عێراق
راگەیاندنی ئەنجومەنی نوێنەرانی عێراق رایگەیاندووە، لە کۆبوونەوەکەدا ھەموان بە شێوەیەکی سەرەتایی گەیشتن بەو دیدەی کە پرۆژەکە بەرز بکرێتەوە بۆ سەرۆکایەتی ئەنجومەنی نوێنەران و وادەی دانیشتن بۆ دەنگدان لەسەر پرۆژەکە دیاریبکرێت.
ھاوکات نەرمین مەعروف ئەندامی لیژنەی دارایی بە کوردسات نیوزی راگەیاند، مادەکانی ١٣ و ١٤ کە پەیوەستن بە شایستە داراییەکانی ھەرێمی کوردستانەوە یەکلایی نەکراونەتەوە و گفتوگۆکردن لە بارەیانەوە بەردەوامە.
د. نەرمین مەعروف، ئەندامی لیژنەی دارایی لە ئەنجومەنی نوێنەران بە کوردسات نیوزی رایگەیاند، گفتوگۆکانی لیژنەی دارایی لەسەر پڕۆژەیاسای بودجە لە کۆتاییدان و زۆربەی بڕگە و ماددەکانی دەنگیان لەسەردراوە و تەنھا چەند بڕگەیەکی کەم ماوە دەنگیان لەسەر بدرێت کە لەنێویاندا دوو بڕگەی تایبەت بە ھەرێم ھەیە کە تائێستا یەکلاینەکراونەتەوە، کە چاوەڕێ دەکرێت ئەمڕۆ ئەوانیش دەنگیان لەسەر بدرێت.
وتیشی، ئەمڕۆ لیژنەکەیان دواین کۆبوونەوەی خۆی لەسەر پڕۆژەیاسای بودجە دەکات و سبەینێ راپۆرتی کۆتایی پێشکەش بە سەرۆکایەتی ئەنجومەنی نوێنەران دەکات بۆ ئەوەی لەسەرەتایی ھەفتەی داھاتوودا کۆبوونەوەی ئەنجومەنی نوێنەران بکرێت و دەنگی لەسەر بدرێت.
لیژنەی دارایی ئەنجومەنی نوێنەران لە کۆبوونەوەی رۆژی سێشەممە چەند بڕگەیەکی سەبارەت شایستەی خانەنشینان و دامەزراندنی مامۆستایانی وانەبێژ و فەرمانبەرانی گرێبەست، بۆ پڕۆژە یاسای بودجە زیادکرد کە داواکاری ژمارەیەک ھێز و لایەنی سیاسی بوو بۆ دەنگدان بە پڕۆژەیاسای بودجە.
فەرھاد عەلادین، راوێژکاری سەرۆک وەزیرانی عێراق بۆ پەیوەندییەکانی دەرەوە لە پەراوێزی کۆڕبەندی ئابوری قەتەر رایگەیاند، دانوستان ھەیە بۆ نۆژەنکردنەوەی بۆری نەوتی سعودیە کە لە ساڵانی حەفتاکاندا بوونی ھەبووە.
ھەروەھا، بیر لە کاراکردنەوەی بۆری نەوتی لە ڕێی سوریاوە دەکرێت، لەگەڵ ھێڵی "بەسرە_عەقەبە"، سەرجەم ئەو بژاردانەش لە توێژینەوەدان لەلایەن راوێژکارانەوە.
سەبارەت بەدەستپێکردنەوەی ھەناردەی نەوتی ھەرێمیش، راوێژکارەکەی سەرۆک وەزیران وتی، لایەنی تورکی دەڵێت کێشەی تەکنیکی ھەیە کە ئاستەنگە لەبەردەم دەستپێکردنەوەی ھەناردەی نەوت، بەڵام پێدەچێت ھەڵبژاردنەکانی تورکیا لەئێستادا ئەولەویاتی لێپرسراوانی ئەو وڵاتە بن.
سەبارەت بە غازیش، "فەرھاد عەلادین" وتی، عێراق ھەوڵدەدات ئەو غازە بقۆزێتەوە کە لە پڕۆسەکانی بەرھەمھێناندا بەھەدەردەچێت و نزیکەی ١٦٠٠ بۆ ١٨٠٠ ملیۆن پێ سێجا دەبێت.
عەلی عەباس جیھانگیر، وتەبێژی وەزارەتی کۆچ و کۆچبەرانی عێراق رایگەیاند، وەزارەتەکەی کار بۆ تۆمارکردنی ناوی ئەو خێزانە ئێزدییانە دەکات کە ئارەزومەندانە لە کەمپەکانی ھەرێمی کوردستانەوە گەڕاونەتەوە زێدی خۆیان، تاکو ھەر خێزانێک بە بڕی ملیۆنێک و ٥٠٠ ھەزار دینار کۆمەک بکرێن.
وتیشی، ھەماھەنگییان لەگەڵ رێکخراوە مرۆییەکاندا ھەیە بەمەبەستی گەرەنتی گەڕانەوەی ھەموو ئەو ئاوارانەی خوازیارن بگەڕێنەوە زێدی خۆیان.
دووپاتیشیکردەوە، وەزارەتی کۆچ و کۆچبەران پشتیوانی سەرجەم ئاوارەکانی نێو کەمپەکان دەکات بە تایبەت ئاوارە ئێزدییەکان لە رێگەی گەرەنتیکردنی گەڕانەوەی ئارەزومەندانە و دابینکردنی سەرجەم پێداویستییە ھونەری و ئەمنییەکان لەناوچەکان بنەڕەتییەکانی خۆیان.
دادگای فیدراڵی عێراق جارێکی دیکە لەسەر سکاڵایەک سەبارەت بە یاساییبوون یاخود نایاساییبوونی درێژکردنەوەی تەمەنی پەرلەمانی کوردستان کۆدەبێتەوە، کە ئەو سکاڵایە لە دژی سەرۆکی پەرلەمانی کوردستان تۆمارکراوە و داواکراوە یاسای درێژکردنەوەی خولی پێنجەمی پەرلەمانی کوردستان پوچەڵبکرێتەوە.
دوایین کۆبوونەوەی دادگای فیدراڵی لەسەر پەرلەمانی کوردستان ٣ی ئایار بەڕێوەچوو، دانیشتنەکە بە ئامانجی وەرگرتنی بۆچوونی کۆمیسیۆنی ھەڵبژاردنەکانی عێراق سەبارەت بە ھەڵبژاردنی پەرلەمانی کوردستان دواخرا بۆ ئەمڕۆ، کە بڕیارە نوێنەری کۆمیسیۆن ئامادەی دانیشتنەکە بێت.
ھەر لەو دانیشتنەدای ئەمڕۆدا، دادگای فیدراڵی سەبارەت بە سکاڵایەکی بەڕێوەبەری گشتی کۆمپانیای گشتی بازرگانی بەشەخۆراکی عێراق لەسەر وەزیری بازرگانی و پیشەسازی حکومەتی ھەرێم و بەڕێوەبەری گشتی بازرگانی ھەولێر کۆدەبێتەوە، کە داواکراوە سکاڵالێکراو پابەندبکرێت بەپێدانی بڕی ئەو پارەیەی لەبەرامبەر بەشەخۆراکی مانگانە وەریگرتووە کە داوای پارەی ١٧ ساڵی مانگانەی بەشەخۆراکی ھاووڵاتیانی ھەرێم دەکرێت، کە نەگەڕێنراوەتەوە بۆ عێراق و ساڵانی ٢٠٠٤ تا ٢٠٢١ دەگرێتەوە.
بڕیارە ئەمڕۆ دادگای فیدراڵی عێراق سەبارەت بە سکاڵایەک کۆببێتەوە کە داوادەکرێت بڕیاری وەزارەتی دارایی عێراق سەبارەت بە ناردنی ٤٠٠ ملیار دینار وەک شایستەی دارایی بۆ ھەرێمی کوردستان پوچەڵ بکرێتەوە.
ھاوکات سبەینێش، دادگای فیدراڵی عێراق جارێکی دیکە لەسەر سکاڵایەک سەبارەت بە یاساییبوون یاخود نایاساییبوونی درێژکردنەوەی تەمەنی پەرلەمانی کوردستان کۆدەبێتەوە، کە ئەو سکاڵایە لە دژی سەرۆکی پەرلەمانی کوردستان تۆمارکراوە و داواکراوە، یاسای درێژکردنەوەی خولی پێنجەمی پەرلەمانی کوردستان پوچەڵبکرێتەوە.
ھەر لە دانیشتنی سبەینێدا، دادگای فیدراڵی سەبارەت بە سکاڵایەکی بەڕێوەبەری گشتی کۆمپانیای گشتی بازرگانی بەشەخۆراکی عێراق لەسەر وەزیری بازرگانی و پیشەسازی حکومەتی ھەرێم و بەڕێوەبەری گشتی بازرگانی ھەولێر کۆدەبێتەوە، کە داواکراوە سکاڵالێکراو پابەندبکرێت بەپێدانی بڕی ئەو پارەیەی لەبەرامبەر بەشەخۆراکی مانگانە وەریگرتووە کە داوای پارەی ١٧ ساڵی مانگانەی بەشەخۆراکی ھاووڵاتیانی ھەرێم دەکرێت، کە نەگەڕێنراوەتەوە بۆ عێراق و ساڵانی ٢٠٠٤ تا ٢٠٢١ دەگرێتەوە.
موعین کازمی، ئەندامی لیژنەی دارایی لە ئەنجومەنی نوێنەران بە رۆژنامەی سەباح-ی راگەیاند، لیژنەکەیان راپۆرتی کۆتایی خۆی لەسەر زۆرینەی برگە و ماددەکانی پڕۆژەیاسای بودجە ئامادە کردووە، ئەمڕۆش ماددەکانی پەیوەست بە پشکی ھەرێم یەکلایی دەکرێتەوە.
ئەوەشی خستوەتەڕو، دوای یەکلاییکردنەوەی پشکی ھەرێم و ھەمواری چەند بڕگە و ماددەیەکی دیکە، لەکۆتایی ئەم ھەفتەیەدا پڕۆژەیاسای بودجە بۆ دەنگدان ئامادە دەبێت و ئاڕاستەی سەرۆکایەتی ئەنجومەنی نوێنەران دەکرێت.
شەوی رابردوو لیژنەی دارایی دەنگیدا لەسەر چەند ماددەیەکی بودجە کە پەیوەستن بە دانانی باج لەسەر بەرھەمەکانی نەوت، بەنزین و گاز لەگەڵ دانانی باج لەسەر ئەو کەسانەی گەشتی دەرەوەی وڵات دەکەن.
د. عەبدوڵا عەلیاوایی راوێژکاری سەرۆککۆماری عێراق بە کوردسات نیوزی راگەیاند، ھەموو ئەو ھەواڵ و دەنگۆیانەی باس لە تێکچوونی رەوشی تەندروستیی د.لەتیف رەشید دەکەن دوورن لە راستییەوە و رەتیاندەکەنەوە، بە پێچەوانەوە تەندروستیی سەرۆک کۆمار زۆر باشە و ھیچ گرفتێکی تەندروستیی نییە.
راشیگەیاند، سەرۆککۆماری عێراق رۆژی دووشەممە لە بەغداد زنجیرەیەک کۆبوونەوەی ھەبووە و ئەمڕۆش بە ھەمان شێوە خشتەی کارەکانی نەگۆڕاوە و زنجیرەیەک کۆبوونەوەی ھەیە.
راشیگەیاند، ئەو دەنگۆیانەی لەبارەی تەندروستیی سەرۆککۆمار بڵاوکراونەتەوە، تەنھا بۆ چەواشەکردنی خەڵکە.
ئاژانسی رۆیتەرز بڵاویکردەوە، بەھۆی راگرتنی ھەناردەی نەوتی ھەرێمی کوردستانەوە لە بەندەری جەیھانی تورکیاوە، ئاستی بەرھەمھێنان لە کێڵگەی خورمەڵە نزیکەی ٥٠ ھەزار بەرمیل لە رۆژێکدا کەمبووەتەوە.
وتەبێژی کۆمپانیای "گەنەڵ ئێنێرجی" بەریتانیش بە ئاژانسەکەی رایگەیاندووە، کێڵگەی تەق تەق بەرھەمھێنانی نەماوە.
رۆیتەرز لە زاری چەند سەرچاوەیەکەوە ئاماژەی بەوەشداوە، تائێستا تورکیا وەڵامی داواکارییەکەی عێراقی نەداوەتەوە بۆ دەستپێکردنەوەی ھەناردەی نەوتی ھەرێم. ئاماژەیەکی کەمیش ھەیە بۆ دەستپێکردنەوەی ھەناردەکە، چونکە ئەو بابەتە چەند ھەفتەیەکی دیکەی دەوێت نەک چەند رۆژێک، کێشەکەش زیاتر سیاسییە نەک تەکنیکی.
بەپێی رۆیتەرز ، حکومەتی ھەرێمی کوردستان، بەھۆی راگرتنی ھەناردەی نەوتەوە بڕی یەک ملیار و ٥٠٠ ملیۆن دۆلار زیانی بەرکەوتووە.
دەستەی دەستپاکی عێراق لە راگەیەنراوێکدا دەڵێت، لەنێوان ساڵانی ٢٠١٧ تاوەکو ٢٠٢٢ داھاتی کۆمپانیایەکی سەر بە وەزارەتی پیشەسازی لە پارێزگای بابل ٢١٠ ملیۆن دۆلار بووە، بەڵام لە لیستی داھات و خەرجییەکاندا بە ١٢٧ ملیۆن دۆلار مەزەندە کراوە.
ئەوەشی خستووەتەڕو، زۆرینەی بەڵگەنامەکان لەلایەن کارمەند و بەرپرسانی کۆمپانیاکەوە دیارنەماون یان لەناوبراون، بەڵام دەستەکەیان لە داتای ناوەندی وەزارەتی پیشەسازییەوە خەرجی و داھاتی کۆتایی کۆمپانیاکەی دەستکەوتووە و بۆی دەرکەوتووە کە گەندەڵی ئەنجامداوە.
ھاوکات دەستەی دەستپاکی دەشڵێت، لێکۆڵینەوە لە دۆسییەکەدا بەردەوامە و ئەوانەی کەمتەرخەمبوون روبەڕوی رێکاری یاسایی دەکرێنەوە.
موحسین مەندەلاوی جێگری یەکەمی سەرۆکی ئەنجومەنی نوێنەرانی عێراق، سەرۆکایەتی کۆبوونەوەیەکی لیژنەی دارایی کرد لەبارەی گفتوگۆ لەسەر پرۆژەیاسای بودجە و دوای کۆبوونەوەکەش رایگەیاند، چەند ماددەیەکی نوێ بۆ پرۆژەیاساکە زیادکراوە و دەنگیشیان لەسەر دراوە، کە یەکێکیان بریتییە لە شایستەی خانەنیشینبووان بەوانەشەوە کە لە ژیاندا نەماون و پێشتر بەھۆی زۆری تەمەنیانەوە لەسەر میلاکی رەسمی ھەژمار نەکراون.
مەندەلاوی جەختیشیکردەوە لەسەر پەلەکردن لە یەکلاییکردنەوەی پڕۆژەی بودجە و بەرزکردنەوەی بۆ سەرۆکایەتی پەرلەمان و پەسەندکرد.
لای خۆیەوە، ئیخڵاس دلێمی جێگری سەرۆکی لیژنەی داراییش رایگەیاند، لەو کۆبوونەوەیەدا بڕگەی پابەندکردنی وەزارەتی دارایی بە دامەزراندانی مامۆستایانی وانەبێژ و فەرمانبەرانی گرێبەست بەو مەرجەی تائێستا لەسەر کارەکانیان بەردەوام بن و زیاتر لە دوو ساڵیش خزمەتیان ھەبێت و لەرۆژی ئیمزاکردنی گرێبەستەکەیەوە تائێستا لەکارەکانیان دانەبڕابێتن.
سائر جبوری، ئەندامی لیژنەی کشتوکاڵ و سەرچاوە ئاوییەکان لە ئەنجومەنی نوێنەرانی عێراق رایگەیاند، کەرتی کشتوکاڵ و وەرزی دروێنەوەی گەنم بوژانەوەی زۆری بەخۆوە بینیوە، ھۆکارەکەشی بۆ شەپۆلەکانی بارانبارین دەگەڕێتەوە، کە ئەمساڵ رێژەکەی زۆر بووە.
ئەو ئەندامەی لیژنەی کشتوکاڵ وتیشی، سەرباری بارانبارین، بەڵام ھێشتا وشکەساڵی مەترسییە لەسەر عێراق، چونکە بۆ ساڵانی داھاتوو رەنگە عێراق دووچاری کێشەی گەورە ببێتەوە، ئەگەر بێتو رێککەوتن سەبارەت بە پرسی ئاو نەکرێت، بە تایبەت لەگەڵ تورکیا، چونکە ھەوڵەکانی حکومەت لەوبارەیەوە لە ئاستی پێویستدا نییە.
کەریم شکور لە راگەیەنراوێکدا ئاماژەی بەوەکرد، دوابەدوای کۆبوونەوەیەکی لەگەڵ محمد شیاع سودانی سەرۆکوەزیرانی عێراق لە پارێزگای سەڵاحەدین بە نووسراوێکی رەسمی داوای لێکردوە، کە بودجەیەک بۆ بەگەرخستنەوەی یاسای قەرەبووکردنەوەی زیانلێکەوتوانی دەستی رژێمی لەناوچووی بەعس دابین بکرێت.
وتیشی، ھەر لە بەر رۆشنایی داواکارییەکە، وەزیری دارایی عێراق بریاریداوە ٢٥٠ ملیار دینار بۆ بەگەڕخستنەوەی ئەم یاسایە تەرخان بکات کە تێیدا ھەموو زیانلێکەوتوانی دەستی رژێمی پێشووی عێراق لێی سوودمەند دەبن لە سەرتاسەری عێراقدا بەتایبەت، خەڵکی خورماتوو کە زەرەرمەندی سەرەکی دەستی رژێمی لەناوچووی بەعسن.
وەزارەتی تەندروستی عێراق ئاماژەی بەوەشکردووە، ئەگەر نەخۆشییەکە لە قۆناغێکی سەرەتاییدا بێت، ئەگەری چاکبوونەوە زۆر زۆرە، بەڵام ئەگەر نەخۆشەکە دواکەوت لە ئاشکراکردنی ئەگەر مردن بەو ھۆیەوە زۆرە.
دەشڵێت، ئەرکی سەرەکی لە رووبەربوونەوەی پەتاکە دەکەوێتە ئەستۆی وەزارەتی کشتوکاڵ، ئەویش لە رێگەی بنبڕکردنی ئەو مێروانەی نەخۆشییەکە دەگوازنەوە.
نووسینگەی راگەیاندنی ئەنجومەنی باڵای دادوەری عێراق لە راگەیەندراوێکدا ئاماژەی بەوە کردووە، دادگای باڵای تاوانەکانی پارێزگای بابل بەپێی حوکمەکانی ماددەی چوار لەیاسای بەرەنگاربوونەوەی تیرۆر، دوای کۆکردنەوەی زانیاری و بەڵگەی دروست و چەند دانیشتنێکی دادگا، سزای لە سێدارەدانی بەسەر سەرکردەیەکی گرووپی تیرۆریستی داعشدا سەپاندووە کە لێپرسراوی سەربازیی ولایەتی جەزیرە بووە لە سنوری پارێزگای ئەنبار.
وەزارەتی نەوتی عێراق لە راگەیەندراوێکدا رایگەیاند، لە کۆبوونەوەی ئەنجومەنی وزاری بۆ وزە بە سەرپەرشتی حەیان عەبدولغەنی وەزیری نەوت پێنج بڕیار دەرکراون، وەزیری نەوتیش دەڵێت، بڕیارەکان گرنگ و ستراتیژین لە بواری نەوت و وزەدا کە بریتین لە دانانی چوارچێوەیەکی گشتی بۆ پلانەکانی وەزارەتی کارەبار و کاراکردنەوەی گرێبەستی ژمارەیەک پرۆژەی تایبەت بە بەرھەمھێنانی کارەبا بە وزەی خۆر.
ئاماژە بەوەشکراوە، بڕیاردراوە پرۆژەی بۆری سێیەمی دەریایی جێبەجێ بکرێت کە یەکێکە لە پرۆژە ستراتیژییەکانی عێراق بۆ زیادکردنی ھەناردەی وزە بە نزیکەی ٥٠٠ ھەزار بەرمیلی رۆژانە، لەگەڵ جێگیرکردن و خستنەکاری یەکەی چارەسەری نەوت بۆ کێڵگەی ناسریە کە کاریگەری زۆری دەبێت لەسەر زیادبوونی بەرھەمھێنانی نەوت و غاز لەکۆمپانیای نەوتی زیقار.