جیهان
ھێزەکانی سەر بە فەرماندەیی ئاسایشی کەناراوەکانی تورکیا رایگەیاند، لە کەناراوەکانی چەشمە و دیکیلی ٦٠ کۆچبەری نایاسایی کە لەلایەن یۆنانەوە گەڕێنراونەتەوە دەستگیرکراون، ٢٨ کەسیش لەو کۆچبەرانە لە کەناراوەکانی قەزای چەشمە رزگارکراون، ھەروەھا ٣٢ کۆچبەریش لە کەناراوەکانی قەزای دیکیلی رزگارکراون و کۆچبەرە نایاساییەکانیش رەوانەی فەرمانگەی کۆچ و کۆچبەران کراون.
ئاماژە بەوەشکراوە، ھەروەھا دە کۆچبەر لە کەناراوەکانی پارێزگای ئایدین رزگارکران، یەکێک لە کۆچبەرەکان منداڵە.
فەرماندەیی ئاسایشی کەناراوەکان راشیگەیاند، لە کاتی ئۆپەراسیۆنەکانی گەڕان و پشکنین، تەرمی پێنچ کۆچبەریان لە کۆی ٢١ کۆچبەر دۆزیوەتەوە، کە پێدەچێت بێسەروشوێنبوون دوای ئەوەی ئاوەکە دزەی کردوەتە ناو بەلەمەکەیانەوە.
ھاوکات فیدراسیۆنی سەراسەری پەنابەرانی عێراقی لە تورکیا دەڵێت، لە رۆژی ٨ی ئەم مانگە لەناوچەی دیدیم سەر بەشاری ئایدن، ٤٤ کۆچبەر دەستگیرکراون کە بەنیازبوون بپەڕنەوە بۆ یۆنان.
بەپێی زانیارییەکان، لە ناوەندێکی کلتوری لە مەزار شەریف، تەقینەوەیەک روویداوە و بەھۆیەوە ٤ پاسەوان کوژران و ١٦ کەسیش بریندار بوون کە پێنجیان رۆژنامەوانن.
تەقینەوەکە لە کاتێکدابووە، کە لەو ناوەندە کلتورییەدا مەراسیمێکی رێزلێنان بۆ رۆژنامەوانان رێکخرابوو.
دوا بەدوای ئەو تەقینەوەیەش لە ویلایەتی بەڵخ، تەقینەوەیەکی تر لە نزیک پۆلیسی ویلایەتەکە روویداوە.
بە پێی لێدوانی پۆلیس، پەلامارەکە دوای دوو رۆژ دێت لە ھێرشێکی تر، کە پارێزگای ھەرێمی بەڵخی لە باکوری ئەو وڵاتە تیادا کوژرا. و دوا بەدوای پەلامارەکەش داعش بەرپرسیارێتی راگەیاند.
حەمید حسێنی ئەمینداری گشتی ژووری بازرگانی عێراق - ئێران بە ئاژانسی ھەواڵی تەسنیمی راگەیاندووە، عێراق پارەی کارەبا و غاز لە ھەژمارێکی بانکی بەناوی کۆمپانیای نیشتیمانی غاز و دابەشکردنی کارەبا دادەنێت، ئێرانیش لەو ھەژمارە بانکییەوە قەرزەکانی وەردەگرێتەوە، ئەوەش مانای وانییە ئێران راستەوخۆ دەتوانێت ئەو پارەیە رابکێشێت.
ئاماژەی بەوەشکردووە، ئەو پارەیەی دەخرێتەسەر ئەو ھەژمارە بانکییەوە لەژێر چاودێری ئەمریکادایە و تەنھا لەرێگەی ھاوردەکردنی کاڵاوە دەکرێت وەربگیرێتەوە، پێشووتریش بە بەھای ملیارێک دۆلار کەلوپەل بەو رێگەیە ھاوردەی ئێران کراوە، ھەروەھا ئێران بە ھەمان رێگە مامەڵەی بازرگانی لەگەڵ تورکمانستاندا دەکات.
ئەمینداری گشتی ژوری بازرگانی عێراق - ئێران دەشڵێت، لەدوایین سەردانی وەزیری دەرەوەی عێراق بۆ ئەمریکا، رەزامەندی وەرگیراوە بۆ ئەوەی ئێران بتوانێت ٥٠٠ ملیۆن دۆلار لە قەرزەکانی سەر عێراق وەربگرێتەوە، کە لەئێستادا لە بانکەکانی عێراقدان و تاران نەیدەتوانی وەریانبگرێتەوە.
بەپێی راگەیەندراوێکی ھاوبەشی سعودیە و ئێران، لە دوای سەردانەکەی ئیبراھیم رەئیسی سەرۆک کۆماری ئێران بۆ چین لە مانگی شوباتی رابردوو و دەستپێکردنی ھەوڵەکانی بۆ ئاسایی کردنەوەی پەیوەندییەکانی نێوان وڵاتەکەی و سعودیە، عەلی شەمخانی ئەمینداری ئەنجومەنی باڵای ئاسایشی نەتەوەیی ئێران دانووستان و وتوێژەکانی لەگەڵ موساعید بن محەمەد راوێژکاری ئاسایشی نەتەوەیی سعودیە چڕکردەوە لەپێناو چارەسەرکردنی کێشەکانیان و لە ماوەی نێوان ٦ تا ١٠ی ئەم مانگە چەند جارێک کۆبوونەتەوە.
ئاماژە بەوەشکراوە، ئێران و سعودیە لەسەر بنەمای دەستپێشخەرییەکی شی جین بینگ سەرۆکی چین رێککەوتوون لەسەر ئەوەی پەیوەندییە دیبلۆماتییەکانیان ئاسایی بکەنەوە و لە ماوەی دوو مانگیشدا باڵیۆزخانە و نوێنەرایەتییەکانیان لە تاران و ریاز و شارەکانی دیکەی ھەردوو وڵاتە بکەنەوە و لەچەند رۆژی رابردووشدا وەزیرانی دەرەوەی ھەردوو وڵات کۆدەبنەوە بە مەبەستی جێبەجێکردنی رێککەوتنەکە.
ئەو رێککەوتنە لە کاتێکدایە کە لە ماوەی رابردوودا ئێران و سعودیە بۆ ئاساییکردنەوەی پەیوەندییەکانیان بە نێوندگیری عێراق پێنج خولی دانوستانەکانیان لە بەغداد ئەنجامدا.
ئەردۆغان رایگەیاند، مەرسومی سەرۆکایەتی بۆ ئەنجامدانی ھەڵبژاردنی سەرۆکایەتی و پەرلەمانی لە ١٤ی ئایاری ئەمساڵ ئیمزا کرد و پێشخستنی وادەی ھەڵبژاردن بەپێی دەستور بووە و خواستی گەل بووە.
ئاماژەی بۆئەوەشکرد، چەندین لایەن ھەن دەیانەوێت بومەلەرزەکە بقۆزنەوە بۆ بابەتی سیاسی، بەڵام ئەوە کاریگەری نابێت لەسەر پلانەکانیان، ھەروەھا ھەڵسەنگاندنی تەواویان کردووە بۆ ئەو ناوچانەی بەھۆی بومەلەرزەکەوە زیانیان بەرکەوتووە تاوەکو ھەڵبژاردنیان تێدا بکرێت و ئاسەواری وێرانکاری بومەلەرزەکە ھەڵگیراوەتەوە و لە ماوەی ساڵێکدا زیاتر لە ٣٠٠ ھەزار خانوو بنیات دەنێنەوە، ھەڵبژاردنیش ھیچ رێگرییەک بۆ پڕۆسەی ئاوەدانکردنەوە دروست ناکات.
ھەڵبژاردنی سەرۆکایەتی و خولی ٢٨ەمینی پەرلەمانی تورکیا، سەختترین ھەڵبژاردن دەبێت بۆ ئەردۆغان لە ماوەی ٢٠ ساڵی دەسەڵاتیدا. تا ئێستاش کاندیدە دیارەکان بۆ ھەڵبژاردنی سەرۆکایەتی رەجەب تەیب ئەردۆغانە وەک کاندیدی ئاکپارتی و مەھەپە لەگەڵ کەمال کلچدار ئۆغلۆ کاندیدی ھاوپەیمانی میللەتی ئۆپۆزسیۆنە، ئەگەری پارتی دیموکراتی گەلان ھەدەپە کاندیدی نەبێت بۆ ئەو پۆستە، ئەوا دەنگی یەکلاکەرەوە دەبێت بۆ کاندیدانی سەرۆکایەتی.
ئەو پەنابەرە کوردە ناوی رێباز محەمەد-ە و تەمەنی ٢٨ ساڵە، لە مانگی کانوونی یەکەمی ساڵی رابردوو لە پارکێکدا لە ساوسامپتۆن بە چەقۆ ھێرشدەکاتە سەر خوێندکارێکی بەریتانی، کە بەر لە ھێرشەکە لەگەڵیدا وەستاوە و قسە دەکەن.
دواتر ئەو پەنابەرە کوردە دەستگیرکراوە و بە شەش ساڵ زیندانی سزادراوە، پارێزەرکەشی وتویەتی، رێباز بە بەلەم ھاتووەتە بەریتانیا و دواتر ویستویەتی دیپۆرتی ھەرێمی کوردستان بکرێتەوە، چونکە ھیچ کارێک و پارەی نەبووە و بۆ ئەوەش دەبوو تاوانێک ئەنجام بدات، لە مانگی کانوونی یەکەمی ساڵی رابردووش دادگا سزای شەش ساڵ زیندانی بەسەردا سەپاندووە.
ئەو دادوەرەشی سزاکەی بەسەردا سەپاندووە وتویەتی، دەکرا ئەو خوێندکارەی پەلاماردراوە گیانی لەدەستبدایە، وتیشی، ئەو ھاووڵاتییە بیانیانەی دێنە وڵاتەکەوە و تاوان بەرامبەر ھاووڵاتیانی بەریتانی ئەنجام دەدەن سزای یاساییان بەسەرا جێبەجێدەکرێت و لە زووترین دەرفەتدا دیپۆرت دەکرێنەوە.
وەزارەتی گەنجینەی ئەمریکا بڵاویکردەوە، ٣٩ دامەزراوە کە لە ھۆنگ کۆنگ و ئیمارات کاردەکەن سزایان بەسەردا سەپێندراوە، بەھۆی ئەوەی ھاوکاری ئێرانیان کردووە لەخۆدزینەوە لە سزاکان و ئاسانکارییان بۆ کردووە بۆ گەیشتن بە سیستمی دارایی جیھانی.
وەزارەتی گەنجینەی ئەمریکا راشیگەیاند، ئەو دامەزراوانە ساڵانە دەیان ملیار دۆلاریان لە بەرژەوەندی ئێران کۆدەکردەوە، راشیگەیاند، تاران تۆڕی ئاڵۆزی دروستکردووە بۆ خۆدزینەوە لە سزاکانی ئەمریکا و بەردەوامیدان بە بازرگانی.
وەزارەتەکە ئەوەشی خستووەتەڕوو، واشنتۆن پابەندە بە سزادان و پەکخستنی ئەو تۆڕە داراییە بیانییانەی ھاوکاری پێشکەشی ئێران دەکەن و ئێرانیش بۆ سپیکردنەوەی پارە بەکاریاندەھێنێت.
نوسینگەی لێکۆڵینەوەی فیدراڵی ئەمریکا ئێف بی ئای لە تویتەر بڵاویکردووەتەوە، لەسەر داواکاری حکومەتی عێراق چەند ساڵێکە لێکۆڵینەوەیەکی وردیان دەستپێکردووە بۆ دۆزینەوەی پارچە شوێنەوارێکی دزراوی ئەو وڵاتە، کە مێژووەکەی بۆ زیاتر لە دوو ھەزار و ٧٠٠ ساڵ دەگەڕێتەوە، پێدەچێت لەکاتی ئازادکردنی عێراقدا لە مۆزەخانەی بەغداد دزرابێت و گەیەندراوەتە ئەمریکا.
راشیگەیاندووە، دوای لێکۆڵینەوەیەکی ورد، پارچە شوێنەوارەکەیان لە مۆزەخانەی زانکۆی ئیمۆری لە ویلایەتی ئەتڵانتا دۆزیووەتەوە، کە ئەو زانکۆیەش لە ساڵی ٢٠٠٦ ئەو پارچە شوێنەوارەی کڕیووە و دواتر لە رێگەی باڵیۆزخانەی عێراقەوە لە واشنتۆن، ئەو پارچە شوێنەوارەیان رادەستی بەغداد کردووەتەوە.
لەساڵانی ٢٠٢٠ و ٢٠٢١یشدا ئەمریکا ٧٠٠ پارچە شوێنەواری بۆ ١٤ وڵات گەڕاندووەتەوە لەوانە میسر، عێراق، یۆنان، ئیتاڵیا، ھندستان، پاکستان و کەمبۆدیا.
ئەمڕۆ پەرلەمانی چین بە دەنگی دوو ھەزار و ٩٥٢ ئەندام و بەبێ بونی ھیچ دەنگێکی نەخێر، بۆ ویلایەتی سێیەم کە ماوەکەی پێنج ساڵە، متمانەی بەخشییەوە بە شی جین پینگی تەمەن ٦٩ ساڵ.
دەنگدانەکەی پەرلەمانی چین بێوێنەیە لە مێژوی چەند دەیەی رابردوودا، چونکە لەو ماوەیەدا ھیچ سەرۆکێک لە دوو خول زیاتر لە دەسەڵاتدا نەماوەتەوە، بەڵام لە دواین کۆنگرەی حزبی شیوعی چین کە مانگی تشرینی یەکەمی رابردو بەڕێوەچوو، دووبارە شی جین پینگ وەک سەرۆکی حزب و فەرماندەی گشتی سوپای چین لە پۆستەکەیدا مایەوە کە لە ساڵی ٢٠١٢شەوە ھەردوو پۆستەکە بەڕێوەدەبات.
حسین ئەمیرعەبدوڵاھەیان، وەزیری دەرەوەی ئێران بۆ دەربڕینی ھاوسۆزی بۆ قوربانیانی بومەلەرزەکەی تورکیا سەردانی ئەنقەرەی کرد و لەگەڵ مەولود چاوشئۆغلو ھاوتا تورکییەکەی کۆبووەوە و لە کۆنفرانسێکی رۆژنامەوانیدا چاوشئۆغلو رایگەیاند، ئێران خواستی خۆی پیشانداوە بۆ بەشداریکردن لە کۆبوونەوەی سێ قۆڵی لەگەڵ سوریا و تورکیاش پێشوازی لێکردووە.
راشیگەیاند، لایەنی روسی پێشنیازی کۆبوونەوەی ئامادەکاری کردووە، بۆ کۆبوونەوەی چوارقۆڵی لەنێوان تورکیا و سوریا بە بەشداری ئێران و روسیا، جەختیشیکردەوە، ئەستانە تاکە رێگەیەک کە لەئێستادا کاردەکات لە بابەتی قەیرانی سوریا.
لای خۆشییەوە، وەزیری دەرەوەی ئێران ئاماژەی بەوەکردووە ، وڵاتەکەی پێشوازی لە نزیکبوونەوەی تورکیا و سوریا دەکات و لەچەند رۆژی داھاتووشدا وەزیری دەرەوەی تورکیا سەردانی ئێران دەکات.
وتیشی، ھەرچەندە ئەو زیانە ماددییەی دیاریکراوە سەرەتاییە و خەمڵاندنی کۆتایی نییە، بەڵام دەیکەنە بنەمایەک بۆ کۆنگرەی وڵاتانی کۆمەکبەخش کە تایبەتە بە کۆکردنەوەی ھاوکاری بۆ زیانلێکەوتووانی بومەلەرزەکەی تورکیا و سوریا و کۆنگرەکەش لە ١٦ی ئەم مانگە شاری برۆکسل بەڕێوەدەچێت.
ماساکو موری، راوێژکاری سەرۆک وەزیرانی ژاپۆن رایگەیاند، ئەگەر رێکاری جدی نەگیرێتەبەر بەرامبەر کەمبوونەوەی ژمارەی دانیشتووان و ھەوڵدان بۆ زیادکردنی ژمارەی لەدایکبووان، ژاپۆن دەسڕێتەوە و چیتر بوونی نامێنێت.
ناوبراو ئاماژەی بەوەکرد، کەمبوونەوەی ژمارەی لەدایکبووان ھەڕەشەیە بۆ سەر لەناوچوونی دڵنیایی کۆمەڵایەتی و ئابوری وڵاتەکە.
لە ٢٨ی شوباتی رابردوودا، ژاپۆن رایگەیاند، ژمارەی لەدایکبووان بۆ ئاستی پێوانەیی دابەزیوە و دوو ھێندەی لەدایکبووان گیانلەدەستدان تۆمارکراوە.
کۆبوونەوەکە بە ئامادەبوونی ریشی سوناک، سەرۆک وەزیرانی بەریتانیا و سویلا براڤرمان وەزیری ناوخۆ بەڕێوەچوو، کە تێیدا گفتوگۆ لەبارەی پرۆژە یاسایەکی حکومەت بۆ رێگری لە کۆچی نایاسایی کرا.
بە پێی پرۆژەکە ئەو کۆچبەرانەی بە نایاسایی و لە دەریای مانشەوە دەگەنە خاکی بەریتانیا و داوای مافی پەنابەری دەکەن، دەستبەسەر دەکرێن تا ئەو کاتەی دیپۆرتی وڵاتی سێیەم دەکرێن و بەھیچ جۆرێک رێگەیان پێنادرێت داوای پێداچوونەوە بە بڕیاری دیپۆرتکردنیان بکرێت، بەڵام ئەو کۆچبەرانەی بە رێگەی یاسایی دەگەن لەسەر بنەمای پشکی ساڵانە کە پەرلەمان دیاری دەکات مامەڵەیان لەگەڵ دەکرێت.
بە پێی ئامارەکانی حکومەتی لەندەن ساڵی رابردوو ٤٥ ھەزار کۆچبەر کە زۆرینەیان ئەلبانی و عێراقی و ئێرانی و ئەفغانی و سوری بوون بە بەلەمی بچوک لە دەریای مانشەوە گەیشتوونەتە خاکی بەریتانیا.
ئۆسۆلا ڤۆندێرلاین سەرۆکی کۆمیسیۆنی ئەوروپا لە کۆنفرانسێکی رۆژنامەوانیدا رایگەیاند، ھەناردەکردنی نەوت و غاز لەلایەن روسیاوە بۆ وڵاتانی ئەوروپا لە ماوەی ھەشت مانگدا ٨٠% کەمبووەتەوە، و وڵاتانی ئەوروپاش خۆیان یەکلاییکردووەتەوە کە پشتبەستن بە غاز و نەوتی ئەو وڵاتە بووەتە بابەتێکی رابردوو و کۆتاییھاتووە و ئەمریکا و نەرویجیش ھاوکاری زۆری کۆی وڵاتانی ئەوروپایان کردووە بۆئەوەی کێشەی نەوت و غاز دروست نەبێت.
ناوبراو ئاماژەی بەوەدا، روسیا پێی وابوو بە کەمکردنەوەی ھەناردەی نەوت و غاز کێشە و قەیران و ئاڵۆزییەکی زۆر بۆ وڵاتانی ئەوروپا دروستدەکات، بەڵام ئەو بیرکردنەوەیەی روسیا پێچەوانە بووەوە، چونکە ئەوروپا دەیان رێگەی تری لەبەردەمدا بوو بۆ زاڵبوون بەسەر ئەو کێشەیەدا.
لێپرسراوانی سەربازی لە ناوچەی دۆنباس لە خۆرھەڵاتی ئۆکراین، رایدەگەیەنن، روسیا پلانی دووەمی بۆ کۆنترۆڵکردنی شاری باخموت دەستپێکردووە و بۆردوومانەکانی بۆ سەر ناوچەکە زیاتر دەکات و بە ھاوکاری ھێزەکانی ڤاگنەر شەڕی کۆڵان بە کۆڵان دەستپێدەکات.
ھاوکات ڤۆلۆدمیر زیلینسکی سەرۆکی ئۆکراین، لە گرتەیەکی ڤیدیۆییدا دانیبەوەداناوە کە شەڕ و پێکدادانەکان لە ناوچەی دۆنباس لە خۆرھەڵاتی ئۆکراین زۆر قورسە، رایگەیاند، لە ئێستادا پێکدادانەکان لەگەڵ سوپای روسیا بە توندی لە شاری "باخموت" بەردەوامە کە دەکەوێتە ھەمان ناوچەوە.
دەستەی ئەرکانی گشتی ئۆکراینیش رایگەیاند، لە ماوەی ٢٤ سەعاتی رابردوودا زیاتر لە ١٣٠ ھێرش کراوەتە سەر باخوت و ناوچەکانی دەوروبەری.
دوێنێش، سێرگی شوەیگۆ وەزیری بەرگری روسیا، لە سەردانێکی دەگمەندا، سوپای وڵاتەکەی لە ناوچەی سەربازی بە ئاڕاستەی باشوری دۆنێتسک لە ئۆکراین بەسەرکردەوە.
خامنەیی، لەسەر پرسی ژەھراویبونی خوێندکارانی کچ لە خوێندنگەکانی ئێران و رۆژھەڵاتی کوردستان رایگەیاند، ئەوە تاوانێکی گەورەیە و چاوپۆشی لێناکرێت.
ناوبراو ئاماژەبەوەدا، ئەگەر ئەو بابەتە بسەلمێندرێت، تاوانباران قورسترین سزادەدرێن و ھیچ لێبوردن و چاوپۆشییەکیان لێناکرێت.
جەختیشیکردەوە، کە گومانی تێدانییە کە کەسانێک لە پشت ئەو تاوانەوەن و دەبێت سزابدرێن.