جیهان
کڵچدارئۆغڵو لە چاوپێکەوتنێکی تەلەفزیۆنیدا، دەستەی تەکنەلۆژیای زانیاری و پەیوەندییەکانی وڵاتەکەی تۆمەتبارکرد بە جێبەجێکردنی فەرمانەکانی ئەردۆغان بۆ زیانگەیاندن بە ھەڵمەتەکانی بانگەشەی ھەڵبژاردنی.
وتیشی، ناردنی کورتەنامەی بۆ رۆژنامەنوسان و دەنگدەرانی لێ قەدەغەکراوە چونکە ترسیان لێی ھەیە.
کاندیدەکەی ھاوپەیمانی میللەت راشیگەیاند، ئەردۆغان نایەوێت بەشداری خولی دووەمی ھەڵبژاردنی سەرۆکایەتی بکات.
تیمی بانگەشەی کڵچدارئۆغلو رایگەیاند، کورتەنامەیەکی زۆریان بۆ دەنگدەران ناردووەو داوایانکردووە بینەری چاوپێکەوتنی تەلەفزیۆنی کڵچدارئۆغڵو بن بەڵام نەگەیشتووە، دەستەی تەکنەلۆژیای زانیاری و پەیوەندییەکانی تورکیاش ھیچ روونکردنەوەکی نەداوە لە بارەی قەدەغەکردنی ناردنی کورتە نامە لەلایەن کڵچدارئۆغلووە.
دادگای فەڕەنسا لە چوارچێوەی لێکۆڵینەوەکانی لە رووداوی ژێرئاو کەوتنی بەلەمێکی کۆچبەران لە دەریای مانش لە ساڵی ٢٠٢١ تۆمەتی کەمتەرخەمی و بەھاناوەنەچوونی ئاراستەی پێنج سەربازی فریاگوزاری دەریایی کرد کەلەکاتی رووداوەکەدا لە ناوەندێکی چاودێری و بەھاناوەچوونی فەرەنسی لە کەناڵی ئینگلیز لە ئەرکدابوون.
حکومەتی فەرەنسا لە کۆتاییەکانی ساڵی رابردوو لێکۆڵینەوەکانی بۆ دیاریکردنی لایەنی کەمتەرخەم دەستپێکرد، ئەوەش دوای ئەوەی رۆژنامەی لۆمۆند تۆمارێکی دەنگی بڵاوکردەوەو ئاشکرایکرد، تیمی فریاگوزاری فەرەنسی ھیچ ھاوکارییەکیان پێشکەش بەو کۆچبەرانە نەکردووە کەلە کانونی یەکەمی ساڵی ٢٠٢١ لەکاتی ژێرئاوکەوتنی بەلەمەکەیان داوای بەھاناوەچوونیان کردبوو.
٢٤ی تشرینی دووەم ساڵی ٢٠٢١ نزیکەی ٥٠ کۆچبەر ھەوڵیاندا بە بەلەمێک لە رێگەی دەریای مانشەوە لە فەرەنساوە بچنە بەریتانیا، بەڵام بەلەمەکەیان ژێر ئاو کەوت و ٢٧ کۆچبەر گیانیانلەدەستدا، کە ١٦یان خەڵکی ھەرێمی کوردستان بوون و یەکێکی تریشیان خەڵکی رۆژھەڵاتی کوردستان بوو.
ئیسماعیل ئەمرا کارایڵ، جێگری سەرۆکی لیژنەی پەیوەندییەکانی پەرلەمانی تورکیا جەختی لەوە کردەوە کە لە گواستنەوەی دەنگەکاندا رێوشوێنی ئەمنی تایبەت گیراونەتەبەر.
وتیشی، بەراورد بە خولی یەکەم ئەم جارە رێژەی بەشداریکردن زیاتر بوو. لە نوێنەرایەتییەکانی دەرەوەی وڵات پێنج رۆژ ماوەی دەنگدان ھەبوو. لەم ماوەیەدا ھاووڵاتییان بەشێوەیەکی چڕ بەشدارییان کرد. زۆرینەشیان کۆتایی ھەفتە دەنگیاندا.
لای خۆیەوە، ئۆنوورکڵچ ئەندامی ئەنجوومەنی ھەڵبژاردنی دەرەوەی وڵاتی جەھەپە، کە لە کاتی گواستنەوەی دەنگەکاندا وەک نوێنەری پارتەکەی ئامادەبوو، ئەوەی خستەڕوو کە پارتەکەی ھەموو ھەوڵێکی خستووەتەگەڕ بۆ ئەوەی رێژەی بەشداریکردنی دەنگدەران لە دەرەوەی وڵات زیاد بکات.
باسی لەوەشکرد، ھەموو ئەندامانی پارتەکەیان بەشێوەی ٢٤ کاتژمێری چاودێری سندووقی دەنگەکان دەکەن تا ریزبەندی دەنگەکان تێکنەچێت.
دیمیتری میدڤیدیڤ، جێگری سەرۆکی ئەنجومەنی ئاسایشی روسیا رایگەیاند، کێشەی سەرەکی روسیا لەگەڵ ئۆکراین و ھۆکاری سەرەکی ھەڵگیرسانی شەڕیش ئەوەیە کە ئەو وڵاتە خاوەنی بڕیار و دەسەڵات و حکومڕانی خۆی نییە و لەلایەن وڵاتانی خۆرئاوا بە گشتی و ئەمریکا بەتایبەتی بەڕێوەدەبرێت و تا بەو شێوەیەش بەردەوام بێت، کێشە و ئاڵۆزییەکانی نێوانیشیان بەردەوام دەبێت و کۆتایی نایەت.
وتیشی، لەشەڕی نێوان روسیا و ئۆکراین پێدەچێت ناوبەناو ئاگربەست رابگەیەنرێت و ماوەکەی بگاتە ساڵێک یان زیاتریش، بەڵام بە ئاسانی کۆتایی نایەت دەیان ساڵ بەردەوام دەبێت.
ئاندرێ یەرماک، بەرێوەبەری نووسینگەی سەرۆکایەتی ئۆکراین لە پایامێکیدا لە ھەژماری خۆی لە تۆڕە کۆمەڵایەتییەکان ئاماژەی بەوە کرد، ئاڵوگۆڕی دیل لە نێوان ئۆکراین و رووسیا کراوە و . ١٠٦ سەربازی ئۆکراینی کە ھەشتیان ئەفسەرن، ئازادکراون.
نووسینگەی سەرۆکایەتی ئۆکراین ئەوەشی خستوەتە روو، ئەو سەربازانەی گەڕێنراونەتەوە بۆ ئۆکراین بە گشتی ئەوانەن کە لە بەرەی باخموت لە ئەرکدابوون.
وتیشی زۆربەی ئەوانەی ئازادکراون وەکو ونبوو قبوڵکرابوون. کەسوکاری ئەو کەسانە بە دۆخێکی زۆر خراپدا تێپەڕیبوون.
خلوسی ئاکار لە گردبوونەوەیەکی جەماوەری فراواندا لە ویلایەتی قەیسەری لە ناوەڕاستی تورکیا رایگەیاند، زیاتر لە ٤٠ ساڵە تورکیا بە دەست مەترسی و ھەڕەشەی ئەمنییەوە دەناڵێنێت، بۆیە سورن لەسەر رزگارکردنی گەل لەو مەترسییانە.
خلوسی ئاکار جەختیکردەوە لەوەی، لە قۆناغی داھاتوودا ئۆپراسیۆنە سەربازییەکانیان لە باکوری سوریا و عێراق تا نەھێشتنی مەترسییە ئەمنییەکان لەسەریان بەردەوام دەبێت. ھێزەکانی تورکیاش بەدوای ئەو لایەنانەوە دەبن، تەنانەت لە دەرەوەی وڵاتیش.
پەروین بوڵدان و میتەحەت سانجار، ھاوسەرۆکانی پارتی دیموکراتی گەلان لە کۆنفرانسێکی رۆژنامەوانیدا رایانگەیاند، بە ھەمان شێوەی خولی یەکەمی ھەڵبژاردن، لە خولی دووەمیشدا سورن لەسەر گۆڕینی دەسەڵاتی ئەردۆغان و پارتەکەی. ھاوسەرۆکانی ھەدەپە بەبێ ئەوەی ناوی کەمال کڵچدارئۆغڵو، کاندیدی ھاوپەیمانی میللەت بھێنن داوایان لە دەنگدەران کرد بچنە سەر سندوقەکانی دەنگدان و کۆتایی بە دەسەڵاتی ئەردۆغان بھێنن، چونکە ئەم ھەڵبژاردنە وەک ریفراندۆم وایە بۆ تورکیا.
ناونەھێنانی کڵچدارئۆغڵو لەلایەن ھاوسەرۆکانی ھەدەپەوە بۆ ئەوە دەگەڕێتەوە رۆژی چوارشەممە کڵچدارئۆغڵو لەگەڵ ئومیت ئۆزداغ، سەرۆکی پارتی زەفەری نەتەوەپەرست لەسەر حەوت خاڵ رێککەوت کە یەکێک لە خاڵەکان جەختکردنەوە بوو لەسەر بەردەوامیدان بە سیاسەتی دانانی قەیومەکان، ئەمەش لە کاتێکدایە لە پڕۆگرامی ھاوپەیمانی میللەتدا ئاماژە بەوە کرابوو لە کاتی بردنەوەی ھەڵبژاردنەکان و گەیشتنە دەسەڵات کۆتایی بە سیاسەتی دانانی قەیومەکان دەھێنن.
کیریل بودانۆڤ، سەرۆکی دەزگای ھەواڵگری ئۆکراین لە چاوپێکەوتنێکدا رایگەیاند، لەپێناو رزگارکردنی خاکەکەیان لەژێر دەستی روسیا پێویستیان بە چەکی زیاتر ھەیە بەتایبەت فڕۆکەی جەنگی رۆژئاوا.
وتیشی، بۆ رزگارکردنی خاکەکەیان لەوە زیاتر کات بە فیڕۆنادەن و بەمنزیکانە ھێرشی پێچەوانە دەکەنە سەر روسیا.
سەرۆکی دەزگا ھەواڵگری ئۆکراین جەختیشیکردەوە، لانی کەمی چەک و تەقەمەنیان ھەیە و ھەموو ھێز و ئامرازەکانی بەردەستیان بەکاردەھێنن لەپێناو بەدەستھێنانی سەرکەوتن.
ئەنتۆنی بلینکن وەزیری دەرەوەی ئەمریکا لە پەیامێکدا رایگەیاند، سەرەڕای بڕیاری ئاگربەست لە خورتوومی پایتەخت و باکووری ئەو وڵاتە بەڵام شەڕ و پێکدادانەکان بەردەوامە.
وەزیری دەرەوەی ئەمریکا پێکدادانەکانی بە تراژیدی و کاولکاری بۆ سودان وەسف کرد دەڵێت، ئەگەر عەبدولفەتاح بورھان و محەمەد حمێدتی پابەندی ئاگەبەست نەبن رووبەڕووی سزا دەبنەوە، ئەو لیژنەیە لە ١٢ ئەندام پێکھاتوە و ئەمریکا پشتیوانیی دەکات چاودێری بارودۆخەکە دەکەن.
وەزیری دەرەوەی ئەمریکا جەختی لەسەر ئەوە کردەوە، کە لە رێگەی لیژنەی چاودێرییەوە ئاگاداری پێشێلکردنی ئاگربەستەکە دەبن جێبەجێکردنیشی لە ئەستۆی سوپای سوودان و ھێزەکانی پشتیوانی خێرادایە.
دوای ئەوەی وەزارەتی بەرگری روسیا ھەواڵی تێکشکاندنی ھێرشێکی ئۆکراینی بۆ سەر ناوچەی (بیلگورود)ی سەر سنور بڵاوکردەوە، کە بەمەترسیدارترین ھێرشی ئۆکراین دادەنرێت لە سەرەتای دەستپێکردنی ھێرشی ئۆکراینەوە.
وەزارەتی دەرەوەی ئەمریکا لە راگەیەنراوێکدا گومانی لە راستی ئەو ھەواڵانە پیشاندا و رایگەیاند، وڵاتەکەی پشتیوانی ھێرشکردنە سەر خاکی روسیا ناکات.
ھاوکات کۆشکی کرملین نیگەرانی قوڵی خۆی پیشاندا لە زیادبوونی کردەوەکانی چوونە ناو خاکی وڵاتەکەی و داوایکرد ھەوڵی زیاتر بدرێت بۆ رێگری لەو جۆرە کردەوانە.
گۆتێرێس لە کۆبوونەوەی ئەنجومەنی ئاسایشی نێودەوڵەتی تایبەت بە پاراستنی کەسانی مەدەنی لە ململانێ چەکدارییەکاندا رایگەیاند، راستییەکی تۆقێنەرە کۆمەڵگەی نێودەوڵەتی پابەندی بەڵێنەکانی بۆ پاراستنی کەسانی مەدەنی نەبووە و لە ھێرشەکانی روسیا بۆ سەر ئۆکراین ٧ ھەزار و ٩٥٧ مەدەنی کوژراون و ١٢ ھەزار و ٥٦٠ی تریش برینداربوون .
رونیشیکردەوە، لە ساڵی رابردوودا زیاتر لە ١١٧ ملیۆن کەس گیرۆدەی نەبوونی خۆراک بوون، ھۆکاری سەرەکیش شەڕ و نەبوونی ئاسایش بووە.
بەپێی راپۆرتێکی نەتەوە یەکگرتووەکان لەساڵی رابردوودا، ١٦ ھەزار و ٩٨٨ مەدەنی لە ١٢ ململانێی چەکداری کوژراون، بەراورد بە ساڵی ٢٠٢١ رێژەکە ٥٣% زیادیکردووە.
جێنین پلاسخارت نێردەی تایبەتی نەتەوەیەکگرتوەکان لە پەیامێکدا رایگەیاندووە، بەردەوامیی شەڕی ناوخۆیی سیاسیی لە ھەرێمی کوردستان بێزارکەرە، دووبارە داوا لە ھەموو لایەنەکان دەکەم لە بەرژەوەندی گەل کار بکەن و بە خێرایی زەمینەی ھاوبەش بۆ پرسە ھەڵپەسێردراوەکانی ھەڵبژاردن بدۆزنەوە.
پلاسخارت لە کۆتایی پەیامەکەیدا دەڵێت، ھەڵبژاردنی باوەڕپێکراو و لە کاتی خۆیدا کرۆکی دیموکراسییە.
بریارە ھەیسەم بن تاریق سوڵتانی عومان رۆژی یەکشەممە بگاتە تاران و لەگەڵ لێپرسراوانی باڵای ئەو وڵاتە، دۆسیەی پەیوەندییەکانی ئێران لەگەڵ میسر و رێکەوتنی ئەتۆمی تاووتوێ بکات.
لە ساڵانی رابردوودا عوممان ھاوشانی عێراق رۆڵی گرنگی بینیوە لە ناوبژیوانی نێوان ئێران و رۆژئاوا، ھاوکات دوای ئاساییبوونەوەی پەیوەندییەکانی نێوان ئێران و سعودیە، ھەوڵێک لە ئارادایە ئەم رێکەوتنە وڵاتانی عەرەبی بە گشتیی بگرێتەوە و میسریش بە گرنگترینی ئەو وڵاتانە داەەنرێت کە زیاتر لە ٤٠ ساڵە پەیوەندییەکانی لەگەڵ ئێران راگیراوە.
محەمەد ئیسلامی سەرۆکی ئاژانسی وزەی ئەتۆمی ئێران، رەتیدەکاتەوە لە نزیک چیای زاگرۆس کار لە سەر دامەزراندنی وێستگەیەکی ئەتۆمی بکرێت و دووپاتی کردەوە، ئەوە کۆمەڵێک پرۆپاگەندەیە کە بۆ جەنگی دەروونی بەرامبەر بە ئێران بەکار دەھێندرێت، ئەوەش دوای ئەوە دێت کە ئاژانسی ھەواڵی ئەسۆشەیتد پرێس چەند بەڵگەنامەیەکی وێنەیی لەسەر وێستگەکە بڵاوکردەوە و سەنتەرێکی توێژینەوەی ئەمریکیش زانیاری لەسەر ئاشکرا کردبوو.
ئاژانسی ئاسۆشییەیتد پرێس بە پشتبەستن بە شیکاری پسپۆڕان و گرتەی مانگە دەستکردەکان ئەوەی بڵاوکردەوە کە ئێران لە دامێنی زنجیرە چیاکانی زاگرۆس و لەژێر زەویدا دەستی بە دروستکردنی وێستگەی ئەتۆمی کردووە.
رەجەب تەیب ئەردۆغان سەرۆککۆماری تورکیا لە وتارێکدا رایگەیاند، ھیچ کات سیاسەتی ئیستیغلالکردنیان پەیڕەو نەکردووە، شتێکیان بە گەلەکەیان نەوتووە نەتوانن ئەنجامی بدەن، بەڵکو شەو و رۆژ کاریان کردووە بۆ ئەنجامدانی ھەموو ئەو کارانەی بەڵێنیان داوە ئەنجامیان بدەن.
سەبارەت بە ناردنەوەی پەنابەرە سوورییەکانیش بۆ وڵاتەکەی خۆیان، ئاماژەی بۆ ئەوەکرد، دەستیان بە ناردنەوەی نزیکەی ٥٠٠ ھەزار پەنابەر بۆ باکووری سووریا کردووە.
بەپێی راپۆرتێکی رێکخراوی ھەنگاو بۆ مافی مرۆڤ، مامۆستا عەبدولجەبار لوتفی کەسایەتیی ئایینی و پێشنوێژی مزگەوتی ئەرشاد_ی شاری سنە، لەلایەن دادگای تایبەت بە مامۆستایانی ئایینی لە شاری ھەمەدان، بەتۆمەتی پڕوپاگەندە دژی کۆماری ئیسلامی و شێواندانی بیروڕای گشتیی خەڵک سزای حەوت مانگ و ١٥ ڕۆژ بەندکردن و لێدانی ٧٤ قامچی و لێسەندنەوەی جلوبەرگی ئایینیی بەسەردا سەپێنرا.
ھاوکات رێکخراوی ھەنگاو راشیگەیاندوە، ھاووڵاتییەکی خەڵکی گوندی نییەر_ی سەربە پارێزگای سنە بە ناوی شێرکۆ مینبەری، لەلایەن ھێزەکانی حکومەتەوە بەبێ ھیچ بەڵگەیەکی یاسایی و دادوەری، دەستبەسەر کراوە و بۆ شوێنێکی نادیار گواستراوەتەوە.
لەلایەکی تریشەوە سەلمان ئولفەتی چالاکی مەدەنی خەڵکی گیەڵان سەر بە پارێزگای کرماشان لەلایەن ھێزە حکوومەتییەکانەوە دەستبەسەر کراوە و بۆ بەندیخانەی دیزڵئاوای کرماشان گوازراوەتەوە، لەگەڵ پشکنینی ماڵەکەیدا کەلوپەلە تایبەتەکانیشی دەستیبەسەردا گیراوە.