جیهان
ئاژانسی رۆیتەرز بڵاویکردەوە، لەژێر رۆشنایی پەرەسەندنی پەیوەندییە بازرگانی و سیاسی و سەربازییەکانی نێوان تاران و مۆسکۆ، ھەردوو وڵات دەستیانکردووە بە ئامادەکاری بۆ ئەنجامدانی رێککەوتنێکی گەورە لەنێوان ئێران و روسیا.
ئەوەشی خستووەتەڕوو، وەزیرانی دەرەوەی ئێران و روسیا رۆژی ١١ی ئەم مانگە، پەیوەندییەکی تەلەفۆنییان ئەنجامداوە تایبەت بەو رێککەوتنە گەورەیە و ھەردوولا رێککەوتن لەسەر ئەوەی ئامادەکارییەکانیان بۆ رێککەوتنە گەورە خێراتربکەن، بەوپێیەش ئامادەکارییەکان لە قۆناغەکانی کۆتاییدان.
ئاژانسی رۆیتەرز راشیگەیاندووە، تائێستا ناوەڕۆکی رێککەوتنەکە ئاشکرانەکراوە، بەڵام بە وتەی دەسەڵاتدارانی ئێران و ڕوسیا، پێدەچێت تایبەت بێت بە پەیوەندییە دیپلۆماسی و سەربازییەکانی نێوان ھەردوو وڵات
جۆ بایدن سەرۆکی ئەمریکا ئاماژەی بەوەکرد، ئیسرائیل بەھۆی بۆردومانە ھەڕەمەکییەکانیەوە لە کەرتی غەززە، دەستیکردووە بە لەدەستدانی پشتیوانییەکانی وڵاتانی ھاوپەیمانی، بۆیە پێویستە سەرۆکوەزیرانی ئیسرائیل، سیاسەتی حکومەتەکەی بگۆڕێت سەبارەت بە شەڕی کەرتی غەززە.
ھاوکات، بنیامین ناتانیاھۆ، سەرۆکوەزیرانی ئیسرائیل رایگەیاند، ئیسرائیل و ئەمریکا ئامانجی ھاوبەشیان لەناوبردنی گروپی چەکداری حەماسە لە کەرتی غەززە، بەڵام ھەردوو وڵات ناکۆکن لەسەر قۆناغی دوای شەڕ لە کەرتی غەززە، ئیسرائیل بە ھیچ شێوەیەک رێگەنادات دەسەڵاتدارانی فەڵەستین بە سەرۆکایەتی مەحمود عەباس سەرۆکی دەسەڵاتی فەڵەستین بگەڕێنەوە کەرتی غەززە و حکومڕانی ناوچەکە بکەن.
جەختی لەوەشکردەوە، بەھیچ شێوەیەک رێگەنادەن ئەو کەسانە بگەڕێنەوە کەرتی غەززە، کە تیرۆر فێری منداڵەکانیان دەکەن.
وەزارەتی تەندروستی غەززە بڵاویکردەوە، بەھۆی ھێرشەکانی ئیسرائیل ١٨ ھەزار و ٤١٢ کەس کوژراون و زیاتر لە ٥٠ ھەزار ھاووڵاتیش برینداربوون.
ھەوکات بنامین ناتانیاھۆ، سەرۆکوەزیرانی ئیسرائیل لەکۆبوونەوەیدا لەگەڵ لیژنەی ئاسایش و دەرەوەی پەرلەمانی وڵاتەکەی ئاشکرایکرد، کە دوای کۆتاییھاتنی جەنگ، ئاسایشی کەرتی غەززە لە ژێر دەسەڵاتی ھێزە ئەمنییەکانی ئیسرائیلدا دەمێنێتەوە و بەھیچ شێوەیەک دەسەڵاتی کەرتەکە رادەستی دەسەڵاتی فەڵەستین ناکرێت.
لەلایەکی دیکەشەوە فیلیپ لازارینی، لێپرسراوی ئاژانسی نەتەوە یەکگرتووەکان بۆ کاروباری ئاوارە فەڵەستینییەکان رایگەیاند، دۆخی دانیشتووانی غەززە "دۆزەخێکە لەسەر زەوی"، بەھۆی ئەوەی لە رووی مرۆییەوە پێویستییان بە ھەموو شتێک ھەیە.
رۆژی سێشەممە لە شاری ستراسبۆرگی فەرەنسا، لەلایەن پەرلەمانی ئەوروپاوە خەڵاتی ساخارۆفا پێشکەش بە ژینا ئەمینی و بزوتنەوەی ژن، ژیان، ئازادی کرا، حکومەتی ئێرانیش جگە لە پارێزەرەکەی، رێگریکرد خانەوادەکەی ژینا بڕۆنە دەرەوەی وڵات بۆ بەشداریکردن لە رێوڕەسمی پێشکەشکردنی خەڵاتەکە.
د. ساڵح نیکبەخت، پارێزەری خانەوادەی ژینا ئەمینی لە وتارێکدا لە رێوڕەسمی وەرگرتنی خەڵاتەکە جگە لە باسکردن لە چۆنیەتی گیان لەدەستدانی ژینا، شیعرێکی دایکی ژینا ئەمینی بە زمانی کوردیی لەناو پەرلەمانی ئەوروپادا خوێندەوە.
ئەمڕۆ لە شاری ستراسبۆرگی فەرەنسا، لەلایەن پەرلەمانی ئەوروپاوە خەڵاتی ساخارۆفا پێشکەش بە ژینا ئەمینی و بزوتنەوەی ژن، ژیان، ئازادی دەکرێت، حکومەتی ئێرانیش بێجگە لە پارێزەرەکەی رێگریکردووە خانەوادەکەی بڕۆنە دەرەوەی وڵات بۆ بەشداریکردن لە رێوڕەسمی پێشکەشکردنی خەڵاتەکە.
ھاوکات ١١٨ ئەندامی پەرلەمانی ئەوروپا لە نامەیەکدا کە ئاڕاستەی دەسەڵاتدارانی ئێرانیان کردووە، رێگریکردن لە خانەوادەی ژینا ئەمینی ئیدانە دەکەن، ئاماژە بۆ ئەوەشکراوە ئێران ھەمان رێگری بەرامبەر براوەی خەڵاتی نۆبڵی ئاشتی، نەرگس محەمەدی کردبوو.
ژینا ئەمینی لە رۆژی ١٦ی ئەیلولی ساڵی ٢٠٢٢ بەھۆی زەبر و لێدانەوە لەلایەن پۆلیسی ئەخلاقی ئێران، دوای چەند رۆژێک لە بێھۆشبوونی لە نەخۆشخانەیەکی تاران گیانی لەدەستدا.
ئاژانسی نۆڤۆستی روسی لە زاری سەرچاوەیەکەوە ئاشکرای کرد، رۆژی چوارشەممە لە ئەنجومەنی نوێنەرانی ئەمریکا دەنگ لەسەر گۆشەگیرکردنی جۆ بایدن سەرۆکی وڵاتەکە دەدرێت و لە ئەگەری پەسەندکردنی ئەو بابەتە، دەرفەت بە کۆنگرێس دەدرێت لێکۆڵینەوە لەو تۆمەتانە بکات کە رووبەڕووی بایدن بوونەتەوە.
دیموکراتەکان کە لە ئەنجومەنی نوێنەرانی ئەمریکا کەمینەن، ھەوڵی رێگریکردن لە ھەوڵی کۆمارییەکان بۆ گۆشەگیرکردنی بایدن دەدەن.
جۆ بایدنی تەمەن ٨١ ساڵ، ٤٦ەمین سەرۆکی ئەمریکایە، بەھۆی تەمەنییەوە بەردەوام لەلایەن کۆمارییەکانەوە رووبەڕووی رەخنە دەبێتەوە، ھەروەھا کۆمارییەکان خێزانەکەی بایدن بە تایبەت کوڕەکەی بە بوونی پەیوەندیی لەگەڵ کۆمپانیای بیانی تۆمەتبار دەکەن.
دادگای باڵای ھندستان بڕیارێکی حکومەتەکەی ناریندرا مودی پەسەندکرد، بە ھەڵوەشانەوەی مافی خۆبەڕێوەبەری ئەو ویلایەتە، دادگاکە داواشیکرد لە ساڵی داھاتوودا ھەڵبژاردن لەو ویلایەتە بکرێت.
پێشبینی دەکرێت ئەو بڕیارە لێکەوتەی ناوخۆیی و نێودەوڵەتی لێبکەوێتەوە، بە تایبەت کە کشمیر ھەرێمێکی کێشەلەسەری نێوان ھندستان و پاکستانە و دەکەوێتە باکوری رۆژئاوای ھندستان و نێوان ھند و پاکستان و چین، واتە دەکەوێتە نێوان دوو وڵاتی خاوەن چەکی ئەتۆمی.
بەپێی ئامارەکانی ساڵی ٢٠١١، ژمارەی دانیشتووانی ئەو ھەرێمە کە بە "جامۆ و کشمیر" ناسراوە، ١٢.٥ ملیۆن کەسە و تاکە ناوچەی ھندستانە کە زۆرینەی موسڵمانن.
وتەبێژی کۆمەڵەی گشتی نەتەوە یەکگرتووەکان رایگەیاند، بڕیارە رۆژی سێ شەممە لەسەر داواکاری رێکخراوی ھاریکاری کەنداو و کۆمەڵەی عەرەبی، کۆبوونەوەیەکی کۆمەڵەی گشتی نەتەوە یەکگرتووەکان تایبەت بەرەوشی ئێستای کەرتی غەززە بەڕێوەبچێت و تەوەری سەرەکیش گفتوگۆکردن دەبێت لەسەر چۆنێتی دۆزینەوەی رێگەچارەیەکی گونجاو بۆ راگرتنی شەڕ.
وتیشی، لە کۆبوونەوەکەدا جارێکی تر گفتوگۆ لەسەر پرۆژەبڕیارەکەی ئیمارات دەکرێت کە داوای راگرتنی یەکجاری شەڕی کردبوو لە غەززە، بەڵام بەھۆی ڤیتۆکەی ئەمریکاوە ئەنجومەنی ئاسایش شکستی ھێنا لە پەسەندکردنی.
ئەوەش لەکاتێکدا ئەگەر کۆمەڵەی گشتی نەتەوە یەکگرتووەکان ھەر بڕیارێک لەبارەی غەززە بدات، پێویستە بڕیارەکە جارێکی تر بخرێتەوە بەردەستی ئەنجومەنی ئاسایش بۆ پەسەندکردنی، چونکە بڕیارەکانی ئەو کۆمەڵەیە بۆ جێبەجێکردن نین.
وەزارەتی بەرگری ئیسرائیل رایگەیاند، سەرلەبەیانی ڕۆژی دووشەممە چوار سەربازی تری سوپاکەیان لە شەڕەکانی زەمینی لە ناو کەرتی غەززەدا کوژراون و سەربازێکی دیکەش بەسەختی برینداربووە، بەوەش ژمارەی ئەو سەربازە ئیسرائیلیانەی لە ئۆپەراسیۆنە زەمینییەکەی ناو غەززەدا کوژراون، کە لە کۆتاییەکانی مانگی تشرینی یەکەمیدا دەستیپێکرد، گەیشتووەتە زیاتر لە ١٠٢ سەرباز.
ھاوکات، سوپای ئیسرائیل ئاماژەی بەوەکردووە، ژمارەی سەربازە کوژراوەکانی لەسەرەتای شەڕی غەززەوە ٤٦٠ سەربازی تێپەراندووە و زیاتر لە ١٥٠٠ سەربازیشیان برینداربوون.
لەسەر بانگھێشتی رەسمی نیکۆس خریستۆدۆلیدس سەرۆکی قوبرس، د.لەتیف رەشید سەرۆک کۆماری عێراق سەردانی ئەو وڵاتەی کرد و لەکۆشکی سەرۆکایەتی پێشوازی لێکرا.
دواتر سەرۆک کۆماری عێراق تاجە گوڵینەی لەسەر پەیکەری یەکەمین سەرۆک کۆماری قوبرس ئەلقۆس ماکاریۆسی سێیەم دانا.
لەو سەردانەدا، بڕیارە سەرۆک کۆماری عێراق لەگەڵ ھاوتا قوبرسییەکەی کۆببێتەوە و پەیوەندییە دووقۆڵییەکانی نێوان عێراق و قوبرس و رێگاکانی پەرەپێدانیان تاوتوێ بکەن، بە ئامانجی بەدیھێنانی بەرژەوەندییە ھاوبەشەکانی ھەردوو وڵات.
بە پێی میدیاکانی بەریتانیا، ئەنتۆنی بلینکن، وەزیری دەرەوەی ئەمریکا لە سەردانەکەی ئەم دواییەیدا بە ناراستەوخۆ بە ئیسرائیلییەکانی راگەیاندووە کە دەبێت تا ساڵی نوێ ئۆپەراسیۆنە سەربازییەکان لە کەرتی غەززە تەواو بکات و رایبگرێت.
پێشتر میدیاکانی ئەمریکا لە زاری بەرپرسانی ئەمریکاوە ڕایانگەیاندبوو، وەزیری دەرەوەی ئەمریکا، حکومەتی ئیسرائیلی ئاگادارکردۆتەوە، کە دەبێت لەماوەی چەند ھەفتەیەکدا شەڕی کەرتی غەززە کۆتایی بێبھێنرێت نەک چەند مانگێک، بەڵام ڕۆژنامەکە روونی کردەوە کە بەرپرسانی ئیسرائیل ھیچ گەرەنتییەکیان نەداوە بۆ کۆتایی ھێنان بە شەڕەکە لە ماوەی چەند ھەفتەیەکدا.
ھاوکات، بلینکن رایگەیاندووە ئەگەر حەماس خۆی رادەست بکات شەڕ لە غەززە کۆتایی دێت.
ئەنجومەنی یەکێتی ئەوروپا لە ڕاگەیەندراوێکدا بڵاویکردەوە، بە تۆمەتی ھاوکارییەکانی ئێران بۆ روسیا لە دروستکردنی درۆن و دواتر بەکارھێنانی لە شەڕی ئۆکرایندا، ئەنجومەنی یەکێتی ئەوروپا بڕیاریداوە بە سەپاندنی سزا بەسەر شەش کەسایەتی و پێنج کۆمپانیا و دامەزراوەی ئێران.
ئەوەشی خستەڕوو، سزاکان پێکھاتوون لە بلۆککردنی سەروەت و سامان و قەدەغەکردنی گەشتکردن بۆ وڵاتانی ناو یەکێتی ئەوروپا، لەگەڵ قەدەغەکردنی دابینکردنی سەرچاوەی دارایی بۆ ئەو کەس و کۆمپانیایانەی لە لیستی سزاکەدان.
ئەنجومەنی یەکێتی ئەوروپا راشیگەیاندووە، ئەمە پێنجەمین جارە یەکێتی ئەوروپا سزای بەسەر کەسایەتی و کۆمپانیا و دامەزراوەکانی ئێراندا دەسەپێنێت، لە بەرامبەر ھاوکارییەکانی ئێران بۆ ڕوسیا.
رێکخراوی لێبوردنی نێودەوڵەتی رایگەیاند، بەڵگەکانی تاقیگە دەیسەلمێنن کە یەکە سەربازییەکانی ئیسرائیل بۆمبی نایاسایی لە جۆری فسفۆڕی سپییان لە کەرتی غەززە بەکارھێناوە.
ھەروەھا، بەپێی بەڵگە ڤیدیۆیی و وێنەکان بۆیان دەرکەوتوە کە تۆپخانەکانی ئیسرائیل جۆرێکی دیکە بۆمبیان بەکارھێناوە کە لەلایەن وەزارەتی بەرگری ئەمریکاوە پێیان دراوە و سەرجەم بەڵگەکان پارێزراون.
ھاوکات رۆژنامەی واشنتۆن پۆستی ئەمریکی ئاشکرایکرد، ئیسرائیل بۆمبی نایاسایی لە جۆری فسفۆڕی شپی لە باشوری لوبنان بەکارھێناوە کە بوەتەھۆی برینداربوونی چەند ھاووڵاتییەکی مەدەنی و پێویستە لێکۆڵینەوە بکرێت بۆ ئەوەی ئەو کارانەی ئیسرائیل وەکو تاوانی جەنگ مامەڵەی لەگەڵدا بکرێت.
بۆ ھەڵبژاردنی سەرۆکایەتی میسر چوار کاندید کێبڕکێ دەکەن، عەبدولفەتاح سیسی کە لە ساڵی ٢٠١٤ەوە سەرۆکی میسرە و لە ساڵی ٢٠١٨شدا بە بەدەستھێنانی ٩٧%ی دەنگەکان بۆ ویلایەتی دووەمی سەرۆکایەتی سەرکەوتنی بەدەستھێنایەوە. بە پێی ھەواڵی میدیاکان، پێشبینی دەکرێت بۆ ویلایەتی سێیەمیش سەربکەوێتەوە.
یەکێکی دیکە لە کاندیدەکان فەرید زەھران سەرۆکی پارتی میسری دیموکراتییە، کە نوێنەرایەتی رەوتی چەپڕەوی ناوەڕاست دەکات.
عەبدولسەند یەمامە سەرۆکی حزبی وەفدی لیبرالی و حازم عومەر سەرۆکی پارتی گەلی کۆماری دوو کاندیدی دیکەی پڕۆسەکەن.
بەپێی دەستەی نیشتمانی ھەڵبژاردنەکان لە میسر، لە کۆی ١٠٤ ملیۆن دانیشتووی وڵاتەکە، نزیکەی ٦٧ ملیۆن ھاووڵاتی میسری کە تەمەنیان لەسەروو ١٨ ساڵەوەیە مافی دەنگدانیان ھەیە، بڕیارە رۆژی ١٨ی ئەم مانگەش ئەنجامەکان رابگەیەندرێت، ئەگەر ھیچ کام لەکاندیدەکانیش زۆرینەی دەنگیان بەدەستنەھێنا، ھەڵبژاردنەکە دەچێتە خولی دووەمەوە و لە سەرەتاکانی ساڵی داھاتوو بەڕێوەدەچێت.
حزبوڵای لوبنانی رایگەیاندووە، دوای ئەوەی ئەمریکا رێگری لە ئەنجومەنی ئاسایش کرد بۆ راگرتنی شەڕ لە غەززە، بڕیاریانداوە شەڕێکی فروان دژی ئیسرائیل لە ناوچە سنورییەکان ئەنجامبدەن.
ئاماژەیان بەوەشکردوە، ئەو بڕیارەیان وەکو پاڵپشتییەکە بۆ گەلی فەڵەستین و کەرتی غەززە و لە توانایاندایە دەستیان بگات بە سەرجەم ئامانجە ستراتیجییەکانی ئیسرائیل و ناھێڵن بە ئاسانی یارمەتییەکانی بەدەست بگات و بیانگوازێتەوە.
ھاوکات، حوسییەکانی یەمەن رایانگەیاندووە، بڕیاریانداوە رێگری لە ھەموو کەشتییەک بکەن کە بە ئاوەکانی دەریای سوردا بەرەو ئیسرائیل تێپەڕبێت، بەڵام سورن لەسەر سەلامەتی بازرگانی نێودەوڵەتی لەو ناوچەیەدا.
ھێزی دەریایی فەڕەنسا لە راگەیەندراوێکدا کە دەستەی ئەرکان بڵاویکردەوە رایگەیاند، کەشتی جەنگی لانگدوگ لە دەریای سوور ئەو دوو فڕۆکەیەی خستووەتە خوارەوە، کە لە خاکی یەمەنەوە ئاڕاستەکرابوون.
بەڵام لە راگەیەندراوەکەدا ئاماژە بەوە نەدراوە کە ئامانجی درۆنەکان ئەو کەشتییە بووە یاخود نا، لای خۆشیەوە ئیسرائیل ھۆشداری دەدات لە گرتنەبەری رێگەی سەربازی دژی حوسییەکان.
خستەخوارەوەی ئەو دوو درۆنە چەند سەعاتێک دوای لێدوانێکی وتەبێژی ھێزەکانی ئەنساروڵا دێت کە رایگەیاندبوو، رێگری دەکەن لە تێپەڕینی کەشتی بۆ ئیسرائیل لەدەریای سوور.
تساحی ھنگبی سەرۆکی ئەنجومەنی ئاسایشی ئیسرائیلیش رایگەیاند، ئەمریکایان ئاگادارکردووەتەوە ئەگەر وڵاتانی جیھان ھێرشی حوسییەکان بۆ سەر کەشتییەکان لەدەریای سور رانەگرن، ئەوا لەڕێی سەربازییەوە وەڵامی حوسییەکان دەدەنەوە.