عێراق
عەباس جەھانگیز، وتەبێژی وەزارەتی کۆچ و کۆچبەرانی عێراق ڕایگەیاند، بە پێی ڕاپۆرتی پۆلیس، دوایین ئاگرکەوتنەوە لە کەمپی چەمشکۆ لە پارێزگای دھۆک بەھۆی ھەڵەیەکی کارەباوە بووە، بەڵام مەرج نییە ھەموو ئاگرکەوتنەوەکان کارەبا بێت و تا ئێستا ھۆکاری ھەندێک لە ئاگرکەوتنەوەی کەمپەکان ئاشکرا نەکراوە.
سەبارەت بە پێشنیازەکانی پەسەندکردنی دروستکردنەوەی کەمپە سوتاوەکان بە بلۆک، وتەبێژی وەزارەتی کۆچ و کۆچبەران جەختیکردەوە، دروستکردنی کەمپەکان پێچەوانەی ئاڕاستەکانی حکومەتی ناوەندی و ھەرێمە، چونکە گەڕانەوەی ئاوارەکان بۆ ماڵەکانیان ئاڵۆز دەکات.
وتیشی، وەزارەتی کۆچ و کۆچبەران ئارەزوی چارەسەرکردنی کێشەی کەمپی ئاوارەکان و ئاسانکاری بۆ پڕۆسەی گەڕاندنەوەیان بۆ ماڵەکانیان دەکات، بە تایبەتیش گەڕانەوەی ئاوارەکان بۆ قەزای شەنگال.
دەزگای ئاسایشی نیشتمانی عێراق لە ڕاگەیندراوێکدا بڵاویکردەوە، ھێزەکانیان لە پارێزگای نەجەف توانیویانە لە ئۆپراسیۆنێکدا دەست بەسەر ھەزار و ٥٠٠ تۆن گەنمدا بگرن کە بە شێوەیەکی نادروست ھەڵگیرابوون و ھەوڵدراوە بە قاچاخ بفرۆشرێن، ھەروەک، لە پارێزگای دیوانیەش، دەستیان بەسەر ١٩٠ تۆن گەنمدا گرتووە کە لە سەر پێنج بارھەڵگر بوون و خاوەنەکانیشیان دەستگیر کراوە، لە ھەمان پارێزگا دەستیان بەسەر ١٥ تۆن برنجدا گرتووە کە لە کۆگاکان دزرابوو و دەبوو ئەو برنجە بۆ سەبەتەی خۆراکی مانگانەی ھاوڵاتیان دابەش بکرێت و فرۆشتن و بازرگانیکردن پێوەی قەدەغەیە.
دەزگای ئاسایشی نیشتمانی ئاشکراشیکرد، لە پارێزگای نەینەوا دەستیان بەسەر ١٤٠ تۆن گەنمدا گرتووە کە لە بازاڕی ڕەش ئامادەکرابوو بۆ فرۆشتن و خاوەنەکانیان دەستگیرکراوە، لە پارێزگای واستیش ٢٨ تۆن گەنمەشامی دەستی بەسەرداگیراوە کە مەبەستیان بووە بە قاچاخ ڕەوانەی پارێزگای بابلی بکەن.
بەڕێوەبەرایەتیی بەرگریی شارستانیی عێراق، ئامارەکانی ئاگرکەوتنەوە و زیانەکان و ھۆکاری ئاگرکەوتنەوەکانی ئاشکرا کرد و ڕایگەیاند، لە شەش مانگی یەکەمی ئەمساڵدا، ١٣ ھەزار و ٦٠٠، ڕووداوی ئاگرکەوتنەوە لە سەرجەم پارێزگاکان، جگە لە ھەرێمی کوردستان تۆمارکراون.
بەڕێوەبەرایەتیی بەرگریی شارستانی ڕاشیگەیاند، ٤٧٪ی ئاگرەکان بەھۆی شۆرتی کارەباوە ڕوویانداوە و زۆرینەی ئاگرکەوتنەوەکانیش لە پارێزگای بەغداد بوون.
"غەزەنفەر بەتیخ" ئەندامی ھاوپەیمانی فەتح ئاشکرایکرد، مستەفا کازمی سەرۆک وەزیرانی عێراق ھێندەی گرنگی بە دۆسییەی دەرەکی دەدات ھێندە گرنکی بە چارەسەری کێشە ئابوری و سیاسی و کۆمەڵایەتییەکانی عێراق نادات.
ئەو ئەندامەی فەتح، مستەفا کازمی تۆمەتبارکرد بەوەی دەیەوێت لە ڕێگەی سەردانەکانی بۆ دەرەوەی وڵات گرنتی وەرگرتنەوەی پۆستەکەی بکات، بە وتەی ئەو ئەندامەی فەتح، مستەفا کازمی نایەوێت خواستی خۆی بۆ وەرگرتنەوەی پۆستی سەرۆک وەزیران ئاشکرا بکات، بەڵام دیمەنی سیاسیی عێراق وادەردەکەوێت کازمی پۆستەکە وەرناگرێتەوە.
"ئەحمەد موسەوی" ئەندامی ھاوپەیمانی چوارچێوەی ھەماھەنگی لە فراکسیۆنی "سادیقون" ڕایگەیاند، چوارچێوەی ھەماھەنگی بە وریاییەوە دانوستان لەگەڵ ئەو لایەنانە دەکات کە پێشتر لەناو "ھاوپەیمانی ڕزگاری نیشتمان" بوون بۆ ئەوەی دانوستانەکە لە کەشوھەوایەکی ئارام بێت و حکومەتێک پێکبھێنرێت کە ھەموو لایەنەسیاسییەکانی عێراق لەسەری ڕێکبکەون و ڕازی ببن لەسەری.
"ئەحمەد موسەوی" ئاشکراشیکرد، تایبەتمەندییەکانی چوارچێوەی ھەماھەنگی بۆ وەرگرتنی پۆستی سەرۆک وەزیران کەسێک دەبێت جێگەی مشتومڕی لایەنەکان نەبێت و بەشێک بێت لە چارەسەری کێشەکان نەک کێشەی نوێ دروست بکات.
موسەوی وتیشی، دوای جەژنی قوربان ئەو کەسایەتییە ئاشکرا دەکەن کە پۆستی سەرۆک وەزیرانی نوێی عێراق وەردەگرێت.
زیادی لە چاوپێكەوتنێكدا ئاماژەی بەوەكرد، رەوشی سیاسی عێراق ئاڵۆزە لەبەرئەوەی پێكهاتەیەكی زۆری تێدایەو هەر پێكهاتەیەكیش مافی خۆیەتی نوێنەرایەتی هەبێت، حكومەتی زۆرینەش دەبێتە مایەی دوورخستنەوەی پێكهاتەیەك یاخود لایەنێكی دیاریكراو لە بەڕێوەبردنی وڵات.
رونیشیكردەوە، كشانەوەی رەوتی سەدر لە پرۆسەی سیاسی هەمووانی ئیحراج كرد، هیواخواز بوون رەوتی سەدر لە پێگەیەكی ڕووندا بوایە لە دەسەڵاتی یاسادانان بۆ هاوسەنگی پرۆسەی سیاسی، یاخود بەشداری تێدا بكردایە.
پەرلەمانتارەكەی دەوڵەتی یاسا راشیگەیاند، چوارچێوەی هەماهەنگی ستراتیژێكی روونی هەیە كە بریتییە لە تەوافوق و بە دەستپێكردنی هەنگاوی یەكەم كە هەڵبژاردنی سەرۆك كۆمار دەستبەجێبەجێكردنی دەكرێت.
وتیشی، هیوایەكی گەورە نیە بۆ پێكهێنانی حكومەتی نوێ لەدوای جەژنی قوربان ، لەبەربوونی كێشەو ئاستەنگی زۆر لەبەردەم پرۆسەی سیاسی.
لە ڕاگەیەندراوێکدا دەستەی حەج و عومرەی عێراق بڵاوی کردەوە، نوێنەرایەتییەکەیان لە سعودیە کۆتایی ھێناوە بە گواستنەوەی سەرجەم حاجیانی عێراق بۆ شاری مەککە، بە مەبەستی تەواوکردنی مەراسیمەکانی دیکەی حەج.
پێشتر دەستەی حەج و عومرەی عێراق ئاشکرای کرد، لە وەرزی حەجی ئەمساڵدا نۆ ھەزار و ٣١٩ حاجی عێراقی ئەنجامدانی فەریزەی حەجیان بۆ دەستەبەر کراوە.
ئاماژەی بەوەش کردوە، پێنج ھەزار و ٤٥٦ حاجیان بە فڕۆکە گواستراونەتەوە و، سێ ھەزار و ٨٦٣ حاجی دیکەیان بەڕێگای وشکانیدا گواستراونەتەوە بۆ سعودیە.
نوێنەری نوسینگەی ڕووبەڕووبوونەوەی سپیکردنەوەی پارە و تیرۆر لە بانکی ناوەندیی عێراق، بە ئاژانسی ھەواڵی فەرمی عێراقی ڕاگەیاندووە، ڕێوشوێنەکانی پەیوەست بە ڕێگریکردن لە سپیکردنەوەی دراو و کۆمەککردنی تیرۆر، خۆی دەبینێتەوە لە دەرکردنی یاسای ژمارەی ٣٩ی ساڵی ٢٠١٥ی تایبەت بە سپیکردنەوەی پارە و کارپێکردنی.
ئاماژەی بەوەشکردووە، یاساکە لەبەر ڕۆشنایی سیستم و ڕێنمایی و پێوەرە نێودەوڵەتییەکان دەرکراوە، کە بگونجێت لەگەڵ داخوازییەکانی ناوخۆی عێراق.
نوێنەرایەتییەکە جەختیکردەوە، لە داھاتوویەکی نزیکدا لایەنی چاودێری لەسەر کەرت و کارە ناداراییەکانیش، چەندین یاسای پابەندکردن بە نەھێشتنی سپیکردنەوەی دراو و کۆمەککردنی تیرۆر دەردەکات.
ڕوونیشیکردووەتەوە، ھەموو دامەزراوە داراییەکان ناچار دەکرێن، بۆ چاودێریکردنی ئاڵۆگۆڕکردن و جموجوڵی دراو، سیستمێکی ئەلکترۆنی تایبەت بە ڕێگریکردن لە سپیکردنەوەی دراو و کۆمەککردنی تیرۆر دابمەزرێنن.
محاسن دلێمی ئەندامی فراکسیۆنی سادقون لە ئەنجومەنی نوێنەرانی عێراق ئاشکرای کرد، ژمارەیەک پەرلەمانتاری ناو فراکسیۆنە جیاوازەکانی ئەنجومەنی نوێنەرانی عێراق جەخت دەکەنەوە لەوەی ھەوڵ دەدەن لە ڕێگەی پڕۆژەیەکەوە بەھای دۆلار بەرامبەر دیناری عێراق دابەزێنن و بیگەڕێنەوە بۆ نرخەکەی پێشتری.
ئەو پەرلەمانتارە ئاماژەی بەوەش کردووە، بڕیاری بەرزکردنەوەی بەھای دۆلار بەرامبەر دیناری عێراقی بڕیاڕێکی ھەڵە بووە و زیانی زۆری بە ھاووڵاتیانی عێراق گەیاندووە.
لە ماوەی ڕابردوودا حکومەتی عێراق بەھۆی کورتھێنانی بوجە پەنای بردەبەر بەرزکردنەوەی بەھای دۆلار بەرامبەر دیناری عێراقی.
حاتەم حەمید بەڕێوەبەری گشتی لە وەزارەتی سەرچاوەکانی ئاوی عێراق ئاشکرایکردووە، لەسەر ئاستی دەرەوە پێویستە ڕێککەوتنێکی ھەرێمی بکرێت لەگەڵ وڵاتانی دراوسێ بۆ پاراستنی پشکی ئاوی عێراق و لەسەر ئاستی ناوەوە پێویستە بودجە بۆ جێبەجێکردنی پڕۆژەکان تەرخان بکرێت و بەکارھێنانی ئاو لە کەرتی کشتوکاڵدا کەمبکرێتەوە کە ئەو ھەنگاوانە دڵنیایی پاراستنی ئاوی دیجلە و فوڕات دەکات.
ئەو بەرپرسەی وەزارەتی سەرچاوەکانی ئاوی عێراق باسی لەوەکردووە، عێراق بە ڕێژەی ٧٠٪ لە داھاتی ئاو پشت بە وڵاتانی دراوسێ دەبەستێت و ٣٠٪ لە ناوخۆی وڵات بەرھەمدەھێندرێت.
حکومەتی بەریتانیا ڕاگەیاند، مەترسییەکانی وشکەساڵی و بە بیابانبوون بەشێکی زۆری وڵاتانی جیھانی گرتووەتەوە بە تایبەتیش عێراق.
جەخیشی کردەوە، لەگەڵ کەنەدا و پرۆگرامی گەشەپێدانی سەر بە نەتەوە یەکگرتووەکان، بە پێی بەرنامەیەکی داڕێژراو ھاوکاری حکومەت و لایەنە پەیوەندیدارەکانی عێراق دەکەن بۆ ئەوەی ڕێگری بکات لە زیادبوونی مەترسییەکانی وشکەساڵی و بە بیابانبوون.
ئاماژەی بەوەش کردووە، زیادبوونی وشکەساڵی و بە بیابانبوون کەرتی کشتوکاڵ لە عێراق لەناو دەبات و ئەوەش زیانێکی زۆر بە ئابووری داھاتی ئەو وڵاتە دەگەیەنێت.
ئاژانسی ھەواڵی فارس ئاشکرایکردووە، بەیانی ئەمڕۆ لە ڕێی دەروازەی شەلەمجەی سنورییەوە، ڕووفاتی ٣٥ سەرباز لە عێراقەوە گەڕێندراونەتەوە ئێران، ئەو سەربازانە لە ھەشتاکانی سەدەی ڕابردوودا بەھۆی جەنگی نێوان ئێران و عێراقەوە کوژراون و ڕووفاتەکانیان لە ناوچەی ئۆپراسیۆنەکانی فەککە و ڕۆژھەڵاتی دیجلە و شەلەمجە دۆزراونەتەوە.
ئاماژە بۆ ئەوەشکراوە کە ئەو سەربازە ئێرانیانە لە ئۆپراسیۆنەکانی فەجر و خەبیر و بەدر و کەربەلای پێنج لە ساڵی ١٩٨٨ کوژراون.
بە پێی ڕاپۆرتەکە کرێکاران لە چەندین ناوچەی جیھان ڕووبەڕووی نەبوونی دادپەروەری بوونەتەوە، لە یەک لەسەر سێی وڵاتانی جیھانیش بە تووندی ھێرشدەکرێتە سەر کرێکاران.
لە بەشێکی تری ڕاپۆرتەکەدا ئاماژە بۆ ئەوەکراوە، ئەو وڵاتانەی مافی ئەندامی سەندیکای کرێکاران پیشێل دەکات، لە ساڵی ٢٠٢١دا ١٠٦ وڵات بووە، لە ساڵی ٢٠٢٢ بەرزبووەتەوە بۆ ١١٣ وڵات، ھەروەھا ئەو وڵاتانەی کرێکاران تێیاندا ڕووبەڕووی توندوتیژیی جەستەیی دەبنەوە لە ٤٥ وڵاتەوە لە ساڵی ٢٠٢٢ زیادیکردووە بۆ ٥٠ وڵات.
ھاوکات وڵاتانی بەڕازیل و کۆڵۆمبیا و میسڕ و فلیپین و تورکیا لە خراپترین ئەو وڵاتانە کە مافی کرێکاری تێدا پێشێل دەکرێت، عێراق و ھەرێمی کوردستانیش کەوتوونەتە نێو ڕیزبەندیی پێنجەمەوە کە ھیچ گەرەنتییەک بۆ مافەکانی کرێکاران نییە.
"ڕوبا فەلاح" ئەندامی تیمی ڕاگەیاندن لە وەزارەتی تەندروستی عێراق دەڵێت، سەرھەڵدانی شەپۆلێکی نوێی ڤایرۆسی کۆرۆنا لە عێراق چاوەڕوان کراو بوو، چونکە ھاوڵاتیان پابەند نین بە ڕێنماییە تەندروستییەکان و بە پێی پێویست ڤاکسینی کۆرۆنا بەکارناھێنن کە لە تەواوی ناوچەکانی عێراقدا بەردەستە.
ئاماژەی بۆ ئەوەشکردووە کە لەم شەپۆلەدا تا ئێستا زیاتر لە ٢ ھەزار حاڵەتی تووشبوون بە ڤایرۆسی کۆرۆنا تۆمار کراوە، ھەرچەندە ئامارەکانی گیان لە دەستدان کەمن، بەڵام پێویستە ڕێکاری پێویست بگیرێتەبەر بۆ ئەوەی ڕەوشەکە لە کۆنترۆڵ دەرنەچێت.
ئەندامەکەی تیمی ڕاگەیاندنی وەزارەتی تەندروستی عێراق داواشی لە ھاووڵاتیان کردووە ڤاکسین وەربگرن و ئەو کەسانەش کە تا ئێستا دوو دۆزی ڤاکسینیان وەرگرتووە دەتوانن دۆزی سێیەم وەربگرن.
(عەباس زاملی) سەرۆکی فراکسیۆنی ھاوپەیمانی فەتح لە ئەنجومەنی نوێنەرانی عێراق رایگەیاند، ھادی عامری سەرۆکی ھاوپەیمانێتییەکەیان کاندیدی بەھێزی پۆستی سەرۆک وەزیرانە و لەلایەن موقتەدا سەدر رێبەری رەوتی سەدریش قبوڵکراوە.
(سالم عەنکەبی) پەرلەمانتاری ھاوپەیمانی فەتحیش ئاشکرایکردوە، بەمنزیکانە بەڕەسمی ناوی کاندیدی پۆستی سەرۆک وەزیران رادەگەیەنرێت و کاندیدکردنەوەی مستەفا کازمیش بۆ ویلایەتی دووەمی سەرۆک وەزیران ئەگەرێکی لاوازە.
بەوتەی ئەو پەرلەمانتارە ھیچ بژاردەیەک لەبەردەم لایەنەکاندا نەماوە جگە لە پێکھێنانی حکومەتێکی خزمەتگوزار و پێویستە سەرۆک وەزیرانی داھاتووش زۆرترین رەمەزاندی لەسەر بێت و بوێر بێت لە بڕیاردان.
دەستەی کەشناسی عێراق بڵاویکردۆتەوە، پێشبینی دەکەن لە دوانیوەڕۆی رۆژی ھەینییەوە شەپۆلێکی بەھێزی خۆڵبارین عێراق بگرێتەوە و لە ناوچەکانی باشوری وڵاتەکە ئاستی بینین بۆ یەک کیلۆمەتر کەم دەبێتەوە.
کەشناسی عێراق راشیگەیاند، خۆڵبارینەکە کاریگەری لەسەر ناوچەکانی ھەرێمی کوردستانیش دەبێت، بەڵام کاریگەرییەکە کەمتر دەبێت و ئاستی بینین باشتر دەبێت.
کەشناسی عێراق پێشبینیش کردووە رۆژی یەکشەممە شەپۆلی خۆڵبارینەکە قۆناغ بە قۆناغ روو لە کەمبوونەوە بکات.