جیهان
رەجەب تەیب ئەردۆغان کاندیدی ھاوپەیمانی جمھوور، بۆ ھەڵبژاردنی سەرۆکایەتی تورکیا رایگەیاند، بە راوێژکردن لەگەڵ ھاوبەشەکانیان لە نێو ھاوپەیمانێتی جمھوور بەبێ بچڕان بەردەوام دەبن لە بنیاتنانی تورکیای سەدە.
وتیشی، دوای بوومەلەرزەکان دەستکراوەبە بونیادنانی زیاتر لە ١٧١ھەزار بەشی سەربەخۆ کە لە ١٣٠ ھەزار یەکەی نیشتەجێبوون، ٣٦ ھەزار خانووی گوند و پێنج ھەزار تەویلە و گەوڕ پێکھاتوون و بنیاتنانەوەی ناوچەکان بەردەوام دەبێت.
لای خۆیەوە، کەمال کڵچدارئۆغڵو کاندیدی ھاوپەیمانیی "میللەت" بۆ پۆستی سەرکۆمار و سەرۆکی گشتیی جەھەپە ئاماژەی بەوەکرد، بەدڵنیایییەوە خانوو، دووکانە رووخاوەکان بەھۆی بوومەلەرزەکانەوە سەرلەنوێ دروست دەکەنەوە بەبێ بەرامبەر تاپۆ و کلیلی ئەو خانووانەش دەدەنە زیانلێکەوتوان.
سەرچاوە دادوەرییەکانی تورکیا بە میدیاکانی وڵاتەکەیان راگەیاندووە، ماوەیەکی زۆرە ھێزە ئەمنییەکانی تورکیا چاودێری چەند کەسێک دەکەن کە لە چەند شارێکی تورکیا و بەتایبەتیش لە ئیستەنبوڵ زانیاری لەسەر زۆربەی ھاووڵاتیانی سوری و فەڵەستینی کە لە تورکیا دەژین کۆدەکەنەوە.
ئاماژەیان بەوەشکردووە، دوای کۆکردنەوەی بەڵگەکان و ساغبوونەوەیان، دەرکەتووە ئەو باندە کە لە ١٥ کەس پێکھاتوون ھەموو جۆرە زیانیارییەک لەسەر ھاوڵاتیانی سوری و فەڵەستینی کە لە تورکیا دەژین کۆدەکەنەوە و بۆ دەزگای ھەواڵگری ئیسرائیل (موساد)_ی دەنێرن، لە ئۆپراسیۆنێکی تایبەتیشدا ھێزە ئەمنییەکانی تورکیا لەسەر داوای داواکاری گشتی ئیستەنبوڵ تەواوی ئەندامانی باندەکەیان دەستگیرکردووە.
ئاژانسی ئیرانای رەسمی ئێران بڵاویکردەوە، لە پرۆسەی دەنگداندا بۆ ھەڵبژاردنی سەرۆکی نوێی پەرلەمانی ئێران، محەمەد باقر قالیباف بۆ جاری چوارەم لەسەریەک بە سەرۆکی پەرلەمانی ئەو وڵاتە ھەڵبژێردراوەتەوە، دەنگی ٢١٠ پەرلەمانتاری بەدەستھێنا و ئەلیاس نادران کە رکابەرێکی سەرەکی بوو ٤٧ دەنگی بەدەستھێنا و فەرەیدون عەباسیش کە کاندیدێکی تری سەرۆکی پەرلەمانی ئێران بوو حەوت دەنگی بەدەستھێنا.
ئاماژەی بەوەشکرد، ھەر لەو دەنگدانەدا عەبد رەزا میسری و موجتەبا زەنور بە جێگرانی سەرۆکی پەرلەمانی ئێران ھەڵبژێردران.
کۆمسیۆنی باڵای ھەڵبژاردنەکانی تورکیا رایگەیاند، تا رۆژی سێشەممە ملیۆنێک و ٥٨٥ ھەزار و ٣٣٤ کەس لە وڵاتانی دەرەوە و خاڵە سنورییەکان بەشدارییان لە دەنگدان کردووە، دەنگدانیش تا ئێوارەی رۆژی چوارشەممە بەردەوامدەبێت.
سەرەڕای ئەوەی رۆژانی دەنگدان لە دەرەوەی تورکیا و خاڵە سنورییەکان لە خولی دووەم تەنھا پێنج رۆژە، بەڵام بەراورد بە خولی یەکەمی ھەڵبژاردن کە ١٢ رۆژ بوو، چاوەڕواندەکرێت ژمارەیەکی زیاتر لە دەنگدەران بەشداری لە ھەڵبژاردندا بکەن.
لە خولی یەکەمی ھەڵبژاردندا رێژەی بەشداریکردنی دەنگدانی دەرەوە و خاڵە سنورییەکان ٥٣٪ی تێپەڕاند، زۆربەی دەنگدەرانیش دەنگیان بە رەجەب تەیب ئەردۆغاندا، بەتایبەت دەنگدەرانی نیشتەجێی ئەڵمانیا کە نیوەی دەنگدەرانی دەرەوەی تورکیا پێکدەھێنن.
وەزیری دەرەوەی فەڕەنسا لە وەڵامێکدا بۆ پرسیاری رۆژنامەنووسان وتی، بەڵێ پشتیوانیی دادگاییکردنی "بەشار ئەسەد" سەرۆکی سوریا دەکات، چونکە سەدان ھەزار کەس لە سوریا لە ساڵی ٢٠١١ەوە کوژراون و ھەروەھا چەکی کیمیایی لەلایەن حکومەتی سوریاوە بەرامبەر بە مەدەنییەکان بەکارھێندراوە.
وتیشی، روبەڕوبوونەوەی تاوان و بەسزا گەیاندنی تاوانباران، بەشێکە لە دیپلۆماسییەتی فەڕەنسا.
ئەو لێدوانەی وەزیری دەرەوەی فەڕەنسا ھاوکاتە لەگەڵ گەڕانەوەی سوریا بۆ کۆمکاری عەرەبی و ئاساییکردنەوەی پەیوەندییەکانی لەگەڵ وڵاتانی عەرەبی و کەنداو.
ناوەندی بومەلەرزەزانی سەر بە دامەزراوەی جیۆفیزیایی لە زانکۆی تاران رایگەیاند، بومەلەرزەکە سەعات ٦ی ئێوارەی دووشەممە بووە، بە قوڵایی ٨ کیلۆمەتر.
ھەروەھا بومەلەرزەکە ١٩ کیلۆمەتر لە شاری "سەراب" و ٢٥ کیلۆمەتر لە شاری "ترکمانشای" و ٢ کیلۆمەتر لە پارێزگای "ئازەربایجان"ی خۆرھەڵاتەوە دوور بووە.
میدیاکانی ئێرانیش لە زاری شانەی قەیرانەکانی ئەنجومەنی پارێزگای ئازەربایجانی خۆرھەڵات بڵاویکردەوە، بەھۆی بومەلەرزەکەوە، ١٧ کەس برینداربوون و چارەسەرکراون، زیانیش بە چەندین بینا و باڵەخانە گەیشتووە.
ئاژانسی نور نیوزی سەر بە ئەنجومەنی باڵای ئێران، ھەواڵی دەستلەکارکێشانەوەی "شەمخانی" پشتڕاست کردووەتەوە و راشیگەیاندووە، لە ماوەی ١٠ ساڵی رابردوودا شەمخانی ئەمینداری ئەنجومەنی باڵای ئاسایشی نەتەوەیی ئێران بووە.
ھاوکات "شەمخانی" لە تویتەرەوە دێڕە ھۆنراوەیەکی بڵاوکردووەتەوە، کە میدیاکان بەوە لێکدانەوەیان بۆ کردووە کە تەئکید کردنەوەیە بۆ دەستلەکارکێشانەوەی.
ئاژانسی ھەواڵی "تەسنیم"یش بڵاویکردەوە، سەرۆکی ئێران "عەلی ئەکبەر ئەحمەدیان"ی لە شوێنی "شەمخانی" دیاریکردووە.
"شەمخانی" لە ساڵی ١٩٥٥ لە شاری "ئەھواز" لەدایکبووە و فەرماندەی سەربازی ئێران بووە و تا ساڵی ٢٠٠٥ وەزیری بەرگری وڵاتەکە بووە. لەسەرەتای دەسەڵاتی "حەسەن روحانی" سەرۆکی پێشووی ئێرانەوە، بووە ئەمینداری ئەنجومەنی باڵای ئاسایشی نەتەوەیی ئێران. لە ماوەی رابردووشدا، "شەمخانی" سەرکردایەتی دانوستانەکانی لەگەڵ سعودیە کرد، کە بەبەھۆیەوە کۆتایی بە ٧ ساڵ دابڕان لە پەیوەندی ئەو دوو وڵاتە ھێنرا و رێککەوتنی لێکەوتەوە.
ئۆغان لە تویتێکدا رایگەیاند، سەعات پێنجی ئێوارەی ئەمڕۆ بە کاتی تورکیا، ھەڵوێستی خۆیان سەبارەت بە خولی دووەمی ھەڵبژاردنی سەرۆکایەتی تورکیا لە کۆنفرانسێکی رۆژنامەوانییدا ئاشکرا دەکەن.
دەشڵێت، گەیشتوونەتە کۆتایی دانوستانەکانیان، بڕیارەکەشیان ھیچ پاڵنەرێکی لە پشتەوە نابێت، بەڵکو داھاتووی گەلی تورکیا و یەکگرتوویی و سەلامەتی و سەقامگیری وڵاتەکەیان بەلاوە گرنگە.
ئۆغان لە ھەڵبژاردنی خولی یەکەمی سەرۆکایەتی تورکیادا، ٥%ی دەنگەکانی بەدەستھێنا و دەنگەکانی و پشتیوانی خۆی بۆ یەکێک لە کاندیدانی خولی دووەم، یەکلاکەرەوە دەبن لە دیاریکردنی سەرۆکی داھاتووی تورکیادا.
خڵوسی ئاکار، وەزیری بەرگری تورکیا لە کۆنفرانسێکدا لە ئیستەنبوڵ رایگەیاند، کاری لە پێشینەی حکومەت و سوپا و ھێزە ئەمنییەکانی تورکیا پاراستنی وڵاتە و ئەوەش پێش ھەر ھەنگاوێک بەھێزکردنی ئاسایشی سنورەکان دەگرێتەوە و ئاسایشی نەتەوەیی و پاراستنی ژیانی ھاووڵاتیان بۆ تورکیا و ھەر وڵاتێکی تر ھێڵی سورە و ھەر ھێرش و ئۆپراسیۆنێکیشیان ئەنجام دابێت بۆ پاراستنی وڵاتەکەیان و دورخستنەوەی مەترسییەکانە.
وتیشی، لە ناو خاکی عێراق و سوریاوە مەترسی لەسەر ئاسایش و ئارامی تورکیا دروست دەکرێت، بۆیە ئۆپراسیۆنە زەمینی و ئاسمانییەکانیشیان لەناو خاکی ئەو دوو وڵاتە بەردەوام دەبێت تا ئەو کاتەی نەیار و دوژمنەکانیان لەناو دەبن و مەترسی لەسەر ئاسایش و ئارامی تورکیا نامێنێت.
نەتەوەیەکگرتوەکان لە راگەیەنراوێکدا دەڵێت، لەگەڵ ھەبوونی تواناکانی راگرتنی پەتاکە بەڵام سەرچاوە سەرەکییەکان بە شێوەیەکی بەرچاو کەمیان کردوە، رێکخراوی تەندروستی جیھانیش دەڵێت، بۆ رووبەرووبوونەوەی پەتاکە پێویستییان بە ٦٤٠ ملیۆن دۆلارە.
ئاماژەی بەوەشکردووە، ھەڵمەتەکانی کوتان لە ٤٣ وڵاتی جیھان زۆر دواکەوتووە و ئەوەش وای کردوە رەوشەکە خراپتر ببێت.
بەپێی ئامارێک لەسەرەتای ئەم ساڵەوە، تا ئێستا کۆلێرا لە ٢٤ وڵاتدا بڵاوبوەتەوە، ئەوەش لە کاتێکدایە ساڵی رابردوو تا ئەم وادەیە لە ١٥ وڵاتدا تۆمار کرابوو.
یاسین ئەکرەماەڵبژاردنەکانی سەرۆکایەتی کۆمار، سێ ھەزار و ٤٦١ سندوق لە دەرەوەی وڵات دانراون، کە ٤٠٢یان لە فەڕەنسان.
وتیشی، ھەموو ھاوکارییەکی پێویست لەڕێگەی نوێنەرایەتییە بیانییەکانیانەوە پێشکەش دەکەن، بۆ ئەوەی ھاووڵاتیانی تورکیا کە لەدەرەوەی وڵات دەژین، ئەرکە دیموکراسییەکانیان بەجێبھێنن.
رەجەب تەیب ئەردۆغان کاندید بۆ ھەڵبژاردنی سەرۆکایەتی لە تویتێکدا ھانی ھاووڵاتیانی دەرەوەی تورکیایدا دەنگبدەن و ستایشی بەشداریکردنیشی کردن لە خولی یەکەمدا.
دەنگدان بۆ خولی دووەمی ھەڵبژاردنی سەرۆکایەتی تورکیا لە دەرەوەی وڵات، لەنێوان رەجەب تەیب ئەردۆغان و کەمال کلچدار ئۆغلۆ، لە ٢٠ی ئەم مانگە تا ٢٤ی مانگ بەردەوام دەبێت، لە دەروازە سنورییەکانیش تا ٢٨ی مانگ، واتە رۆژی ھەڵبژاردنەکە لەناوخۆی تورکیا، بەردەوام دەبێت.
لە تۆمارێکی ڤیدیۆییدا ژمارەیەک پاسەوانی کەناراوەکان دەردەکەون کە بەزۆر کۆچبەران لە دەریای ئیجەدا دیپۆرت دەکەنەوە، لە کاردانەوەی ئەو رووداوەشدا کۆمیساریای باڵای مافەکانی مرۆڤی سەربە نەتەوە یەکگرتووەکان داوای لێکۆڵینەوەی سەربەخۆ دەکات.
گرتە ڤیدیۆییەکە مانگی رابردوو چالاکوانێک لە دورگەی لێسبۆس تۆماری کردووە.
بڵاوکردنەوەی ئەو گرتە ڤیدیۆییە دوو رۆژ پێش ھەڵبژاردنی گشتی یۆنان دێت، کە تیایدا کیریاکۆس میتسۆتاکیس سەرۆکوەزیرانی پارێزگارەکان رووبەڕووی ئاڵنگاری سەخت دەبێتەوە لەلایەن ئەلێکسیس سیپراس سەرۆکوەزیرانی پێشوەوە.
پێشتر میتسۆتاکیس لە چوارچێوەی ھەڵمەتەکەیدا سەردانی سنووری وشکانی لەگەڵ تورکیای کرد و بەڵێنیدا کە پەرژینێکی پۆڵاین بە بەرزی پێنج مەتر فراوان بکات بۆ رێگریکردن لە لێشاوی کۆچ.
راوێژکارێکی ئاسایشی نیشتیمانی ئەمریکا رایگەیاند، بریاری پەیوەست بە دابینکردنی فرۆکەی جەنگی بۆ ئۆکراین وڵاتەکەی ھیچ گۆرانکارییەکەی لە سیاسەتەکانیدا نەکردووە.
چاوەروان دەکرێت زیلینسکی لەگەڵ ئیمانوێل ماکرۆن سەرۆکی فەرەنسا کۆببێتەوە و لەبارەی داواکارییەکانی ئۆکراین بۆ ھاوکاریکردنی لە جەنگی رووسیا گفتوگۆ دەکەن.
رەجەب تەیب ئەردۆغان سەرۆککۆماری تورکیا لە چاوپێکەوتنێکدا لەگەڵ تۆڕی سی ئێن ئێن رایگەیاند، ڤلادیمیر پوتن سەرۆکی روسیا بەو پێیەی ھاوپەیمانێکی سەرەکی تورکیا و سوریایە، ھەوڵی زۆر دەدات بۆئەوەی ئەو دوو وڵاتە پەیوەندییەکانیان ئاسایی بکەنەوە و جارێکی تر لە سەرجەم بوارەکاندا ھاوکاری یەکتر بکەن بەتایبەتیش کە سوریا و تورکیا دوو وڵاتی دراوسێی یەکترن و سنورێکی زۆر بە یەکیانەوە دەبەستێتەوە.
وتیشی، تورکیا ئامادەیە رابردوو لە بیر بکات و لاپەڕەیەکی نوێ لەگەڵ سوریا بکاتەوە و دەرفەتیش لە بەردەمدا ھەیە بۆ ئاشتبوونەوە و بەدیھێنانی ئاشتی لە نێوان ئەنقەرە و دیمەشق لە پێناو ئاسایی کردنەوەی پەیوەندییەکانیان، بەڵام بەو مەرجەی دیمەشق پشتیوانی ئەنقەرە بکات لە دژایەتیکردنی ھێزە کوردییەکان کە ئەردۆغان بە ھەڕەشە لەسەر سوریا و تورکیا وەسفیکردوون.
رێکخراوی مافی مرۆڤی ھەنگاو بڵاویکردەوە، بەرەبەیانی رۆژی شەممە لە گرتووخانەی قزڵحەساری شاری کەرەج، سزای لەسێدارەدانی سێ بەندکراوی خەڵکی شاری کۆیەشت لە پارێزگای لوڕستان جێبەجێکراوە، کە پێنج ساڵە بە تۆمەتی بازرگانیکردن بە ماددە ھۆشبەر، سزای لەسێدارەدانیان بەسەردا سەپێندراوە.
رێکخراوی ھەنگاو راشیگەیاند، دوای لەسێدارەدانی ئەو سێ بەندکراوە، بەندکراوێکی تر ھەر لە گرتووخانەی قزڵحەساری کەرەج، بە ھەمان تۆمەت لەسێدارە دراوە.
بەپێی زانیارییەکانی رێکخراوی ھەنگاو، سەرجەم بەندکراوانی ئەو گرتووخانەیە، بۆ دەربڕینی ناڕەزایی بەرامبەر لەسێدارەدانی ئەو چوار بەندکراوە، مانگرتنیان لە خواردن راگەیاندووە.
سەندیکای پزیشکانی سودان راگەیەنراوێکی لەبارەی ژمارەی قوربانیانی مەدەنی بەھۆی شەڕو پێکدادانەکانی نێوان سوپا و ھێزی پاڵپشتی خێرا بڵاوکردەوەو رایگەیاند، لە ناوەراستی مانگی نیسانەوە ٨٥٠ کەس کوژراون و ٣ ھەزار و ٣٩٤ ی تر برینداربوون.
رونیشیکردوەتەوە، ژمارەیەکی زۆری کوژراو و بریندارن لە ئامارەکەدا تۆمارنەکراون لەبەرئەوەی خراپی رەوشی ئەمنی و سەختی ھاتووچۆ نەتوانراوە بگەیەنرێنە نەخۆشخانەکان .
لە ١٥ی نیسانی رابردوووەوە ناکۆکییەکانی نێوان سوپا و ھێزی پاڵپشتی خێرا گەیشتە پێکدادانی چەکداری و جگە کوژرانی سەدان کەس، قەیرانێکی مرۆیی سەخت رووی لە سودان کردووە.