جیهان
سەرچاوەیەکی بەرپرس لە حکومەتی شانشینی بەحرەین بە ئاژانسی سپۆتینگی روسی راگەیاندووە، لەئێستادا گفتوگۆی گرنگ لەنێوان بەحرەین و ئێراندا ھەیە و کۆبوونەوەکانیش دوو قۆڵین و بەبێ نێوەندگیر بەڕێوەدەچن بە ئامانجی ئاساییکردنەوەی پەیوەندییەکانی نێوان تاران و مەنامە.
ئەوەشی خستووەتەڕوو، لە ماوەیەکی نزیکدا ئەنجامی کۆبوونەوەکان رادەگەیەنرێن، دوای ئەوەی ھەردوولا لەسەر دۆسیە ناکۆکی لەسەرەکان رێککەوتن.
ھاوکات رۆژی دووشەممە ناسر کەنعانی وتەبێژی وەزارەتی دەرەوەی ئێران رایگەیاند، تاران خواستی ئەوەی ھەیە پەیوەندییەکانی لەگەڵ بەحرەین ئاسایی بکاتەوە و پێشوازی لەھەر ھەوڵێکیش دەکات بۆ دووبارە دەستپێکردنەوەی پەیوەندییە دیپلۆماسییەکانی نێوان ھەردوو وڵات.
پەیوەندییەکانی ئێران و بەحرەین لە ٢٠١١ەوە پچڕاون، دوای ئەوەی ئێران پشتیوانی خۆی بۆ خۆپیشاندانەکانی ئەو وڵاتە زۆرینە شیعەنیشینە دەربڕی، لە بەرامبەریشدا سعودیە ھێزی سەربازی بۆ پشتیوانی مەنامە رەوانەی ئەو وڵاتە کرد و خۆپیشاندانەکان کۆتاییان پێھێنرا.
وتەبێژی پۆلیس ئاماژەی بەوەشکرد، پیاوێکی تەمەن ٣٨ ساڵ دەستگیرکراوە و لێکۆڵینەوە لە رووداوەکە دەکەن، لەئێستاشدا ھیچ مەترسییەک لە ناوچەکە نەماوە.
جەستن ترۆدۆ، سەرۆک وەزیرانی کەنەداش نیگەرانی لەو رووداوە راگەیاند و وتی، چاوڕێی زانیاری زیاترن لەسەر ئەو رووداوە کارەساتبارە.
لە سەرەتای مانگی شوباتیش، پیاوێک بە بارھەڵگرێکەوە بە ئەنقەست خۆی کرد بە دایەنگەیەکی منداڵاندا لە شاری مۆنتریال و بەھۆیەوە دوو منداڵ کە تەمەنیان چوار ساڵان بوو گیانیانلەدەستدا و شەش منداڵی دیکەش برینداربوون.
لە ساڵی ٢٠١٨شدا ئۆتۆمبێلێک خۆی کرد بەناو قەرەباڵغییەکدا لە شاری "تۆرنتۆ" و بەھۆیەوە ١١ کەس گیانیانلەدەستدا و ١٦ کەسی دیکەش برینداربوون.
سۆلیڤان لە کۆنفرانسێکدا لە کۆشکی سپی سەبارەت بە رێککەوتنی نێوان ئێران و سعودیە دوای حەوت ساڵ لە پچڕانی پەیوەندییەکانیان رایگەیاند، رێککەوتنی ئەو دوو وڵاتە کارێکی ئەرێنییە بە تایبەت بۆ راگرتنی ئاڵۆزییەکان لە ناوچەکە و بە کارێکی باشی دەزانن.
سەبارەت بە رێککەوتنی ئاڵوگۆڕی زیندانییەکانیش لەگەڵ ئێران وتی، ھیچ رێککەوتنێک لەنێوان واشنتۆن و تاران لەوبارەیەوە نییە و نایانەوێت ئومێدی درۆ بدەنە ئەو خێزانانەی چاوەڕێی گەڕانەوەی کەسوکاریانن. ئاماژەی بەوەشکرد، بەردەوام دەبن لە پەیوەندی لەگەڵ تاران لەسەر چۆنێتی گەڕانەوەی ئەو ئەمریکییانەی لەو وڵاتە بە ناحەق زیندانی کراون.
سەرۆکایەتی فەرمانگەی کۆچی سەر بە وەزارەتی ناوخۆی تورکیا، چەند ئامارێکی بڵاویکردەوە ئاماژەی بەوەکرد، لەسەرەتای ئەمساڵەوە ٢١ ھەزار و ٢١١ کۆچبەری نایاسایی دیپۆرتی وڵاتەکانیان کراونەتەوە، دوایین گەشتی دیپۆرتکردنەوەی کۆچبەرانیش رۆژی دووشەممەی ئەم ھەفتەیە بوو، کە لەڕێی چوار فڕۆکەوە لە فڕۆکەخانەی ئیستەنبوڵەوە ١٣٤ کۆچبەری ئەفغانی رەوانەی وڵاتەکەیان کرانەوە.
ھەر بەپێی ئامارەکان، ساڵی رابردوو، تورکیا ١٢٤ ھەزار و ٤٤١ کۆچبەری نایاسایی رەوانەی وڵاتەکانیان کردووەتەوە.
فەرماندەیی ناوەندی ئەمریکی "سنتکوم" بڵاویکردەوە، ھێزەکانی ھاوپەیمانی نێودەوڵەتی لە خۆرھەڵاتی پارێزگای دێرەزووری سوریا روبەڕووی ھێرشێکی مووشەکی بوونەتەوە.
راشیگەیاند، ھێرشەکە بە دوو مووشەککراوە و ھێزەکانی سەر بە ھاوپەیمانی نێودەوڵەتی لە خۆرھەڵاتی دێرەزوور کردووەتە ئامانج، بەڵام ھیچ زیانێکی گیانی لێنەکەوتووەتەوە و زیان بە کەلوپەلە سەربازییەکانیش نەکەوتووە.
فەرماندەیی ناوەندی ئەمریکی ھۆشداریشیدا لەوەی، ئەو جۆرە ھێرشانە ھێزەکانیان و ھاوبەشەکانیان و دانیشتووانی مەدەنی ناوچەکە دەخەنە ژێر مەترسییەوە و ئەو سەقامگیریی و ئەمنییەتەش لەناو دەبەن، کە بە ئەستەم لە سوریا و ناوچەکە بەدەستھاتووە.
پێشتریش فەرماندەیی ناوەندی ئەمریکا رایگەیاندبوو، لە مانگی شوباتی رابردوو، ٤٨ ھەڵمەتیان لە دژی چەکدارانی داعش لە عێراق و سوریا ئەنجامداوە و کوژرانی ٢٢ چەکدار و دەستگیرکردنی ٢٥ی دیکەی لێکەوتووەتەوە.
ترەمپ لە نێو لایەنگرانیدا لە ویلایەتی ئایووا، رایگەیاند، تەنھا بە ھەڵبژاردنەوەی بە سەرۆکی ئەمریکا لە ساڵی ٢٠٢٤، وڵاتەکەی لە مەترسی سەرھەڵدانی جەنگی سێیەمی جیھانی رزگار دەکات.
ترەمپ ئاماژەی بەوەکرد، ئەگەر ئەم ئیدارەیەی ئێستای ئەمریکا بەردەوام بێت روبەڕوی جەنگی سێیەمی جیھانی دەبنەوە، چونکە ئیدارەی ئێستا ناتوانێت بە دروستی مامەڵە بکات، جەنگەکەش لەگەڵ وڵاتی چین و وڵاتانی دیکەش دەبێت.
پێشتریش ترەمپ لە وتارەکانیدا رایگەیاندبوو، ئەگەر بە سەرۆکی ئەمریکا ھەڵبژێرێتەوە، لە ماوەی ٢٤ سەعاتدا، کۆتایی بە جەنگی ئۆکراین دەھێنێت و چارەسەری دەکات.
ناسر کەنعانی وتەبێژی وەزارەتی دەرەوەی ئێران، لە کۆنفرانسی رۆژنامەوانی ھەفتانەیدا و لە وەڵامی پەیامنێری کوردسات نیوزدا رایگەیاند، ئەنجامی دانوستانی وەفدە ئەمنییەکانی ئێران و عێراق دروستکردنی لیژنەی ھاوبەشی لێکەوتەوە بۆ کۆنترۆڵکردنی خاڵە سنورییە ھاوبەشەکان، بە تایبەت لەگەڵ ھەرێمی کوردستان و حکومەتی عێراق بە بەرپرسی پاراستنی سنورەکان دەزانن.
راشیگەیاند، وڵاتەکەی جەختدەکاتەوە لەسەر چەککردنی حزبە کوردییەکانی رۆژھەڵاتی کوردستان و نابێت خولی مانەوە و فێرکاری بۆیان بمێنێت.
ناسر کەنعانی ئاماژەی بەوەشکرد، حکومەتی عێراق بەردەوام ھەوڵی داوە بۆ ئەوەی فشارەکانی ئەمریکا کاریگەری لەسەر پەیوەندییەکان نەبێت، بە تایبەت لە بواری ئابوری. ھەروەھا ئامانجی عێراق ئاساییکردنەوەی پەیوەندییەکانی نێوان ئێران و سعودیە بوو، ئەو ئامانجەش ھاتەدی و پێزانیان بۆ ھەوڵەکانی عێراق ھەیە.
دەسەڵاتی دادوەریی ئێران بڵاویکردەوە، دادگای باڵا بە تۆمەتی گەندەڵی و دروستکردنی گرووپی یاخی و ئەنجامدانی "کردەوەی تیرۆریستی" لە پارێزگای خوزستان، سزای لەسێدارەدانی بەسەر حەبیب شەعبدا سەپاندووە، سزاکەش حکومی کۆتایی وەرگرتووە.
لە کاردانەوە بەرامبەر سەپاندنی سزای لەسێدارەدان بەسەر ئەو ھاووڵاتییەدا، کە ھاوکات ھەڵگری رەگەزنامەی سویدە، وەزارەتی دەرەوەی سوید، سزاکەی بە سزایەکی نامرۆڤانە ناوبرد و ئیدانەی کرد.
حەبیب شەعب ھاووڵاتییەکی ئێرانییە و لە مانگی کانوونی یەکەمی ساڵی ٢٠٢٠وە لە ئێران دەستبەسەرە.
ئاژانسی ھەواڵی ناوەندی کۆریا بڵاویکردەوە، کۆریای باکور دوو مووشەکی کروزی ستراتیژی تاقیکردووەتەوە، کە لەژێر دەریاییەکەوە ھەڵدراون.
راشیگەیاندووە، ئەو موشەکانە ئەتۆمین و نزیکەی ھەزار و ٥٠٠ کیلۆمەتریان بڕیوە و ئامانجەکەیان لەناو دەریا پێکاوە.
لای خۆیەوە، سوپای کۆریای باشور بڵاویکردەوە، ھێزەکانیان خستووەتە ئامادەباشییەوە و لەگەڵ ئاژانسی ھەواڵگری ئەمریکا لە پەیوەندیدان، بۆ وەرگرتنی وردەکاری زیاتر لەسەر ئەو تاقیکردنەوەیە.
تاقیکردنەوەی ئەو دوو مووشەکە لەلایەن پیۆنگ یانگەوە لە کاتێکدایە، لەمڕۆوە ئەمریکا و کۆریای باشور مانۆڕێکی ھاوبەش دەستپێدەکەن و ١١ رۆژ بەردەوام دەبێت، پیۆنگ یانگیش پێیوایە ئەو مانۆڕانە وەک راگەیاندنی جەنگ وایە.
فەیسەڵ بن فەرحان، لە چاوپێکەوتنێکدا لەگەڵ رۆژنامەی شەرقلئەوسەت باسی دەستپێکردنەوەی پەیوەندییەکانی نێوان تاران و ریازی کرد، کە لە ساڵی ٢٠١٦ەوە پچڕاوە و وتی، ئەو رێککەوتنە بە مانای چارەسەرکردنی سەرجەم کێشەکانی نێوانیان نایەت، بەڵام گەڕانەوەی پەیوەندییە دیبلۆماسییەکان ئاماژەیەکە بۆ خواستی ھەردوولا بۆ چارەسەرکردنی کێشەکان لەڕێی دانوستان و گفتوگۆوە.
وەزیری دەرەوەی سعودیە ئاماژەبەوەکرد، چاوەڕوانە بەمنزیکانە چاوی بە ھاوتا ئێرانییەکەی بکەوێت.
باسی لەوەشکرد، رێککەوتنیان لەگەڵ ئێران بە نێوەندگیری چین بووە، دوای دوو ساڵ لە دانوستان و گفتوگۆی چڕ لە ھەردوو وڵاتی عێراق و عومان.
حسین ئەمیر عەبدوڵاھەیان وەزیری دەرەوەی ئێران بە میدیای رەسمی وڵاتەکەی رایگەیاند، ئێران و ئەمریکا گەیشتوونەتە رێککەوتنی سەرەتایی بۆ ئاڵوگۆڕی زیندانییەکانیان و ئەگەر لە ئەمریکا رێکارەکان بە باشی بەڕێوەبچن لە ماوەیەکی کورتدا ئاڵوگۆڕی زیندانی لە نێوان ھەردوو وڵات دەکرێت.
لەبەرامبەردا کۆشکی سپی قسەکانی وەزیری دەرەوەی ئێرانی بەناڕاست ناوبردوو وتەبێژی ئەنجومەنی ئاسایشی نیشتمانی ئەمریکاش رایگەیاند، ھیچ رێککەوتنێک نەکراوەو ئەوەی وەزیری دەرەوەی ئێران دەیڵێت راست نیە.
بانکی سلیکۆن ڤالی، کە تایبەتە بە پێدانی قەرز بەو کارە بازرگانییانەی لە قۆناغی سەرەتادان ، لە ساڵی ١٩٨٣ وەک بانکی کالیفۆرنیا دەستیپێکردووە، لە ماوەی دەیەی ڕابردوودا بە خێرایی گەشەی کردووەو زیاتر لە ٨٥٠٠ کەسی لە جیھاندا بەگەڕخستوە و زۆربەی کارەکانی لە ئەمریکایە.
بانکەکە نزیکەی نیوەی کۆمپانیاکانی تەکنەلۆژیا و چاودێری تەندروستی کە لەلایەن وەبەرھێنەرانی ئەمریکاوە کۆمەک دەکرێن لەخۆگرتووە، بەڵام بەھۆی بەرزبوونەوەی تێکڕای سود ھەفتەی رابردوو زۆرێک لە کۆمپانیاکان پارە دانراوەکانیان کشاندوە، ئەوەش بانکەکەی ناچار کرد مایەپوچبوونی خۆی رابگەیەنێت و بوو بە گەورەترین شکستی بانکی ئەمریکا لە دوای ساڵی ٢٠٠٨ ەوە.
دوای مایەپوچبوونی بانکی سلیکۆن، وەزارەتی گەنجینەی بەریتانیا بۆ کەمکردنەوەی ئەو زیانانەی بەر ھەندێک لە کۆمپانیا تازە گەشەکردووەکانی کەوتووە، بڕیاریدا رێگە بە کۆمپانیای تەکنەلۆژیای وڵاتەکەی بدات پارێزگاری لە نەختینەیان بکەن.
راگەیەنراوێکدا ئاماژە بەوەکراوە، وڵاتانی کۆمەکبەخش بەڵێنیانداوە کە ھاوکاریی باش پێشکەش بکەن.
لە لێدوانێکیشدا ئۆرسولا فۆن دێر لاین، سەرۆکی کۆمسیۆنی ئەوروپا رایگەیاند، ھاوکارییەکانیان ھەر لەسەرەتاوە بەھێز بوون و پێویستە گەلانی تورکیا و سوریاش بزانن کە یەکێتی ئەوروپا بەردەوام لەگەڵیان دەبێت.
موراد کوروم، وەزیری ژینگەی تورکیا رایگەیاند، بەپێی دواین ئاماری تایبەت بە قوربانیانی بومەلەرزەکەی شەشی مانگی رابردوو کە چەند شار و ناوچەیەکی تورکیای گرتەوە، جگە لە زیانە مادییەکان، ژمارەی ئەو کەسانەی بەھۆی بومەلەرزەکەوە گیانیان لەدەستدا گەیشتووەتە ٤٨ ھەزار کەس.
وتیشی، دوای کۆتایی ھاتنی لێکۆڵینەوە و ھەڵسەنگاندنەکانیان، لە کۆی یەک ملیۆن و ٧٠٦ ھەزار خانوو و باڵەخانە کە بەھۆی بومەلەرزەکەوە زیانی زۆریان بەرکەوت، ٨٢١ ھەزار و ٣٠٢ خانوو و باڵەخانە بەتەواوی رووخاون.
پێشتریش لێپرسراوی بەرنامەی گەشەپێدان سەر بە رێکخراوی نەتەوە یەکگرتووەکان رایگەیاندبوو، زیانە ماددییەکانی تورکیا بەھۆی بومەلەرزەکەوە ١٠٠ ملیار دۆلاری تێپەڕاندووە.
ئاماژە بەوەشکراوە، یەکێک لە دەستگیرکراوەکان پێشتر لەسەر دۆسیەیەکی تری کۆکردنەوەی پشتیوانی دارایی بۆ تیرۆریستانی داعش دادگایی کراوە.
بەپێی لێکۆڵینەوەکان، دەستگیرکراوەکان پەیوەندییان لەگەڵ ژمارەیەکی زۆر لە ئەندامانی داعشدا ھەبووە و لە رێگەی ھەژماری بانکییەوە پارەیان بۆ ئەندامانی رێکخراوەکە لە سووریا ناردووە.
میدیاکانی ئێران، لەزاری نوێنەرایەتی ھەمیشەیی ئێران لە نەتەوەیەکگرتووەکان بڵاویانکردەوە، بابەتی کڕینی چەند فڕۆکەیەکی جەنگی لە رووسیا، یەکلایی بووەتەوە.
لە دوای کۆتایھاتنی جەنگی نێوان ئێران و عێراق لە ساڵی ١٩٨٨، ئێران چەند جارێک داوای کڕینی فڕۆکەی جەنگیی لە وڵاتانی جیھان کردووە، و بەپێی میدیای ئێران لەئێستادا رووسیا بە شێوەیەکی ئەرێنی وەڵامی داواکارییەکەی داوەتەوە.
ئاماژە بەوەشکراوە، بۆ ئە و مەبەستە گرێبەستێک لە نێوان ھەردوولا ئەنجامدراوە، بەپێی گرێبەستەش ئێران ٢٤ فڕۆکەی جۆری سوخۆی ٣٥ لە روسیا دەکڕێت.
ئەوەش لە کاتێکدایە، لە ساڵی ٢٠٠٧ وە نەتەوەیەکگرتووەکان گەمارۆی چەکی خستە سەر ئێران، بەڵام دوای ئەوەی لە تشرینی یەکەمی ٢٠٢٠ سزاکان ھەڵگیران ئێران کەوتە ھەوڵدان بۆ کڕێنی فڕۆکەی جەنگیی لە رووسیا.