جیهان
یەحیا سەریع وتەبێژی سەربازی حوسییەکان لە راگەیەندراوێکدا بڵاویکردەوە، کەشتییەکی بارھەڵگری بەریتانیان بە ناوی "روبیمار" لە کەنداوی عەدەن بە چەند مووشەکێک کردووەتە ئامانج و بەھۆی ئەو زیانە گەورەیەی بەریکەوتووە، مەترسی نقومبوونی لەسەرە، بەڵام تیمی کەشتییەکە بە سەلامەتی چونەتە دەرەوە.
وتیشی، حوسییەکان ھەروەھا فڕۆکەیەکی بێفڕۆکەوانی ئەمریکایان لە حودەیدە خستووەتە خوارەوە.
کۆمپانیای ئمبری بەریتانیش بۆ ئاسایشی دەریایی رایگەیاند، ئەو کەشتییە ئاڵای "بیلیز"ی لەسەرە و لە بەریتانیا تۆمارکراوە و لوبنان بەڕێوەی دەبات، لە گەرووی بابولمەندەب دووچاری ئەو ھێرشە بووە، بەڵام تیمەکەی سەلامەتن.
مایک تێرنەر سەرۆکی لیژنەی ھەواڵگری لە ئەنجومەنی نوێنەرانی ئەمریکا رایگەیاند، بەپێی زانیارییە ھەواڵگرییەکان روسیا سیستمێکی بەرگری مووشەکیی دژە مانگی دەستکردی گەشەپێداوە کە جۆرێکە لە چەکی ئەتۆمی و ئەوەش ھەڕەشە و مەترسییەکی جددییە لە بواری ئاسمانی و گەردوونیدا بۆسەرجەم ئەو وڵاتانەی مانگی دەستکرد رەوانەی بۆشایی ئاسمان دەکەن بە ئەمریکاشەوە.
وتیشی، لەئێستادا ئیدارەی ئەمریکا بەسەرپەرشتی جەیک سۆلیڤان راوێژکاری ئاسایشی نەتەوەیی سەرقاڵی داڕشتنی پلانێکە بۆ بەرەنگاربوونەوەی ئەو سیستمەی روسیا و لە چەند رۆژی داھاتووشدا بە مەبەستی گفتوگۆی زیاتر لەسەر ئەو پلانە لەگەل لێپرسراوانی کۆنگرێسی ئەمریکا کۆدەبێتەوە.
لە بەرامبەریشدا سێرگی ریابکۆڤ جێگری وەزیری دەرەوەی روسیا ئەو زانیارییانەی ئەمریکای رەتکردووەتەوە کە وڵاتەکەی بە نیازیی جێگیرکردنی چەکی ئەتۆمی دژە مانگی دەستکرد بێت لە گەردووندا.
ناسر کەنعانی وتەبێژی وەزارەتی دەرەوەی ئێران لە کۆنفرانسی رۆژنامەوانی ھەفتانەیدا و لە وەڵامی پرسیاری پەیامنێری کوردسات نیوز لەبارەی پەیوەندییەکانیان لەگەڵ عێراق رایگەیاند، پەیوەندی ئێران و عێراق لە باشترین بارودۆخی خۆیدایە لە بوارەکانی ئابووری و بازرگانی و ھاوکاری ئەمنی و لە بەرەوپیشچوونی بەردەوامدایە.
وتیشی کاردەکەن بۆ جێبەجێکردنی ھەموو بەشەکانی رێککەوتنی ئەمنی لەگەڵ عێراق، بۆ رێگریکردن لە گروپە چەکدارەکان تا نەبنە مەترسی لەسەر ئاسایشی سنورەکان.
لەبارەی پرسی دەرکردنی ھێزە بیانییەکان لە عێراق، کەنعانی دەڵێت بوونی ھێزە بیانییەکان لە عێراق یارمەتیدەر نابێت بۆ سەقامگیربوونی ئاسایش و دەبێت حکومەت و گەلی عێراق بڕیار لەسەر ھێزە بیانییەکان بدەن.
باسی لەوەشکرد، پشتیوانی لە بڕیارەکەی ئەنجومەنی نوێنەرانی عێراق دەکەن بۆ دەرکردنی ھێزە بیانییەکان و ھیزە عێراقییەکان توانای پاراستنی ئاسایشی وڵاتەکەیان ھەیە.
جۆزێپ بۆرێل رێکخەری سیاسەتی دەرەوەی یەکێتی ئەوروپا لە کۆنگرەی میونشن بۆ ئاسایش رایگەیاند، رەوشی ئێستای کەناری خۆرئاوا ئاستەنگێکی گەورەیە لەبەردەم بەدیھێنانی ئاشتی لە نێوان ئیسرائیل و فەڵەستین و پێویستە یەکێتی ئەوروپاش پشتیوانی دەستپێشخەری وڵاتانی عەرەبی بکات بۆئەوەی دروستبوونی دەوڵەتی فەڵەستین کەرتی غەززە و کەناری خۆرئاواش بگرێتەوەو لە چوارچێوەی ئەو دەوڵەتەدا بن.
وتیشی، ھێرش و بۆردومانەکانی ئیسرائیل بۆسەر کەناری خۆرئاوا لە فەڵەستین چڕبووەتەوە و رەوشی ئەو ناوچەیەش بەشێوەیەک ھەڕەشە و مەترسی لەسەرە کە ھیچی کەمتر نییە لە مەترسییەکانی سەر غەززە و ئەگەر رێگری لێنەکرێت لە ھەر کاتێکدا بێت زۆر بە خراپی دەتەقێتەوە.
بینی غانتس وەزیری ئەنجومەنی جەنگی ئیسرائیل رایگەیاند، دەبێت جیھان و سەردەکانی بزوتنەوەی حەماسیش بزانن ، ئەگەر تا مانگی رەمەزان بارمتەکان نەگەرێنەوە ماڵەکانیان، ئەوا شەر بەردەوام دەبێت و ھێرشە زەمینییەکان شاری رەفەحیش دەگرنەوە .
ئاماژەی بۆ ئەوەشکردوە، ھێرشی زەمیینی بۆ رەفەح بە شێوەیەکی رێکخراو دەبێت و سەرەتا کارئاسانی بۆ گواستنەوەی مەدەنییەکان دەکەن لەو شارە لە رێی دانوستان لەگەڵ ھاوبەشە ئەمریکی و میسرییەکانیانەوە ئەوەش بەو ئامانجەی بەپێی توانا ژمارەی قوربانییە مەدەنییەکان کەمبکەنەوە.
وەزیری ئەنجومەنی جەنگی ئیسرائیل راشیگەیاندوە، دەبێت چەکدارانی حەماس خۆیان رادەست بکەن و بارمتەکانیش ئازاد بکەن، بەو شێوەیش دانیشتوانی غەززە دەتوانن جەژنی رەمەزان بگێڕن .
ھێزە دەرییاییەکانی فەڕەنسا بڵاویکردووەتەوە، بەھۆی تێکچوون و لە کارکەوتنی بەلەمەکانیانەوە، ھێزەکانیان لە چەند شوێنێکی جیاوازی سنورە ئاوییەکانی فەڕەنسا نزیکەی ١٤٠ کۆچبەریان رزگارکردووە کە ھەوڵیانداوە بە شێوەیەکی نایاسایی سنورە ئاوییەکان ببڕن و بەرەو بەریتانیا بڕۆن.
ئاماژەی بەوەشکردووە، پێنج کۆچبەریان لە باکووری فەڕەنسا رزگارکراون کە کوردن و ئەندامی یەک خێزانن و منداڵێکی تەمەن چوار مانگیشیان لەگەڵ بووە.
بەپێی ئامارەکان، ساڵی رابردوو نزیکەی ٣٦ ھەزار کۆچبەر ھەوڵیانداوە بەشێوەی نایاسایی لە فەرەنساوە خۆیان بگەیەننە بەریتانیا و ١٢ کۆچبەریش گیانیان لەدەستداوە.
ناتانیاھۆ لە کۆنفرانسێکی رۆژنامەوانیدا رایگەیاند، سوپای ئیسرائیل دەبێت ئۆپراسیۆنەکەی بۆ سەر شاری رەفەح ئەنجامبدات و بچێتە ئەو شارەوە، چونکە ئەگەر ئەوە نەکەن بە مانای دۆڕاندنی جەنگ دێت لەبەرامبەر بزووتنەوەی حەماس، بۆیە تەنانەت ئەگەر رێککەوتن لەسەر رزگرکردنی ئەو بارمتانە بکرێت کە لە غەززە ماون، دەبێت ئەو ئۆپراسیۆنە بکرێت.
ناتانیاھۆ بەڵێنیشیدا بە لەناوبردنی تەواوەتی بزووتنەوەی حەماس، چونکە ٧ی ئۆکتۆبەری ساڵی رابردوو ئەو ئۆپراسیۆنەیان دژی ئیسرائیل ئەنجامداوە.
ئەو لێدوانەی ناتانیاھۆ لەکاتێکدایە پلانی ئیسرائیل بۆ ھێرشکردنە سەر رەفەح نیگەرانی نێودەوڵەتی لێکەوتووەتەوە، ئەمریکاش داوای لێکردووە ئەو ئۆپراسیۆنە ئەنجام نەدات.
بڕیارە رۆژی سێشەممەی داھاتوو، ئەنجومەنی ئاسایشی نێودەوڵەتی سەبارەت بە پڕۆژە یاسایەک کە لەلایەن جەزائیرەوە پێشکەش کراوە کۆببێتەوە و پرۆژەکە دەخاتە دەنگدانەوە، کە تێیدا داوای راگرتنی جەنگ و ئازادکردنی تەواوی بارمتەکان و ھەروەھا رێزگرتن لە یاسای نێودەوڵەتی دەکات.
ھەروەھا پڕۆژەیاساکە ئاوارەکردنی فەڵەستینییەکان بە ھەموو شێوەیەک رەتدەکاتەوە و دەیەوێت گرەنتی گەیاندنی ھاوکارییە مرۆییەکان بۆ غەززە بکرێت.
بەڵام ئەمریکا ھەڕەشەی رەتکردنەوەی ئەو پڕۆژەیاسایە دەکات و لیندا تۆماس گرینفیڵد باڵیۆزی ئەمریکا لە نەتەوە یەکگرتووەکان لە راگەیەندراوێکدا ئیدانەی پڕۆژەیاساکەی جەزائیری کرد. وتیشی، ئەو ھەنگاوە زیانی بۆ دانوستانەکانی نێوان ئیسرائیل و حەماس ھەیە بە نێوەندگیری ئەمریکا و میسر و قەتەر، بۆ گەیشتن بە ئاگربەستێکی نوێ کە ئازادکردنی بارمتەکان لەخۆدەگرێت. وتیشی، ئەمریکا پشتیوانی دەنگدان لەو پڕۆژەیاسایە ناکات و ھەڕەشەی بەکارھێنانی ڤیتۆی کرد.
وەزیرانی دەرەوەی گروپی حەوت راگەیەندراوێکی ھاوبەشیان لە پەراوێزی کۆنفرانسی میونشن بڵاوکردەوە و پشتیوانیان بۆ ئۆکراین دووپاتکردەوە.
ئەو وڵاتانە کە لە ئەمریکا و کەنەدا و ژاپۆن و فەڕەنسا و ئەڵمانیا و بەریتانیا و ئیتاڵیا پێکھاتوون رایانگەیاند، دەبێت ئێران ناردنی پارچەکانی فڕۆکەی بێفڕۆکەوان و چەک بە روسیا رابگرێت، چونکە روسیا بە درۆنی ئێرانی ھاووڵاتی مەدەنی کوشتووە و بۆردوومانی ناوچەکانی نیشتەجێبوونی ئۆکراینی کردووە.
ھاوکات جەختیان کردەوە لەوەی، دەبێت رێگەنەدرێت ئێران دەستی بە چەکی ئەتۆم بگات، چونکە مەترسییە بۆ سەر ئاسایشی جیھان.
زیا رەشوان سەرۆکی دەستەی گشتی زانیاری و راوێژی میسر رایگەیاند، کۆمەڵەی گشتی نەتەوە یەکگرتووەکان داوای لە دادگای دادی نێودەوڵەتی کردووە زانیاری پێبدات لە بارەی سیاسەت و ھەڵسوکەوتی ئیسرائیل لەناو خاکی فەڵەستین لە ساڵی ١٩٦٧ەوە تائێستا و بۆ ئەو مەبەستەش رۆژی ٢١ ئەم مانگە دانیشتنێکی دادگای دادی نێودەوڵەتی بەڕێوەدەچێت بە مەبەستی کۆکردنەوەی بەڵگەو زانیارییەکان.
وتیشی، میسر لە رێگەی نوێنەرەوە بەشداری ئەو دانیشتنەی دادگای دادی نێودەوڵەتی دەکات و یاداشتێکیشی لەبارەی ھەڵسوکەوتی ئیسرائیل لەناو خاکی فەڵەستین ئامادەکردووە و رادەستی دادگای دەکات بۆئەوەی ببێتە بەشێک لەو زانیارییانەی ئاراستەی کۆمەڵەی گشتی نەتەوە یەکگرتووەکان دەکرێت و تیایدا باس لەوە دەکرێت زیاتر لە ٧٥ ساڵە ئیسرائیل بە نایاسایی خاکی فەڵەستین داگیر دەکات و سەرجەم مافەکانیشی پێشێل دەکات.
ڤلادیمیر پوتن سەرۆکی روسیا لە چاوپێکەوتنێکدا لەگەڵ رۆژنامەنووسێکی ئەمریکی رایگەیاند، دەیان ساڵە روسیا دانی بەخۆیدا گرتووە و لە ھەوڵدایە بۆئەوەی کێشە و ئاڵۆزییەکانی لەگەڵ ئۆکراین بە گفتوگۆ چارەسەر بکات، بەڵام وڵاتانی خۆرئاوا بە گشتی و ئەمریکا بەتایبەتی رۆڵێکی زۆر خراپ و نەرێنییان بینی لە کێشە و ئاڵۆزییەکانیان لەگەڵ ئۆکراین تا گەیاندنیان بەوەی روسیا ناچار ببێت پەنا بۆ بژاردەی سەربازیی ببات و ھێرش بکاتە سەر ئۆکراین.
وتیشی، ئێستا پرسی ئۆکراین بە لای روسیا و گەلەکەیەوە بابەتێکی سانا و سەرپێی نییە، بەڵکو بووەتە پرسی ژیان و مردن، ئامادەش نین دەست لەو پرسە ھەڵبگرن تا ئەو کاتەی یەکلایی دەکەنەوەو ئامانجەکانیان بەدی دەھێنن.
ئاژانسی رۆیتەرز بڵاویکردووەتەوە، بڕیارە رۆژی دوو شەممەی داھاتوو دانیشتنێکی تری دادگای دادی نێودەوڵەتی تایبەت بە کاریگەرییە یاساییەکانی داگیرکاری سوپای ئیسرائیل لە خاکی فەڵەستین بەڕێوەبچێت کە سکاڵاکە لەلایەن باشوری ئەفریقاوە لەسەر تاوانەکانی ئیسرائیل لە کەرتی غەززە تۆماریکردووە و ھێرشەکەی ئەو وڵاتە بۆسەر شاری رەفەحیش لە خۆ دەگرێت.
دادگای دادی نێودەوڵەتیش لە ماڵپەری رەسمی خۆی بڵاویکردووەتەوە، ھەرچەند ئیسرائیل تانەی لەو سکاڵایەی باشووری ئەفریقا داوە و بەبێ بنەما وەسفیکردووە بەتایبەتیش لەبارەی ھێرشی زەمینی بۆسەر شاری رەفەح، بەڵام ھیچ کاریگەرییەکی نابێت و رۆژی دوو شەممەی داھاتوو دانیشتنی داگا بەڕێوەدەچێت.
ئیسماعیل ھەنیە، بەرپرسی مەکتەبی سیاسی بزووتنەوەی حەماس رایدەگەیەنێت، ئیسرائیل بەرپرسە لەبەرەوپێشنەچوونی گفتوگۆ و دانووستانەکان بۆ گەیشتن بە ئاگربەست لە کەرتی غەززە، وەکو حەماسیش بە کەمتر لە کشانەوەی یەکجارەکی سوپای ئیسرائیل لە غەززە ئامادەنین بگەنە ئاگربەست لەگەڵ ئیسرائیل.
ئەوەشی خستەڕوو، پێویستە لە ئاگربەستی داھاتووی نێوان حەماس و ئیسرائیل، ئەو زیندانییە فەڵەستینییانە ئازاد بکرێن کە سزای درێژخایەنیان بەسەردا سەپێندراوە، ھەروەھا دەبێت پەناگەیەکی پارێزراو و ھاوکاری مرۆیش بۆ دانیشتووانی غەززە دابینبکرێت.
ھەنیە جەختیلەوەشکردەوە، بەوزەیەکی ئەرێنی و بەرپرسیارێتییەکی گەورە بەردەوامن لە گفتوگۆ و دانووستانەکانیان لەگەڵ ئیسرائیل، بۆ ڕاگرتنی شەڕ لە کەرتی غەززە.
ئۆلاف شۆلتز، راوێژکاری ئەڵمانیا لە کۆنفڕانسی میونشن رایگەیاند، ھەڕەشەکانی روسیا راستەقینەن، بۆیە پێویستە توانا بەرگرییەکان و بەرپەرچدانەوەکانیان بەنەگۆڕی بمێننەوە، ئەوان رووبەڕووبوونەوەی روسیا و ناتۆیان ناوێت، لە سەرەتای جەنگەوە بەکۆی دەنگ بڕیاریانداوە لەسەر ئەوەی سەربازانی ھاوپەیمانێتی ناتۆ نەنێرن بۆ کیێڤ.
دەشڵێت، ئەوان تەنیا دەتوانن پاڵپشتی ئۆکراین بکەن بۆ ئەوەی بەرگری لە خۆی بکات و دوو ھەفتە لەومەبەر روسیا ویستی کۆنتڕۆڵی کیێڤ بکات، بەڵام سەرکەوتوو نەبوو وە پوتنیش چاوەڕوانی ئەوەی نەدەکرد ئۆکراین پاڵپشتی تری بۆ بنێردرێت.
رۆژنامەی نیویۆرک تایمز رایگەیاند، ئیسرائیل لە ١٤ی ئەم مانگە دوو بۆری غازی سەرەکی لەناو خاکی ئێران تەقاندوەتەوە و ملیۆنان ھاووڵاتی لە پێنج پارێزگا گرفتی دابینکردنی غازیان بۆ دروستبووە.
ئاماژەی بەوەشکردووە، ئیسرائیل چەند پێگەیەکی سەربازی و ناوەکی لە ناو ئێراندا کردووەتە ئامانج لە رێگەی دزەپێکردنی زانیارییەوە کە لە ھێرشی ئەلیکترۆنییەوە دەستی کەوتووە.
چەند لێپرسراوێکی ئەوروپی و سەربازی ئێرانیش بە نیویۆرک تایمزیان راگەیاندووە، بۆری سەرەکی غازی ئێران لەلایەن ئیسرائیلەوە تەقێندراوەتەوە کە بە ژێرخانی وزەی ئەو وڵاتە دادەنرێن.
ھاوکات جەواد ئۆجی وەزیری نەوتی ئێران رایگەیاند، ئەو دوو ھێرشە لەلایەن ئیسرائیلەوە ئەنجامدراوە و ئامانج لێی پەکخستنی ژێرخانی وزەی ئێرانە لەگەڵ دروستکردنی کێشەی ناوخۆیی.
رۆژی ١٤ ی شوباتی ئەمساڵ دوو بۆری غاز لە ئێران لە ماوەی ١٠ دەقیقەدا تەقینەوە و گرفتی دابەشکردنی غاز بۆ ھاووڵاتیانی چەند پارێزگایەک دروستبوو، حکومەتی ئێرانیش ئیدانەی ھێرشەکەی کرد و بە کارێکی تیرۆرستی ناوبرد.
بنیامین ناتانیاھۆ، سەرۆکوەزیرانی ئیسرائیل رایگەیاند، بەھیچ شێوەیەک ملکەچی دامەزراندنی دەوڵەتی فەڵەستنی نابن کە لەلایەن کۆمەڵگەی نێودەوڵەتییەوە پێشنیاز کراوە.
دەشڵێت، مەرجەکانی حەماس پەسەند کراو نین و ناچنە ژێرباری مەرجەکانیانەوە و بەردەوام دەبن لە شەڕ تا کۆتایھێنان بە حەماس.
ئاماژەی بەوەشکردووە، فشاری سەربازی تاکە رێگەیە بۆ رزگارکردنی بارمتەکان و بەردەوام ھەوڵی دۆزینەوەی حەشارگەکانی حەماس دەدەن.