جیهان
تۆڕی مافەکانی مرۆڤی کوردستان بڵاویکردەوە، لە نامەیەکی کراوەدا زیاتر لە ٨٠٠ بەندکراوی بەندیخانەی ناوەند ورمێ داوایانکردووە،"پەیمان خانزادە" بەڕێوەبەری بەندیخانەی ناوەندیی ئەو شارە، لە پۆستەکەی دوور بخرێتەوە.
ھاوکات بەندکراوەکان لە نامەیاندا ئاماژەیان بۆ ئەوەکردووە، بەرێوەبەری زیندانەکە نەک تەنیا کێشە بۆ بەندکراوان دروستدەکات، بەڵکو لە ھەندێ حاڵەتدا بنەماڵەکانیش تێکەڵی کێشەکان دەکات، چەندین جار دەستی داوەتە ئازاردان و فشارخستنە سەر بەندکراوان و بنەماڵەکانیان.
لە بەشێکی تری نامەکەدا ھاتووە، بە ھۆی ئەو فشار و ئازارانەوە چەندین بەندکراو لەم مانگانەی دواییدا ھەوڵی خۆکوشتنیان داوە.
جۆ بایدن سەرۆکی ئەمریکا لە راگەیەندراوێکدا ئاماژەی بەوە کردووە، بەھۆی تێپەڕبوونی دوو ساڵ بەسەر دەستپێکردنی ھێرشەکان بۆسەر ئۆکراین و گیانلەدەستدانی ئەلێکسی ناڤالنی سەرکردەی ئۆپرزسیۆنی روسیا، لە چەند رۆژی داھاتوودا پاکێجێکی نوێی سزای توند بەسەر رووسیادا دەسەپێنێن، کە سزاکە زیاتر لە ٥٠٠ کەسایەتی و لایەنی رووسیا لە ١١ تا ٢٦ وڵاتی جیاواز دەگرێتەوە و سەرجەم سامانەکانیان بلۆک دەکرێن و بێبەشیش دەکرێن لە وەرگرتنی ڤیزای چونە ناو ئەمریکا، ھەندێک لەو کەسایەتی ولایەنانەش بەھۆی پەیوەندییان بە گیانلەدەستدانی ناڤالنی سزا دەدرێن.
راشیگەیاندووە، سزاکان زۆربەی کەرت و بوارەکانی روسیا دەگرێتەوە بەتایبەتی کەمکردنەوەی داھاتی کەرتی وزە و کۆمپانیاکانی تەکنەلۆژیا و پەیوەندی و فڕۆکەی بێفڕۆکەوان و سیستمی زانیاری و پارەدان و تەنانەت دوو پەیامانگای وەرزشیش دەگرێتەوە، ھاوکات وەزارەتی بازرگانی ئەمریکاش سزا بەسەر ٩٣ کۆمپانیای تری روسیادا دەسەپێنێت.
جولی کۆزاک بەڕێوەبەری پەیوەندییەکان لە سندوقی نەختی نێودەوڵەتی رایگەیاندووە، ئێستا لە وڵاتانی ئەوروپا کاریگەرییەکی کەم دەبینرێت لەسەر بەرھەمھێنان و ئابووری لە کەرتی کشتوکاڵیدا، بەڵام بەردەوامی خۆپیشاندان و ناڕەزاییەکانی جوتیاران کاریگەری زۆر گەورە و خراپی لەسەر نرخی بەروبوومە خۆراکییەکان دەبێت، ئەگەر زیاتریش بەردەوام بێت و داواکارییەکانیان جێبەجێنەکرێت نرخی خۆراک زۆر زیاتر بەرزدەبێتەوە.
بەڕێوەبەری پەیوەندییەکان لە سندوخی نەختی نێودەوڵەتی داوای لە وڵاتانی ئەوروپاش کردووە، خۆپیشاندان و ناڕەزاییەکانی جوتیاران بە ھەند وەربگرن و داواکارییەکان جێبەجێبکەن، چونکە جگە لەوەی رێگە بە ھاوردەکردنی خۆراک نادەن بەھۆی رێگرییەکانیان لەسەر سنورەکان، ھیچ بەرھەمێکیش ناخەنە بازاڕەکانەوە و ئەوەش کاریگەری زۆری لە بەرزبوونەوەی نرخی خۆراک دەبێت.
میدیاکانی ئوسترالیا بڵاویانکردووەتەوە، توێژەرانی بواری تەندروستی ئەو وڵاتە لە نوێترین توێژینەوەیاندا کە لە سەر زیاتر لە ٩٩ ملیۆن کەس لە ھەشت وڵات ئەنجامیانداوە، بۆیان دەرکەوتووە زۆربەی ئەو کەسانەی ڤاکسینی ئەسترازینیکایان وەک دژە ڤایرۆسی کۆرۆنا بەکارھێناوە، دوو کاریگەری خراپ لەسەر جەستیان دەرکەوتووە کە بریتییە لە ھەوکردنی مێشک و دڕکە پەتک.
ئاماژە بەوەشکراوە، بەپێی ئەنجامەکانی توێژینەوەکە کاریگەری و لایەنە باشەکانی ڤاکسینی ئەسترازینیکا لەسەر جەستەی مرۆڤ زۆر زیاترە لە کاریگەرییە خراپەکانی، ئەو دوو جۆرە ھەوکردنەش بە کاریگەری لاوەکی دادەنرێن و دەتوانرێت چارەسەر بکرێت.
کۆمەڵەی تێل ماما کە چاودێری کردە و توندوتیژییەکان دەکات بەرامبەر موسڵمانان لە بەریتانیا، لە راگەیەندراوێکدا ئاماژەی بەوە کردووە، لەسەرەتای ھەڵگیرسانی شەڕی نێوان بزوتنەوەی حەماس و ئیسرائیلەوە لە حەوتی تشرینی یەکەمی ساڵی رابردووەوە، ئامارەکانی کردەوەی توندوتیژی بەرامبەر موسڵمانان لە شارەکانی بەریتانیا زۆر زیادیکردووە و گەیشتووەتە سێ ھێندە بەرارود بە چەند ساڵی رابردوو.
راشیگەیاندووە، لە حەوتی تشرینی یەکەمی ساڵی رابردووەوە تا حەوتی ئەم مانگە دوو ھەزار و ١٠٠ کردەوەی توندوتیژی بەرامبەر موسڵمانان لە بەریتانیا تۆمارکراون و ئەوەش رێژەیەکی زۆر بەرزە و نابێت قبوڵ بکرێت، داواشی لە لایەنە سیاسییەکان و دەسەڵاتدارانی ئەو وڵاتە کردووە ئەو ئامارانە بەجددی وەربگرن و گفتوگۆی لەسەر بکەن و بە ئاراستەی کەمکردنەوەی نەھێشتنی توندوتیژی بەرامبەر موسڵمانان پلانێکی بەھێز دابڕێژن.
بەرەبەیانی ئەمڕۆ چەند ناوچەیەکی باشوری خۆرئاوای خان یونس لەلایەن سوپای ئیسرائیلەوە بە چڕی بۆردومان کراون و دەنگی چەند تەقینەوەیەکیش بیستراون.
ھاوکات ھێزەکانی سوپای ئیسرائیل لە ناوەڕاستی شارەکەدا چەند خانوویەکیان تەقاندووەتەوە و دوکەڵێکی زۆر بەرزبووەتەوە.
ھەروەھا ھێزەکانی ئیسرائیل دەوروبەری کەمپی نوسەیراتیان بۆردومانکردوە و فڕۆکە ئیسرائیلیەکان بەردەوام بە ئاسمانی ناوچەکەدا دەسوڕێنەوە.
ئاژانسی ھەواڵی فەڵەستینیش بڵاویکردەوە، لەچەند بۆردومانێکی ئیسرائیلدا بۆ سەر چەند ماڵێک لە شاری رەفەح، سێ کەس کوژراون و ژمارەیەکی دیکەش برینداربوون.
پارتی یەکسانی و دیموکراسی گەلان (دەمپارتی) لەبارەی دۆخی زمانی دایک لە تورکیا نامەیەکی ئاڕاستەی ڕێکخراوی نەتەوە یەکگرتووەکان بۆ پەروەردە و زانست و ڕۆشنبیری (یونسکۆ) کرد و داوایکرد رێکخراوەکە لێکۆڵینەوە لە رێکارەکانی ئەنقەرە دەستپێبکات کە دژی قسەکردن بە زمانی دایک پەیڕەویان دەکات.
لە نامەکەدا ئاماژە بەوەشکراوە، گەلانی کورد، عەرەب، سریان، ئەرمەن و چەرکەز و لاز لە تورکیا بەشێک نین لە زمانی پەروەردە و فێرکردن و کار بۆ زیاتر لاوازکردنیان دەکرێت، ئەوەش پێچەوانەی بڕگەی سەرەکی نەتەوە یەکگرتووەکان بە مافی خوێندن بە زمانی دایک کە بە یەکێک لە مافە سەرەتاییەکانی مرۆڤ داناوە.
دەمپارتی لەسەر دۆخی زمانەکانیش لە تورکیا، داوای لێکۆڵینەوە و بەدواداچوونی لە یۆنیسکۆ کردووە.
تێدرۆس گێبرێسس بەڕێوەبەری رێکخراوی تەندروستی جیھانی بە رۆژنامەنووسانی راگەیاند، ئەوان داوای ئاگربەستێکی مرۆیی بەپەلە و گەیاندنی یارمەتییە مرۆییەکانیان بۆ ھاووڵاتیانی غەززە کردووە، چونکە لەئێستادا غەززە بووەتە ناوچەی مەرگ و بەشێکی زۆری ناوچەکەش وێرانبووە.
ئەوەشی خستووەتەڕوو، زیاتر لە ٢٩ ھەزار مرۆڤ کوژراوە و ژمارەیەکی زۆریش بریندارن، بەدخۆراکیش لە ناوچەکەدا بە خێراییەکی زۆر لە پەرەسەندندایە.
بایدن لە میانی رێوڕەسمێکدا بۆ کۆکردنەوەی کۆمەک لە کالیفۆرنیا رایگەیاند، کەسێکی شێتمان وەک پوتن ھەیە، کە دەبێت ھەمیشە ترسی ھەڵگیرسانی جەنگی ئەتۆمییان ھەبێت.
پێشتریش بایدن لەچەند بۆنەیەکی جیاوازدا، پوتنی بە خوێنڕێژ و تاوانباری جەنگ وەسف کردووە، بە تایبەت دوای دەستپێکردنی ئۆپراسیۆنەکەی روسیا بۆ سەر ئۆکراین.
وەزارەتی دەرەوەی روسیاش لە راگەیەندراوێکدا لە ساڵی رابردوو لەسەر ئەو وەسفانەی بایدن رایگەیاندبوو، ئەو لێدوانانە پەیوەندییەکانی ئەمریکا و روسیا دەخاتە سەر لێواری رووخان. کرملینیش وەسفەکانی بایدن بە سوکایەتی بۆ سەر کەسایەتی پوتن ناوبردووە.
ما شینمین، راوێژکاری یاسای وەزارەتی دەرەوەی چین رایگەیاند، خەڵکی فەڵەستین مافی ئەوەیان ھەیە ھێز بەکاربھێنن بۆ بەرەنگاربوونەوەی ستەمی بیانی و بەدەستھێنانی مافەکانیان کە دامەزراندنی دەوڵەتی فەڵەستینە.
ئاماژەی بەوەشکردووە، بەرەنگاری فەڵەستینیەکان و حەماس کردەوەی تیۆرستی نین، بەڵکو خەباتی چەکدارین بەشێوەیەکی یاسایی و چەندین نەتەوە لە رێگەی بەرگریکردن و خەباتی چەکدارییەوە خۆیان لە داگیرکەران رزگارکردووە.
دەشڵێت، پێویستە ئیسرائیل پێشێلکاری دژی یاسا نێودەوڵەتیەکان رابگرێت و سەرجەم چالاکییەکانی بۆ ئاوارەکردنی فەڵەستینیەکان رابگرێت کە ئەمانە دژی پەیماننامەی نێودەوڵەتین.
لە بەیاننامەیەکدا حوسییەکانی یەمەن دوپاتیانکردەوە، تا ئەوکاتەی ئاگربەست لە غەززە دەکرێت، رێگا نادەن ئەو کەشتیانەی کە بە تەواوی یان بەشێکی خاوەندارێتیان بۆ ئەمریکا و بەریتانیا و ئیسرائیل دەگەڕێتەوە، بە دەریای سوور و کەنداوی عەدەن و دەریای عەرەبیدا تێپەڕببن.
ئەوەش لەکاتێکدایە ھێزی دەریایی فەرەنسا رایگەیاند، لە دەریای سوور دوو فڕۆکەی بێفڕۆکەوانیان تێکشکاندووە کە لە یەمەنەوە ئاڕاستەیان کرابوون.
لە ١٩ی تشرینی دووەمی رابردوەوە حوسییەکان ھێرشەکانیان بۆ سەر کەشتییە بازرگانییەکان لە دەریای سوور و دەریای عەرەبی دەستپێکردووە کە گومانیان ھەیە پەیوەندییان بە ئیسرائیلەوە ھەبێت یان بەرەو بەندەرەکانی ئەو وڵاتە بڕۆن، ئەوەش بۆ پشتیوانی لە کەرتی غەززە کە لە ٧ی تشرینی یەکەمی ساڵی رابردوەوە رووبەرووی ھێرشی بەرفراوانی ئیسرائیل بوەتەوە.
موسا ئەبو مەرزوق، ئەندامی مەکتەبی سیاسی بزووتنەوەی حەماس رایگەیاندووە، رەنگە لە ئایندەیەکی نزیکدا پێشکەوتنی گەورە ھەبێت سەبارەت بە دانوستانەکانی ئاگربەست لە کەرتی غەززە.
مەزروق بە کەناڵی ئەلغەدی راگەیاندووە، راگرتنی کۆمەڵکوژی و گەڕانەوەی ئاوارەکان بۆ باکووری کەرتی غەززە دوو مەرجە کە حەماس لە کاتی دانوستانەکاندا پابەند دەبێت پێیانەوە.
ئەبو مەرزروق پشتڕاستی کردەوە بزووتنەوەکەی مەرجی بۆ ئازادکردنی ٥٠٠ زیندانی فەلەستینی بەرامبەر ھەر بارمتەیەکی ئیسرائیلی داناوە، ئاماژەی بەوەشداوە نەکشانەوەی ھێزەکانی ئیسرائیل بەتایبەتی لە میحوەری سەڵاحەدین و رێگای رەشید، بەربەستی سەرەکی دانوستانەکانە.
ئەو ئەندامەی حەماس دەڵێت، سەرنجی بزوتنەوەکە لەمکاتەدا ئاگربەست و گەڕانەوەی ئاوارەکانە بۆ باکووری کەرتی غەززە، دووپاتیشیکردووەتەوە حەماس حوکمڕانی کەرتی غەززە بە کۆتایی دەسەڵاتی خۆی نابینێت، کە لە رابردودا ئیسرائیل بە مەرجی سەرەکی لە دانوستانەکانیان داینابوو، ھەربۆیە لەگەڵ حکومەتێکی فەلەستینی شایستەدایە بۆ بەڕێوەبردنی شارەکە لە داھاتوودا.
ئاژانسی رۆیتەرز لە زاری رافائیل گروسی بەڕێوەبەری گشتی ئاژانسی نێودەوڵەتی ئەتۆم بڵاویکردووەتەوە، ئێران بەردەوامە لەسەر پیتاندنی یۆرانیۆم بەشێوەیەک کە زۆر زیاتر لە پێداویستییەکانی بۆ مەبەستی بازرگانی یۆرانیۆم دەپیتێنێت و بەنیازیش بووە مانگی داھاتوو بۆ گفتوگۆ لەبارەی پەیوەندییەکانی نێوان تاران و ئاژانسی وزە سەردانی ئێران بکات، بەڵام دەسەڵاتدارانی ئێران رێگەیان پێنەداوە.
لە بەرامبەریشدا محەمەد ئیسلامی سەرۆکی رێکخراوی وزەی ئێران رایگەیاندووە، بەھۆی زۆری کارەکانیان و سەرقاڵییان، نەیانتوانیووە رێگە بدەن بۆ مانگی داھاتوو بەڕێوەبەری گشتی ئاژانسی نێودەوڵەتی ئەتۆم سەردانی تاران بکات، بەڵام بانگھێشتنامەیەکی ئاراستە کراوە بۆ بەشداریکردن لە کۆنفرانسێکی نێودەوڵەتی تایبەت بە وزە کە لە مانگی ئایاری داھاتوودا لە تاران بەڕێوەدەچێت.
جۆزیب بۆریل، لە کۆنفڕانسێکی رۆژنامەوانیدا لە برۆکسل ئاماژەی بۆ ئەوەکرد، ٢٦ وڵاتی ئەندام لە یەکێتی ئەوروپا یەکدەنگن لەسەر راگەیاندنی ئاگربەستێکی مرۆیی بەپەلە لە غەززە کە لە رێیەوە شەڕ رابگیرێت و بەبێ مەرج بارمتەکان ئازادبکرێن و ھاوکاریی مرۆیی بگەیەندرێتە دانیشتوانی شارەکە.
بۆریل ناوی ئەو وڵاتەی ئاشکرانەکردووە کە ئەندامی یەکێتییەکەیە و پشتگیری ئاگربەستی غەززە ناکات، بەڵام بە وتەی دیبلۆماتکاران لەچەند رۆژی رابردوودا ھەنگاریا دژایەتی بڵاوکردنەوەی راگەیەندراوێکی کردووە لەوبارەیەوە.
لەلایەکی دیکەشەوە، یەکێتی ئەوروپا ھۆشداری داوەتە ئیسرائیل لە ئەنجامدانی ھێرشی زەمینی بۆ سەر شاری رەفەح، چونکە کارەساتێکی گەورە بۆ نزیکەی یەک ملیۆن و ٥٠٠ ھەزار ئاوارە دروستدەکات کە روویان لەو شارە کردووە.
ستیفانی دوجاریک، وتەبێژی ئەنتۆنیۆ گوتێرێس، سکرتێری گشتیی نەتەوە یەکگرتووەکان بە رۆژنامەنووسانی راگەیاند، بەردەوامی ھێرشەکانی سەر غەززە و تێکچوونی زیاتری دۆخی مرۆیی جێگەی نیگەرانییەکی زۆریانە، بە تایبەت کە ئێستا لە غەززە ھەمووان برسین لەنێویشیاندا ٥٠ ھەزار ژنی دوو گیان ھەن.
ئاماژەی بەوەشکردووە، جەزائیر و ئەمریکا دوو پڕۆژەی تایبەتیان بە غەززە ئامادەکردووە و بڕیارە لە رۆژانی داھاتوودا بیخەنە بەردەم ئەنجومەنی ئاسایش، لە پڕۆژە بڕیارەکەی جەزائیریشدا داوای دەستبەجێ راگرتنی ھێرشەکان کراوە.
وتەبێژی سکرتێری گشتیی نەتەوە یەکگرتووەکان وتیشی، ئەوان داوای ڕاگەیاندنی ئاگربەستی بەپەلە و گەیاندنی ھاوکاری مرۆیی و ئازادکردنی بارمتەکان لە غەززە دەکەن و داواشدەکەن ئەنجومەنی ئاسایش بەکۆی دەنگ بڕیارێکی بەپەلە لەوبارەیەوە بدات.
ھادی تەحان نەزیف، وتەبێژی ئەنجوومەنی پاسەوانیی دەستووری ئێران بە رۆژنامەنووسانی راگەیاند، دوای سێ مانگ لە ھەڵسەنگاندنی ناوی ئەو کەسانەی داواکارییان پێشکەشکردبوو تا بەشداری لە ھەڵبژاردنی پەرلەمان و ئەنجومەنی شارەزایاندا بکەن، ئەنجومەنەکەیان شیاوبوونی ١٥ ھەزار و ٢٠٠ کاندیدی پەسەندکرد.
ئەوەشی خستووەتەڕوو، بەوپێیەش ٧٥%ـی ئەوانەی ناویان پێشکەشکردبوو شیابوونیان پەسەندکراوە، ئەو ژمارەیەش پێوانەییە لە مێژووی ھەڵبژاردنەکانی ئێراندا.
بڕیارە رۆژی ١ـی ئادار ئەمساڵ ھاووڵاتیانی ئێران بۆ ھەڵبژاردنی ئەندامانی ١٢ھەمین خولی پەرلەمان و شەشەھەمین خولی ئەنجومەنی شارەزایان بچنەسەر سندوقەکانی دەنگدان.