دەنگدان لەسەر سێ پرۆژە یاسای گرنگ، ئەمرۆ ئەنجومەنی نوێنەرانی عیراق كۆدەبێتەوە.
پەیامنێری كوردسات نیوز رایگەیاند، كۆبونەوەكە سەعات یەكی نیوەرۆی ئەمڕۆ دەست پێدەكات، بڕگەی یەكەمی كۆبونەوەكەش دەنگدانە لەسەر پرۆژە یاسای گەراندنەوەی خاوەندارێتی زەوی لە ناوچە كێشە لەسەرەكان بۆ خاوەنەكانیان كە پرۆژە یاساكە لەلایەن فراكسیۆنە كوردستانیەكانەوە پێشكەش كراوە، بڕگەی دووەمیش دەنگدانە لەسەر پرۆژە یاسای هەمواری یاسای باری كەسێتی كە لەلایەن شیعەوە پێشكەشكراوە و برگەی سێیەمیش دەنگدانە لەسەر پرۆژە یاسای لێبوردنی گشتی سوننەكان.
ئەو سێ پرۆژە یاسایە زۆرترین مشتومڕیان لەسەرە، بۆیە فراكسیۆنەكانی شیعە و سوننە و كوردیش، بە گرنگییەوە لە دانیشتنەكە دەڕوانن و لە هەوڵدان ئەو سێ پرۆژەیاسایە رێككەوتنی سیاسی لەسەر بكرێت و تێپەڕێنرێت.
بەھۆی سکاڵای عەرەبی ھاوردەوە ھەشت جووتیاری کورد لە حەفتەغاری سنووری کەرکوک دەستگیر دەکرێن و نوێنەری جوتیارانیش دەڵێت، بە بەردەوامی کێشە بۆ جووتیارە کوردەکانی ئەو ناوچانە دروستدەکرێت.
پەیامنێری کوردسات نیوز رایگەیاند، ھەشت جوتیاری کورد لە کاتی دروێنەوەی کونجی لە سنووری حەفتەغار لە کەرکوک دەستگیرکراون و لە بنکەی داقوق دەستبەسەرن.
ھاوکات مەلا حەسەن گەرمیانی نوێنەری جوتیارانی سنووری حەفتەغار بە کوردسات نیوزی راگەیاند، "ئەو ھەشت جوتیارە کوردە لەلایەن سوپای عیراقەوە دەستگیرکراون و ھیچ ئاگادارکردنەوەیەکی پێش وەختەشیان بۆ نەڕۆشتووە و تەھیا بە تەلەفونێکی عەرەبی ھاوردە لەلایەن سوپاوە دەستگیرکران و بڕیارە بدرێن بە دادگا".
وتیشی، لە ئەگەری دادگایکردنی ئەو ھەشت جووتیارە کوردە، جووتیارانی سنووری حەفتەغار و داقوق سکاڵایی یاسایی لەسەر ھێزە ئەمنییەکان و عەرەبی ھاوردە تۆمار دەکەن.
سبەینێ ئەنجومەنی نوێنەرانی عیراق کۆدەبێتەوە و سێ پڕۆژە یاسا کە ناکۆکی زۆریان لەسەرە دەخاتە دەنگدانەوە، کە بریتین لە گەڕاندنەوەی خاوەندارێتی زەوی لەناوچە جێناکۆکەکان بۆ خاوەنەکانیان، ھەمواری یاسای باری کەسێتی و لێبوردنی گشتی.
بریارە سبەینێ یەکشەممە ئەنجومەنی نوێنەرانی عیراق کۆبونەوەکانی دەستپێبکاتەوە، کارنامەی کۆبونەوەکە لە شەش تەوەر پێکدێت کە یەکێکیان دەنگدانە لەسەر ھەڵوەشاندنەوەی بڕیارەکانی ئەنجومەنی سەرکردایەتی پێشووی بەعس بۆ گەڕاندنەوەی خاوەندارێتی زەوی لەناوچە جێناکۆکەکان بۆ خاوەنەکانیان.
تەوەرێکی دیکەی کۆبوونەوەکە تایبەتە بە دەنگدان لەسەر پرۆژەی ھەمواری یاسای باری کەسێتی و پرۆژە بڕیاری لێبوردنی گشتی، کە فراکسیۆنەکان لەسەریان ناکۆکن و بەھۆی ناکۆکییەکانەوەدەنگدان لەسەریان دواخراون.
وەزارەتی بەرگری ئەمریکا دەڵێت لە کاتی ھێرشەکەی ئیسرائیل بۆسەر ئێران ھیچ شوێنێک لە عیراق نەکراوەتە ئامانج و بۆردومان نەکراوە.
لێپرسراوێکی باڵای وەزارەتی بەرگری ئەمریکا (پنتاگۆن) رایگەیاندووە، ھەڵسەنگاندن و چاودێرییەکی وردی ھێرشەکەی ئیسرائیلیان بۆسەر ئێران کردووە بە تایبەتیش ئەو ئامانجانەی دیایکرابوون بۆردومان بکرێن لەگەڵ ھەڵسەنگاندن بۆ ئاستی سەرکەوتوویی ھێرشەکە.
وتیشی، لە کاتی ھێرشەکەی ئیسرائیلدا بۆسەر ئێران ھیچ شوێنێک لە عیراق ھێرشی نەکراوەتەسەرو ھیچ ئامانجێک بۆردومان نەکراوە.
دەزگای ئاسایشی نیشتیمانی عیراق رایگەیاند، تۆمەتبارێکیان دەستگیرکردووە کە ١٥٠ ژنی لە رووی ماددی و جەستەییەوە فریوداوە.
دەزگای ئاسایشی نیشتیمانی عیراق لە راگەیەنراوێکدا ئاماژەی بەوەکردووە، بە پشتن بە زانیاری ورد لە قەزای زوبێر لە پارێزگای بەسرە تۆمەتبارێک دەستگیرکرا کە خۆی بە کەسێکی رۆحانی ناوبردووە و ھەستاوە بە فریودانی ١٥٠ ژن و پارەی لێوەرگرتوون و دواتریش کاری بەد رەوشتی لەگەڵ ئەنجام داون.
دەشڵێت، تۆمەتبارەکە ٥٠٠ ھەزار تاوەکو یەک ملیۆن دیناری لە ھەر یەکێک لەو ژنانە وەرگرتووە و دانی بە تاوانەکەیدا ناوە، لە ئێستاشدا بەپێی یاسا مامەڵەی لەگەڵدا دەکرێت.
لە فەرەنسا کۆبونەوەیەکی فراوانی وڵاتان بە بەشداری عیراق بەڕێوەدەچێت و نزیکەی یەک ملیار دۆلار بۆ لوبنان کۆدەکرێتەوە.
فوئاد حسێن وەزیری دەرەوەی عیراق رایگەیاند، بە ئامانجی دابینکردنی پێداویستی لوبنان و ھاووڵاتیانی ئەو وڵاتە و پشتیوانی دام و دەزگاکان و سەقامگیری ناوخۆیی ئەو کۆبونەوەیەک لە فەرەنسا ئەنجام دەدرێت.
وتیشی، عیراق نیگەرانە لە فراوانبونی ئاڵۆزی شەڕی لوبنان و بەغداد ھەوڵدەدات لە رێگەی پەیوەندیە دیپلۆماسیەکانیەوە شەر لە لوبنان و غەززە رابگرێت.
وتیشی، پێویستە شەر رابگیرێت و ئاوارەکانی لوبنان بگەڕێنەوە شوێنی نیشتەجێبونی خۆیان.
لە رۆژی پێنجشەممەوە لە پاریس کۆنگرەیەک بەڕێوە دەچێت و ھەوڵی ئەوە دەدرێت ٨٠٠ ملیۆن دۆلار بۆ ھاوکاری مرۆیی و ٢٠٠ ملیۆن دۆلار بۆ ھاوکاری سەربازی کۆبکرێتەوە و پێشکەشی لوبنان بکرێت.