جیهان
پەرلەمانی دانیمارک دوای سێ مانگ لە گفتوگۆ و چەندجارێک ھەموارکردنەوەی، دواجار لەکۆبوونەوەی رۆژی پێنجشەممەدا بە دەنگی ٩٤ بەڵێ بەرامبەر بە ٧٧ دەنگی نەخێر، یاسای قەدەغەی سوتاندنی قورئان و کتێبە ئاینییەکانی تری پەسەندکرد کە لە جیھاندا شوێنکەوتووی زۆریان ھەیە.
بەگوێرەی یاساکە ھەرکەسێک قورئان و کتێبی تری ئاینیی بسوتێنێت سزای دارایی دەدرێت یان بە دوو ساڵ زیندانیکردن سزادەدرێت.
ھاوینی ئەمساڵ بەھۆی رێگدانیان بە سوتاندنی قورئان، سوید و دانیمارک رووبەڕووی خۆپیشاندان و ناڕەزایی فراوان لە وڵاتانی ئیسلامی بوونەوە و لەوکاتەشەوە رێکاری توندییان بۆ رێگری لە دووبارەبوونەوەی روداوی ھاوشێوە گرتووەتەبەر.
ریشی سوناک، سەرۆک وەزیرانی بەریتانیا بە رۆژنامەنوسانی راگەیاند، حکومەت بەڵێنی داوە ھاتنی نایاسایی کۆچبەران رابگرێت و بۆ بەدیھێنانی ئەو بەڵێنەش ھەرچییەک پێویست بکات، ئەنجامی دەدات.
وتیشی، ئەو پڕۆژەیەی حکومەت پێشکەشی پەرلەمانی کردووە و تایبەتە بەکاراکردنەوەی بەرنامەی رەوانەکردنی کۆچبەران بۆ رواندا، متمانەی خەڵکی بەریتانیا بە سیستمێکی دادپەوەر بۆ ھەمووان بەھێزتر دەکات.
لەلایەکی دیکەشەوە رۆبەرت جەنریک، وەزیری کاروباری کۆچبەرانی بەریتانیا رۆژی پێنجشەممە دەستی لە پۆستەکەی کێشایەوە بەھۆی ئەوەی لە پڕۆژەکەی حکومەت ناڕازیی بوو.
ئەنتۆنیۆ گۆتیرێس، سکرتێری گشتی نەتەوەیەکگرتووەکان رایگەیاند، بە لەبەرچاوگرتنی داڕمانی مرۆڤایەتی لە کەرتی غەززە، داوا لە ئەنجومەنی ئاسایشی نێودەوڵەتی دەکەن کار بۆ راگرتنی کارەساتی مرۆیی و راگرتنی شەڕ لەو ناوچەیەدا بکات.
ئیلی کۆھین، وەزیری دەرەوەی ئیسرائیلیش دەڵێت، ئەم خولەی ئەنتۆنیۆ گۆتیرێز ھەڕەشەیە بۆ سەر ئاشتی جیھان و جێبەجێکردنی ئەو ماددەیە پشتیوانییەکە بۆ حەماس و رەوایەتیدانە بە کوشتنی بەساڵاچوان و رفاندنی منداڵان و دەستدرێژیکردنە سەر ژنان.
ماددەی ٩٩ لە ساڵی ١٩٤٥ لە پەیماننامەی نەتەوەیەکگرتوەکان لە سان فرانسیسکۆ ئیمزاکراوە، سکرتێری نەتەوەیەکگرتوەکان دەتوانێت ئەنجومەنی ئاسایش ئاگاداربکاتەوە لەسەر بابەتێک کە ھەڕەشە بێت بۆ سەر ئاسایش و ئاشتی نێودەوڵەتی و کار بکرێت بۆ کۆتایی ھێنان بە قەیرانی مرۆیی و راگەیاندنی ئاگربەست.
رۆژنامەی زە وۆڵ ستریت جۆرناڵی ئەمریکی بڵاوکردەوە، ھەرچەندە تا ئێستا ئەمریکا داوای ئاگربەستی تەواوەتی نەکردووە، بەڵام بەرپرسانی ئەمەریکا ڕایانگەیاندووە، ئەنتۆنی بلینکن وەزیری دەرەوەی ئەمریکا ھەفتەی ڕابردوو بە بەرپرسانی حکومەتی ئیسرائیلی ڕاگەیاندووە، ئیدارەی بایدن پێی وایە دەبێت لە ماوەی چەند ھەفتەیەکدا ململانێکان کۆتایی پێبھێنن و نەگەیەندرێت بە چەند مانگێک.
رۆژنامەکە راشیگەیاندووە، بەرپرسانی ئیسرائیل ئارەزووی خۆیان بۆ گەڕانەوە بۆ ژیانی ئاسایی بۆ بلینکن دەربڕیوە و نایانەوێت ئیسرائیل بکەوێتە قەیرانێکی ئابووری درێژخایەنەوە، بەڵام گەرەنتی تەواوەتییان بە بلینکن نەداوە بۆ ئەوەی بەمنزیکانە شەڕ رابگیرێت.
رۆبەرت جێنریک وەزیری کۆچبەرانی بەریتانیا، رۆژی چوارشەممە نامەی دەستلەکارکێشانەوەی پێشکەشی حکومەتەکەی سوناک کرد، دوای ئەوەی حکومەت یاسایەکی خێرا و بەپەلەی بڵاوکردەوە، کە پەیوەندی بە رێککەوتنێکی نوێی بەریتانیا و روانداوە ھەیە و گرنگترین خاڵەکانی ناردنی کۆچبەرانی بەریتانیایە بۆ وڵاتی رواندا لە رۆژھەڵاتی ئەفریقا.
ئەو رێککەوتنە بەریتانیا لەگەڵ رواندا، دووەم رێککەوتنە دوای ئەوەی دادگای باڵای بەریتانیا پلانی رەوانەکردنی کۆچبەرانی بۆ رواندا رەتکردەوە و رایگەیاند، ناردنی کۆچبەران بۆ ئەو وڵاتە نایاساییە و ژیانی کۆچبەران دەخاتە مەترسییەوە.
وەزارەتی بەرگری ئەمریکا (پنتاگۆن) لە راگەیەندراوێکدا کە بڵاویکردووەتەوە، روونیکردووەتەوە، ئەمریکا بە بەھای ١٧٥ ملیۆن دۆلار جارێکی ترھاوکاری سەربازیی نوێ پێشکەشی ئۆکراین دەکات.
راشیگەیاند، پاکێجە نوێیەکە بە شێوەیەکی سەرەکی لە بەرگری ئاسمانی و تەقەمەنی تۆپخانە و چەکی دژە تانک پێکھاتووە .
ئاماژە بەوەشکراوە، گرنگە کۆنگرێس بە خێرایی ھەنگاو بنێت بۆ دەستەبەرکردنی بەردەوامی پشتیوانی لە ئۆکراین و قبوڵکردنی داواکاری زیادە بۆ یارمەتییە سەربازییەکانی ئۆکراین، چونکە پێشوتر کۆشکی سپی رایگەیاندبوو تا کۆتایی ئەمساڵ لە توانایاندایە ھەیە ھاوکاریەکانیان بۆ ئەو وڵاتە بەردەوامی ھەبێت.
ئەم پاکێجە نوێیەیە دەبێتە ٥٢ یەمین ھاوکاریی سەربازیی کە لە مانگی ئابی ٢٠٢١ەوە لەلایەن ئیدارەی جۆ بایدنەوە پێشکەشی ئەو وڵاتە کرابێت کە دەکاتە ٤٢ ملیار دۆلاری ئەمریکی.
ماڵپەڕی میزان ئۆنلاین سەر بە دەسەڵاتی دادوەری ئێران بڵاویکردووەتەوە، دوای ئەوەی سێ ھەزار و ٣١٨ ھاووڵاتی لەسەرتاسەری ئێران سکاڵایان لە دژی ئەمریکا تۆمارکردن لەسەر کوشتنی "قاسم سلێمانی" فەرماندەی پێشووی فەیلەقی قودسی سوپای پاسدارانی وڵاتەکەیان لە ساڵی ٢٠٢٠ لە عێراق، لقی ٥٥ی دادگای یاسایی بۆ پەیوەندییە نێودەوڵەتییەکان لە تاران سزای قەرەبووکردنەوەی بە ٤٩ ملیار و ٧٧٠ ملیۆن دۆلار بەسەر ئەمریکادا سەپاندووە.
ئاماژەی بەوەشکردووە، لە دادگاییکردنەکەدا بەرپرسیارێتی کوشتنی قاسم سلێمانی خراوەتە ئەستۆی دۆناڵد ترەمپ سەرۆکی پێشووی ئەمریکا و ٤٢ لێپرسراو و فەرماندەی سەربازیی دیکەی ئەو وڵاتە.
دیمیتری پیسکۆڤ وتەبێژی کۆشکی سەرۆکایەتیی روسیا-کرملین، رایگەیاند، ئەمڕۆ ڤلادیمیر پوتن سەردانی سعودیە و کەمێک لەمەوبەریش گەیشتە ئیمارات و گفتوگۆ لەبارەی دوایین پێشھاتەکانی رەوشی رۆژھەڵاتی ناوەڕاست و جەنگی فەڵەستین و ئیسرائیل دەکات.
دیمیتری پیسکۆڤ راشیگەیاند، پوتن و سەرکردەکانی سعودیە و ئیمارات، گفتوگۆ لەبارەی بەھێزکردنی پەیوەندییەکانیان دەکەن، وتیشی، بڕیاروایە رۆژی پێنجشەممە پوتن بگەڕێتەوە و لە مۆسکۆ پێشوازی لە ئیبراھیم رەئیسی سەرۆککۆماری ئێران بکات، سەردانەکەی رەئیسیش بۆ مۆسکۆ یەک رۆژ دەخایەنێت.
جۆ بایدن سەرۆکی ئەمریکا و سەرۆکی دیموکراتەکان کە تەمەنی ٨١ ساڵە، لە میانی ھەڵمەتێکی کۆکردنەوەی پارە لە شاری وێستۆن لە ویلایەتی ماساچوستس رایگەیاند، ئەگەر ترەمپ خۆی کاندید نەکردایە بۆ ھەڵبژاردنی سەرۆکایەتی ئەمریکا کە بڕیارە کۆتایی ساڵی داھاتوو بەڕێوەبچێت، دڵنیانەدەبوو کە ئەویش جارێکی تر خۆی کاندید دەکردەوە یان نا، بەڵام دوای بڕیاری ترەمپ، خۆی کاندید کردەوە بۆ ئەوەی رێگری بکات لەوەی ترەمپ سەرکەوتن بەدەستبھێنێت.
سەرۆکی ئەمریکا ئاماژەی بەوەشکردووە، ترەمپ ئەوەی دەیەوێت نایشارێتەوە و نیازەکانی داھاتووی ئەمریکا دەخاتە مەترسییەوە.
بایدن لە بانگەشەی ھەڵبژاردنەکانیدا روبەڕووی چەندین ئاستەنگ بووەتەوە، بەڵام بەردەوامە لە جەختکردنەوە لەوەی کە لە دۆخێکی باشدایە بۆ ئەوەی جارێکی دیکە شکست بھێنێت بە رکابەرەکەی لە کۆمارییەکان.
ھاوکات، زۆرینەی راپرسییەکان ئەوە دەردەخەن، ئەگەری سەرکەوتنی ترەمپ لە ھەڵبژاردنی داھاتوودا زۆرە.
رادیۆی سوپای ئیسرائیل رایگەیاند، بنیامین ناتانیاھۆ، سەرۆکوەزیرانی ئیسرائیل کەسوکاری دیلەکانی ئیسرائیلی ئاگادارکردووەتەوە، کە لە ئێستادا ھیچ ئەگەرێک بۆ ئازادکردنی تەواوی دیلەکانی کەرتی غەززە نییە.
ئەوەشی خستووەتەڕوو، کەسوکاری دیلەکانی کەرتی غەززە نیگەرانن لە سەرۆکوەزیرانی ئیسرائیل و داواکارن دیلەکان ئازادبکرێن پێش ئەوەی لەئاکامی شەڕ و پێکدادانەکانی کەرتی غەززە گیانلەدەستبدەن.
ھاوکات، ئوسامە حەمدان سەرکردە لە بزوتنەوەی حەماس رایگەیاند، تا ھێرشەکانی ئیسرائیل بۆ سەر کەرتی غەززە نەوەستێت، ئیسرائیل بە بەرپرسیارە لە گیانی دیلەکان و ھیچ دانوستانێکیش ناکرێت تا ئاگربەست رانەگەیەنرێت.
دەشڵێت، پێچەوانەی بانگەشەکانی ئەمریکا ھیچ ناوچەیەکی پارێزراو لە کەرتی غەززە نییە و ھۆشدارییانداوە لە ئاوارەبوونی تەواوی خەڵکی کەرتی غەززە.
جەیمس کلێڤەرلی وەزیری ناوخۆی بەریتانیا رایگەیاند، رێکاری بەھێز بۆ کەمکردنەوەی ژمارەی کۆچبەران دەگرنەبەر، کە ساڵی ٢٠٢٢ ژمارەی پێوانەیی شکاند و گەیشتە ٧٥٠ ھەزار کۆچبەر. وتیشی، ئەو پلانەی ھەیانە، لە ساڵانی داھاتوودا چوونی کۆچبەران بۆ بەریتانیا بە نزیکەی ٣٠٠ ھەزار کەس کەمدەکاتەوە.
بەپێی رێکارە نوێیەکەی حکومەتی بەریتانیا، پێویستە ئەو کۆچبەرانەی داوای مافی پەنابەریی لە بەریتانیا دەکەن، داھاتێکی زیاتریان ھەبێت تاکو بتوانن ڤیزای کارکردن وەربگرن. لەو بارەیەوە وەزیری ناوخۆی بەریتانیا وتی، لە سەرەتای بەھاری ساڵی ٢٠٢٤وە پێویستە کۆچبەران داھاتیان بگاتە ٣٨ ھەزار و ٧٠٠ جونەی ئیستەرلینی، تاکو بتوانن ڤیزای کارکردن وەربگرن، کە ئێستا بڕی داھاتی دیاریکراو ٢٦ ھەزار و ٢٠٠ جونەی ئیستەرلینیە.
بۆ ئەو ھاووڵاتییە بەریتانیانەشی ھاوسەرگیرییان لەگەڵ کەسانی بیانی کردووە، پێویستە ھەمان بڕی داھاتیان ھەبێت، کە دووھێندەی ئاستی داھاتی ئێستایە.
سوپای ئیسرائیل لە تۆڕی کۆمەڵایەتیی ئێکس پەیامێکی بڵاوکردەوە و رایگەیاند، ھێشتا ١٣٧ کەس لە "رفێندراوەکان" لە دەستی حەماسدا ماون، لەو ژمارەیە ١٧ کەسیان ژن و منداڵن. راشیگەیاند، پابەندن بە بەردەوامبوون لە ھەوڵدانی چڕ بۆ گەڕاندنەوەی سەرجەم بارمتەکان بۆ ماڵەکانیان.
رۆژی دووشەممە نوسینگەی سەرۆکوەزیرانی بەریتانیا بڵاویکردەوە، حەماس دەستیان بەسەر ١٥ تەرمی ئەو رفێندراوانەدا گرتووە کە لە غەززە کوژراون، کە ١١ کەسیان مەدەنین و چوار کەسیان سەربازن و یەکێکیان ئەفسەرێکی پلە باڵایە. لە ماوەی رابردوودا حەماس رایگەیاندبوو، ئەو بارمتانە بەھۆی بۆردومانی ئیسرائیلەوە کوژراون.
کۆتاییەکانی مانگی رابردوو لە چوارچێوەی ئاگربەستی کاتیی نێوان حەماس و ئیسرائیل، حەماس دەیان بارمتەی ئیسرائیلی و بیانیی ئازاد کرد.
سوپای ئیسرائیل لە راگەیەنراوێکدا بڵاوکرایەوە، شەوی ڕابردوو لە ھێرشەکانی سەر کەرتی غەززە سێ ئەندامی فەیلەقی زرێپۆش لە فەوجی ٥٣ کوژراون، کە یەکێکیان ئەفسەرە و دووانی تریشیان سەربازن. راشیانگەیاند، ھەر لەو شەڕەدا چوار سەربازی دیکەش بە سەختی برینداربوون.
ئاماژەی بەوەشکرد، ژمارەی کوژراوانی سەرباز و ئەفسەرانی سوپای ئیسرائیل لە ٧ی تشرینی دووەمەوە تا ئێستا بۆ ٤٠٦ کەس بەرزبووەتەوە، کە تەنھا ٧٨ یان لە شەڕی زەمینیدا کوژراون.
دەنیز یوجەل، وتەبێژی پارتی گەلی کۆماری (جەھەپە) بە رۆژنامەنوسانی راگەیاند، ئەنجومەنی بەڕێوەبردنی حیزبەکەیان تاوتوێی بڕیارەکەی پارتی یەکسانی و دیموکراسیی گەلان (ھەدەپ) دەکات کە بڕیاریداوە لە ھەر ٨١ پارێزگاکەی تورکیا بەجیا بەشداری ھەڵبژاردنی شارەوانییەکان بکات.
ئاماژەی بەوەشکرد، دوای کۆبوونەوەی باڵای حزبەکەشیان کە ئەمڕۆ بەڕێوەدەچێت، ئۆزگور ئۆزەل، سەرۆکی جەھەپە وەڵامی بڕیارەکەی ھەدەپ دەداتەوە.
بۆ ھەڵبژاردنی شارەوانییەکانی تورکیا کە لە ٣١ی ئازاری ٢٠٢٤ بەڕێوەدەچێت، ھەدەپ بڕیاریداوە بە تەنھا بەشداری بکات، بەڵام پێشتر سەرۆکی جەھەپە رایگەیاندبوو، بۆ دیاریکردنی کاندیدەکان ھەماھەنگییان لەگەڵ لایەنەکانی ئۆپۆزسیۆن دەبێت.
کریستیان ریچەر یانزەھەمین راپۆرتی سەبارەت بە تاوانەکانی داعش لە عێراق بۆ ئەنجومەنی ئاسایشی نێودەوڵەتی خستەڕوو، تیایدا رایگەیاندووە، لە ماوەی ئەو ساڵەی ئەرکەکەیان درێژکراوەتەوە، گرنگی دەدەن بە تەواوکردنی لێکۆڵینەوەکانیان و دەستکەوتنی بەڵگەی زیاتر لەسەر تاوانەکانی داعش.
وتیشی، نابێت رزگاربووانی ژێر دەستی داعش لە عێراق بێ ھیوا بکرێن، لە ماوەی کارکردنیشیاندا چەندین سەرچاوەی جیاواز کۆکراوەتەوە و چەندین کەیس و راپۆرتیان سەبارەت بە بەکارھێنانی چەکی کیمیایی لەلایەن داعشەوە پێشکەش کردووە.
دیمیتری پێسکۆڤ، وتەبێژی سەرۆکایەتیی ڕووسیا بە ڕۆژنامەنووسانی ڕاگەیاند، سبەی چوارشەممە ڤلادیمیر پوتن بە سەردانێکی یەک رۆژە سەردانی ئیمارات و سعودیە دەکات.
ڕوونیشی کردەوە، پوتن باس لە پەیوەندییە دووقۆڵییەکان و جەنگی نێوان ئیسرائیل و حەماس و سیاسەتی نێودەوڵەتی دەکات، جگە لە کەمکردنەوەی بەرھەمھێنانی نەوت لە چوارچێوەی ھاوپەیمانی ئۆپێک پڵەس، کە ڕووسیا پەیوەندیدارە بەو بابەتەوە.
لە مانگی ئاداری ئەمساڵەوە کە دادگای تاوانە نێودەوڵەتییەکان بە تۆمەتی تاوانی جەنگ،فەرمانی دەستگیرکردنی بۆ پوتن دەرکردووە، گەشتەکانی بۆ دەرەوەی وڵات کەمکردووەتەوە.
ھەروەھا کرێملین ڕایگەیاند، ئیبراھیم ڕەئیسی، سەرۆک کۆماری ئێران ڕۆژی پێنجشەممە بە مەبەستی کۆبوونەوە لەگەڵ پوتن سەردانی ڕووسیا دەکات و ھەر لەو رۆژەوە گفتوگۆی ڕووسیا و ئێران دەستپێدەکات.