جیهان
کۆمسیۆنی مافەکانی مرۆڤ سەر بە ڕێکخراوی نەتەوە یەکگرتووەکان ڕایگەیاند، لە ماوەی ٨ مانگی ڕابردوودا، ٦٩ دۆسیەی کوشتنی نادیار لە کەمپی ھۆل لە حەسەکە تۆمارکراوە، کە خێزانەکانی داعشی تێدا پەنادراون.
ئاماژەی بەوەشکردووە، ئامارەکانی کوشتن و توندوتیژی لە مانگی تەموز زۆرترین حاڵەتی تۆمارکردووە، ئاسایشی ئیدارەی کەمپەکەش بڵاویکردووەتەوە، ڕووداوەکان پاکتاوکردنە و لە لایەن شانە نووستووەکانی داعشەوە ئەنجام دەدرێن.
بە پێی زانیارییەکانی پەیامنێری کوردسات نیوز لە تاران، لە کۆبوونەوەی ئەنجومەنی شورای ئێران ١٨ کاندید بۆ وەزارەتەکانی کابینەی نوێی حکومەتی ئێران متمانەیان پێدراوە، بەڵام حسێن باغگوڵی کاندیدی وەزارەتی پەروەردە دەنگی پێویستی نەھێناوە و ڕەتکرایەوە.
ھەر بە پێی زانیارییەکان عیسا زارع پوور وەک وەزیری پەیوەندی و حوجەتوڵا عەبدولمەلیکی وەک وەزیری کار پەسەندکراون کە ھەردووکیان کوردن.
دوای کۆتاییھاتنی کۆبوونەوەکەی ئەنجومەنی شورای ئێران، ئیبراھیم ڕەئیسی سەرۆکی ئەو وڵاتە ڕایگەیاند، ڕۆژی پێنج شەممە یەکەم کۆبوونەوەی کابینەی حکومەتە نوێیەکەی بەڕێوەدەچێت.
سەرچاوە دیپلۆماسییەکان ڕایانگەیاندووە، بڕیارە ئەمڕۆ سەرکردەکانی وڵاتانی کۆمەڵەی ٧ ھەڵوێستی یەکگرتووی خۆیان بەرامبەر بزووتنەوەی "تاڵیبان" یەکلابکەنەوە، بە سەپاندنی سزا یاخود دانپیانان بە بزووتنەوەکەدا.
ھاوکات ئەو وادەیەش تاوتوێ دەکەن کە لەلایەن "جۆو بایدن" سەرۆکی ئەمریکاوە دیاری کراوە بۆ کشانەوەی ھێزەکانی ئەمریکا و ئەگەری نیشتەجێکردنەوەی کۆچبەرانی ئەفغانستان.
وڵاتانی کۆمەڵەی ٧ لە ئەمریکا و بەریتانیا و ئیتاڵیا و فەڕەنسا و ئەڵمانیا و کەنەدا و ژاپۆن پێکدێن، لە ئەگەری دانپیانان بە بزووتنەوەکەشدا، ئەوا ڕێگە دەدرێت بە گەیاندنی ھاوکاری وڵاتانی دەرەوە بۆ بزووتنەوەکە.
"نێد پرایس" وتەبێژی وەزارەتی دەرەوەی ئەمریکاش ڕایگەیاندووە، "واشنتۆن" لەگەڵ "تاڵیبان" لە پەیوەندیدایە، بەڵام ئەوە پەیوەندییەکی ڕەسمی نییە و متمانەیان نییە.
"عومەر چەلیک" وتەبێژی پارتی داد و گەشەپێدان ڕایگەیاند، تورکیا ڕێکاری پێویستی گرتووەتەبەر سەبارەت بە ئەمنییەتی سەربازانی تورکیا لە ئەفغانستان.
وتیشی تورکیا توانای وەرگرتنی ئاوارە و کۆچبەری نوێی نییە، بە تایبەت لە دوای پێشھاتەکانی "ئەفغانستان"ەوە.
پێشتریش تورکیا ڕایگەیاندبوو، بۆ ڕووبەڕووبوونەوەی ئاوارەی وڵاتی ئەفغانستان، دیوارێک بە درێژایی ٦٤ کیلۆمەتر لەسەر سنور دروست دەکەن.
وتیشی، ڕۆژانە لە ڕێگەی کەناڵە سیاسی و ئەمنییەکانەوە گفتوگۆ لەگەڵ تاڵیبان دەکەن، ھاوکات لە گفتوگۆی چڕدان لەگەڵ ھاوپەیمان و ھاوبەشەکانیان دەربارەی گواستنەوەکان و بەرەوپێشچوونە بەدەستھاتووەکان.
بە پێی ڕاگەیەندراوێکی وەزارەتی تەندروستی تورکیا، تا ئێستا ڕێژەی لە ٧٤.٦٢٪ ی ئەوانەی تەمەنیان لە سەروو ١٨ ساڵەوەیە ژەمێکی ڤاکسینی کۆرۆنایان وەرگرتووە و ڕێژەی ئەو کەسانەش کە ھەردوو ژەمی ڤاکسینەکەیان وەرگرتووە گەیشتووەتە ٥٧.٥٪ .
کۆی گشتی ئەو کەسانەش کە تا ئێستا لە تورکیا ڤاکسینی کۆرۆنایان وەرگرتووە گەیشتووتە ٨٩ ملیۆن و ٦٥١ ھەزار و ١٥٧ کەس.
سەرۆکایەتی تونس لە ڕاگەیەندراوێکدا بڵاویکردەوە، "قەیس سەعید" بڕیاریداوە ھەڵپەساردنی کارەکانی پەرلەمان و نەھێشتنی پارێزبەندی لەسەر ئەندامەکانی بۆ کاتێکی نادیار درێژ بکاتەوە، ئەوەش دوای ئەوەی مانگێک لەمەوبەر حکومەتەکەی "ھشام مەشیشی" ھەڵوەشاندەوە و ئۆپۆزیسیۆنیش ئەو ھەنگاوەیان بە کودەتا وەسف کرد.
"قەیس سەعید" ڕاشیگەیاندووە، ئەو ڕێکارانەی لە چوارچێوەی دەسەڵاتەکانیەتی کە دەستوری تونس ڕێگەیپێداوە و بە گرنگیان دەزانێت بۆ ڕێگری کردن لە کەوتنی وڵاتەکەی.
وەزارەتی بەرگری تورکیا لە تویتەر بڵاویکردەوە، لە ناوچەی ئاسۆس لە ھەرێمی کوردستان، ٢٠ ھێرشی ئاسمانیان ئەنجامداوە و ٢٨ پێگەی پارتی کرێکارانی کوردستان "پەکەکە"یان لەناوبردووە، زیاتر لە ٢٠ فڕۆکەش بەشداری ھەڵمەتەکەیان کردووە، کە بەرەبەیانی ئەمڕۆ بە سەرپەرشتی خڵوسی ئاکار وەزیری بەرگری تورکیا، دژی پەکەکە دەستیپێکردووە.
"ئیفگینی ینین" جێگری وەزیری دەرەوەی ئۆکرانیا ڕایگەیاندووە، فڕۆکەکە ڕۆژی یەکشەممەی ڕابردوو لەلایەن چەند کەسێکی نەناسراوە ڕفێندراوە کە چەند سەرنشینێکی تێدابووە، ئاماژەی بۆ ئەوەشکردووە کە بە پێی زانیارییەکانیان ئەو فڕۆکەیە بەرەو ئێران براوە.
جێگری وەزیری دەرەوەی ئۆکرانیا ڕاشیگەیاندووە تەواوی ھەفتەی ڕابردوو کاریان کردووە بۆ چارەسەرکردنی ئەو گرفتە بەڵام تا ئێستا نەگەیشتوونەتە ئەنجام.
خەتیب زادە لە لێدوانێکیدا بۆ ڕۆژنامەنوسان ڕایگەیاند، تاران ھیچ جوڵە و پێشھاتێک بەدی ناکات لەلایەن ئەمریکاوە بۆ زیندووکردنەوەی ڕێککەوتنی ئەتۆمی و لێپرسراوانی ئەمریکا ھەمان سیاسەتی ئیدارەی پێشوو پەیڕەو دەکەن سەبارەت بە بەرنامەی ئەتۆمی ئێران، ھەر بۆیە لە ئێستادا کات بۆ زیندووکردنەوەی ڕێککەوتنەکەی ساڵی ٢٠١٥ گونجاو نییە.
لەلایەکی تریشەوە وەزارەتی دەرەوەی ئێران لە ڕاگەیەندراوێکدا بڵاویکردووەتەوە، بە گۆڕانی حکومەت، سیاسەتی تاران و ھەڵوێستەکانی لە دانوستانەکانی ڤییەننا سەبارەت بە ڕێککەوتنی ئەتۆمی گۆرانکاری بەسەردا نایەت.
سەرچاوەیەکی نزیک لە بزوتنەوەی تاڵیبان ئاشکرایکردووە، ئەنجومەنە ١٢ کەسییەکە ھەریەکە لە حامید کارزای سەرۆکی پێشووی ئەفغانستان، حەنیف ئەتمار وەزیری دەرەوە و عەبدوڵا عەبدوڵا سەرۆکی ئەنجومەنی ئاشتەوایی نیشتمانی لەخۆدەگرێت و تا ئێستاش ڕێککەوتن لەسەر حەوت کاندیدی ئەنجومەنەکە کراوە.
لەلایەکی ترەوە ئاژانسی جەواز نیوزی ئەفغانی بڵاویکردەوە، بزوتنەوەی تاڵیبان وەزیری نوێی دارایی و سەرۆکی دەزگای ھەواڵگری و وەزیری ناوخۆیی بە وەکالەت دیاریکردووە.
ئەنجومەنی مافی مرۆڤی سەر بەنەتەوە یەکگرتووەکانیش لە کۆبوونەوەیەکدا ڕەوشی مافەکانی مرۆڤی لە ئەفغانستان تاوتوێ کرد و میشێل باشلیە سەرۆکی ئەنجومەنەکە ڕایگەیاند، ڕاپۆرتی متمانە پێکراویان پێگەیشتووە، تاڵیبان پێشێلکاری مەترسیداری ئەنجامداوە، وەک لە سێدارەدانی کەسانی مەدەنی لە دەرەوەی دادگا و کۆت و بەند خستنە سەر ژنان و خۆپیشاندان لە دژی دەسەڵاتەکەی. ڕاشیگەیاند، مامەڵەی تاڵیبان لەگەڵ ژنان دەبێتە ھێڵی سور.
ھاوکات ئاژانسی ھەواڵی رۆیتەرز بڵاویکردەوە، جۆبایدن سەرۆکی ئەمریکا لە ٢٤ سەعاتی داھاتوو بڕیار لەبارەی درێژکردنەوەی وادەی کشانەوەی ھێزەکانیان لە ئەفغانستان دەدات.
سوپای ئەڵمانیا لە تویتێکدا بڵاویکردەوە، بەیانی ئەمڕۆ ژمارەیەک چەکداری نەناسراو ھێرشیان کردووەتەسەر یەکێک لە دەرگاکانی چوونەژورەوەی فڕۆکەخانەی نێودەوڵەتی حامید کەرزای لە باکوری فڕۆکەخانەکە و بەھۆیەوە پاسەوانێکی ئەفغانی کوژراوە و سێ پاسەوانی تریش برینداربوون.
ئەوەشی خستووەتەڕوو، ھێزەکانی ئەمریکا و ئەڵمانیا بەرپەرچی ھێرشەکەیان داوەتەوە و روبەڕوبونەوە روویداوە، بەڵام ھیچ ئاماژەیەک بە کوژران یا نەکوژرانی ھێرشبەران نەکراوە و تائێستاش ناسنامەیان دیار نییە.
پێشتریش بەرپرسێکی باڵای رێکخراوی ناتۆ رایگەیاندبوو، لە ئەنجامی ئاڵۆزییەکانی ناو فڕۆکەخانەی نێودەوڵەتی کابوڵ، لانیکەم ٢٠ کەس کوژراون.
سوھەیل شاھین وتەبێژی بزوتنەوەی تاڵیبان رایگەیاند، ھێشتنەوەی ھێزەکانی ئەمریکا بۆ دوای ٣١ی ئاب ھێڵی سورە و دەبێت تا ئەو وادەیە تەواوی ھێزەکان بکشێنرێنەوە، ئەگەر نا ئەمریکا درێژە بە داگیرکاری دەدات و ربەڕووی سزا دەبێتەوە.
وتیشی، رەوشی ئەفغانستان پێویستی بە نیگەرانی نییە و ئەوانەی ھەڵدێن لە پێناو باشکردنی رەوشی ژیانیانە، چونکە ئەفغانستان وڵاتێکی ھەژارە و نزیکەی ٧٠%ی دانیشتووانەکەی لە ژێر ھێڵی ھەژارییەوەن.
ئەو ھۆشدارییەی تاڵیبان لە دوای وتارێکی بایدن ھات کە وتی، ئەولەویاتیان ئەوەیە تەواوی ئەمریکییەکان تا کۆتایی ئەم مانگە بگوازنەوە، بەڵام ئەگەر پێویست بکات رەنگە وادەکە درێژ بکەنەوە.
بایدن راشیگەیاند، تا ئێستا ١٢ ھەزار کەسیان لە فڕۆکەخانەی کابول گواستووەتەوە و ھەڵمەتەکانی گواستنەوەی خەڵکیش قورس و بە ئازارە.
بەپێی راپۆرتە رۆژنامەوانییەکان، ژمارەیەک لە پسپۆڕان و زانایانی تەندروستی لە ئەمریکا و بەریتانیا بە ھاوبەشی سەرقاڵی بەرھەمھێنانی چارەسەرێکی نوێن بۆ پاراستنی مرۆڤ لە ڤایرۆسی کۆرۆنا بەتایبەتی بۆ ئەو کەسانەی بەرگری لەشیان لاوازە و بەقورسی تووشی کۆرۆنا دەبن.
ئاماژە بەوەشکراوە، چارەسەرەکە ناوی (ئەی زێد دی ٧٤٤٢)ەوە و لەئێستادا بەرھەمھێنراوە کە پێکھاتەیەکە لە دژە تەنەکان و لە قۆناغی یەکەمیشدا لەسەر پێنج ھەزار کەس تاقیدەکرێتەوە.
زانایان دەڵێن، بەپێی توێژینەوەکانیان ئەو چارەسەرە کاریگەرییەکی زۆری دەبێت بۆ پاراستنی مرۆڤ لە ڤایرۆسی کۆرۆنا.
خەلیل رەحمان حەقانی لێپرسراو لە بزوتنەوەی تاڵیبان رایگەیاند، بزوتنەوەکە بریاری لێبوردنی بۆ ئەشرەف غەنی سەرۆکی پێشووی ئەفغانستان و عومەر ساڵحی جێگری و سەرجەم لێپرسراوانی حکومەتی پێشوو دەرکردوە و ئەگەر بیانەوێت دەتوانن بگەرێنەوە ئەفغانستان و لە وڵاتەکە بەردەوامیی بە ژیان بدەن .
لەلایەکی تریشەوە وتەبێژی بزوتنەوەی تاڵیبان رایگەیاندوە ، ویلایەتی پەنجشیر کە تەنھا ویلایەتە تا ئێستا کۆنترۆڵیان نەکردبێت ، ئێستا لەلایەن چەکدارانی بزوتنەوەکەوە گەمارۆ دراوە و ھەوڵیش دەدەن لە رێی دانوستانەوە قەیرانی ئەو ویلایەتە چارەسەر بکەن.