جیهان
ئەمینداری ئەنجومەنی باڵای ئاسایشی نەتەوەیی ئێران ئێوارەی رۆژی پێنج شەممە سەردانی ئیماراتی کردوو بڕیاریشە بەمنزیکانە سەردانی عێراق بکات.
سەبارەت بە سەردانەکانی شەمخانی، حسین ئەمیر عەبدوڵاھەیان وەزیری دەرەوەی ئێران رایگەیاند، سەردانەکان دیاردەیەکی تازە نییە و لە چوارچێوەی پەیوەندییە ئەمنییە بەردەوامەکاندایە و نوێنەری وەزارەتی دەرەوەش یاوەری ھەردوو سەردانەکەیە.
جەختیشی کردەوە، لە بوونی ھەماھەنگی تەواو لە سیاسەتی دەرەوەی وڵاتەکەی و ئاماژەی بەوەکرد، ھەموو شتێک لە چوارچێوەی دەسەڵاتی ئیسلامی و لەژێر سەرپەرشتی ئیبراھیم رەئیسی سەرۆک کۆماری وڵات بەڕێوەدەچێت.
دادگای تاوانی نێودەوڵەتی، لە راگەیەنراوێکدا ئاشکرای کردوە، ڤلادیمر پوتن سەرۆکی روسیا بەرپرسیارە بەرامبەر بە تاوانی جەنگ و راگواستنی نایاسایی منداڵان بۆ ناوچە داگیرکراوەکانی ئۆکراین.
دادگای تاوانی نێودەوڵەتی ھەروەھا فەرمانی دەستگیرکردنیشی بۆ کۆمسیاری مافەکانی مناڵ لە نووسینگەی سەرۆکی رووسیا دەرکردوە.
لە بەرامبەردا ماریا زاخارۆفا وتەبێژی وەزارەتی دەرەوەی رووسیا رایگەیاند، مۆسکۆ ئەندام نییە لە سیستمی رۆما کە دامەزرێنەری داداگای تاوانی نێودەوڵەتییە، لەبەرئەوە بە ھیچ شێوەیەک پابەندی دادگاکە نابن و بریارەکەشیان ھیچ بایەخێکی نییە.
کۆشکی کرملین بڵاویکردەوە، سەرۆکی چین رۆژانی ٢٠ بۆ ٢٢ی ئادار لەسەر داوای ھاوتا روسییەکەی سەردانی مۆسکۆ دەکات و پێکەوە گفتوگۆ لەبارەی پەرەپێدانی ھاوبەشی و ھەماھەنگی ستراتیژی دەکەن و دیدو بۆچوونیەکانیان لەبارەی پرسە ھەرێمی و نێودەوڵەتییەکان ئاڵوگۆڕ دەکەن.
ھاوکات وەزارەتی دەرەوەی چین رایگەیاند، سەردانەکە پاڵنەرێکی تر دەبێت بۆ پەرەپێدانی پەیوەندییەکانی ھەردوو وڵات و بەھێزکردنی متمانەی دوو لایەنە .
جۆزێپ بورێل، لێپرسراوی سیاسەتی دەرەوەی یەکێتی ئەوروپا لە تویتێکدا بڵاویکردەوە، لەگەڵ حسێن ئەمیر عەبدوڵاھیان وەزیری دەرەوەی ئێران، پەیوەندییەکی تەلەفۆنی ئەنجامداوە و پێیڕاگەیاندووە، دەبێت کۆماری ئیسلامی ئێران گۆڕانکاری لە سیاسەتەکانیدا بکات، رێز لە مافی مرۆڤ بگرێت و کۆتایی بە پشتیوانییەکانی لە روسیا بھێنێت.
ئاماژەی بەوەشکردووە، یەکێتی ئەوروپا خوازیاری ھاوکاری جددی ئێرانە لەگەڵ ئاژانسی نێودەوڵەتی وزەی ئەتۆم و جێبەجێکردنی ئەو رێککەوتنەوەیەی کە لەمدواییەدا لە نێوان ئەو دوولایەنە ئیمزاکرا.
ھاوکات وەزارەتی دەرەوەی ئێران لە راگەیەنراوێکدا بڵاویکردووەتەوە، عەبدوڵاھیان بە بورێلی راگەیاندووە، پێویستە یەکێتی ئەوروپا و وڵاتانی رۆژئاوا لەبری دوپاتکردنەوەی تۆمەتی ناڕەوا، ھانی ئۆکراین بدەن بەڵگەی رەسمی سەبارەت بە کۆبوونەوەکانی وەفدە سیاسی و سەربازییەکانی تاران و کیێڤ بخاتەڕوو بۆ ئەوەی بۆیان دەرکەوێت کە ئێران ھەمیشە خوازیاری ئاشتی و سەقامگیری بووە نەک جەنگ.
ئەندریە دودا سەرۆکی پۆڵەندا رایگەیاند، لەچەند رۆژی داھاتوودا چوار فڕۆکەی جۆری میگ ٢٩_ی دروستکراوی روسیا رادەستی ئۆکراین دەکەن.
ئاشکراشیکرد، بڕیارەکە لە بەرزترین ئاست دراوە و لە پێناو پاڵپشتیکردنی ئۆکراینە لە بەرەنگاربوونەوەی ھێرشەکانی روسیا.
لەبەرامبەردا جۆن کێربی، رێکخەری پەیوەندییە ستراتیژییەکانی ئەنجومەنی ئاسایشی نەتەوەیی ئەمریکا رایگەیاند، بڕیارەکەی پۆڵەندا گۆڕانکاری لە ھەڵوێستەکانیان لە پەیوەست بە فڕۆکەی جەنگی جۆری ( ئێف ١٦) ناکات و دژی ناردنی فڕۆکەی جەنگین بۆ ئۆکراین.
پۆڵەندا ھاوپەیمانی ستراتیژی ئۆکراینە و دیارترین ئەندامی ناتۆیە بە چەکی قورس پشتیوانی ئۆکراینی کردووە، لە کۆتاییەکانی مانگی رابردووشدا یەکەم کاروانی تانکی لیوپاردی دروستکراوی ئەڵمانیای رادەستی کیێڤ کرد.
ھاوکات سزای لەسێدارەدانی ژنێک بەناوی نەسیم نیازی، جێبەجێکراوە کە بەپێی ھەندێک لە سەرچاوەکان بەتۆمەتی سیخوڕی بۆ ئیسرائیل سزاکەی بەسەردا سەپێنراوە.
ئەوەش لەکاتێکدایە زیندانییەکی سیاسی کورد بەناوی محێدین ئیبراھیم، کە بە تۆمەتی پەیوەندی بە حزبەکانی رۆژھەڵاتی کوردستان دەستگیرکراوە، بۆ ژووری تاکەکەسی لە زیندانی ورمێ گواستراوەتەوە و مەترسی لەسێدارەدانی لەسەرە.
شەوی رابردوو بەشێک لە کەسوکاری ئەو بەندکراوانە کە بە مەبەستی جێبەجێکرانی سزای لەسێدارەدان ڕەوانەی ژووری تاکەکەسی کرابوون، لەپێش بینای زیندانی ناوەندیی ورمێ گردبوونەوە.
رەجەب تەیب ئەردۆغان، لە وتەیەکدا لە لوتکەی وڵاتانی تورکی لە ئەنقەرە رایگەیاند، بومەلەرزەکەی شەشی شوبات زیانی بێوێنەی بە ١١ پارێزگا گەیاندووە، زیاتر لە ٤٩ ھەزار کەس گیانیانلەدەستداوە و ١١٥ ھەزار کەسی تریش برینداربوون، ١٤ ملیۆن کەسیش زیانی راستەوخۆیان بەرکەوتووە.
وتیشی، حکومەت بەزووترین کات برینەکانی بومەلەرزەکە چارەسەردەکات، پلانیان ھەیە ٦١٠ ھەزار خانوو دروستبکەن و رادەستی خاوەنە شەرعییەکانیان دەکەن.
خلۆسی ئاکار، وەزیری بەرگریی تورکیا، وتیشی بۆ ئەو مەبەستە گفتوگۆیان دەستیپێکردووە تا دەستپێشخەری تایبەت بە رێڕەوی دانەوێڵە کە بە ھەوڵی تورکیا ئەنجامدرا بۆ لەناوبردنی مەترسی قەیرانی خۆراک لە جیھاندا، وادەکەی بکرێت بە ١٢٠ رۆژ. وتیشی ھەوڵ دەدەن لە ماوەیەکی کورتدا دەرەنجامی ئەرێنی بە دەست بھێنن.
رێکخراوی فریاگوزاری ئێران بڵاویکردەوە، لە رێوڕەسمەکانی چوارشەممە سوری لە سەرانسەری ئێران، بەھۆی تەقاندنی یارییە ئاگرینییەکان و ئاگرکردنەوە، ٢٧ کەس گیانیانلەدەستداوە و چوار ھەزار و ٩٥ کەسیش برینداربوون، کە ژمارەیەکیان برینەکانیان سەختە و لە چاودێری چڕ دانراون.
رێکخراوی فریاگوزاری ئێران راشیگەیاند، ئەگەرچی بەشێک لە بریندارەکان چارەسەرکراون، بەڵام ژمارەیەکی دیکە دووچاری بڕینی ئەندامی جەستە بوونەتەوە و بەشێکیشیان زیانی زۆر بەر چاویان کەوتووە.
ساڵانە رێوڕەسمەکانی چوارشەممە سوری لە ئێران گیانلەدەستدان و برینداربوونی لێدەکەوێتەوە، لەو رێوڕەسمەدا کە لە دوایین چوارشەممەی وەرزی زستاندا دەکرێت، لە شەقام و گۆڕەپانەکان و شوێنە بەرزەکان ئاگر دەکرێتەوە و خەڵک باز دەدات بەسەریدا.
دەسەڵاتدارانی تورکیا بڵاویانکردەوە، لە پارێزگای ریھا چوار کەس و لە سەمسوریش چوار کەسی دیکە گیانیان لەدەستداوە، پێشبینیشدەکرێت ژمارەی قوربانیییەکانیش زیاتر بەرزببێتەوە، لەبەرئەوەی ژمارەیەکی زۆر ھاووڵاتی لافاو بردوونی و چارەنوسیان نادیارە.
ئاژانسەکانی ھەواڵیش بڵاویانکردەوە، لافاو شارەکانی سەمسور و ریھا و دیلۆک و کیلیس و مێردین و مەرەش لافا و گرتووەتەوە، چەندین ئۆتۆمبێل بەسەرنشینەکانیانەوە لافاو بردوونی.
ئەوەش لەکاتێکدایە شەشی مانگی رابردوو بومەلەرزەیەکی وێرانکەر باکوری کوردستان و تورکیای ھەژاند و بەھۆیەوە نزیکەی ٥٠ ھەزار کەس گیانیانلەدەستدا.
کەمال کڵچدار، ئۆغلۆ کە ھاوکات سەرۆکی پارتی گەلی کۆماری جەھەپە_یە سەردانی شاری ھاتای کرد لەسەر سنوری باکور و رۆژئاوای کوردستان و لەبارەی ئاوارەکانی سوریا و ھاتنی کۆچبەری نایاساییەوە قسەی کرد و، ئاماژەی بەوەشکرد، گەلی تورکیا ھیچ ھەستێکی رەگەزپەرستانەیان بەرامبەر سورییەکان نییە، بەڵام ئەوان دەیانەوێت سورییەکان بگەڕێنەوە بۆ وڵاتی خۆیان.
وتیشی، کۆچبەرانی ئەفغانی و ئێرانی کە بەشێوەیەکی نایاسایی دێنە تورکیا، بۆ وڵاتانی خۆیان دەگەڕێنرێنەوە و پێویستە سوریا و ئێرانیش ئاگاداری ئەو بڕیارەی ئەنقەرە بن، چونکە وڵاتەکەی دەیەوێت کێشەی ئاوارەکان بەشێوەیەکی بنەڕەتی چارەسەربکات و ئاوارەکانی سوریاش بە نیشتیمانەکەیان ئاشتبکاتەوە.
کەمال کڵچدار ئۆغلۆ دۆسیەی کۆچبەرانی سوریا وەک یەکێک لە دۆسییە گرنگەکان دژی رکابەرەکەی کە ئەردۆغانە بەکاردەھێنێت بۆ بەدەستھێنانی دەنگی زیاتر لە لە ھەڵبژاردنەکەی ١٤ی ئایاری ئەمساڵدا، چونکە حکومەتی ئێستای تورکیا نایەوێت بەبێ رەزامەندی ئۆپۆزسیۆن و چارەسەری سیاسی، ئاوارەکانی سوریا بۆ وڵاتەکەیان بگەڕێنێتەوە، لەکاتێکدا بونی ئاوارەکان وەک بارگرانیی ئابوری لەسەر تورکیا سەیر دەکرێت.
ھەروەھا بڕیارە، کەمال کلیچدار ئۆغڵو رۆژی شەممە ١٨ی ئاداری ٢٠٢٣ لە ناوەندی گشتی ھەدەپە، لەگەڵ میدحەت سەنجار و پەروین بوڵدان ھاوسەرۆکانی ھەدەپە کۆببنەوە.
ئەوەش لە کاتێکدایە رۆژی شەشی ئادار ھاوپەیمانی میللەت، کەمال کلیچدار ئۆغڵوی بۆ سەرۆک کۆماری تورکیا کاندید کرد.
ئاژانسی یەکێتی ئەوروپا، بۆ کۆچبەران بڵاویکردەوە، لە ساڵی ٢٠٢٢دا لەسەر ئاستی وڵاتانی عەرەبی، ھاووڵاتیانی سوریا زۆرترین داواکارییان بۆ وەرگرتنی مافی پەنابەری پێشکەش بە وڵاتانی ئەوروپا کردووە کە بریتی بووە لە ١٣١ ھەزار و ٧٠٠ داواکاری، ھۆکارەکەشی بۆ دۆخی نالەباری ئەو وڵاتە دەگەڕێتەوە و %٩٠ داواکارییەکانیش قبوڵکراون و مافی مانەوەیان پێدراوە.
لە پلەی دووەمی لیستەکەدا ھاووڵاتیانی عێراق دێت و لەو ساڵەدا ٢٦ ھەزار و ٩٠٠ ھاووڵاتی عێراقی داوای پەنابەریان پێشکەش بە وڵاتانی ئەوروپا کردووە، لەو ژمارەیەش تەنھا ٣٠% ئەوانەی داواکارییان پێشکەشکردوە، مافی پەنابەرییان پێدراوە.
ھاوکات ھاووڵاتیانی ھەریەک لە مەغریب، تونس، سوماڵ، میسڕ و جەزائیریش لە ریزبەندی ئەو وڵاتانەن کە زۆرترین داوای مافی مانەوەیان پێشکەش بە وڵاتانی ئەوروپا کردووە و کەمتر لە ٥%ـی ھاووڵاتیانی ئەو وڵاتانەش کە داوای مافی مانەوەیان کردووە، یەکێتی ئەوروپا مافی مانەوەی کاتی پێداون.
وتەبێژی پۆلیس ئاماژەی بەوەشکرد، پیاوێکی تەمەن ٣٨ ساڵ دەستگیرکراوە و لێکۆڵینەوە لە رووداوەکە دەکەن، لەئێستاشدا ھیچ مەترسییەک لە ناوچەکە نەماوە.
جەستن ترۆدۆ، سەرۆک وەزیرانی کەنەداش نیگەرانی لەو رووداوە راگەیاند و وتی، چاوڕێی زانیاری زیاترن لەسەر ئەو رووداوە کارەساتبارە.
لە سەرەتای مانگی شوباتیش، پیاوێک بە بارھەڵگرێکەوە بە ئەنقەست خۆی کرد بە دایەنگەیەکی منداڵاندا لە شاری مۆنتریال و بەھۆیەوە دوو منداڵ کە تەمەنیان چوار ساڵان بوو گیانیانلەدەستدا و شەش منداڵی دیکەش برینداربوون.
لە ساڵی ٢٠١٨شدا ئۆتۆمبێلێک خۆی کرد بەناو قەرەباڵغییەکدا لە شاری "تۆرنتۆ" و بەھۆیەوە ١١ کەس گیانیانلەدەستدا و ١٦ کەسی دیکەش برینداربوون.
فەرماندەیی ناوەندی ئەمریکی "سنتکوم" بڵاویکردەوە، ھێزەکانی ھاوپەیمانی نێودەوڵەتی لە خۆرھەڵاتی پارێزگای دێرەزووری سوریا روبەڕووی ھێرشێکی مووشەکی بوونەتەوە.
راشیگەیاند، ھێرشەکە بە دوو مووشەککراوە و ھێزەکانی سەر بە ھاوپەیمانی نێودەوڵەتی لە خۆرھەڵاتی دێرەزوور کردووەتە ئامانج، بەڵام ھیچ زیانێکی گیانی لێنەکەوتووەتەوە و زیان بە کەلوپەلە سەربازییەکانیش نەکەوتووە.
فەرماندەیی ناوەندی ئەمریکی ھۆشداریشیدا لەوەی، ئەو جۆرە ھێرشانە ھێزەکانیان و ھاوبەشەکانیان و دانیشتووانی مەدەنی ناوچەکە دەخەنە ژێر مەترسییەوە و ئەو سەقامگیریی و ئەمنییەتەش لەناو دەبەن، کە بە ئەستەم لە سوریا و ناوچەکە بەدەستھاتووە.
پێشتریش فەرماندەیی ناوەندی ئەمریکا رایگەیاندبوو، لە مانگی شوباتی رابردوو، ٤٨ ھەڵمەتیان لە دژی چەکدارانی داعش لە عێراق و سوریا ئەنجامداوە و کوژرانی ٢٢ چەکدار و دەستگیرکردنی ٢٥ی دیکەی لێکەوتووەتەوە.
سۆلیڤان لە کۆنفرانسێکدا لە کۆشکی سپی سەبارەت بە رێککەوتنی نێوان ئێران و سعودیە دوای حەوت ساڵ لە پچڕانی پەیوەندییەکانیان رایگەیاند، رێککەوتنی ئەو دوو وڵاتە کارێکی ئەرێنییە بە تایبەت بۆ راگرتنی ئاڵۆزییەکان لە ناوچەکە و بە کارێکی باشی دەزانن.
سەبارەت بە رێککەوتنی ئاڵوگۆڕی زیندانییەکانیش لەگەڵ ئێران وتی، ھیچ رێککەوتنێک لەنێوان واشنتۆن و تاران لەوبارەیەوە نییە و نایانەوێت ئومێدی درۆ بدەنە ئەو خێزانانەی چاوەڕێی گەڕانەوەی کەسوکاریانن. ئاماژەی بەوەشکرد، بەردەوام دەبن لە پەیوەندی لەگەڵ تاران لەسەر چۆنێتی گەڕانەوەی ئەو ئەمریکییانەی لەو وڵاتە بە ناحەق زیندانی کراون.