جیهان
رۆژنامەی تایمز ئۆف ئیسرائیل لە راپۆرتێکدا دەڵێت، بنیامین ناتانیاھۆ، سەرۆکوەزیران لەدوایین ساتەکانی شەوی پێنجشەممەدا کۆبوونەوەیەکی ئەنجومەنی وەزاری جەنگی وڵاتەکەی ھەڵپەساردووە، چونکە ناوبراو نایەوێت رۆڵی دەسەڵاتی فەڵەستینی لە حکومڕانی غەززەی دوای تەواوبوونی شەڕ، ئاشکرا بکرێت.
ئەوەشی خستوەتەڕو، ناتانیاھۆ دەیەوێت ئەو پرسە لە کۆبوونەوەی رۆژی سێشەممەی داھاتووی ئەنجومەنی وەزاری بۆ کاروباری ئەمنیدا تاوتوێ بکرێت، لەم بارەیەشەوە واشنتۆن داوای لە ئیسرائیل کردووە بە خێرایی یەکلایی بکاتەوە، کە دوای جەنگ بەڕێوەبردنی غەززە بە کێ دەسپێرێت.
جۆ بایدن سەرۆکی ئەمریکا رایگەیاند، ھێرشە مووشەکییەکەی روسیا لە بەرەبەیانی رۆژی ھەینی بۆسەر چەند شارێکی ئۆکراین بە کیێڤی پایتەختیشەوە کە بەھۆیەوە زیاتر لە ٣٠ کەس کوژران و زیاتر لە ١٦٠ کەسی تریش برینداربوون، نیشانە و ئاماژەیەکە بۆئەوەی کە روسیا دەیەوێت ئۆکراین بە تەواوی لەناوببات و بیسڕێتەوە.
وتیشی، تائێستا ئەنجومەنی پیران داواکارییەکەی کۆشکی سپی پەسەند نەکردووە بۆ ھاوکاریکردنی بە پەلەی ئۆکراین بە بەھای ١٠٦ ملیار دۆلار و ئەگەر کۆنگرێسیش رێکاری بە پەلە نەگرێتەبەر بۆ تێپەڕاندنی جیاوازی و ناکۆکییەکان، لە ساڵی ٢٠٢٤دا ناتوانن ھاوکارییە سەربازییەکانیان بگەیەننە ئۆکراین بۆ بەرگریکردن لەگەلی ئەو وڵاتە لە بەرامبەر ھێرشەکانی روسیا، بایدن داواشی لە کۆنگرێس کرد بە زوترین کات لەسەر ئەو بابەتە بڕیار بدات و بۆئەوەی بتوانن ھاوکاری ئۆکراین بکەن.
ئیسماعیل قائانی رەفتارەکانی ئەمریکا لە عێراق بە ناعەقڵانی ناودەبات و دەڵێت ئەگەر ئەمریکا لەو رەفتارانەی بەردەوام بێت، مقاوەمەی عێراقی بەشێوەیەکی جیاوازتر وەڵامی دەداتەوە.
ئیسماعیل قائانی، فەرماندەی فەیلەقی قودس لە ساڵیادی کوژرانی یەکێک لە فەرماندەکانی سوپای پاسداران ئاماژەی بەوەکرد، ئێران دەستینەبووە لە ھێرشەکەی حەوتی ئۆکتۆبەری حەماس بۆسەر ئیسرائیل و ئەو ھێرشە بڕیاری خودی فەڵەستینییەکان بووە، جەختیش دەکاتەوە کە ھەوڵەکانی ئیسرئیل بۆ تێوەگلاندانی تاران لەو شەڕەدا بێ ئەنجامدەبن.
وتیشی، ئەگەر ئەمریکا لە رەفتارە "ناعەقڵانییەکانی لە عێراق بەردەوام بێت"، مقاوەمەی عێراقی تێبینیەکان وەلا دەنێت و بەڕێگەیەکی جیاوازتر وەڵامی واشنتۆن دەداتەوە.
سەرۆکایەتیی بەڕێوەبردنی کارەسات و دۆخە لەناکاوەکان لە تورکیا ناسراو بە ئافاد، راگەیەندراوێکی بڵاوکردەوە و ئاماژەی بەوەکرد، سەعات ٤:٢٦ خولەکی ئێوارەی رۆژی شەممە لە شاری خارپێت بومەلەرزەیەک روویداوە.
راشیگەیاند، بوومەلەرزەکە لە قوڵایی ٩.٣٦ کیلۆمەتری زەوی روویداوە، لەبارەی زیانەکانی بوومەلەرزەکەش عومەر تورامان پارێزگاری خارپێت رایگەیاند، زیانی نەبووەو ھیچ دۆخێکی نائاساییان پێنەگەیشتووە.
ناوەندیی رۆژنامەوانیی ھەسەدە، راگەیەندراوێکی بڵاوکردەوە و ئاماژەی بەوەکرد، لە تۆڵەی ھێرشەکانی تورکیا و گروپەکانی نزیک لە ئەنقەرە، چەند ئۆپراسیۆنێکیان لە چەند ناوچەیەکی باکوور و خۆرھەڵاتی سوریا دژی پێگەکانی تورکیا و گروپەکانی نزیک لێی ئەنجامداوە.
راشیگەیاند، لە میانی ئەو ئۆپراسیۆنانەدا دژی سەرباز و گروپە چەکدارەکانی نزیک لە تورکیا، لە رۆژی ٢٧ی ئەم مانگەوە تا ٣٠ی مانگ، ١٤ سەرباز و ئەندامی ئەو گروپانە کوژراون، ١٠ ئەندامی تریش برینداربوون.
ھەفتەی رابردوو تورکیا ھێرشە ئاسمانییەکانی بۆ سەر رۆژئاوای کوردستان چڕکردەوە و دەیان ناوچەی مەدەنی و شوێنی خزمەتگوزاریی بۆردومانکرد، بەھۆیانەوە ژمارەیەک مەدەنی گیانیانلەدەستدا، زیانی گەورەش بەر کەرتی پەروەردەو تەندروستی و ژێرخانی ئابووری رۆژئاوای کوردستان کەوتن.
مەزڵوم کۆبانێ، فەرماندەکی گشتی ھێزەکانی سوریای دیموکرات لە لێدوانێکی رۆژنامەوانیدا رایگەیاندووە، ھەسەدە ھیچ پەیوەندییەکی بە ھێرشەکانی پەکەکە بۆ سەر تورکیا نییە و ھیچ پەیوەندییەکی رێکخراویش لەنێوان ھەسەدە و پەکەکەدا نییە.
ئەوەشی خستەڕوو، پێویستە رێگری بکرێت لە فڕۆشتنی فڕۆکەی ئێف ١٦ بە تورکیا، چونکە ئەو وڵاتە لە دژی خەڵکی باکوور و رۆژھەڵاتی سوریا بەکاری دێنێتەوە، داواش لە جۆ بایدن سەرۆکی ئەمریکا دەکات، رێگربێت لەوەی تورکیا فڕۆکەی ئێف ١٦ی ئەمریکی بەدەستبھێنێت.
فەرماندەی گشتی ھێزەکانی ھەسەدە جەختی لەوەشکردەوە، بەردەوام دەبن لە ئیدانەکردنی فرۆشتنی فرۆکەی ئێف ١٦ بە تورکیا، تاکو ئەوکاتەی گەرەنتییان نەدرێتێ ئەو فڕۆکانە دژی ئەوان بەکارناھێنرێن.
وەزارەتی تەندروستیی فەڵەستین بڵاویکردەوە، لەماوەی ٢٤ سەعاتی رابردوودا ئیسرائیل ھێرشەکانی بۆسەر کەرتی غەززە چڕکردەوە و چەندین کەمپی ئاوارەکان و گەڕەک و ناوچەی بۆردومانکردووە کە بەھۆیانەوە ١٦٥ کەس کوژراون،٢٥٠ کەسی تریش برینداربوون.
راشیگەیاند، لە حەوتی تشرینی یەکەمی ئەمساڵەوە کە ھێرشەکانی ئیسرائیلەوە بۆسەر کەرتی غەززە دەستیان پێکردووە، ٢١ ھەزار و ٦٧٢ کەس کوژران، ٥٦ ھەزار و ١٦٥ کەسیش برینداربوون، لەناو کوژراوەکانیش ٣١٢ کەسیان ئەندامی تیمە پزیشکییەکانن، ھەروەھا ٩٩ کادری پزیشکی ھێشتا لەلای ئیسرائیل دەستبەسەرن.
کەناڵی ١٢ ئیسرائیل رایگەیاند، بەپێی راپۆرتێکی نھێنی لە وەزارەتی دەرەوەی ئیسرائیل بە تۆمەتی پەیوەندییان لەگەڵ بزوتنەوەی حەماس، حکومەت دەیەوێت بە سێ ھەنگاو رێکخراوی ئونرا لە غەززە دەربکات.
ئاماژەی بەوەشکردوە، یەکێک لە ھەنگاوەکان کەمکردنەوەی چالاکیەکانی رێکخراوەکە دەبێت لە غەززە و دۆزینەوەی رێکخراوێکی ترە بۆ پێشکەشکردنی ھاوکاری بە ئاوارەکان و گواستنەوەی کارەکانی بۆ دەرەوەی غەززە.
پێشتر رێکخراوەکە رایگەیاندبوو، ھاوکارییان پێشکەشی پێنج ملیۆن و ٩٠٠ ھەزار ئاوارەی فەڵەستینی کردووە.
یەکێک لە ئەرکەکانی رێکخراوەکە بڵاوکردنەوەی ژمارەی کوژرا و بریندارەکان و زیانە ماددەیەکانە لە غەززە.
لە ماوەی رابردوودا وەزیری دەرەوەی ئیسرائیل رایگەیاندبوو، ئیسرائیل ڤیزای نوێنەری نەتەوەیەکگرتووەکان نوێ ناکاتەوە بەھۆی ئەوەی پاڵپشتی لە فەڵەستینیەکان دەکەن.
جیراڵد دارمانین، وەزیری ناوخۆی فەڕەنسا لە لێدوانێکی رۆژنامەوانیدا رایگەیاند، لەسەرەتای ساڵی داھاتووەوە ئەرکی مامۆستا ئاینییە بیانییەکانی، کە لە جەزائیر و تورکیا و چەند وڵاتێکی دیکە ھاتوونەتە فەڕەنسا کۆتایی پێدەھێنرێت و مامۆستایانی ئاینی ناوخۆی فەڕەنسا جێگەیان دەگرنەوە.
ئەوەشی خستەڕوو، لە ساڵی داھاتووەوە، ھاتنی مامۆستایانی ئاینی وڵاتانی دیکە بۆ فەڕەنسا دەوەستێندرێت، ھەروەھا لە مانگی نیسانی ساڵی داھاتووەوە، ناونیشانی مامۆستای ئاینیی ئەو مامۆستا ئاینییە بیانیانەشی لە خاکی فەڕەنسادا دەمێننەوە دەگۆڕێت بۆ ناونیشانێکی دیکە.
وەزیری ناوخۆی فەڕەنسا ئاماژەی بەوەشداوە، بڕیارەکە جەختکردنەوەیە لە یاسا و بنەماکانی فەڕەنسا بۆ پشتبەستن بە مامۆستایانی ئاینیی ناوخۆ و بەرەوپێشبردنیان لە بوارەکانی خۆیاندا.
شینا بیلوز، راسپێردراو بۆ رێکخستنی ھەڵبژاردن سەربە دیموکراتەکان لە ویلایەتی مین رایگەیاند، بەپێی ھەمواری ماددەی ١٤ی دەستووری ئەمریکا ھەرکەسێک دەستی ھەبێت لە یاخیبوون یان پشتیوانی بکات و خەڵکی ھاندابێت بۆ توندوتیژی، رێگەی پێنادرێت ھیچ پۆستێکی باڵا لە ئەمریکا وەربگرێت.
وتیشی، بەپێی ئەو ماددەیەی دەستوور دۆناڵد ترەمپ سەرۆکی پێشووی ئەمریکا بەھیچ شێوەیەک شایەتی ئەوە نییە جارێکی تر کاندید بکرێت بۆئەوەی ببێتەوە بە سەرۆکی ئەمریکا، چونکە پشتیوانی چەند یاخیبوونی کردووە و ھانی خەڵکیشی بۆ توندوتیژی داوە بە تایبەتی ھاندانی لایەنگرانی بۆ ھەڵکوتانەسەر کۆنگرێس دوای ئەوەی لە ھەڵبژاردنی رابردوو لە بەرامبەر جۆ بایدن شکستی ھێنا.
جۆ بایدن سەرۆکی ئەمریکا لە راگەیەندراوێکدا لەبارەی رەوشی بارمتەکان کە لە لایەن بزوتنەوەی حەماسەوە لە کەرتی غەززە دەستبەسەرکراون رایگەیاند، وەک چۆن لەسەرەتاوە بەڵێنیان بە کەسوکار و خانەوادەی بارمتەکان داوە بۆ ئازادکردنیان، ئێستاش جارێکی تر بەڵێنەکەیان دووپاتدەکەنەوە کە لەھەواڵدان و لە کارکردن بەردەوام دەبن تا ئەو کاتەی سەرجەم بارمتەکان لە ژێر دەستی حەماس رزگار دەکەن.
وتیشی، لە ماوەی رابردوودا ھاووڵاتییەکی ئەمریکی بە ناوی (زوج وینشتاین) کە کەسێکی بەساڵاچوو بوو و وەک بارمتە لەلایەن حەماسەوە دەستبەسەرکرابوو و وا بڵاوکرایەوە کە بە شێوەیەکی ئاسایی گیانیلەدەستداوە، بەڵام ئەمریکا بڕوا بەوە ناکات و پێی وایە ئەو ھاووڵاتییە ئەمریکییە لەلایەن چەکدارانی حەماسەوە کوژراوە.
میدیاکانی کەرتی غەززە بڵاویانکردووەتەوە، بەرەبەیانی ئەمڕۆ سوپا و تۆپخانەکانی ئیسرائیل کەمپی نەسیرات تایبەت بە ئاوارەکانیان لە ناوەڕاستی کەرتی غەززە بە چڕی بۆردومانکردووە، بەپێی زانیارییەکانیش تائێستا زیاتر لە ٢٠ ھاووڵاتی مەدەنی کوژراون و زیاتر لە ٤٠ کەسی تریش برینداربوون.
ئاماژە بەوەشکراوە، بەھۆی بۆردومانەکەی ئیسرائیلەوە چەند خانوویەکیش رووخاون و ژمارەیەک خەڵکی مەدەنیش تائێستا بێسەروشوێنن و کەوتوونەتە ژێر داروپەردووی خانووە روخاوەکانەوە.
ئەمڕۆ ھەینی، لە دوایین ڕۆژی مامەڵەکردن بە نەوت لە ساڵی ٢٠٢٣، نرخی نەوتی خاوی برێنت ١٨ سەنت بەرزبوویەوە کە دەکاتە ٠.٢٪ و گەیشتە ٧٧ دۆلار و ٣٣ سەنت، نرخی نەوتی خاوی تەکساسیش ١١ سەنت بەرزبوویەوە و گەیشتە ٧١ دۆلار و ٨٨ سەنت.
ئەم بەرزبوونەوەیە پەیوەندی بە ھێرشی حوسییەکان بۆ سەر دەریای سوور ھەیە کە تاڕادەیەک جوڵەی کەشتییە نەوتییەکانی سنووردار کرد.
ئەم دوو پێوەرە کە لە کۆتاییەکانی ساڵدا تۆمار کراون، بە نزمترین ئاستی کۆتایی ساڵ دادەنرێت لە دوای ساڵی ٢٠٢٠ کە پەتای کۆرۆنا خواستی تێکدا و بووە ھۆی دابەزینی نرخەکان.
ئاژانسی رەسمی ئێران لە زاری سەرچاوەیەکی باڵای وەزارەتی ھەواڵگری وڵاتەکەی بڵاویکردووەتەوە، دوای ئەوەی لە ماوەی رابردوودا گرووپێک بە تۆمەتی سیخوڕیکردن بۆ ھەواڵگری ئیسرائیل (مۆساد) دەستگیرکران و لە ئەنجامی لێکۆڵینەوەکانیشدا دانیان بە تاوانەکەیاندا نا، لەلایەن دادگاوە بە سزای لەسێدارەدان حوکمدران.
ئاماژە بەوەشکراوە، بەرەبەیانی ئەمڕۆ دوای جێبەجێکردنی رێکارە یاساییەکان چوار ئەندامی ئەو گرووپە سزاکەیان بەسەردا سەپێنراوە و لەسێدارەدراون، کە پیلانیان ھەبووە چەندین کردەوە لە دژی ئاسایشی نەتەوەیی ئێران ئەنجامبدەن.
میدیای رەسمیی حکومەتی ئێران بڵاویکردەوە، ئەمڕۆ تەرمی رەزا مووسەوی گەیشتووەتەوە تاران و بە ئامادەبوونی بەرپرسانی باڵای سیاسی و ئەمنی و خەڵکێکی زۆر پێشوازی لێکراوە و لەلایەن لەلایەن عەلی خامنەیی رابەری باڵای شۆڕشی ئیسلامیی ئێرانەوە نوێژی لەسەر کراوە و بڕیارە لە تاران بەخاکبسپێردرێت.
رۆژی دووشەممە لە بۆردومانێکی ئاسمانیی ئیسرائیلدا لە سوریا، رەزا مووسەوی فەرماندە لە سوپای پاسدارانی ئێران کوژرا، رۆژی چوارشەممە تەرمەکەی لە سوریاوە رەوانەی نەجەف کرا و ئەمڕۆش گەیشتەوە تاران.
سەرچاوەیەک لە پەرلەمانی تورکیا ئاشکرایکردووە، بە ئەگەرێکی زۆرەوە ناوەڕاستی مانگی داھاتوو پشووی پەرلەمانی تورکیا تەواودەبێت و پەرلەمانتاران دەگەڕێنەوە پەرلەمان بۆ دەنگدان بە ئەندامێتی سوید لە رێکخراوی ناتۆ.
دوای جەنگی روسیا و ئۆکراین لە شوباتی ٢٠٢٢، ھەریەک لە سوید و فینلاند داوایانکرد بچنە ببنە ئەندامی ناتۆ کە ئەمریک، بەڵام تورکیا بوو بە بەربەست لە بەردەم بە ئەندامبوونیان.
بەڵام دواتر داواکەی فینلاند رەزامەندی لەسەردراو لە مانگی نیساندا بووە ٣١ھەمین ئەندامی ناتۆ، بەڵام دوای ١٩ مانگ ھێشتا داواکەی سوید لەسەر بڕیاری تورکیا ماوەتەوەو یەکلانەبوەتەوە.