ئەنجومەنی نوێنەرانی ئەمریکا بە دەنگی ٢١٢ ئەندام لە کۆی ٢٢١ ئەندام دەنگیدا بە کردنەوەی لێکۆڵینەوەیەکی رەسمی بۆ لێپێچینەوە لە جۆ بایدن سەرۆکی ئەمریکا، دیموکراتەکانیش دەڵێن، تۆمەتەکانی کۆمارییەکان لە دژی بایدن لاوازن و تەنھا کات بەسربردنە.

دیموکراتەکان راشیانگەیاند، سەرکەوتنی ئەم لێکۆڵینەوەیە نزیکە لە سفرەوە، بەڵام کۆمارییەکان بەو کارەیان ھەوڵدەدەن بایدن سەرقاڵ بکەن لەبەر ڕۆشنایی کاندیدبوونی بۆ ھەڵبژاردنی سەرۆکایەتی لە تشرینی دووەمی ٢٠٢٤.

رۆژنامەی تایمز ئۆف ئیسرائیل بڵاویکردەوە، ئەمڕۆ جەیک سۆلیڤان راوێژکاری ئاسایشی نەتەوەیی ئەمریکا دەچێتە ئیسرائیل و لەگەڵ بنیامین ناتانیاھۆ سەرۆکوەزیران و ئسحاق ھرتسوگ سەرۆکی ئیسرائیل و ژمارەیەک لێپرسراوی دیکە کۆدەبێتەوە. 

رۆژنامەکە لە زاری بەرپرسانی نوسینگەی ناتانیاھۆوە بڵاویکردەوە، یواف گالانت وەزیری بەرگری و بینی گانتس وەزیری ئەنجومەنی جەنگ لەو لێپرسراوانەن کە لەگەڵ سۆلیڤان کۆدەبنەوە. 

بڕیارە لە ھەفتەی داھاتووش، لوید ئۆستن وەزیری بەرگری ئەمریکا سەردانی رۆژھەڵاتی ناوەڕاست بکات، کە وڵاتانی بەحرەین و ئیمارات و ئیسرائیل دەگرێتەوە.

رێکخراوی ڕۆژنامەنووسانی بێ سنوور لە راگەیەنراوێکدا بڵاویکردەوە، لە ساڵی ٢٠٢٣دا ٤٥  رۆژنامەنووس لە جیھان لە کاتی ئەنجامدانی کارەکانیان کوژراون. راشیگەیاند، سەرەڕای زیادبوونی شەڕ و ئاڵۆزی و ململانێکان لە ئەمساڵدا، ژمارەکە تا ڕادەیەک کەمترە لە ساڵی رابردوو کە تیایدا ٦١ ڕۆژنامەنووس کوژران.

روونییشکردەوە، یەک لەسەر سێی ئەوانەی لە ساڵی ٢٠٢٣دا کوژراون، پەیوەندییان بە ململانێی رۆژھەڵاتی ناوەڕاستەوە ھەیە و ١٣ ڕۆژنامەنووسیان لە کەرتی غەززە کوژراون.

ھاوکات، ئیسرائیل رایگەیاند، بەردەوام دەبێت لە شەڕی غەززە تا سەرکەوتن بەسەر حەماسدا، ئەوەش سەرەڕای زیادبوونی فشارە نێودەوڵەتییەکانە، لەنێویاندا واشنتۆنی ھاوپەیمانی ئیسرائیل. 

ئەمە لەکاتێکدایە، کۆمەڵەی گشتی نەتەوە یەکگرتووەکان بە زۆرینەی زۆرینەی دەنگ بڕیارێکی پەسەند کرد کە داوای "دەستبەجێ ئاگربەستی مرۆیی" لە کەرتی غەززەدا.

ئاژانسی رۆیتەرز لێکۆڵینەوەیەکی نەتەوەیەکگرتووەکانی بڵاوکردەوە و رایگەیاند، خەرجیی ئابووری جەنگەکەی غەززە کاریگەری لەسەر وڵاتانی وەک لوبنان و میسر و ئوردن ھەیە، ھاوکات عەبدوڵا دەردەری یاریدەدەری سکرتێری گشتیی نەتەوەیەکگرتووەکان رایگەیاند، قەبارەی ئەو وێرانکارییەی لەم ماوە کەمەی رابردوودا لە غەززە دروستبووە، لە دوای جەنگی دووەمی جیھانییەوە ھاوشێوەی نەبووە و ٤٥٪ بۆ ٥٠٪ی کۆی خانووەکانی غەززە لە ماوەی دوو مانگی رابردوودا وێران بوون.

بەرەبەیانی رۆژی حەوتی تشرینی یەکەمی ئەمساڵ، چەکدارانی حەماس ھێرشیان کردە سەر ئیسرائیل، ئەوەش کاردانەوەیەکی توندی ئیسرائیلی لێکەوتەوە، لەوکاتەوە ئیسرائیل لە ئاسمان و زەوییەوە ھێرش دەکاتەسەر غەززە و بەھۆیەوە زیاتر لە ١٨ ھەزار و ٥٠٠ کەس لە غەززە کوژراون.

وەزارەتی ناوخۆی ڕوسیا ئەمڕۆ پێنجشەممە رایگەیاند، حکومەتەکەی " کیریل بودانۆڤ" سەرۆکی دەزگای ھەواڵگری سەربازی ئۆکراینی خستە ناو لیستی داواکراوەکانییەوە لە وڵاتەکەی، وتیشی بەپێی ماددەیەکی یاسای کە تایبەتە بە تاوانی جەنگ سەرۆکی دەزگای ھەواڵگری سەربازی ئۆکراینی خستە نێو لیستی داواکراوەکانییەوە.

پێشوتر، ئاژانسی ھەواڵی سپۆتنیکی ڕوسی بڵاوکردبۆیەوە کە بودانۆڤ پێشتر داوای "کوشتنی ھەر ھاوڵاتیانی ڕوسیای لە ھەر شوێنێکی جیھان" کردبوو، تا ئەو کاتەی وڵاتەکەی سەرکەوتن بەدەستدەھێنێت.

دەیڤید کامیرۆن، وەزیری دەرەوەی بەڕیتانیا رایگەیاند، ھەڵسوکەوتەکانی ئەم دواییەی رژێمی کۆماری ئیسلامی ئێران بووەتە ھەڕەشەیەکی قبوڵنەکراوە بۆ سەر بەڕیتانیا و ھاوپەیمانەکانی، بەوھۆیەشەوە، بەڕیتانیا کاروانێکی نوێی سزای بەسەر ئەو وڵاتەدا سەپاندووە، کە پێکھاتووە لە سزادانی حەوت کەسایەتی ئەو وڵاتە.

ئەوەشی خستەڕوو، یەکێک لەو حەوت کەسایەتییە ئێرانییەی سزادراون،  فەرماندەی فەیلەقی قودسی سوپای پاسدارانی ئێرانە، کە لەم دواییانەدا ھەڕەشەی تێکدانی سەقامگیری ئیسرائیلی کردووە.

وەزیری دەرەوەی بەڕیتانیا راشیگەیاند، سزاکان پێکھاتوون لە سڕکردنی سەروەت و سامانی ئەو کەسایەتییانە لە بانکەکانی بەریتانیا و قەدەغەکردنی گەشتی ئەو کەسایەتییانە بۆ بەڕیتانیا.

پات رایدەر وتەبێژی وەزارەتی بەرگری ئەمریکا لە کۆنفرانسێکی رۆژنامەوانیدا رایگەیاند، ئۆستن لە سەردانەکەیدا بۆ ئیسرائیل ئامانجەکانی پنتاگۆن لە جەنگ و پاراستنی ھێزەکانی ئەمریکا لە ناوچەکە تاتوێ دەکات، ھەروەھا مافی ئیسرائیل لە بەرگریکردن لە خۆی و ئازادکردنی زیندانییەکان لەگەڵ لێپرسراوانی ئەو وڵاتە دەخاتەڕوو. 

لەو کاتەوەی جەنگی ئیسرائیل و بزووتنەوەی حەماس دەستیپێکردووە، ئیدارەی ئەمریکا ھەفتانە لێپرسراوێکی باڵای دەنێرێتە خۆرھەڵاتی ناوەڕاست و ئەمەش  دووەمین سەردانی ئۆستنە بۆ ئیسرائیل، لەو کاتەوەی جەنگ دەستیپێکردووە. 

کۆمەڵەی گشتی نەتەوە یەکگرتووەکان لە ١٩٣ وڵات پێکھاتووە و ١٥٣ وڵاتیان دەنگیاندا بە راگرتنی شەڕ لە غەززە، بڕیارنامەکە فشارەکان لەسەر ئیسرائیل و واشنتۆن زیاد دەکات، بەڵام نابێتە بڕیاری یەکلاکەرەوە و دەنێردرێت بۆ ئەنجومەنی ئاسایش بۆ ئەوەی بڕیاری رەسمی لەبارە بدات. 

ھاوکات جۆ بایدن، سەرۆکی ئەمریکا ڕایگەیاند، حکومەتی ئیسرائیل ڕێگەچارەی دوو دەوڵەتی لەگەڵ فەلەستینییەکان ڕەتدەکاتەوە، ھەروەھا داوای لە بنیامین ناتانیاھۆ سەرۆک وەزیرانی ئیسرائیل کردووە حکومەتەکە و سیاسەتەکەی بگۆڕێت، ئەوەش ناتەبایی تەواوەتی لە نێوان ئەو دوو وڵاتەدا پیشاندەدات. 

عیزەت رشق، بەرپرسی باڵای بزووتنەوەی حەماس ڕایگەیاند، حەماس پێشوازی لە بڕیارنامەکەی نەتەوە یەکگرتووەکان دەکات بۆ ئاگربەستی مرۆیی لە غەززە. داواش لە کۆمەڵگەی نێودەوڵەتی دەکات فشاری زیاتر بخەنە سەر ئیسرائیل بۆ پابەندبوون بەو بڕیارنامەیە.

ئاژانسی رەسمی ھەواڵی جەزائیر بڵاویکردەوە، جەزائیر زیاتر لە ٤٠٠ منداڵی برینداربووی غەززە بۆچارەسەر دەباتە نەخۆشخانە مەدەنی و سەربازییەکانی پایتەختی وڵاتەکەی.
ئەوەشی خستەڕوو، منداڵە بریندارەکان دوای وەرگرتنی چارەسەر لە جەزائیر، دەبرێنەوە بۆ کەرتی غەززە.

لای خۆشیەوە، وەزارەتی تەندروستی کەرتی غەززە بڵاویکردووە، ژمارەی بریندارانی کەرتی غەززە بەھۆی بۆردومانەکانی سوپای ئیسرائیلەوە گەیشتووەتە نزیکەی ٤٩ ھەزار و ٥٠٠ بریندار و تائێستا تەنھا رێژەی ١%ی ئەو بریندارانە بۆ چارەسەر براونەتە دەرەوەی غەززە.

سوپای ئیسرائیل لە راگەیەندراوێکدا بڵاویکردەوە، بۆردومانەکە لە وەڵامی ئەو ھێرشانە بووە کە رۆژی ڕابردوو گرووپی چەکداری حزبوڵا کردوویەتە سەر سوپای ئیسرائیل و لە بۆردومانەکەشدا ژێرخانی سەربازی ئەو گروپە چەکدارە کراوەتە ئامانج.

لەسەرەتای ھەڵگیرسانی شەڕی نێوان حەماس و سوپای ئیسرائیل لە کەرتی غەززە، گروپی چەکداری حزبوڵا بە مەبەستی پشتیوانی بۆ گروپی چەکداری حەماس و گەلی فەڵەستین، رۆژانە بە مووشەک و درۆن بۆردومانی سوپای ئیسرائیل دەکات.

لە کۆتا رۆژی کۆنفرانسەکەدا، وڵاتانی جیھان رێککەوتنێکی مێژووییان کرد سەبارەت بە کەشوھەوا، کە ھەنگاو بە ھەنگاو بەکارھێنانی سوتەمەنی بەردین کەمدەکەنەوە، کە ئەو سوتەمەنییانە بەرپرسن لە گەرمبوونی جیھان. ھەروەھا رێککەوتن کرا توانای وزەی نوێبووەوە سێ ھێندە زیاد بکرێت و ئەو تەکنەلۆژیایانەش کە دەردانی کاربۆن دەگەیەننە سفر پەرەی پێبدرێت. 

کۆمیسیاری ئەوروپاش بۆ کەشوھەوا رایگەیاند، یەکەمین جارە لە ماوەی ٣٠ ساڵدا نزیک دەبنەوە لەسەرەتای کۆتایھێنان بە سوتەمەنی بەردین، ئەوەش ھەنگاوێکی گرنگە بۆ ئەوەی گەمبوونی گۆی زەوی لە ١.٥ پلەی سیلیزی بھێڵدرێتەوە.

رێککەوتنەکە باس لە دەستبەرداربوون لە نەوت و غاز و خەڵوز ناکات، کە بەرپرسن لە گەرمبوونی گۆی زەوی. ھەریەک لە سعودیە و کوەیت و عێراقیش رێگەیان نەدا رێککەوتنەکە ھیچ پەیوەندی بە نەوت و غازەوە ھەبێت.

سوپای ئیسرائیل لە راگەیەنراوێکدا بڵاویکردەوە، بەیانی ئەمڕۆ چوارشەممە ھەشت سەربازیان  لە کەرتی غەززە کوژراون، لەنێویاندا فەرماندەی فەوجی ١٣ی لیوای جۆلانی بووە. ھەر بەپێی راگەیەنراوەکە، کۆی ژمارەی کوژراوانی سەربازی ئیسرائیل لە ٧ی تشرینی یەکەمەوە بۆ ٤٤٢  سەرباز بەرزبووەتەوە. 

رۆژی سێ شەممەش، سوپای ئیسرائیل رایگەیاند،  ١٣ سەربازی خۆیان بە ھەڵە لە لایەن سوپاکەی خۆیانەوە کوژراون کە وەک سەربازی فەلەستینی ناسێنرابوون.

حاجیانی ئێرانی لە دوای ھەشت ساڵ، بۆ یەکەمجار لە ١٩ی ئەم مانگەوە گەشتەکانی خۆیان بە مەبەستی ئەنجامدانی عومرە بۆ عەرەبستانی سعودیە دەستپێدەکەنەوە، ئەمەش لە نوێترین ھەنگاوی بەرەو ئاسایی بوونەوەی پەیوەندییەکانی نێوان ھەردوو وڵاتی ڕکابەری بەرھەمھێنەری نەوت.

ئاژانسی ھەواڵی فارس رایگەیاندووە، گەشتە ئاسمانییەکان لە ١٠ فڕۆکەخانەی ئێرانەوە ئەنجام دەدرێن بۆ شاری مەککە.

چین لە مانگی ٣ی ئەمساڵدا نێوەندگیری ڕێککەوتنێکی کرد کە تیایدا ئێران و سعودیە پەیوەندی دیپلۆماسییان دەستپێکردەوە، دوای ئەوەی لە ساڵی ٢٠١٦ پەیوەنییەکانی ھەردوولا پچڕان بەھۆی لەسێدارەدانی ھاوڵاتیەکی ئایینی موسڵمانی شیعە مەزھەب لەلایەن ڕیاز و دواتر ھێرشکردنە سەر باڵیۆزخانەی سعودیە لە تاران.

لە ساڵی ٢٠١٦وە ھاوڵاتیانی ئێرانی تەنیا فەریزەی حەجیان ئەنجامداوە، بەڵام ئێستا دەتوانن گەشتی عومرەش ئەنجام بدەن لە ھەر کاتێکی ساڵدا بێت.

عیزەتوڵا زەرغامی، وەزیری کلتور و گەشتوگوزاری ئێران رایگەیاند، حکومەتی ئێران بریاریداوە دەرگا بە رووی جیھاندا بکاتەوە و ئاسانکاری بۆ ھاووڵاتییان بکات، بەڵام حکومەت تاک لایەنە بڕیاریداوە بەوەی راگرتنی پێدانی ڤیزا بە ھاووڵاتیانی ٣٢ وڵات ھەڵبوەشێنێتەوە. 

ئاماژەی بەوەشکردوە، ئەو بڕیارە ھاووڵاتییانی چەندین وڵات لەسەر ئاستی جیھان دەگرێتەوە لەوانەش بەحرەین، سعودیە، ئیماڕات و روسیا و قەتەر و کوێت ھەروەھا چەندین وڵاتی دیکەی وەک بەرازیل و پیرۆ و کوبا و مەکسیک و ڤەنزوێلاش دەگرێتەوە.

وتیشی، ھەڵوەشاندنەوەی پێدانی ڤیزا بۆ ھاوڵاتیانی ئەو ٣٢ وڵاتەی جیھان پەیامێکە بۆ راکێشانی گەشتیار بۆ ئێران. 

ئەمڕۆ لە شاری ستراسبۆرگی فەرەنسا، لەلایەن پەرلەمانی ئەوروپاوە خەڵاتی ساخارۆفا پێشکەش بە ژینا ئەمینی و بزوتنەوەی ژن، ژیان، ئازادی دەکرێت، حکومەتی ئێرانیش بێجگە لە پارێزەرەکەی رێگریکردووە خانەوادەکەی بڕۆنە دەرەوەی وڵات بۆ بەشداریکردن لە رێوڕەسمی پێشکەشکردنی خەڵاتەکە.

ھاوکات ١١٨ ئەندامی پەرلەمانی ئەوروپا لە نامەیەکدا کە ئاڕاستەی دەسەڵاتدارانی ئێرانیان کردووە، رێگریکردن لە خانەوادەی ژینا ئەمینی ئیدانە دەکەن، ئاماژە بۆ ئەوەشکراوە ئێران ھەمان رێگری بەرامبەر براوەی خەڵاتی نۆبڵی ئاشتی، نەرگس محەمەدی کردبوو.

ژینا ئەمینی لە رۆژی ١٦ی ئەیلولی ساڵی ٢٠٢٢ بەھۆی زەبر و لێدانەوە لەلایەن پۆلیسی ئەخلاقی ئێران، دوای چەند رۆژێک لە بێھۆشبوونی لە نەخۆشخانەیەکی تاران گیانی لەدەستدا.